1. A PËR
PËRKRAH
JE N
ОЛ ЗА КООР
N DR ËL К ДИ
QE
О ТО НА
Р
EH
TË
ЦИ
SIM
П
M
РОВИ
HE KOMUNIKI
ЈА
IN E K TESTEV
СПО
КИ
ON
ИЧ
И КОМУНИК
ЕТН
ЊЕ НА МЕЃУ
E
ND
ËR
D
ETN
СНУВА
IKE
ОЛЕ
А
M
P
RO
ЦИ
NI
А Н
I TO ЈА
КА
OO RD KOLL Д ДР
Ш
K PËR ЦЕНТАР З А ПО
2.
3. 1
BOJKOT
NDËRETNIK I
MËSIMIT
VAZHDON PËRHAPJA E
URREJTJES NDËRETNIKE
NËPËR STADIUME
NË KALISHTË POLICIA
PAMUNDËSOI INCIDENT
HYRJE NDËRETNIK
Zgjidhja e konflikteve/kontesteve paraqet pjesë të orvatjeve të njerëzve për t’iu shmangur dhunës.
Llojllojshmëria e mënyrave të zgjidhjes së një kontesti karakteristik për një mjedis kulturorë është e
lidhur me vlerat elementare të bashkësisë dhe gatishmërisë që ato të zbatohen në praktik.
Shtetet të cilat paraqiten si shumë e bashkësive të ndryshme etnike (si Republika e Maqedonisë),
më rrënjë të ndryshme kulturore dhe religjione të ndryshme, ballafaqohen më një sfidë të veçantë
në zgjidhjen e kontesteve dhe menaxhimin e konflikteve. Në këto vende duhet t’i kushtohet rëndësi
e veçantë konflikteve/kontesteve në të cilat janë të kyçur anëtarë të bashkësive të ndryshme etnike,
ЕТНИЧКИТЕ СМЕНИ ЌЕ ГИ
kulturore, religjioze dhe të cilat shumë lehtë, nëse nuk zgjidhen me kohë, mund tëСОПРАТ ТЕПАЧКИТЕ konflikte/
kalojnë në ВО СТРУГА
konteste ndëretnike.
NXËNËSIT NDËRRIMET ETNIKE
MAQEDONAS DO TI NDALIN
BOJKOTOJNË RRAHJET NË STRUGË
MËSIMIN NË
GJIMNAZIN E
TETOVËS E përkrahur nga Programi i përbashkët
të Kombeve të Bashkuara “Përmirësimi
i dialogut ndëretnik dhe bashkëpunimi
TENSIONE ndërmjet komuniteteve”, me mbështetje
financiare nga Qeveria e Spanjës
NDËRETNIKE NE nëpërmjet të Fondit për arritjen e
objektivave të mijëvjeçarit (MDG -F).
FSHATIN PESHTALEVË 1
4. KONFLIKTET PËRFUNDOJNË ME
Kontestet/konfliktet mes
bashkësive mund të shkaktojnë
mosbesim, frikë e madje edhe
urrejtje. Të lëna ashtu në
E
MARRËVESHJE POLITIK
vete mund të eskalojnë dhe
të shndërrohen në tronditje
shoqërore dhe si varianti më i keq,
NDALESA
NDARJE
në konflikte të drejtpërdrejta të
POLICI
dhunshme.
TË PROVOJMË
DIÇKA TJETËR
LIDH
JA E
EKS
PER
T
ËVE
VEPRIM I PËRBA
DH
SHK
E BA
ËT
SHK
А
ËSIVE
RI
OQË
JOFORMALE
ËSIRËS JOFORMALE NË SH
PROMOV
Parandalimi i konflikteve/
kontesteve, reagimi i
IMI I MED
ONTESTEVE
shpejtë, menaxhimi i tyre
dhe veprimi pas shpërthimit
të konfliktit apo pas
JAC I
TË K
një kontesti të caktuar
ON
I
HAP
JE IT S
kërkon një qasje shumë të
I MËN
YRË PËR ZGJIDH
KRIJ
MI I
ndërlikuar të faktorëve të
IMI
I ËZ
I LI
ndryshëm në bashkësinë
RYT
DH
JEV
(formale-institucionale apo
F
SH EM
joformale).
E ST
RUKT
U R AT F O R
MALE
2
5. Paraqitja e organizuar dhe Qasja e ndërlikuar nënkupton
e koordinuar, mbështetja e zbatimin e së drejtës
ndërsjellë dhe përdorimi përkatës bashkëpunuese në të cilën
i ndihmës profesionale në situata profesionistët bashkëpunojnë
të caktuara, paraqesin mënyra me përfaqësuesit e disa ideve të
të dëshiruara të veprimit në caktuara dhe me mbështetës në
raste të këtilla. Nëse konfliktet/ bashkësinë.
kontestet menaxhohen në
mënyrë përkatëse, ato jo vetëm
që nuk do të shkaktojnë eskalim
të armiqësisë dhe të prodhojnë
dhunë, por mund të jenë proces
i pastrimit dhe lirimit përmes
të cilit mund të pastrohen një
varg mosmarrëveshjes dhe
informacionesh të gabuara. Në
këtë mënyrë mund të bëhen
Bashkia
mundësi për ndryshim dhe krijim
të respektit, mirëkuptimit dhe
pajtimit.
... BNJVL
Organet e Shoqëria
nivelit civile
qendror
Media
3
6. Nëse e shikojmë bashkësinë si sistem, mund të organizatat dhe individët që janë të gatshëm,
fitohet perspektivë më e mirë për atë se cilat kanë kapacitet dhe posedojnë shkathtësi
lloje të intervenimeve janë përkatëse. për të marrë pjesë në proceset e zgjidhjes së
kontesteve apo t’i mbështesin këto procese.
Formimi i zyrës/qendrës për mbështetje të
lehtësimit të kontesteve ndëretnike paraqet Në sistemin e zgjidhjes së kontesteve
bazën e veprimit të këtillë. Kjo qendër do të ndëretnike vend kryesor ka vetëqeverisja
bashkëpunojë me grupe për mbështetje (rrjeta lokale. Rreth saj ndërtohet rrjeti i organizatave
të lehtësuesve) të cilat formohen në nivel shtetërore dhe joqeveritare dhe individë të
lokal nga institucione dhe individë që mund cilët bëhen pjesë e zgjidhjes së konflikteve.
të kontribuojnë për zgjidhjen kontruktive Komuna paraqet lidhjen mes qytetarëve dhe
të kontesteve. Anëtarët e grupeve për institucioneve që veprojnë në nivel lokal dhe
mbështetje janë të përbëra nga institucionet, qendror.
Baza e të Trupi
dhënave koordinues
Informacione
Protokoll it Rrj
të sim ete
të
h
ë le ike leh
e t etn
tj r
t
të ësues
te ë leh ve
ësh ve nd
b e tës / m
m st imi bë
për nte PËR TA t sht
dër ë ko
en t
etë
s
Q ARRITUR KËTË
4
7. 2 PSE
PROTOKOLL?
SI TË NJOHIM?
Protokolli duhet të ndihmojë në identifikimin e mënyrave dhe
mekanizmave që u rrinë në dispozicion palëve të interesuara
për zgjidhjen e kontesteve që kanë dimension ndëretnik.
Protokolli duhet të mundësojë që të identifikohen institucionet
dhe strukturat që mund të paraqiten si mbështetës në procesin
e zgjidhjes së kontesteve dhe procedurat/hapat që duhet të
ndërmerren me qëllim të zgjidhjes së kontesteve.
ÇFARË TË BËJMË? KUJT T’I DREJTOHEMI?
5
8. 3
Varësisht nga ajo se cilat janë palët në kontestin/konfliktin mund
1 të bëhet dallimi mes konflikteve interpersonale, intergrupore dhe
intragrupore. Konfliktet.kontestet interpersonale ndodhin mes
individëve (për shembull, mes dy personave, dz fqinjëve, mes dy
bashkëshortëve, mes dy kolegëve, etj.), ndërsa ato intergrupore
mes grupeve (si për shembull, mes arsimtarëve dhe nxënësve,
mes partive politike, mes grupeve të tifozëve, etj.). Konfliktet/
kontestet intragrupore zhvillohen ndërmjet pjesëtarëve
të grupeve formale dhe sipas rregullës, i përfshijnë apo
reflektohen në të gjithë pjesëtarët e grupit. Konflikte/konteste
të tilla ndodhin në kuadër të familjeve, të ekipeve sportive, të
organizatave punuese, etj.
