1. Νεοελληνική ΓλώσσαΒ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ1ηενότητα
Μάθημα 4ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ
Σελ.
17ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΟΥ Σ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα -πολιτισμό
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr

2. Σελ.17Αχώριστα μόρια ονομάζουμε λέξεις που είναι φορείς σημασίας.
Δεν τις συναντούμε μόνες τους στο λόγο αλλά χρησιμοποιούνται ως προθήματαγια την παραγωγή άλλων λέξεων
Αν ξέρουμε τη σημασία του αχώριστου μορίου, μπορούμε να καταλάβουμε (… έστω περίπου!!!) τη σημασία και μιας λέξης που συναντούμε για πρώτη φορά!!!

3. Στερητικό μόριο α-: σημαίνει άρνηση εκείνου που δηλώνεται από το δεύτερο συστατικό της λέξης. Δεν πρέπει να το μπερδεύουμε με την πρόθεση ανά-
1.Λαϊκά μόρια: αποτελούν λεξικά στοιχεία της νέας ελληνικής•άγνωστος, άμορφος, ακανόνιστος•αναδουλειά, αναβροχιά•ανυπόφορος, αναλλοίωτος, ανεξάρτητοςα-(σπανιότερα παίρνει τη μορφή ανά-ή αν)

4. 1.Λαϊκά μόρια: αποτελούν λεξικά στοιχεία της νέας ελληνικής
•ξεπερνώ, ξαλμυρίζω
•ξενυχτώ, ξεπορτίζω
•ξεφεύγω
•ξέφρενος, ξεκουφαίνωξε-ήξ- (μπροστά από φωνήεν)
το τέλος μιας κατάστασης
Κίνηση προς τα έξω
Φανερώνει κάτι που γίνεται κρυφά
Κάτι που γίνεται με υπερβολή
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr

5. Προθέσεις:
ανά: αναγέννηση (=πάλι), . ανακαλώ (=πίσω)
κατά-
παρά-
από-
προς-

6. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•αειθαλής
•αεικίνητος
•αείμνηστοςαει- (πάντα)

7. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•αρχίατρος,αρχιστράτηγος
•αρχικελευστής, αρχιμηνιά
•αρχισυντάκτηςαρχι- (πρώτος, ανώτερος)

8. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•αμφιταλαντεύομαι
•αμφίβιο
•αμφιβάλλω, αμφιλεγόμενοςαμφι- (και από τα δύο μέρη)

9. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•διαποτίζω, διαμπερής, διαπλέω
•διαφωνώ, διαμάχη
•διακρίνομαιδια-
ανάμεσα, παντού
ασυμφωνία
υπεροχή

10. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•διχογνωμία
•διχόνοια
•διχοτόμοςδιχο- (μοιρασμένος σε δύο)
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr

11. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•δυστύχημα, δυσνόητος
•δυσφημώ, δυστοκία
•δυσβάσταχτος, δυσανάγνωστοςδυσ- (δύσκολα, άσχημα)

12. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•είσοδος, εισέρχομαι
•εισβολή
•εισπνοήεισ- (κίνηση μέσα)

13. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•εκδηλώνω, εκφοβίζω
•εκφωνώ
•εξελληνίζωεκ-ήεξ- (έξω, αλλαγή, πολύ)
εξ-(μπροστά από φωνήεν)

15. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•ενταφιάζω, εντοιχίζω, ένστολος
•εμφυσώ, εμψυχώνω, εμβαθύνω
•έγχορδο
•έρρινος
•ελλιμενισμόςεν- (μέσα)
εγ-(κ,γ,χ)
εμ-(π,β,φ)
ερ-(μπροστά από ρ)
ελ-(μπροστά από λ)

16. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•ενδόμυχος
•ενδοκρανιακός
•ενδοεπικοινωνίαενδο- (στο εσωτερικό)

18. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•επιτραπέζιος, επιγονατίδα
•επιβίβασηεπι- (πάνω σε)
εφ-(μπροστά από δασυνόμενη λέξη): έφιππος
επ-(μπροστά από φωνήεν): επάνοδος

19. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•ευέξαπτος, ευερέθιστος
•ευτύχημα, ευφράδεια
•εύληπτος, ευσυνείδητοςευ- (καλός, εύκολος)

20. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•ημισέληνος, ημιδιατροφή
•ημικύκλιο, ημίμετρα
•ημιστίχιοημι- (μισό)

21. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•ομόθρησκος
•ομοϊδεάτης
•ομογένειαομο- (μαζί)

22. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•Παναθηναϊκός, πανστρατιά
•πανάθλιος, πανάκριβος
•παγκόσμιος, παγκρήτιοςπαν-ήπαγ- (πάρα πολύ, τελείως)
παγ-(κ,γ,χ)

23. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•περικλείω
•περιλούζω
•περιστοιχίζωπερί- (γύρω από)

24. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•προτελευταίος
•προετοιμάζω, προνοώ
•προτρέχω, προβλέπωπρο- (πριν από, από πριν)

25. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•σύντροφος
•συγκάτοικος
•συλλογή
•συμμαθητής, συμβουλεύω
•συρραφήσυν- (μαζί με)
συγ-(κ,γ,χ)
συμ-(μ,π,φ,φ)
συλ-(λ)
συρ-(ρ)

27. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•τηλεχειριστήριο
•τηλεγράφημα
•τηλεμαραθώνιοςτηλε- (από μακριά)

28. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•υπέρμετρος
•υπερβολικός
•υπέρογκοςυπερ- (πάνω από)

29. 2.Λόγια μόρια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική, όπου ήταν κυρίως προθέσεις
•υπόγειο
•υποτελής
•υπόστρωμα, υποδιευθυντήςυπο- (κάτω από)

30. Σελ.
17
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr

31. Σελ.
17
ανα(πρόθεση) + καλύπτω
επι+ στρέφω
α (στερητικό) + κατοικώ
ανα(πρόθεση) + ζητώ
ξε+ κουράζομαι
υπο+ δέχομαι

32. Σελ.
18-19

33. Σελ.
18-19
πρόσβαση
ξεπροβάλλουν
επεξηγηματικός
εμπνέουν
διαταράξετε
περιβάλλοντος

34. Νααντιστοιχίσετετιςλέξειςτηςδεύτερηςστήληςμεόποιοαπότααχώρισταμόριαταιριάζουνκαιναγράψετεστηντρίτηστήλητηνέαλέξηπουπροκύπτει:

35. υπολοχαγός
περίμετρος
εισαγωγή
δυσαναλογία
διχογνωμία
αρχίατρος + υπίατρος
Νααντιστοιχίσετετιςλέξειςτηςδεύτερηςστήληςμεόποιοαπότααχώρισταμόριαταιριάζουνκαιναγράψετεστηντρίτηστήλητηνέαλέξηπουπροκύπτει:

36. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που δεν έχει ήθος
•Περνώ όλο το χειμώνα σε κάποιο μέρος
•Φυτεύω δέντρα για να δημιουργηθεί δάσος ξανά
•Περίοδος που δεν βρέχει

37. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που δεν έχει ήθος
•Περνώ όλο το χειμώνα σε κάποιο μέρος
•Φυτεύω δέντρα για να δημιουργηθεί δάσος ξανά
•Περίοδος που δεν βρέχει
α-ήθης
ξε-χειμωνιάζω
ανα-δασώνω(πρόθεση)
αν-ομβρία

38. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που πλησιάζεται δύσκολα
•Η ύπαρξη αντίθετων απόψεων
•Ο επικεφαλής μιας εκστρατείας
•Απλουστεύω κάτι για να γίνει κατανοητό

39. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που πλησιάζεται δύσκολα
•Η ύπαρξη αντίθετων απόψεων
•Ο επικεφαλής μιας εκστρατείας
•Απλουστεύω κάτι για να γίνει κατανοητό
δυσ-πρόσιτος
διχο-γνωμία
αρχι-στράτηγος
εκ-λαϊκεύω

40. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που δεν αισθάνεται ασφαλής
•Ζει στη στεριά και στη θάλασσα
•Αυτός που δεν είναι ανάλογος
•Αυτός που δεν μπορεί να κάνει κάτι

41. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που δεν αισθάνεται ασφαλής
•Ζει στη στεριά και στη θάλασσα
•Αυτός που δεν είναι ανάλογος
•Αυτός που δεν μπορεί να κάνει κάτι
αν-ασφαλής
αμφί-βιος
δυσ-ανάλογος
α-καμάτης

42. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που συμμετείχε σε κακή πράξη
•Παίζω κάποιο ρόλο
•Το ένα από τα δύο μέρη από τα οποία αποτελείται ο κύκλος

43. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τις λέξεις που έχουν τις ακόλουθες σημασίες (υπο-, α-, ανα-, ξε-, αμφι-, ημι-, αρχι-, συν-, δυσ-, εκ-, διχο-):
•Αυτός που συμμετείχε σε κακή πράξη
•Παίζω κάποιο ρόλο
•Το ένα από τα δύο μέρη από τα οποία αποτελείται ο κύκλος
συν-εργός
υπο-δύομαι
ημι-κύκλιο

44. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τα αντώνυματων παρακάτω λέξεων (υπο-, α-, αν-, ξε-, αμφι-, επι-, δυσ-, υπο-, συν-, περι-, εκ-, διχο-):
κουρασμένος
ομόνοια
αζήτητος
ευτυχής
υποφερτός
προϊστάμενος
εισάγω
αιματηρός
θεμιτός
σκεπάζω
προχωρώ
υπόγειος
είμαι σίγουρος
χωρίζω

45. Χρησιμοποιώντας τα αχώριστα μόρια που δίνονται παρακάτω να βρείτε τα αντώνυματων παρακάτω λέξεων (υπο-, α-, αν-, ξε-, αμφι-, επι-, δυσ-, υπο-, συν-, περι-, εκ-, διχο-):
κουρασμένος
ομόνοια
αζήτητος
ευτυχής
υποφερτός
προϊστάμενος
εισάγω
αιματηρός
θεμιτός
σκεπάζω
προχωρώ
υπόγειος
είμαι σίγουρος
χωρίζω
ξε-κούραστος
διχό-νοια
περι-ζήτητος
δυσ-τυχής
αν-υπόφορος
υφ-ιστάμενος
εξ-άγω
αν-αίμακτος
α-θέμιτος
ξε-σκεπάζω
υπο-χωρώ
επί-γειος
αμφι-βάλλω
συν-ενώνω

46. πρόθεση
Να σχηματίσετε παράγωγες λέξεις με τα αχώριστα λαϊκά μόρια α-, ξε-, την πρόθεση ανα-και τις λέξεις που δίνονται στην αριστερή στήλη:

47. ανώμαλος
αναθεωρώ
άοπλος
αναβροχιά
ανακαλύπτω
αναιμία
αναξιόπιστα
πρόθεση
Να σχηματίσετε παράγωγες λέξεις με τα αχώριστα λαϊκά μόρια α-, ξε-, την πρόθεση ανα-και τις λέξεις που δίνονται στην αριστερή στήλη:

48. πρόθεση
Να σχηματίσετε παράγωγες λέξεις με τα αχώριστα λαϊκά μόρια α-, ξε-, την πρόθεση ανα-και τις λέξεις που δίνονται στην αριστερή στήλη:

49. ξεκαθαρίζω
ανήμπορος
ξενυχτώ
ανασηκώνω
ξεσηκώνω
ανεπανάληπτος
ανήθικος (αήθης)
ανέλπιστος
ξεπορτίζω
αναπαράγω
πρόθεση
Να σχηματίσετε παράγωγες λέξεις με τα αχώριστα λαϊκά μόρια α-, ξε-, την πρόθεση ανα-και τις λέξεις που δίνονται στην αριστερή στήλη:

50. Να βρείτε ποια είναι η σημασία των αχώριστων λόγιων μορίων στις παρακάτω λέξεις:

51. εν-
επι-(εφ)
συν-(συγ-)
περι-
ημι-
επάνω
μαζί
γύρω
μισό
μέσα
Να βρείτε ποια είναι η σημασία των αχώριστων λόγιων μορίων στις παρακάτω λέξεις:

52. Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 σύνθετες λέξεις με αχώριστα μόρια
ανά: αναγέννηση (=πάλι), . ανακαλώ (=πίσω)
κατά-
παρά-
από-
προς-
Προθέσεις:
2
3
7
8
9

53. Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 σύνθετες λέξεις με αχώριστα μόρια
ανά: αναγέννηση (=πάλι), . ανακαλώ (=πίσω)
κατά-
παρά-
από-
προς-
Προθέσεις:
πρόθεση
κόλον= τροφή
2
3
7
8
9

54. Προθέσεις:
ανά: αναγέννηση (=πάλι), . ανακαλώ (=πίσω)
κατά-
παρά-
από-
προς-
Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 σύνθετες λέξεις με αχώριστα μόρια
13
15
16
17
19

55. Προθέσεις:
ανά: αναγέννηση (=πάλι), . ανακαλώ (=πίσω)
κατά-
παρά-
από-
προς-
Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 σύνθετες λέξεις με αχώριστα μόρια
13
15
16
17
19

56. ανά:
κατά-
παρά-
από-
προς-
Προθέσεις
Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 σύνθετες λέξεις με αχώριστα μόρια
22
25
26
27
28
33

57. ανά:
κατά-
παρά-
από-
προς-
Προθέσεις
Να εντοπίσετε στο κείμενο 1 σύνθετες λέξεις με αχώριστα μόρια
22
25
26
27
28
33

58. ΤΕΛΟΣ