1. МОНГОЛЫН МЯНГАНЫ СОРИЛТЫН САН
ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТӨСӨЛ
Төсөл бичих аргачлал

2. Агуулга
• Төсөл гэж юу вэ?
• Төсөл боловсруулах үйл явц
• Төслийн үндсэн элементүүд
• Тайлан бичилт
• Сайн төсөл

3. Төсөл гэж юу вэ?
Төсөл нь олон төрлийн элементийг
агуулсан, өвөрмөц асуудлыг шийдсэнээр
өөрчлөлт авчрах хамтын үйл
ажиллагааны дүнд бий болох цогц зүйл
юм

4. Түүнчлэн
• “…бизнесийн хөгжлийг дэмжих зэрэг
тодорхой зорилгыг хангах сайтар
төлөвлөсан дан эсвэл хамтарсан үйл
ажиллагаа..”
• Санаа дэвшүүлэх, хэсэг бүлэг санааг
нэгтгэн үйл ажиллагааны санал болгох
үйл явц”.
• “…ирээдүйд онцлог нөхцөл байдлыг бий
болгох үйл ажиллагааг төсөөлөн,
төлөвлөж, тодорхойлох”.

5. Төслийн онцлог нь
• Тодорхой зорилготой
• Бодитой
• Тодорхой цаг хугацаа
• Тодорхой нөөц, бололцоо
• Адал явдал
• Үнэлж болохуйц
• Үе шаттай
• Хамтын үйл ажиллагааны цогц бүтээл
• Өвөрмөц, тодорхой шинэчлэл авчрахуйц

6. Төслийн төрөл
• Хөтөлбөрийн төсөл
• Төлөвлөгөөний төсөл
• Техник туслалцааны төсөл
• Байгууллагын чадавхийг нэмэгдүүлэх
төсөл
• Нөөцийг сайжруулах төсөл гэх мэт

7. Төслийг бичихээс өмнө
юу хийх ёстой вэ?

8. Хэрэгцээг тодорхойлох
• Төслийн сэдэв ямар хүрээнд байх вэ?
• Ямар өөрчлөлтөд хүрэх вэ?
• Яагаад энэ төслийг хэрэгжүүлж байна вэ?
• Ямар үр дүнг хүлээж байна вэ?
• Төслийг хэнд зориулсан бэ?
• Ямар асуудалд анхаарлаа хандуулах вэ?

9. Төсөл бичихдээ
• Судалгаа, үнэлгээ хийх
• Өнгөрсөн ба ирээдүйн ашиг хүртэгч
нараас ярилцлага авах
• Энэ чиглэлээр хийгдсэн байсан бусад
төслүүдийн мэдээллийг авах
• Өмнөх төслийн үнэлгээг унших
• Төсөлд оролцож болох хүмүүстэй уулзаж
санаа бодлыг нь сонсох
• Статистикийн тоо баримтыг үзэх

10. Төслийг бичин төлөвлөхдөө
• Төслийн агуулга болон сэдэв
• Хэрэгжүүлэх арга зам
• Үйл ажиллагааны чиглэл, юуг хамруулж
байгаа
• Хаана, хэзээ
• Практикт ойр байдал
• Санхүүжилт
• Хамтрагч
• Ажиллагаа явуулах хэрэгсэл,зүйлс
• Харилцаа холбоо (дотоод болон гадаад)
• Үнэлгээ болон эргэн-нягтлах

11. Төслийн бүтцийг бүрдүүлэх
Ласвеллийн “W”- асуултын арга
• Хэн? Хэнд? Хэнтэй?
• Юу?
• Яагаад?
• Хаана?
• Хэзээ?
• Хэрхэн?

12. Төсөл боловсруулах үйл явц
Үе шат 1: Холбогдох хэрэгцээ ба боломжийг
судалж дүн шинжилгээ хийх
Үе шат 2: Төслийн ерөнхий санааг тодорхойлох
Үе шат 3: Төслөө боловсруулах
Үе шат 4: Төсөл санхүүжүүлэх боломжийг судлах
Үе шат 5: Үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх
Үе шат 6: Үр дүнг үнэлэх

13. Төслийн баримт бичиг
• Төслийг санхүүжүүлэх эсэх талаар
гаргах шийдвэр
• Төслийн үнэлэх үндсэн суурь
• Санхүүжүүлэгч байгууллагын хэрэгцээ,
шаардлагатай уялдсан
• Төсөл бичигч байгууллагын хэрэгцээ,
шаардлагатай нийцсэн байх хэрэгтэй

14. Төсөл бичих хэлбэр
• Нэг хуудас мэдээлэл
• Донор байгууллагын стандарт маягт
• Стандарт хэлбэрт нарийвчилсан
мэдээллийг тохируулах.
• Өөрийн маягтыг ашиглах

