1. 1
Σωκρατική ή μαιευτική μέθοδος διατύπωσης
ερωτήσεων
Η Σωκρατική προσέγγιση διατύπωσης ερωτήσεων, γνωστή και ως
μαιευτική μέθοδος, έχει τη βάση της στην πρακτική της πειθαρχημένης
σκέψης και στο στοχαστικό διάλογο. Ο Σωκράτης πίστευε ότι η πειθαρχημένη
και συνεπής κατεύθυνση των ερωτημάτων προς το πυρήνα ενός θέματος δίνει
τη δυνατότητα στο μαθητή να εξετάσει τις ιδέες του λογικά και να καθορίσει
την ισχύ αυτών των ιδεών. Η πορεία γίνεται μέσα από διαδικασίες θέσης και
αμφισβήτησης βήμα προς βήμα. Στην τεχνική αυτή, ο δάσκαλος-ερωτών
πρεσβεύει (σε γενικές γραμμές) άγνοια του θέματος, προκειμένου να
συμμετάσχει σε διάλογο με τους μαθητές του, ενώ αναρωτιέται μαζί τους
προκαλώντας και κατευθύνοντας τη συζήτηση. Στους διαλόγους του ο
Σωκράτης προσπαθούσε να ενισχύσει τους μαθητές να αναπτύξουν τις ιδέες
τους. Δεν επέβαλλε τις δικές του αντιλήψεις σχετικά με θέμα της συζήτησης,
αλλά τους ενθάρρυνε να αναπτύσσουν τα δικά τους δεδομένα και να βγάλουν
τα συμπεράσματα τους
Η Σωκρατική τεχνική είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη διερεύνηση
ιδεών σε βάθος. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα επίπεδα και είναι ένα
χρήσιμο εργαλείο για όλους τους εκπαιδευτικούς και μπορεί να εφαρμοστεί σε
όλες τις φάσεις τις διδασκαλίας.
Σε πολλές περιπτώσεις οι εκπ/κοι προσπάθησαν να προσαρμόσουν τις
μεθόδους του Σωκράτη στην τάξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν μεγάλη
επιτυχία. Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Σωκράτης χρησιμοποιούσε αυτή
τη μέθοδο στο πλαίσιο μιας σχέσης ένας-προς-ένα μεταξύ του μαθητή και του
ίδιου. Εκπαιδευτικοί όμως έχουν προσαρμόσει τη μέθοδο για όλη τη τάξη,
ρωτώντας πρώτα ένα μαθητή μετά ένα δεύτερο και έτσι διαχέεται η συζήτηση
σε όλη τη τάξη. Η τεχνική είναι δυνατόν να έχει αποτελέσματα, αλλά είναι
αρκετά δύσκολο. Αυτό συμβαίνει γιατί η βασική αρχή της μεθόδου είναι το να
διατυπώνονται ερωτήσεις μία προς μία σε μία λογική σειρά. Στόχος είναι η
κάθε ερώτηση να οδηγεί σε λογικές συγκρούσεις και ένα βήμα παραπέρα στη
κατανόηση του θέματος. Όταν ο εκπ/κος είναι υποχρεωμένος να κάνει
διάχυση των ερωτήσεων στους μαθητές ενός τμήματος είναι πολύ δύσκολο να
παρακολουθήσουν οι ερωτήσεις τη λογική σειρά που προαναφέρθηκε και
φυσικά να κρατήσουν σε ενεργή συζήτηση το σύνολο των μαθητών.
Σε μία παραλλαγή της η μέθοδος μπορεί αν εφαρμοστεί μεταξύ του εκπ/κου
και μιας ομάδας μαθητών, ενώ οι υπόλοιποι παρακολουθούν και ενισχύουν τη
μία ή την άλλη άποψη με επιπλέον στοιχεία. Η διαδικασία μπορεί να έχει
χρονική έκταση μερικά λεπτά και όταν το θέμα είναι πολύ ενδιαφέρον
καταφέρνει να κινητοποιήσει μεγάλο μέρος των μαθητών του τμήματος.
Χρήστος Γκοτζαρίδης
Σχολικός σύμβουλος ΠΕ4

2. 2
Συμβουλές για τη χρήση της μαιευτικής μεθόδου
* Προσχεδιάζετε τα σημαντικά ερωτήματα που παρέχουν
περιεχόμενο και κατεύθυνση στο διάλογο.
* Αφήνετε τουλάχιστον είκοσι δευτερόλεπτα στο μαθητή ή στους
μαθητές να απαντήσουν.
* Παρακολουθείτε τις απαντήσεις του μαθητή ή των μαθητών
και ρωτάτε διερευνητικές ερωτήσεις.
* Σε τακτά χρονικά διαστήματα να συνοψίζετε (γραπτώς)
βασικά σημεία που συζητήθηκαν.
* Εμπλέκετε όσο είναι δυνατόν περισσότερους μαθητές στη
συζήτηση.
* Αφήνετε τους μαθητές να καλύψουν τομείς της γνώσης μόνοι
τους μέσα από διερευνητικές ερωτήσεις που οι ίδιοι μπορεί να
θέσουν, καλλιεργείτε ανάλογο κλίμα.
* Αφιερώνετε επιπλέον χρόνο αν η συζήτηση δείχνει να
προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών. Επιδιώκετε ένα
«συναρπαστικό ταξίδι» από τη γρήγορη άφιξη στον τελικό
προορισμό.
Χρήστος Γκοτζαρίδης
Σχολικός σύμβουλος ΠΕ4