LLOJE TË
Varësisht nga ajo se në çfarë konteksti zhvillohen, kontestet/
2 konfliktet mund të jenë në familje, në organizatë punuese, në
KONTESTEVE DHE
arsim, në bashkësinë, etj, por mund të jeni edhe të karakterit
ndërnacional.
KONFLIKTEVE Në disa konflikte/konteste interpersonale apo intragrupore
3 që zhvillohen në kontekste të ndryshme, palët kundërshtuese
mund të jenë pjesëtarë të grupeve të ndryshme ndëretnike.
Nëse në kontekstin më të gjerë shoqëror, në mesin e grupeve,
pjesëtarët e të cilit janë palë kundërshtuese, ekziston tension,
shumë shpesh ndodhë që konfliktet/kontestet e tilla të
shndërrohen në ndëretnike. (Mos)Zgjidhja e prolonguar e
problemit që e ka inicuar kontestin/konfliktin mund ta ngrisë
kontestin/konfliktin në nivel intergrupor si rezultat i përfshirjes
së pjesëtarëve plotësues të grupeve ndëretnike si pjesë e palëve
të konforntuara. Kështu për shembull, në kontestin/konfliktin
në një shkollë dygjuhëshe rreth asaj se cila klasë e para do ta
shfrytëzojë sallën e fizkullturës, nëse njëra klasë është më gjuhë
mësimore maqedonishte, ndërsa tjetra me gjuhë mësimore
shqipe, në vend se kontesti/konflikti të trajtohet si problem i
shkaktuar nga resurset e kufizuara, mund të shndërrohet në
interndëretnik, në fokusin e të cilit do të jetë problem i asaj se cili
grup etnik duhet të ketë prioritet.
6
9. Kontestet/konfliktet ndëretnike Ndonjëherë kontestet/konfliktet
4 5
janë intergrupore – palët mes pjesëtarëve të grupeve
kundërshtuese janë grupe me të ndryshme etnike mund të
identitet të ndryshëm ndëretnik, ndërlidhen me nevoja/interesa që
në mesin e të cilëve ekzsitojnë nuk kanë të bëjnë me përkatësinë
dallime në interest/nevojat që etnike, mirëpo vetë kontesti/
janë rezultat i përkatësisë etnike. konflikti perceptohet nga ata vetë
I tillë, për shembull mund të jetë apo nga mjedisi si ndëretnik.
konflikti/kontesti mes arsimtarëve
maqedonas dhe arsimtarëve
shqiptarë rreth asaj se në cilën
gjuhë do të udhëhiqen këshillat e
arsimtarëve në shkollë.
7
10. 4
ÇKA ËSHTË QËNDRA
PËR MBËSHTETJE
Çfarë
ndihme
mund të
ofrojë
TË LEHTËSIMIT
QMLKN
TË KONTESTEVE
NDIHMË INDIREKTE:
NDËRETNIKE?
ÇKA ËSHTË QËNDRA
PËR MBËSHTETJE
TË LEHTËSIMIT KONSULTIME
TË KONTESTEVE BAZA E TË DHËNAVE
NDËRETNIKE?
MBËSHTETJA E VAZHDUESHME E
RRJETAVE TË LEHTËSUESVE
Qendra për mbështetje të
NDIHMË DIREKTE
lehtësimit të kontesteve INTERNT MBËSHTETJE
ndëretnike (më tutje në
tekstin – QMLKN) është
njësi punuese në kuadër PJESËMARRJE NË LEHTËSIMIN
të Institutit për hulumtime
sociologjike dhe politike- MONITORIM TË LEHTËSIMIT
juridike që duhet t’u
ndihmojë bashkësive në KOMUNIKIM ME MEDIA
lehtësimin e kontesteve dhe
zgjidhjen e konflikteve. KOMUNIKIM ME PJESËMARRËS TË
MUNDSHËM NË LEHTËSIMIN
8
11. A
E
T
NDIHMË INDIREKTE:
1 Konsultime – dhënia e mendimit dhe udhëzimeve të palëve të interesuara lidhur me
E
proceset e lehtësimit dhe zgjidhjes së konflikteve në raste konkrete;
2
Baza e të dhënave – formimi dhe mirëmbajtja e bazës së të dhënave për organizata dhe
individë të cilët janë pjesë e rrjetit të lehtësuesve, të mediatorëve dhe gazetarëve, të cilat
?
kanë kaluar një stërvitje përkatëse dhe të institucioneve dhe organizatave që mund të
shfrytëzohen në procesin e lehtësimit.
3 Mbështetja e vazhdueshme e rrjetave të lehtësuesve – sigurim të edukimit të
vazhdueshëm, konsultime, material të nevojshme dhe kontakte;
Internt mbështetje – formim dhe mirëmbajtje të faqes së internetit në të cilën do të jenë
4 të arritshme informacione lidhur me rrjetat e lehtësuesve, mediatorëve, organizatave dhe
institucioneve lokale dhe qendrore, si dhe publikime dhe dokumente të ndërlidhura me
procesin e lehtësimit.
NDIHMË DIREKTE:
1 Pjesëmarrje në lehtësimin– përfshirje direkte të ekspertëve nga QMLKN në procesin e
lehtësimit;
2 Monitorim të lehtësimit–pranisë së arsimtarëve nga QMLKN me qëllim të garantimit të
objektivitetit dhe paanshmërisë në lehtësimin;
3 Komunikim me media – dhënie të mendimit profesional të mediave lidhur me një
kontest apo konflikt të caktuar.
4
Komunikim me pjesëmarrës të mundshëm në lehtësimin – vendosje të lidhjes mes
palëve të interesuara dhe organizata dhe institucione të nivelit lokal dhe qendror.
9
12. 5
Identifikim i
kontestit me
dimension etnik
Qendër për
Subjekte të mbështetje
të lehtësimit
PROCEDURA1 -KANALE prekura
të kontesteve
KOORDINUESE DHE ndëretnike
KOMUNIKUESE NË
RAST TË KONTESTEVE Piramida
NDËRETNIKE hiearkike e
involvimit
Lehtësues të Prezantim
në opinion
mundshëm
në vetë nga bashkësia (informim dhe
strukturën raportim)
Rreth më
Ndihma e gjerë i
profesionale- lehtësuesve
medijatorët (niveli
kombëtar)
Piramida
hierarkike e
involvimit në
bashkësinë më
të gjerë
1 Shiko Shtojca 2 –
parametra të përgjithshëm
të procedurave
10
13. Kur ka kontest ndëretnik? Si të njohim një kontest ndëretnik?
Kur objekt i kontestit është një çështje e cila prekë së paku dy etnikume (për shembull, përdorim
të gjuhës, përdorim të simboleve të bashkësive ndëretnike, zbatim të dispozitave për përfaqësim
të drejtë, ...)
Kur palë në kontestin janë njerëz të përkatësisë së ndryshme etnike (për shembull, kontest
ndërmjet nxënësve të përkatësisë së ndryshme etnike/gjuhësore)
jtë dre
tpër
ershme
direkt
ndër të drej
tes he
mjet
Përfshirje e përh
e pjesëmarrësve
tit
d
e
ë k tive
Zgjid marrësv
el v
ni
on
a
je ët
sor kre
në
id ul
ve
hje
e
gj të
hj
cilë idhje
et
së
h
Z ë
lid
m
pje
ii
j
tim
Zg
r
N dë
Kornizën themelore,
në të cilën duhet të
zhvillohet procesi i
lehtësimit, e përbëjnë Çfarë të
pesë parime themelore.
bëhet?
