1. ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ОРЧИН ҮЕИЙН АРГУУД
Металлурги, химийн төрөл бүрийн үйлдвэр зэрэг бусад олон үйлдвэр хөгжихийн хирээр
эдгээр үйлдвэрийн технологийн дамжлагууд дахь хяналт шалгалтын олон асуудлыг
шийдвэрлэхэд аналитик химийн үүрэг сүүлийн үед их өслөө. Мөн технологийн процессийг,
түүний тодорхойлолтын үндсэн дээр тохируулдаг үйлдвэрийн хяналтын аргууд шиг химийн
анализ тийм хурдан хөгжих ѐсгүй. Нөгөө талаар химийн төрөл бүрийн урвалууд, тэдгээрийн
явагдах механизм, хурдад нөлөөлөх хүчин зүйлс, комплекс нэгдлийн найрлага шинж чанарыг
судлах болон техник технологийн олон асуудлыг шийдвэрлэх явдал сургалт эрдэм
шинжилгээний байгуулагуудын өмнө тулгарах болжээ.
Одоо үед шинжлэх ухааны практикт 10-2-10-6 %-ийн хольцыг агуулж байгаа элдэв шинэ
материалыг хэрэглэх болжээ. Эдгээр асуудалтай холбогдон гарч ирж байгаа шаардлагыг урт
хугацаанд хийгдэх химийн сонгомол нүсэр аргууд хангаж, микро хольцын найрлагыг
найдвартай тодорхойлж чадахгүй юм. Үүнтэй холбогдуулан бодисын физик шинж чанар,
юуны өмнө бодисын оптик ба электрохимийн шинж чанарыг найрлагаас нь хамааруулан
судалж хэмжих аргыг боловсруулан, түүний зүй тогтлыг тогтоосон байна. Физик химийн арга
дотор электрохимийн арга томоохон байр суурийг эзэлдэг бөгөөд уг арга нь XX зууны 30-40
онуудаас хүчтэй хөгжиж хэрэглэгдэж иржээ
Энэ нь онолын ..элекрохимийн ба радиоэлектроникийн хөгжилтэй салшгүй холбоотой юм.
Электрохимийн арга нь элктродын урвалд орж байгаа бодис цахилгаан гүйдэлтэй харилцан
үйлчлэх эсвэл цахилгаан гүйдлийн нөлөөгөөр бодис үүсэх харилцан үйлчлэл дээр үндэслэнэ.
Өөрөөр хэлбэл судалж байгаа орчин дахь электрохимийн процессууд буюу шүргэлцэж байгаа
2 фазын зааг дээр явагдах үзэгдэл ба бодисын бүтэц, концентраци, химийн найрлагын
өөрчлөлт дээр тулгуурлана.
Электрохимийн аргууд нь олон хэлбэртэй, мэдрэх чадвар өндөртэй, үр дүнгийн нарийвлал
сайтай, явуулахад маш түргэн, автоматжуулах бүрэн боломжтой зэрэг давуу талуудтай
чанарын ба тооны анализын арга юм. Ийм ч учраас электрохимийн арга нь аналитик практик
ба эрдэм шинжилгээний ажилд өргөн хэрэглэгдэж, хүчтэй хөгжиж байна. Электрохимийн
аргуудын энэ эрчимтэй хөгжил нь электроник, автоматик ба тооцоолон бодох техник арга
барил өргөн нэвтэрч байгаатай холбоотой. Анализын электрохимийн аргуудыг электрохимийн
хэмжилт явуулж байгаа байдлаас хамааруулан хэд хэдэн бүлэг болгон ангилдаг. Үүнд:
Кондуктометрийн арга
Усан ба усан биш уусмал, коллоид уусмал ба хайлмал байдалд орших электродын ионы
дамжуулалт буюу цахилгаан дамжуулах чанарыг (Ц.Д.Ч) хэмжих уусмалын концентраци,
бодисын хэмжээ болон бусад физик химийн шинж чанар, константуудыг тодорхойлох
аргуудыг нэгтгэнэ. Кондуктометрийн арга нь зөвхөн электродуудын хоорондох зай дахь
уусмалын ионы концентрацийн өөрчлөлт дээр үндэслэх бөгөөд харин электродын
потенциалын өөрчлөлттэй холбоогүй. Энэ аргын нэг хэлбэр нь кондуктометрийн титрлэлт
бөгөөд уусмалын ЦДЧ-титрантын эзэлхүүний хамаарлын нугарлаар титрлэлтийн эцсийн
цэгийг тодорхойлох дээр үндэслэнэ. Өөр нэг хэлбэр нь электродыг уусмалд дүрдэггүй,
системийг ашиглан өндөр давтамжийн гүйдлийг хэрэглэж явуулах өндөр давтамжийн титрлэлт
юм.