3. 3
Τύποι Μαιευτικών- Σωκρατικών Ερωτήσεων
Η μαιευτική τεχνική περιλαμβάνει αρκετούς διαφορετικούς τύπους
ερωτήσεων. Μερικά παραδείγματα αυτών είναι:
Αποσαφήνιση ερωτημάτων
* Τι εννοείς λέγοντας_______;
* Μπορείς να θέσεις το θέμα με διαφορετικό τρόπο;
* Ποιο πιστεύεις ότι είναι το κύριο σημείο (σημείο κλειδί) του_______;
* Μπορείς να μας δώσεις ένα παράδειγμα που να______________;
* Μπορείς να αποσαφηνίσεις περισσότερο αυτό το σημείο ;
Ερωτήσεις σχετικά με μια αρχική ερώτηση ή το θέμα
* Γιατί είναι σημαντικό αυτό το ερώτημα;
* Αυτή η ερώτηση βρίσκει εύκολα ή δύσκολα απάντηση;
* Γιατί το λες αυτό;
* Τι υποθέσεις μπορείς να κάνεις με βάση αυτό το ερώτημα;
* Μήπως αυτό οδηγεί προς τα άλλα σημαντικά θέματα και ερωτήσεις;
Υποθέσεις σχετικά με το αρχικό θέμα
* Γιατί να κάνει κάποιος αυτή την υπόθεση;
* Τι θα μπορούσαμε να υποθέσουμε αντί αυτού;
* Φαίνεται να είναι οι υποθέσεις λογικές ______;
* Καταλαβαίνω σωστά ότι _______ ή μήπως_________;
Αιτιολογία και τα αποδεικτικά στοιχεία της ερώτησης
* Ποιο παράδειγμα θα χρησιμοποιήσεις για να ενισχύσεις την_______;
* Γιατί νομίζεις ότι το________ είναι αληθές;
* Τι άλλο χρειάζεσαι ώστε να______;
* Μπορείς να μου εξηγήσεις το λόγο που__________;
* Με ποιές σκέψεις έφτασες σε αυτό το συμπέρασμα;
* Υπάρχει λόγος να αμφισβητηθεί η απόδειξη;
* Τι σε οδήγησε σε αυτή τη πεποίθηση;
Προέλευση και στήριξη της απάντησης
* Είναι αυτή προσωπική σου άποψη ή την άκουσες-έμαθες από κάπου
αλλού;
* Έχεις πάντα την αίσθηση ότι αυτός ο τρόπος________;
* Η γνώμη σου σχετικά με ___________ έχει επηρεαστεί από κάτι ή
κάποιον;
* Πώς σκέφτηκες- βρήκες αυτή την ιδέα;
Χρήστος Γκοτζαρίδης
Σχολικός σύμβουλος ΠΕ4

4. 4
* Τι προκάλεσε να αισθάνεστε έτσι;
Επιπτώσεις και συνέπειες της ερώτησης
* Τί αποτέλεσμα θα είχε αυτό;
* Θα μπορούσε να συμβεί πραγματικά ή ενδεχομένως_______;
* Ποια είναι η εναλλακτική;
* Τί υπονοείς λέγοντας______ βλέπεις κάποια συνέπεια σ΄αυτό;
* Αν αυτό συνέβαινε τί άλλο θα είχε ως αποτέλεσμα; Για ποιο λόγο;
Ερωτήσεις προσωπικής άποψης
* Άλλες ομάδες ανθρώπων πώς θα απαντούσαν σε αυτή την ερώτηση; Για
ποιο λόγο;
* Πώς θα μπορούσες να απαντήσεις στην ένσταση ότι ______ κάνουν
(διαφορετικά)________;
* Τι θα μπορούσε κάποιος που πιστεύει _____ να σκέφτεται για το
θέμα____;
* Ποια είναι η εναλλακτική πρόταση που στηρίζεις;
Επίλογος
Όπως έγινε φανερό από τα παραπάνω, όταν χρησιμοποιείται η μαιευτική
μέθοδος η έμφαση δίνεται στη διατύπωση των κατάλληλων ερωτήσεων. Για
αυτό το λόγο δε θα πρέπει να επιχειρείται με προχειρότητα, δηλαδή χωρίς
σχεδιασμό των βασικών σημείων (τουλάχιστον) του διαλόγου. Το να σκεφτεί
κάποιος ποιοτικά ερωτήματα και διερευνητικά σχετικά με μία απάντηση της
στιγμής, είναι πάρα πολύ δύσκολο. Όμως κατά την εφαρμογή της μεθόδου
στην εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να δίνεται έμφαση στην ανάδειξη
του τρόπου σκέψεις των μαθητών. Υπό αυτή την έννοια για τον εκπαιδευτικό
είναι αποδεκτό και επιθυμητό να προ-σχεδιάζει ερωτήσεις και να κατευθύνει
τη συζήτηση προς ένα επιθυμητό διδακτικό στόχο. Οι δευτερεύουσες ή
διερευνητικές ερωτήσεις θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της συζήτησης από
μαθητές και εκπαιδευτικό μαζί και πάντα έχουν σχέση με το βαθμό
παρακίνησης και εμπλοκής των μαθητών στη συζήτηση.
Υλικό από το site: http://www.socraticmethod.net/
Χρήστος Γκοτζαρίδης
Σχολικός σύμβουλος ΠΕ4