11
14. Kontestet më së miri zgjidhen në nivelin në të SHKALLËT E
VEPRIMIT:
cilin janë krijuar për shkak se kjo do të thotë
mundësi që të zgjidhet problemi (burimi) i
vërtetë i kontestit dhe të gjenden zgjidhje që
1 u ndihmojnë pjesëmarrësve të drejtpërdrejtë
në kontekstin. Zgjidhja e kontesteve duhet
të ngritet në nivel më të lartë tek atëherë kur
janë shfrytëzuar mundësitë për zgjidhjen e
tyre në këtë nivel.
Zgjidhja e kontestit duhet të ndodhë ndërmjet
atyre që janë drejtpërdrejt të përfshirë në
problemin. Vetëm kështu mund të jemi të
2 sigurtë se e adresojmë problemin e vërtetë
rreth të cilit është krijuar kontesti dhe se
zgjidhja do të ketë efekt të drejtpërdrejtë në
bashkësinë.
Ngritja e zgjidhjes së kontestit në nivel më të
lartë nuk do të thotë se ata të cilët fillimisht
3 janë të involvuar në kontestin ta evitojnë
përgjegjësinë për problemin dhe zgjidhjen e
lehtësimit të kontesteve/konflikteve ndëretnike
tij, gjegjësisht të jenë të izoluar nga gjetja e
zgjidhjes. Rrjeti i lehtësuesve / Qendër për mbështetje të
Zgjidhje joformale deri në nivelin më të lartë
Zgjidhje kreative dhe bashkëpunuese
udhëheqës në organizatën/institucionin
nënkuptojnë shfrytëzimin e të gjitha veglave
4 që na qëndrojnë në dispozicion, e të cilat
nuk janë të ndaluara me ligj. Kreativiteti nuk
guxon ta komprimitojë cilësinë e mbështetjes
që individëve ua japin përfaqësuesit e
bashkësisë.
Ndihmë profesionale
Zgjidhja e kontesteve duhet të jetë e orientuar
Struktura politike
drejt ndërtimit të lidhjeve, respektit dhe
5 besimit. Zgjidhja e cila mbështetet në ndarje,
izolim apo ekskluzion, zakonisht nuk sjellë
dobi afatgjate për bashkësinë dhe i riprodhon
kushtet në të cilat është krijuar kontesti/
konflikti origjinal.
12
15. Në procesin e zgjidhjes së kontesteve në mbështetje nga rrjeti i lehtësuesve i cili është
bashësinë në dispozicion qëndrojnë disa formuar në kuadër të komunës nga Qendra
organe, institucione dhe individë. Çdo kontest për mbështetje të lehtësimit të kontesteve
paraqet problem ekskluziv i cili kërkon involvim ndëretnike dhe nga përfaqësuesit e bashkësisë
në struktura të ndryshme varësisht nga ajo se më të gjerë (kryetar i bashkësisë lokale,
kush është përfshirë në kontestin, ku është këshilltarë të komunës, kryetar komune,...).
krijuar kontesti, për çka është kontesti, në cilin
Kur kontesti nuk mund të zgjidhet në nivelin
nivel të strukturës së bashkësisë.
e krijimit të tij (shkollë, bashkësi lokale, njësi
punuese) kërkohet mbështetje nga bashkësia
dhe nga rrjeti i lehtësuesve të ndërtuar në nivel
1. NIVELI I PARË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT të çdo komune. Përfshirja e përfaqësuesve
Shkalla e parë e veprimit është joformale dhe të caktuar nga rrjeti i lehtësuesve varet nga
përfshinë të gjitha strukturat e bashkësisë/ lënda dhe nga palët e involvuara. Nëse nuk
organizatës/institucionit në të cilin është krijuar arrihet zgjidhje të kontestit me përfshirjen
kontesti e deri te nivelin më i lartë udhëheqës e partnerëve përkatës nga rrjeti kalohet në
i asaj bashkësie/organizate/institucioni. Për nivelin e ardhshëm.
shembull, nëse kontesti është shkaktur në
kuadër të një shkolle, kjo nënkupton involvimin
e nxënësve, arsimtarëve, shërbimin profesional, 3. NIVELI I TRETË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT
administratën (në krye me drejtorin), prindërit
Nëse veprimi joformal nuk jep rezultat mund
dhe këshillin e shkollës.
të kërkohet ndihmë prej profesionistëve –
Është e pëlqyeshme që në nivel të çdo mediatorëve. Në këtë nivel është mirë të
organizate paraprakisht të përpilohet plan për përfshihen mediatorë profesionistë nga lista
veprim në rast të kontestit/konfliktit. Niveli i për mbështetjen e çdo komune. Me mediatorët
parë i zgjidhjes së konfliktit duhet t’i përfshijë vendoset marrëveshje për ndërmjetësim dhe
drejtpërdrejt palët e interesuara dhe faktorit të të dyja palët janë të pajtimit që ta pranojnë
parë përgjegjës organizativ. ndërmjetësimi. Në kushte të kontestit ndëretnik
më e mirë është pjesëmarrja e dy mediatorëve
përfaqësues të secilës nga bashkësitë e
2. NIVELI I DYTË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT involvuara ndëretnike. Aspekt posaçërisht të
rëndësishëm paraqet dimensioni gjinor dhe
Informacioni për kontestin/konfliktin mund nevoja për involvimin e grav mediatore apo
të përcillet deri te Qendra për mbështetje të përfaqësuesve të grupeve për mbështetje. Nëse
lehtësimit të kontesteve ndëretnike me qëllim kontesti nuk mund të zgjidhet me ndërmjetësim
të alertimit të hershëm dhe ngritjes së sistemit profesional ai ngritet në nivel më të lartë dhe
të gatishmërisë. Në çdo moment të lehtësimit fiton trajtim nacional.
të kontestit mund të kërkohet ndihmë/
13
16. 4. NIVELI I KATËRT I ZGJIDHJES SË KONTESTIT
Kur bëhet fjalë për konteste ndëretnike,
në këtë nivel në procesin involvohen
subjektet politike në nivel nacional, ministri
përkatëse, parlamentarë në Kuvendin e
Republikës së Maqedonisë, Presidenti i
shtetit, mund të japin një input në zgjidhjen
e kontestit, gjegjësisht, të kërkohen zgjidhje
të përgjithshme që mund të zbatohen edhe
në situatën konkrete. Në këtë proces do
të grumbullohen të gjitha informacionet
relevante për kontekstin në të cilin
është krijuar kontesti/konflikti dhe do të
identifikohen situatat eventuale të ngjashme
në komuna apo rajone tjera. Merren
qëndrime që mund të kenë rëndësi më të
gjerë dhe eventualisht inicohen ndryshime
ligjore.
14
17. 6
6.1 VETËQEVERISJA LOKALE
Vetëqeverisja lokal paraqet shkallën e parë në
zgjidhjen institucionale të kontesteve dhe shkallën e
parë të mbështetjes që mund ta japë bashkësia në këtë
proces.
Vetëqeverisja lokale paraqet nivelin e dëshiruar për
lehtësimin e kontesteve/konflikteve dhe nuk guxon të
jetë e anashkaluar në procesin e lehtësimit.