Потенциометрийн арга
Ажлын электродын потенциал нь тэнцвэрийн потенциалын утгатай ойролцоо үе дэх
электрохимийн эргэх хэлхээний цахилгаан хөдөлгөгч хүчийг хэмжин бодисын концентраци
болон физик химийн янз бүрийн хэмжигдэхүүнийг тодорхойлох аргуудыг нэгтгэнэ. Энэ аргын
нэг хэлбэр болох потенциометрийн титрлэлт нь сонгон авсан индикаторыг хэрэглэх дээр
үндэслэх бөгөөд шинж чанараараа ойролцоо хэд хэдэн бодисыг нэгэн зэрэг тодорхойлох болон
1

2. өнгөт буюу булингартай уусмалын шинжилгээ хийхэд өргөн хэрэглэнэ. Мөн энэ аргыг
автоматчилах бүрэн боломжтой байна.
Кулонометрийн арга
Электрохимийн аргын үед электрод дээр ялгарсан бодис ба үүнд зарцуулагдсан
цахилгааны тоо хэмжээний хоорондох хамаарлыг тогтоодог М. Фарадейн (1834) хуульд
тулгуурласан бүх аргууд хамаарагдана. Энэ аргын үед электродын потенциал нь тэнцварийн
потенциалын утгаас нилээд ялгагдана. Кулонометрийн энгийн арга нь электроаналитик арга
бөгөөд өнгөт металлууд, хайлшны зарим үндсэн компонентийг тодорхойлоход хэрэглэдэг
хязгаарлагдмал талтай юм. Энэ арга нарийвчлал сайтай боловч металл ба түүний оксидыг
тунадасжуулахад нэлээд урт хугацаа шаардагддаг нүсэр талтай юм.
Полярографийн буюу вольтамперметрийн арга
Энэ аргад ажлын электродын потенциал, тэнцвэрийн потенциалын утгаас нэлээд
ялгагдаж байгаа цахилгаан химийн системд өгч байгаа туйлшралын хүчдэлээс, туйлшруулагч
гүйдлийн хамаарах хамаарлыг судалж, электродын механизм, түүнд үзүүлэх хүчин зүйлс,
бодисын концентрацийг тодорхойлох аргууд багтана. Полярографийн арга нь янз бүрийн
хэлбэрээс болж усан ба усан биш орчин дахь 10-9 моль/л хүртэлх концентраци хэмжээг
тодорхойлох боломжоос болж энэ аргын хэрэглээ өргөн болсон байна.
Шинжилгээний аргуудын ангилал
Туршилтын арга
Обьектив Эвристик
Хэмжилтийн Мэдрэхүйн Туршилтын Нийгмийн
Бүртгэлийн Визуаль Математик статистикийн
Хүртэх Шинжээчийн бүлгийн асуулт
Үнэрлэх
Туршилтын үзүүлэлтийн
Аудио үнэлгээний арга
Амтлах
Обьектив арга- Хэмжих, эсвэл бүртгэх замаар ямар нэг үзүүлэлтийг тодорхойлох
Эвристик арга- Эцсийн үр дүн гарган авахын тулд аргачлал, онолын судалгааг ашиглах
Хэмжилтийн арга -Техникийн төхөөрөмжийн тусламжтайгаар үзүүлэлтийг тодорхойлох
Бүртгэлийн арга – тодорхой шинж чанараар сонгон ажиглалт явуулахыг хэлнэ.
2