15. Төслийн үндсэн элементүүд
• Асуудал, бэрхшээлийг тодорхойлох
• Хэвлэлийн тойм, шаардлагатай бусад
мэдээлэл
• Онол, зарчим, тогтолцоо
• Аргачлал
• Хийх ажлын бүтэц, үйл ажиллагааны
хүрээ
• Менежментийн төлөвлөгөө
• Ажилтан болон байгууллагын чадавхи
• Төсөв

16. Төслийн нэр
• Төслийн гол утгыг богино хэллэг эсвэл
өгүүлбэрээр илэрхийлсэн байна.
• Төслийн түлхүүр үр дүн эсвэл гол үйл
ажиллагааг харуулсан байна.
• Ямар нэг этгээд үг хэллэг хэрэглэхээс
зайлсхий.
• Хэт урт эсвэл хэт ерөнхий нэрнээс юуны
тухай төсөл болохыг шууд тусган ойлгох
боломжгүй юм.

17. Жишээ 2: Төслийн оновчтой ба оновчгүй нэр
Төслийн оновчтой нэр Төслийн оновчгүй нэр
“Сонгино-Хайрхан дүүрэгт
эрүүл мэндийн загвар
төвийг турших нь ”
“Орон нутгийн эрүүл
мэндийн төвшин”
“Баруун-Урт сумын иргэдэд
архины зохистой хэрэглээг
сурталчилах нь”
“Архийг зохистой
хэрэглэж, эрүүл амьдрах”

18. Төслийн Хураангуй
Төслийн гол утгыг товч байдлаар харуулна.
• Дэвшүүлсэн асуудлын одоогийн нөхцөл
байдал
• Төслийн зорилт
• Хэрэгжүүлэгч байгууллага, өөрийн туршлагаа
ашиглан тухайн асуудлыг хэрхэн шийдэх
талаар
• Төслийн хүрээнд хийх гол үйл ажиллагаанууд
• Ямар үр нөлөөнд хүрэх
• Хэн гол ашиг хүртэгсэд байх
• Төслийн үргэлжлэх хугацаа
• Нийт төсөв

19. Үндэслэл
• Хэрэгжүүлэх болсон шалтгаан
• Хэрэгжүүлэх/боловсруулах болсон нөхцөл
• Асуудал аль хэр чухал, ач холбогдолтой болох
• Хэрэгжүүлэгчтэй юугаараа холбоотой болох
• үйл ажиллагааны цар хүрээ боломж, бодитой
байдал
• Тоо баримт, харьцуулсан жишгээр нотлох
• Хэрэгцээтэй байгаа хүмүүсийн үзэл бодлын
үүднээс илэрхийлэх
• Энгийн, хүнд ойлгомжтой байхаар томъёолох

20. Байгууллагын танилцуулга
• Төслийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд
хамгийн тохирсон эсэх?
• Орон нутаг эсвэл олон нийттэй ямар
холбоо харилцаа, мэргэжлийн туршлага
• SWOT (давуу тал, сул тал, боломж,
бэрхшээл) дүн шинжилгээ хийж

21. Төслийн зорилго, зорилтууд
• “Зорилго бол ерөнхий үр дүн, зорилт бол
үр дүнгийн тодорхой хэсгүүд”
• Тухайн төслийн хүрээнд тулгамдсан
асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхийг зорьж
байгааг хүлээж байгаа үр дүн байдлын
тодорхойлолт

22. Зорилт
• Зорилтууд нь зорилгод хүрэх тодорхой,
хэмжигдэхүйц, өөр хоорондоо харилцан
уялдаатай цогц үйл ажиллагааны багц
• Төслийн зорилт өвөрмөц байх
• Өвөрмөц зорилтот бүлгийг оруулахыг
хичээ
• Төслийн зорилтын амжилтаар төслийн үр
дүн хэмжигдэх тул биелэгдэхүйц байх
ёстой.

23. Төслийн зорилтыг тодорхойлох
S-M-A-R-T зарчим
S - Тодорхой
M - Хэмжиж болохуйц
A - Хүрч болохуйц
R - Бодит, нөөцийг харгалзсан, учир
холбогдолтой, бодит зүйлд чиглэсэн
T - Цаг товлосон

24. Жишээ нь:
зорилтот бүлэг шалгуур үзүүлэлт
Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн ургийн архины
хам шинжийн талаарх мэдлэгийн түвшин
нэг жилийн хугацааанд 30 %-аар
нэмэгдэнэ
цаг хугацаа өөрчлөлтийн хэмжээ

25. Сайтар бичигдсэн зорилт нь
• Tа юунд хүрэхийг хүсч байна (эцсийн үр
дүн)
• Tа хэрхэн хүрэхийг хүсч байна (арга
хэрэгсэл)
• Хэн гол ашиг хүртэгсэд байх вэ