Elemente thelbësore të veprimit:
1. Sigurim të informacioneve dhe/ose informacioneve të
provuara (nga institucionet kompetente);
SUBJEKTE SPECIFIKE NË
2. Sigurim të informacioneve të sakta (informacione nga
LEHTËSIMIN2 dëshmitarë, pjesëmarrës...);
3. Kontakt me palët në konfliktin dhe sigurim të
komunikimit të mëtejshëm permanent;
Epërsitë e involvimit të njësive të vetëqeverisje lokale në 4. Informacione për involvim të mundshëm të individëve
ndërmjetësimin: nga organet e vetëqeverisjes lokale në konfliktin dhe
neutralizimin e tyre në procesin e zgjidhjes;
Interesim për zgjidhjen e konfliktit;
5. Thirrje dhe informim të organeve kompetente;
Qasje deri te informatat;
6. Vlerësim të asaj nëse për zvogëlimin e reagimeve
Përbërje etnikisht e përzier e trupave që marrin të mundshme te opinioni është më mirë miratimi i
vendime; vendimit formal apo vetëm përgjigje për veprim në
Kapacitete (financiare, hapësinore, resurse njerëzore, terren;
lidhje me institucionet nacionale). 7. Vlerësim i shkallës së informimit dhe involvimit të
opinionit;
8. Zgjedhje e institucioneve nga të cilat do të kërkohet
bashkëpunim (arsimore, joqeveritare, mediatike,
gjyqësore, etj.). Mënyrë precize dhe përgjegjëse e
bashkpunimit;
9. Krijimi i kumtesës për opinion;
2 Shiko Shtojca10 – skemë për anticipimin e reagimit
të subjekteve të caktuara në procesin e lehtësimit
15
18. 10. Aktivitete plotësuese të cilat do ta
qetësonin tensionin e mundshëm në Bashkësia lokale mund të paraqitet në disa
opinion (hapje të debateve, tryezave të role:
rrumbullakëta, ...); 1. të jetë pjesë e kontestit dhe palës së
11. Ruajtjen e lehtësimit të kontestit/konfliktit interesuar (për shembull, kontest ndërmjet
në nivel lokal derisa ekzistojnë kushte që dy apo më shumë komunave);
të zgjidhet në këtë nivel. 2. të sigurojë kushte dhe vend të zgjidhjes
së kontestit (shfrytëzim të të gjitha
kapaciteteve në dispozicion të komunës në
funksion të krijimit të kushteve të volitshme
për përballje me kontestin);
3. të paraqitet në rolin e mediatorit apo arbitrit
neutral (Kryetari i Këshillit të Komunës,
Kryetari i Komunës apo ndonjë përfaqësues
tjetër i komunës paraqiten në rolin e
lehtësuesve të kontestit);
4. të jetë mbështetës i procesit të zgjidhjes së
kontestit (me dhënien e informacioneve
të nevojshme, konsultimeve, mbështetje
e shprehur publikisht, krijim të kushteve
të volitshme...). Në rastet kur është
përcaktuar nevoja e ndërmjetësimit
profesional, komuna mund të sigurojë
mbështetje financiare për realizimin e këtij
ndërmjetësimi.
5. Të përdoret si kanal drejt ndërmjetësimit më
të lartë – ndërmjetësim nacional (kontakte
me BNJVL-në, sigurim të komunikimit me
parlamentarë të zgjedhur nga komuna
apo rajoni konkret, me ministri dhe trupa
përkatës parlamentar).
16
19. 6.2 MEDIA Me qëllim të pozicionit të mediave në procesin
e lehtësimit të zgjidhjes së kontesteve nevojitet
Mediat kanë rol specifik në procesin e vendosje dhe respektim i disa parimeve të caktuara.
lehtësimit të kontesteve/konflikteve.
1. Sigurim të informacioneve të sakta (informacione
Ata mund të paraqiten si lehtësues apo nga burime të sigurta, dëshmitarë, pjesëmarrës...);
si vështirësues të procesit të kontesteve.
Ndërlikim i posaçëm i rolit të mediave 2. Sigurim të informacioneve zyrtare (nga institucionet
paraqet lidhshmëri të tyre etnike, kompetente);
gjegjësisht, gjuha në të cilën shkruhet. 3. Vlerësim i informacioneve (krahasim të
Sipas rregullës, mediat e lidhura me një informacioneve zytrtare me ato në terren);
bashkësi të caktuar etnike bëhen edhe
mbështetës të asaj bashkësie në cilindo 4. Analiza dhe selektim të informacioneve të cilat do
kontest me dimension etnik. të prezantohen (vlerësim i asaj që është më pak e
dëmshme për eskalimin e konfliktit);
5. Vlerësim i tajmingut të shpalljes;
6. Vlerësim i asaj se da duhet të jetë i theksuar
dimensioni etnik i konfliktit;
që
Sipas definicionit, mediat janë faktor i pakontestueshëm 7. Paraqitje të konfliktit përmes prizmës së dy palëve
mund të ndikojë në zgjidhjen e konflikteve ndëretnike. Në të konfrontuara;
kushte ideale ato i plotësojnë parakushtet të jenë partnerë 8. Zgjedhje të terminologjisë (evitim të fjalëve të cilat
në procesin e lehtësimit: nxisin paragjykime, jotolerancë, fjalor të urrejtjes);
nuk janë palë e konfrontuar 9. Përdorim të komenteve personale (zgjedhje të
janë të obliguar për objektivitet komenteve dhe analizave të cilat do ta qetësonin
tensionin e mundshëm te opinioni);
janë të obliguar për pavarësi
10. Përdorim të ilustrimeve (audio, vizuele) të cilat do
janë të obliguar për paanshmëri ta qetësonin tensionin e mundshëm te opinioni;
11. Vlerësim të statusit të informacionit (nëse është
për qetësimin e konflikteve ndëretnike më mirë
që lajmi të jetë qendror apo të vendoset ndërmjet
Senzacionalizmi, ndikimet partiake informacioneve tjera);
mbi politikën redaktuese, “ngjyra” 12. Vlerësim i gjatësisë dhe zhvillimit të rrëfimit;
etnike e mediave dhe ngjashëm
janl faktorë negativ të cilët e 13. Lokalizim permanent i konfliktit në nivel lokal.
pamundësojnë punën e tyre në
pajtim me kornizën e përmendur të
definicionit. Me këtë, e vështirësojnë
edhe përdorimin e tyre si
ndërmjetësues.
17
20. Pjesëmarrësit në lehtësimin 6.3 Roli i OJQ-ve dhe shoqërisë civile më gjerë, në
doemos duhet të kenë strategji procesin e lehtësimit/ndërmjetësimit
paraprakisht të përpunuar për
komunikim me mediat e cila do të Rol të rëndësishëm në procesin e lehtësimit të
mundësojë që mediat ta marrin kontesteve me dimension etnik mund të kenë
rolin e partnerëve në lehtësimin. strukturat e shoqërisë civile (OJQ-të, shoqata
Në strategjinë duhet të definohet: sportive/profesionale/kulturore, sindikata, bashkësi
fetare dhe grupe religjioze...).
1. Kush i jep informacionet lidhur
Përfshirja e këtyre strukturave në procesin e
me një kontest konkret dhe me
lehtësimit të kontesteve mund ta lehtësojë
procesin e lehtësimit;
shpërndarjen e informacioneve, fitimin e mbështetjes
2. Kujt i jepen informacionet nga bashkësia më e gjerë, shfrytëzimin e kapaciteteve
(gazetarë të zgjedhur të cilët të bashkësisë në funksion të lehtësimit të kontestit,
janë stërvitur të përpunojnë një minimizim të efekteve negative dhe ndërtim të
materie të këtij lloji) atmosferës për përballje më të lehtë me një lloj të
3. Ekzistimi i kumtesave të këtillë të kontesteve në të ardhmen.
shkruara të cilat prezantohen
OJQ-të kanë rol të posaçëm në procesin e lehtësimit
në tërësi me qëllim të ofrimit të
të kontesteve dhe në aktivitetet e lidhura me
informacionit për faktet, evitim
ndërmjetësimin. Ato mund të bëhen pjesë e procesit
të terminologjisë jopërkatëse
dhe mbrojtje të pjesëmarrësve në në çdo moment dhe në çdo nivel varësisht nga
kontestin. nevojat dhe dëshirat e pjesëmarrësve direkt në
kontestin apo të involvuarit në lehtësimin dhe
zgjidhjen e tij.
OJQ-të mund të paraqiten në rolin e:
1. Lehtësuesve në kontest/konflikt (veçanërisht në një
situatë kur vetë OJQ-ja është multikulturore dhe e
reflekton llojllojshmërinë e bashkësisë në të cilën
vepron;
2. Mbështetësve të akteve të lehtësimit dhe/ose
ndërmjetësimit;
3. Burimit të informacioneve;
4. Palës në kontest/konflikt.
18
22. 1
Termat të cilat përdoren:
Dialog : lojtarë kryesorë të cilët komunikojnë me qëllim të
arritjes së mirëkuptimit më të mirë dhe identifikimit të punëve,
problemeve apo ideve të përbashkëta.
Negocimi: proces i drejtpërdrejt i shkëmbimit të informacioneve
dhe mendimeve mes lojtarëve kryesorë me qëllim të arritjes së
marrëveshjes për shkëmbim të resurseve, vendosje të procedurave
apo zgjidhje të kontesteve.
