Lezing over ontstaan en levensloop van suprclusters en de relatie tot open en blvormige clusterse

1. SUPER-STERHOPEN Enorme groepen sterren in jong stadium Honderden lichtjaren groot Hun verwachte levensloop De levensloop van hun zwaarste sterren C. de Jager

2. Tot dusver twee soorten sterhopen bekend: open (links: de Plejaden) en bolvormige (rechts: M80)

3. Open sterhoop Praesepe (de Kribbe)

4. NGC 2964: bolvormige sterrenhoop

5. NGC 265: een open sterhoop

6. M75: een bolvormige sterhoop

7. Twee open sterhopen NB: M slaat op de catalogus van Messier; NGC = New General Catalogue

10. Schets, met de soorten sterren NB: meer dan 90% zit op de hoofdreeks

11. Een andere schets. Rood: evolutiespoor van de zon: naar de hoofdreeks (20 miljoen jaar), op de hoofdreeks (9 miljard jaar); reus-stadium (kort), witte dwerg.

12. Sterren evolueren; het evolutiespoor van de zon (links) en van iets zwaardere sterren (Blauwe lijnen rechts: het stadium vóór aankomst op de hoofdreeks)

13. Massa – lichtkracht wet. Hoe lichtsterker een ster des te zwaarder. Een ster van 10 maal de zonne massa straalt 10 000 maal feller – die ster wordt dus niet ouder dan 0,001 maal de leeftijd van de zon

14. Zwaarste (en dus helderste) sterren leven het kortst. De zon wordt ruim 10 miljard jaar oud; 100 maal zwaardere sterren exploderen al na 2 miljoen jaar

15. De ouderdom van sterhopen Af te leiden uit hun Hertzsprung- Russell diagrammen Hoe meer zware sterren verdwenen zijn, des te ouder de sterhoop

16. De Plejaden: een jonge sterhoop (want zware sterren hebben hoofdreeks nog niet verlaten; NB: Mv = 5 voor de zon; B – V geeft kleur aan). Plejaden: ca. 250 miljoen jaar oud

17. De open hoop M67 is ouder (ongeveer miljard jaren: sterren 2 maal zwaarder dan de zon wijken al af van de hoofdreeks)

18. Vergelijk diverse open sterhopen; van jong tot oud maar alle jonger dan M67

19. In een bolvormige sterhoop zijn bijna alle sterren zwaarder dan de zon verdwenen uit de hoofdreeks

20. Een andere bolvormige (vergelijk zon: Mv = 5)

21. Dus: open sterhopen zijn jonger dan bolvormige Open: ten hoogste ca. miljard jaar Bolvormige: ca. 5 - 11 miljard jaar

22. De super-sterhopen Vele malen groter dan open sterhopen

23. Sterren leven in Melkwegstelsels Stelsel M100. Ca. 200 000 lichtjaren groot. De lichtende vlekken op de spiraalarmen zijn grote gaswolken waaruit veel sterren ontstaan.

24. Een ander stelsel met gebieden van stervorming. Vele supersterhopen in wording

25. Supersterhopen ontstaan o.a. in botsende melkwegstelsels. Het Antennestelsel

26. Gevolgen van de botsing: Blauw: miljoenen graden hete gebieden;de vele gaswolken omvatten elk tot miljoenen zonsmassa’s

27. Een kleinere ‘starburst’ wolk van nabij

28. Nu: ons eigen melkwegstelsel De eerste ontdekte supersterrenhoop

29. De eerst ontdekte supersterhoop in ons Melkwegstelsel: Westerlund-1

30. Onverwacht veel radiobronnen (cirkeltje om ster). Dit duidt op ongewoon sterk gasverlies (‘sterrenwind’)

31. Sterren onderzocht via spectrum spectrum geeft de temperatuur, de versnelling van de zwaartekracht en andere gegevens

35. Beroemd geval: Krab nevel Rest van supernova uit 1054

36. Resten van Kepler’s supernova; 1604

37. Supernova Cas A uit ca. 1700

38. Sluiernevel in de Zwaan; ca. 15000 jaar geleden (blauw = heet gas)

39. Een belangrijke broedplaats voor sterren De Tarantel nevel in de Grote Magellaanse Wolk

41. De Tarantel nevel (NB: Tarantel = wolfspin)

42. Deel van het centrum; met sterren R136 en R139

43. R139 rent snel weg

44. 135 km per seconde

46. Wisselwerking met andere sterren; een mogelijk scenario

48. De evolutie van de zwaarste sterren Zetten snel uit - worden rode superreuzen en verliezen gas – worden blauwe superreus - exploderen

49. Evolutiesporen van zware sterren tot 10 zonsmassa’s

50. Evolutie van sterren tot 85 zonsmassa’s

51. Onderzoek Westerlund 1 verbetert laatste diagram Sterren van ca. 40 zonsmassa’s worden wèl een rode superreus

53. De Gele Leegte: waar blauwwaarts evoluerende sterren ‘overheen springen’

54. Goed bestudeerd: HR8752 in sterrenbeeld Cassiopeia

55. HR8752 dringt de Gele Leegte in !

56. Temperatuur van HR 8752 nam in slechts 25 jaar toe van 5000 tot 8000 graden

57. Zwaartekracht nam toe van 1 mm per seconde per seconde, tot 10 cm. Dus: ster werd compacter. De fluctuaties zijn perioden van sterk gasverlies

58. Gele Leegte bestaat uit twee onderdelen HR8752 heeft de eerste leegte gepasseerd. Intussen heeft hij reeds de helft van zijn massa verloren. Wanneer dringt hij de tweede in?

60. De toekomst: HR8752 zal als supernova exploderen. Over blijft een zeer compacte neutronenster

61. Eens kan hij er uit zien als de ‘Spiegelei nevel’