Proces i shumëpalësh: proces i negocimit apo dialogut në të cilin
marrin pjesë më shumë se dy palë. Zakonisht është më kompleks
dhe më i ndërlikuar. Është i dobishëm kur në procesin janë të
SHTOJCA involvuara struktura qeveritare dhe joqeveritare.
Misioni për zbulimin e fakteve: pala e tretë neutrale thirret për
ta hetuar kontestin dhe të shkruaj raport të mbështetur në fakte.
Palët në kontestin nuk janë të lidhur për të dhënat dhe mund t’i
pranojnë apo t’i injorojnë.
Lehtësimi: proces bashkëpunues me të cilin u ndihmohet palëve
me pikëpamje të ndryshme që t’i zgjidhin problemet e veta. Nuk
bëhen propozime thelbësore, por lehtësuesi siguron procedurë
korrekte, i mban gjërat në drejtimin e dëshirua, jep informacione
përkatëse. Moment shumë i rëndësishëm është pavarësia dhe
paanshmëria e lehtësuesit.
Ndërmjetësim: term gjenerik për të gjitha aktivitetet të cilat
nënkuptojnë tentime të palës së tretë për t’u ndihmuar palëve në
kontest që të gjejnë zgjidhje dhe t’i zgjidhin dallimet pa dhunë.
Nënkupton arritjen e pajtueshmërisë (marrëveshjes) formale.
Arbitrazhi: proces në të cilin palët e kontestit i nënshtrohen një
forme të caktuar të autoritetit i cili merr aktvendim apo ofron zgjidhje.
Kjo është obliguese dhe nënkupton përdorimin e argumenteve
juridike.
20
23. 2
Parametra të përgjithshme të procedurës
KUR NDËRMJETËSOHET
Kur ekzsiton konflikt ndërmjet dy apo më shumë palëve,
ndërsa palët nuk kanë arritur që ta zgjidhin vetë, ekziston bazë
për fillimin e ndërmjetësimit. Duke marrë parasysh faktin se
ndërmjetësimi është proces vullnetar në të cilin një person i tretë
në rolin e ndërmjetësuesi u ndihmon palëve që vetë të gjejnë
zgjidhje që i kënaq interesat/nevojat e tyre, ndërmjetësimi është
i mundshëm nëse janë plotësuar kushtet vijuese:
SHTOJCA
ƒƒ Palët e prekura vullnetarisht i qasen procesit – palët duan që të
zgjidhet konflikti/kontesti dhe kërkojnë ndihmë nga një person
i tretë;
ƒƒ Ndërmjetësuesi është i pavarur – nuk është i prekur nga
konflikti/kontesti dhe nga rezultatet e tij;
ƒƒ Të dyja palët e perceptojnë ndërmjetësuesin si të paanshëm
gjatë tërë procesit (si dikush që nuk qëndron nw njwrwn apo
anwn tjetwr);
ƒƒ Palwt e prekura japim maksimumin nga vetvetja për të gjetur
zgjidhje.
Sfida të ndërmjetësimit
Madje edhe kur janë plotësuar të gjitha kushtet e përmendura
më parë, ndërmjetlsimi mund të jetë i vështirësuar nga faktorë
më të ndryshëm, në mesin e të cilëve janë si vijon:
1. Постои можност страните да ги искривуваат информациите
Ekziston mundësia që palët t’i shtrembërojnë informacionet
që i japin. Këtë mund ta bëjnë në mënyrë të vetëdijshme apo
të pavetëdijshme, veçanërisht në fazën fillestare të procesit.
Qëllimi i sjelljes së këtillë të palëve është që të paraqiten
në një dritë të dëshiruar sociale, në tentim që sa më shumë
21
24. të jetë e mundshme ta “përvetësojnë” të renditen në atë mënyrë që të mos e
ndërmjetësuesin në anën e vet. rrezikojnë përjetimin e ndërmjetësuesit si
neutral. Në çfarëdo tryeze që të ulet derisa
2. Nëse ekziston asimetri e dukshme apo e
bisedohet (e rrumbullakët, trekëndëshe apo
fshehur në fuqinë e palëve, ndërmjetësuesi
katërkëndëshe), ndërmjetësuesi duhet të
ka detyrë shtesë për ta neutralizuar dallimin.
jetë i pozicionuar ndërmjet dy palëve dhe
Kjo wshtw e domosdoshme me qëllim që
në distancë të njëjtë nga të dyja palët, në
palët në kontestin/konfliktin të mund të
mënyrën që siguron kontakt vizuel me palët
ndjejne se procesi është korrekt. Dallimet në
dhe ndërmjet palëve. Është me rëndësi që
fuqi shumë shpesh janë arsyeja themelore
edhe karriget të jenë komode në mënyrë
për shkak të cilës palët mund ta zgjidhin vet
të njëjtë që të mos ndodhë që ato të jenë
konfliktin, ndaj duhet të kërkojnë ndihmë
shenjë e fuqisë më të madhe/ më të vogël të
nga personi i tretë. Shembull tipik për një
palëve të prekura dhe/ose mediatorit.
situatë të tillë janë konfliktet që paraqiten
ndërmjet arsimtarëve dhe nxënësve. 5. Nuk është njëjtë nëse në kontekstin më të
gjerë ndodhin gjëra që mund të ndikojnë
3. Mund të ndodhë që vetitë e ndërmjetësuesit
mbi procesin, ndërsa janë jashtë kontrollit
të përputhen me ndonjë veti relevante e
të mediatorëve apo palëve. Kjo është
njërës nga palët dhe ta bëjnë që të duket
veçanërisht problem kur ndërmjetësimi
më anues ndaj asaj pale. Në situata të tilla
zgjatë një kohë më të gjatë (disa ditë).
ndërmjetësuesi duhet të investojë energji
Për shembull, mund të ndodhë, gjatë
plotësuese jo vetëm për ta ruajtur imazhin
ndërmjetësimit të konfliktit interndëretnik,
e neutralitetit, por edhe të pamundësojë që
mediat të informojnë se në ndonjë rajon
ngjashmëria e vetive ta bëjnë më empatim
të vendit ka ardhur deri në protesta të
ndaj njërës palë. Kështu për shembull,
dhunshme të njërës nga grupet ndëretnike.
kur në një kontest rreth kujdestarisë
Në një situatë të këtillë, ndërmjetësuesit do
ndërmjetësuesi është burrë, ekziston rreziku
t’i duhet energji plotësuese për t’u përballur
që ai më shumë të identifikohet me babanë
me perceptimet e krijuara negative që mund
dhe/ose të jetë i perceptuar si anues në
të reflektohen mbi dinamikën dhe epilogun
bazë të gjinisë.
e ndërmjetësimit.
4. Nëse nuk sigurohen kushte përkatëse
fizike në hapësirën në të cilën zhvillohet
ndërmjetësimi, mund të prishet tërë procesi.
Duhet marrë parasysh që hapësira të jetë
e siguruar nga ndërhyrja e personave tjerë
dhe të mos ketë shenja që mund ta tërheqin
vëmendjen nga procesi (si për shembull,
zilja e telefonit). Vendet për ulje duhet
22
25. SUBJEKTE NË NDËRMJETËSIMIN Sipas rregullës, ndërmjetësimin e drejton
një ndërmjetësues. Kur palët në konfliktet/
Kur konflikti/kontesti është i natyrës
kontestet paraqesin pjesëtarë të grupeve
interpersonale, vetë individët të cilët i
ndëretnike në mesin e të cilave ekzistojnë
përfaqësojnë palët e konfrontuara janë
tensione, për shkak të cilave konflikti/
subjekte në ndërmjetësimin. Me përjashtim,
kontesti nga intrapersonal mund të kalojë
palët mund t’i legjitimojnë përfaqësuesit
në intra/intergrupor, rekomandohet që
e vetë, të cilët do të marrin pjesë në
ndërmjetësimin ta drejtojë ose një pjesëtar
ndërmjetësimin në vend të tyre.
i një bashkësie tjetër etnike që përjetohet si
Kur bëhet fjalë për konflikte intergrupore, neutral, ose dy ndërmjetësues, nga një prej
është logjike që grupet si tërësi nuk mund secilës bashkësi etnike.
të sillen në ndërmjetësim. Atëherë, si
ROLI I NDËRMJETËSUESIT
subjekte në ndërmjetësimin paraqiten
përfaqësues të deleguar të grupeve si palë Ndërmjetësuesi është përgjegjës për
të konfrontuara. Me këtë rast, secila palë udhëheqjen e procesit të ndërmjetësimit. Ai/
në konfliktin/kontestin mund të zgjedhë ajo duhet të ketë kontroll të plotë gjatë tërë
të jetë i prezantuar nga një ose më shumë rrjedhës së ndërmjetësimit. Nga ai pritet që
persona, por personat e deleguar duhet të ta lehtësojë procesin në atë mënyrë që do të
jenë të përfshirë në procesin përderisa ai nuk siguroj:
mbaron. ƒƒ atmosferë të sigurtë për udhëheqjen e
Vetë pala apo personi që e prezanton duhet procesit;
të ketë mundësinë për të marrë vendime dhe ƒƒ komunikim me/ndërmjet palëve të bazuar
t’u përgjigjet pyetjeve. Persona tjerë mund të në parimin e respektit të ndërsjellë.
jenë të pranishëm vetëm nëse këtë e lejojnë
të dyja palët në kontestin/konfliktin. Leje Ndërmjetësuesi duhet të jetë ndërmjetësues
e këtillë kërkohet madje edhe për persona i pavarur, e jo përfaqësues i ndonjërës nga
teknikë dhe për ekspertë (juristë, psikologë, palët në konfliktin/kontestin. Për këto arsye,
etj.). ndërmjetësuesi nuk guxon:
Me atë që janë theksuar si palë në ƒƒ të detyrojë asnjërën nga palët që të kyçet në
ndërmjetësimin, gjegjësisht si përfaqsues negociatat;
të palëve, këto subjekte kanë autoritet të ƒƒ të detyrojë ndonjërën nga palët që të
plotë për të kërkuar zgjidhje dhe të japin pranojë zgjidhje që nuk e konsideron
pajtueshmëri, përveç nëse nuk shprehen përkatëse;
ndryshe. ƒƒ të marrë vendime në emër të njërës apo të
dyja palëve në konfliktin/kontestin.
23
26. INICIM TË NDËRMJETËSIMIT gjatë tërë kohës derisa zgjatë procesi. Elemente
DHE PËRCAKTIM TË NDËRMJETËSUESIT të fjalimit hyrës janë prezantimi, sqarimi i rolit
të mediatorit, sqarimi i rrjedhës së procesit
Ndërmjetësimin mund ta inicojë cilado dhe theksimi i rregullave të sjelljes gjatë
nga palët në konfliktin/kontestin përmes ndërmjetësimit.
kërkesës me shkrim deri te pala tjetër. Nëse
edhe pala tjetër pajtohet në formë të shkruar,
fillohet me kërkimin e ndërmjetësuesit. 2. Përcaktimi i çështjeve kontestuese
Ndërmjetësuesin mund ta zgjedhin palët në Në këtë fazë dëgjohet secila palë në mënyrë
konfliktin apo t’u emërohet nga institucioni të individuale me qëllim që të fitojë sa është
cilit i drejtohen. Me këtë rast është shumë e e mundshme më shumë informacione për
rëndësishme që si ndërmjetësues të zgjedhet kontestin/konfliktin nga perspektiva e palëve
një person që nuk ka interes personal të kundërshtuese. Sipas nevojës, mediatori
ndërlidhur me konfliktin/kontestin. Pritet që mund të caktojë edhe takime më vete me
ndërmjetësuesi i zgjedhur të zotohet se nuk ndonjërën nga palët. Nëse identifikohen më
duhet të ketë kontakte personale me palët shumë çështje kontestuese, ato radhiten sipas
e konfrontuara përderisa zgjatë procesi i prioritetet dhe zgjidhen një nga një.
ndërmjetësimit. 3. Kërkim i zgjidhjeve
Nëse ka edhe të tjerë që janë të prekur nga
epilogu i kontestit/konfliktit (individë ose Mediatori i nxitë palët që të përmendin
institucione/organizata), mund të përfshihen zgjidhje të mundshme të konfliktit, duke
në ndërmjetësimin me ftesë të njërës palë e pamundësuar vlerësimin e tyre. Vetëm
nëse palët nuk arrijnë të prodhojnë zgjidhje
apo të ndërmjetësuesit, por me pahtueshmëri
konstruktive, mediatori mund të ofrojë ide të
të të dyja palëve.
veta.
4. Arritje e pajtueshmërisë
REALIZIM I NDËRMJETËSIMIT
Mediatori u ndihmon palëve që t’i vlerësojnë
(FAZA TË NDËRMJETËSIMIT)
zgjidhjet e mundshme dhe ta zgjedhin atë që e
Ndërmjetësimi zhvillohet në katër faza të konsiderojnë si më të mirë (i plotëson nevojat/
njëpasnjëshme: interesat e të dyja palëve). Rekomandohet që
zgjidhja e zgjedhur rreth së cilës janë pajtuar
1. Krijim të klimës për ndërmjetësim palët në konfliktin/kontestin, të konfirmohet
me marrëveshje të shkruar mes tyre.
Negocimi fillon me fjalim hyrës që duhet të
vendosë klimë të besimit dhe bashkëpunimit
24
27. MARRËVESHJE do të ndjehet jo mjaft kompetent në një
situatë konkrete.
Mediatori nuk ka mandat që t’ua imponojë
palëve zgjidhjen e kontestit/konfliktit, ƒƒ besueshmëria
ndonëse është i obliguar t’u ndihmojë që
të arrijnë pajtueshmëri rreth zgjidhjes. Ndërmjetësimi është proces i cili zhvillohet
Zakonisht është arritur pajtueshmëri që të ndërmjet palëve të cilat marrin pjesë në të.
vendoset në formë të shkruar, në formë të Kjo do të thotë se gjithçka që ndodhë gjatë
marrëveshjes, e cila mundet, por nuk është ndërmjetësimit doemos duhet “të mbetet
e thënë të ketë karakter obligues juridik. Kur aty” – as mediatori, as palët e konfrontuara
marrëveshja ka karakter obligues juridik, nuk guxojnë të flasin për atë që është thënë
rekomandohet që të merren parasysh edhe gjatë ndërmjetësimit. Kur mediatori takohet
implikimet juridike nga zgjidhja, duke marrë me njërën nga palët në takim të ndarë
parasysh faktin se zgjidhja e arritur me veçanërisht duhet të ketë kujdes që të mos
ndërmjetësim mund t’i ndryshojë të drejtat bartë informacione për të cilat nuk ka marrë
ligjore të palëve. Nëse mediatori konsideron pajtueshmëri eksplicite nga pala tjetër.
se pajtueshmëria e arritur bie ndesh me Vëmendje të posaçme duhet t’i kushtohet
rregullat ligjore apo është e pamundshme të vërejtjeve të shkruara, të cilat duhet të ruhen
zbatohet, duhet t’u rekomandojë palëve që në vend të sigurt gjatë ndërmjetësimit,
të kërkojnë ndihmë të pavarur juridike. ndërsa të asgjësohen pas përfundimit të tij.
ƒƒ paanshmëria
PARIME ETIKE GJATË ZBATIMIT TË NDËRMJETËSIMIT
Parime kryesore etike të cilave duhet t’u Paanshmëria e ndërmjetësuesit shihet në
përmbahet mediatori janë: neutralitetin e tij. Kjo do të thotë se në asnjë
ƒƒ kompetentshmëria moment të ndërmjetësimit, mediatori nuk
guxon të marrë asnjë anë, sado që t’i duket se
njëra nga palët ka të drejtë ose se është më
Për të qenë mediator, duhet të posedohen pak e fuqishme.
shkathtësi dhe njohuri përkatëse
të përvetësuara përmes stërvitjeve ƒƒ mosshkaktimi i dëmit
dhe praktikës së supervizuar. Parimi i
kompetentshmërisë parashikon mbindërtim Mediatori është i obliguar të punojë në
të vazhdueshëm të mëvetësishëm përkundër interes të mirëqenies së të dyja palëve në
kompetentshmërisë së përvetësuar në këtë konfliktin/kontestin. Kjo do të thotë se duhet
mënyrë. Përveç kësaj, mediatori ka obligim të ketë kujdes që të mos u shkaktojë dëm,
moral që të tërhiqet nga ndërmjetësimi nëse gjegjësisht të mos u lejojë që t’i shkaktojnë
25
28. dëm njëri-tjetrit apo vetvetes. Me këtë rast, Parimet etike që kanë të bëjnë me procesin
duhet marrë parasysh se dëmi mund të jetë i përcaktohen dhe mirëmbahen përmes
natyrës psiqike, fizike apo materiale. rregullave të sjelljes që i imponon mediatori
ƒƒ pavarësia
në fazën e parë të ndërmjetësimit, ndërsa
palët janë të obliguara t’i pranojnë dhe
Ky parim kërkon nga mediatori të respektojnë. Ato rregulla në mënyrë tipike
pamundësojë që ndonjë (individ, grup, përfshijnë: përcaktim të diskrecionit, respekt
institucion, etj.) të ndikojë mbi procesin dhe të ndërsjellë (mossulmim, mosofendim,
epilogun e ndërmjetësimit. dëgjim i rrëfimit etj.), pjesëmarrje aktive,
ƒƒ përkushtimi dhënie e të dhënave, etj.
Parimet etike që kanë të bëjnë me zgjedhjen
e zgjidhjes më të mirë të konfliktit/kontestit
Ky parim ka të bëjë me kërkesën e mediatorit detyrojnë që t’i kushtohet kujdes asaj se sa
gjithmonë të punojë duke dhënë gjithçka është zgjidhja e drejtë dhe realiste.
nga vetja në interes të sigurimit të zgjidhjes,
sa është e mundshme më shpejtë dhe në
mënyrë cilësore.
26
26
29. 3
SKEMËL PËR KOMUNIKIMIN
E MUNDSHËM NË KUSHTE TË
KONTESTIT NË SHKOLLË:
Komunikim në situatë të kontestit ndëretnik në shkollë
Shkollë Palë të interesuara Institucion sipas radhitjes Struktura për Ngritje të vetëdijes
së fjalimit mbështetje dhe informim të
(kush mund të inicojë
opinionit
Palë të mundshme të kontestit ndërmjetësim)
nxënës nxënës Shërbim profesional në Qendër për
SHTOJCA
shkollë mbështetje
arsimtarë arsimtarë
të lehtësimit
administratë administratë të kontesteve
ndëretnike
prindër prindër
OSE
Drejtor i shkollës OJQ
kombinime (për shembull,
arsimtarë dhe administratë në
njërën anë dhe prindër dhe
nxënës në anën tjetër)
Komision për marrëdhënie Shoqata profesionale Deklaratë për media
mes bashkësive (arsimtarë, prindër)
Këshill i Komunës Qendër për punë Intervistë apo debat
sociale
Kryetar i Komunës BNJVL Diskutim në internet
Mediator profesional Diskutime në shkolla
tjera
Komitet për marrëdhënie
ndëretnike
Në çdo moment nëse ka
elemente të veprës penale
- polici
27
30. 4
SKEMË PËR PËRPUNIMIN E PLANIT
PËR VEPRIM NË RAST TË KONTESTIT/
KONFLIKTIT ME DIMENSION ETNIK.
SHTOJCA
Përcaktimi i kontestit/ Identifikim i subjekteve që Identifikim i piramidës Identifikim i lehtësuesve
konfliktit me mund të jenë të prekura hierarkike të involvimit të të mundshëm nga
dimension etnik; me konfliktin apo të subjekteve në zgjidhjen bashkësia;
involvuara në konfliktin; e kontestit në kuadër të
strukturës në të cilën është
krijuar;
1 2 3 4
Identifikim i Përcaktim i momentit Përcaktim i momentit Identifikim i mënyrave
piramidës hierarkike të nevojës për ndihmë të zgjerimit të rrethit të komunikimit me
të involvimit në profesionale të të lehtësuesve në nivel mediat (moment dhe
bashkësinë më të 5 mediatorëve; 6 nacional; 7 mënyrë e informimit). 8
gjerë;
5 6 7 8
28
32. Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e -mail
Seada Rashmani Association of the Blind People (volunteer) -OJQ Kërçovë 071/900 984 neli223@yahoo.com
Kosta Galimanoski CMSRC Cekor -OJQ Kërçovë 070/827 627 galimanoski@yahoo.com
Hristijan Stojanoski ROMA -OJQ Kërçovë 076/476-623 kiko_skic@hotmail.com
Elvis Redzeposki ROMA -OJQ Kërçovë 071/845-153 eki-x@hotmail.com
Mide Nexhipi Shoqata e gruas shqiptare -OJQ Kërçovë 076/424 471 midenexhipi@yahoo.com
Stojce Smileski KOMZ Kërçovë 071/221 365 familijasmileski@gmail.com
Suzana Tasevska Anëtar i Këshillit Kërçovë 078/301 915 suze.tasevska@gmail.com
Sonja Kocoska Koordinatire e Komitetit për mundësi të barabarta Kërçovë 075/212 529 sonjakochoska@yahoo.com
Marin Vojneski m.z. Gorica Kërçovë 071/360 021 no
Cane Gorgioski m.z. Gorica Kërçovë 078/630 429 gjorgjioskicane@yahoo.com
Hasan Lena Z.v president i m.z. Pashino Kërçovë 070/223 121 no
Yllka Dervuishi ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/482 153 yllkanice@hotmail.com
Jehona Dauti ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/618 556 jehonadauti@hotmail.com
Irena Doncevska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 072/242 067 idoncevska30@hotmail.com
Vasil Maksimoski ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/390 917 sounikonestor@gmail.com
Jasmina Markoska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/212 855 sounikonestor@gmail.com
Natasa Trajkoska ShF „Straso Pindzur” Vevcani Strugë 070/352-772 natalytrajkoska@yahoo.com
Kimete Beqiri ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/768 418 katia.bug@hotmail.com
Mustafa Kaligi SHFK “Bashkimi” Oktise Strugë 070/347 216 m.kalici@yahoo.com
Daniela Zatarakoska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/245 966 dani_zatarakoska@yahoo.com
Loreta Matovska ShF „Braka Miladinovci” Strugë 071/543 198 loreta_matovska@yahoo.com
Ruzdi Smajloski President i m.z. Boroec Strugë 070/635 045 smajloski-ruzdi@hotmail.com
Dragica Popovska President i m.z. Mislesevo Strugë 070/536-592 ezerka.struga@yahoo.com
Sheriat Arsllami m.z. Bogojci, Toska, Lakajca Strugë 070/838 410 arsllanycompany@gmail.com
Abdulakadri Shej m.z. Velesta Strugë 070/515-312 islam_66al@hotmail.com
Urim Kaba Vizian Vel -OJQ Strugë 070/394 663 urimkaba@yahoo.com
Naum Dunoski zk „Punte” Strugaë- OJQ Strugë 071/385 296 ndunoski@yahoo.com
Marijana Pipileva LDA -NGO Strugë 077/944 004 marijanamk@yahoo.com
30
33. Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e -mail
Dijana Pejcinoska FORUM ZFD -OJQ Strugë 070/762 128 dijana_pejcinoska@yahoo.com
Serif Ajradinoski Rumelija -OJQ Strugë 070/347 232 a.serif59@hotmail.com
Mate Gogoski EZ „Enhalon” -OJQ Strugë 075/362 245 enhalon1990@yahoo.com
Katerina Stojanovska idividual Strugë 078/234 698 katerinastojanovska5@yahoo.com
Majlinda Miftari idividual Strugë 072/531 537 majlinda.miftari@gmail.com
Ymrije Hoxha idividual Strugë 070/804 002 ymrije_h@hotmail.com
Slobodan Novkovic KOMZ Strugë 071/349-675 s.novkovic@hotmail.com
Hanife limani ShF Naim Frasheri Kumanovë 070/480-010 aurrela_15@live.com
Demir Shabani ICZ -K -OJQ Kumanovë 070/645-669 demir_shabani@yahoo.com
Lindita Rexhepi CID -OJQ Kumanovë 070/350 173 lindita@cid.mk
Lidija Ilijevska Majka -OJQ Kumanovë 075/702-446 lidija63@hotmail.com
Kristijan Gorgijevski OJQ Kumanovë 078/211-308 kristijan_gorgieski@yahoo.com
Sefedin Zymberi OJQ Kumanovë 078/643-218 rrufeja20_ku@live.com
Feat Kamberovski Arka OJQ Kumanovë 078/319-600 fkamberovski@hotmail.com
Keti Doncevska Ilic Pro Arte -OJQ Kumanovë 070/822-138 doncevskailik@yahoo.com
Zivka Hristovska The Circle of Serbian Sister -OJQ Kumanovë 075/301-897 kss_ku@yahoo.com
Miki Tairi KOMZ Kumanovë 071/696-937 mikitairi@hotmail.com
Muarem Kazimovski KOMZ Kumanovë 076/904-158 muarem.kazimovski@yahoo.com
Violeta Bogdanovska SVR Kumanovë 070/325-749 violeta_bogdanovska@moi.gov.mk
Naser Veseli Zv. Avokat i popullit Kumanovë 070/226 573 nveseli@ombudsman.mk
Zoran Jordanovski SVR Kumanovë 070/258 833 zjordanovski2000@yahoo.com
Krume Jovanovski m.z. Pero Cico Kumanovë 070/900-952 no
Solidar Sulejmani MPPS Shkup 070/560-968 solidarsulejmani@gmail.com
Zarko Stanimirovik Mistria e kulturës Shkup 071/719-793 zharkostanimirovikj@yahoo.com
31
34. 6
KONTAKT ME QENDRËN PËR MBËSHTETJE
TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE
NDËRETNIKE (QMLKN)
Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve
ndëretnike (QMLKN) gjendet në hapësirat e UKIM Institut
për hulumtime sociologjike dhe politike-juridike – Shkup në
bulevardin “Partizanski odredi” bb, tel 3061-119 lok. 101
Persona për kontakt mr. Dijana Stojanoviq Gjorgjeviq, tel.
070/699-148, e-mail: stojanovic@isppi.ukim.edu.mk
SHTOJCA
32
35. 7 SHTOJCA
LISTA E MEDIATORËVE QË KANË KALUAR
STËRVITJEN PËR NDËRMJETËSIM NË KONTESTE/
KONFLIKTE ME DIMENSION ETNIK
Emri dhe mbiemri organizata/institucioni/profesioni Bashkia telefoni e -mail
Lidija Mihajlovska Drejtoresh e ShF Nace Bugjoni Kumanovë 078/478-400 lidijamihajlovska@yahoo.com
Asie Pasholli CSR Shkup Kërçovë 070/880 019 asiepasholli@hotmail.com
Atina Murgasanska medijator Kumanovë 070/628 555 atinaa2004@yahoo.com
Arse Petreski PhD Shkup 070/702-133 dr_arse_petreski@yahoo.com
Filjana Koka Gazetare -MTV Shkup 070/221-697 filjanakoka@yahoo.com
Zoran Petkovikj Bakli Avokat Shkup 070/685-130 zoran_petkovic@yahoo.com
Lence Velichkovska Mistria e drejtësis Shkup 070/801-680 lvelickovska@mjustice.gov.mk
Elizabeta Spiroska Asitente në Universitetin Evropian Shkup 070/391-357 e.spiroska979@gmail.com
Jane Petrovski Edukatorë Shkup 071/373-304 ptrjanne@yahoo.com
Mirjana Mandiq Oda e medijatorëve hamber Shkup 070/268-025 mirjana.mandic@gmail.com
Zorka Zlatanovic BA në teknologji Shkup 071/218-527 zorka_zlatanovic@yahoo.com
Latif Shabani Avokat Tetovë 071/224-171 latif_54@live.com
Irena Cvetkovska Avokat Kumanovë 075/994-444 irenacvetkovska@yahoo.com
33
37. 8
SHABLLON PËR MARRËVESHJE
PËR MEDIJACION
Marrëveshje për pranimin e procedurës për
ndërmjetësim
(Në procedurë për zgjidhjen e konflikteve
ndëretnike)
SHTOJCA Ndërmjetësues:
Lënda:
Palë në kontestin:
Vlera e kontestit:
Në pajtim me nenin.1 paragrafi 4 dhe nenin 5 dhe nenin 13, paragrafi
1 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me Ligjin për marrëdhënie
obligative, me këtë marrëveshje palët i përcaktojnë kushtet në të cilat
do të drejtohet procedura ndaj për këtë arsye:
1. Palët vullnetarisht, me vullnetin e tyre të lirë pranojnë
ndërmjetësimin si mënyrë e zgjidhjes së kësaj lënde në pajtim me
interesat e tyre.
2. Palët me marrëveshje pranojnë se në procedurën për ndërmjetësim
do të veprojnë me vetëdije dhe sinqerisht duke u përpjekur që të arrijnë
zgjidhje të përbashkët të pranueshme.
3. Kjo marrëveshje i obligon palët dhe të gjithë të pranishmit në
besueshmëri lidhur me procesin dhe informacionet e parashtruara gjatë
procedurës.
4. Me qëllim të zgjidhjes së kontestit është e domosdoshme që të gjitha
faktet relevante t’i bëhen të ditura ndërmjetësuesit. Për shkak të kësaj,
gjykata ia dorëzon ndërmjetësuesit lëndën nr. ___________________
35
38. 5. Ndërmjetësuesi është lehtësues i cili u ndihmon në mënyrë neutrale të dyja palëve në përpjekjet
e tyre për arritjen e marrëveshjes ndaj për këtë arsye:
а. Palët në pajtim me nenin 1 paragrafi 5 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me
nenin 18 paragrafi 1 si dhe nenin 22 paragrafi 1 të ligjit të njëjtë, u morën vesh që
ta autorizojnë ndërmjetësuesin që në çfarëdo kohe gjatë procedurës të parashtrojë
PROPOZIME të veta me të cilat do të zgjidhet kontesti.
b. Njëherësh, palët të kërkojnë nga ndërmjetësuesi atëherë kur ai do të vlerësojë se
janë pjekur kushtet për përpilimin e MARRËVESHJES, të njëjtën edhe ta përpilojë.
6. Kur gjatë procedurës ndërmjetësuesi vlerëson se nevojitet, për shkak të zhvillimit më të
mirë të kontestit, mund të zhvillojë bisedime të ndara me secilën nga palët dhe të autorizuarit
e tyre (përfaqësues ligjor).
7. Palët obligohen ndërmjet vete dhe ndaj ndërmjetësuesit të: :
а. përmbahen nga aktivitetet apo veprimet të cilat mund te cenojnë apo të shkaktojnë
vështirësi në procesin e ndërmjetësimit.
б. të dëgjohen mes vete, të mos ndëpriten në parashtrimin e argumenteve dhe të
propozojnë kërkesa për zgjidhjen e kontestit.
8. Secila palë apo ndërmjetësues mund ta ndërpresë ndërmjetësimin në çfarëdo kohë të
udhëheqjes së procedurës për ndërmjetësim dhe në afat ligjor ta informojnë gjykatën për të
njëjtën.
9. Palët u pajtuan se lidhur me këtë procedurë në asnjë rast nuk do ta thërrasin ndërmjetësuesin si
dëshmitar në çfarëdo procedurë gjyqësore apo jashtgjyqësore.
10. Në pajtim me nenin 24 dhe nenin 25 paragrafi 1 të Ligjit për ndërmjetësim me tarifën për
çmimin dhe kompensimin për shpenzimet e ndërmjetësuesit, palët u pajtuan para fillimit të
procedurës për ndërmjetësim të deponojnë AVANS për shpenzimet e procedurës në vlerë prej
__________________ denarësh, si dhe të paguajnë __________ denarë si shpenzime për evidentimin
e lëndës.
Marrëveshja për pranimin e ndërmjetësimit është vendosur me datën ___________ në Shkup.
Pala А Pala Б
_______________ _______________
I autorizuar – emri dhe mbiemri I autorizuar – emri dhe mbiemri
Ndërmjetësues
_________________________
36