26. Зорилго: Орлого багатай гэр бүлийн гишүүний багтраа өвчтний
менежментийг хийх чадварыг сайжруулах
Үр дүнгийн зорилт:
1.Сургуулийн хүүхдийн хичээлээс чөлөө авсан хоногийн дундаж тоо эхний
жилийн хөтөлбөрт хамрагдсан хүүхдүүдийн дунд 30%-аар буурна.
2.Эмнэлгийн хүлээн авах тасгаар үйлчлүүлэгчдийн дундаж тоо хөтөлбөрт
хамрагдсан оролцогчдын дунд 50%-аар буурна.
3.Багтраа өвчний улмаас эмнэлгээр үйлчлүүлж буй эцэг эхчүүд ба хүүхдийн
90% нь амьсгалын түвшин хэмжигчийг зөв хэрэглэж сурсан байна.
Үйл явцын зорилт:
1.Эмнэлгийн ажилтан нар багтраа өвчтэй үйлчлүүлэгчдийн гэр бүлд
үйлчилсэн цагийн 80%-д эрүүл мэндийн боловсрол олгож байгааг
баримтжуулна.
2.Эмнэлгийн нийт үйчлүүүлэгчдийн 10%-ийн дунд зургаан сар тутамд
багтраа өвчний талаарх судалгааг хийнэ.

27. Төслийг хэрэгжүүлэх
төлөвлөгөөг хэрхэн хийх вэ?
• Орон нутагт ямар стратеги бодлогын
чиглэлд туссан эсэх
• Ийм нөхцөл байдалд юу хийх ёстой
• Хэрхэн хийх
• Хэн хийх
• Хэзээ хийх
• Зорилтдоо хүрч буй ахицаа хэрхэн хэмжих
шалгуур

28. Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө
боловсруулах үе шат
• Төслийн бүх үйл ажиллагааны жагсаалт гаргах
• Үйл ажиллагааг дотор нь задлан нарийвчлах
• Дараалал болон хамаарлыг тодруулах
• Даалгавар бүрийг гүйцэтгэх хугацааг товлох
• Гол гол үйл ажиллагааны хийх хуваарийг нэгтгэх
• Чухал үеийг ашиглах
• Мэргэжлийн туршлагаа тодорхойлох
• Багийн гишүүдэд даалгаврыг хуваарилах

29. Ганттын хүснэгт, үйл
ажиллагааны төлөвлөгөө
• Тодорхой цаг хугацааны мөчлөг, үйл
ажиллагаа бүрийн хамаарал,
дарааллыг харуулдаг.
1. Хийгдэх цаг хугацааны дарааллаар
жагсаах
2. Үйл ажиллагаагаар бүлэглэх
3. Зорилтоор төрөлжүүлэх
4. Судалгааны асуудлаар төрөлжүүлэх

30. Ганттын хүснэгт, үйл
ажиллагааны төлөвлөгөө
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1-р сар 2-р сар 3-р сар ХЗ ТЗ
Үр дүн 1: Төслийн
менежментийн чанар
сайжирна
Үйл ажиллагаа 1.1: Төслийн
менежментэд зориулсан
сургалтын хөтөлбөрийг загвар
гаргах, хэрэгжүүлэх
Г
ХХХХ Г
1.1.1 Хэрэгцээний үнэлгээ
хийх ХХХХ Г
1.1.2 Сургалтын модуль
боловсруулах
ХХХХ
1.1.3 Сургалт явуулах Г
ХЗ= Хөтөлбөрийн зөвлөх, ТЗ=Техникийн зөвлөх, Г= гол үүрэгтэй оролцоно

31. Төсөв
• Төсөв
• Түүний үндэслэлийг
тайлбарласан хэсгээс
бүрддэг

32. Сайн төсөв нь
 Донор байгууллагаас өгсөн төсвийн
саналын хэмжээнд байна.
 Үйл ажиллагаануудтай нягт уялдсан
байх шаардлагатай.
 Нягт, нямбай
 Үнэн бодит
 Энгийн үг хэллэгээр бичсэн

33. Төсөвлөхдөө
• Донороос тавьсан төсвийн
шаардлагуудыг дагах
• Төслийг хэрэгжүүлэх явцад хийгдэх бүх
үйл ажиллагаанууд, үйлчилгээнүүдийг
жагсааж бичнэ.
• Санхүүжилтийг хуваан төлөх боломж,
мөнгөн бус зардал зэргийг тусгана.

34. Төсөв зохиох явцад
• Зорилт, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг
гаргах үедээ ямар цар хүрээтэйг
нарийвчлан тооцоолно
• Санхүүгийн мэргэжлийн хүн оролцох
хэрэгтэй байдаг.
• Төсөв зохиогч болон үйл ажиллагааны
төлөвлөгч нь үйл ажиллагаа бүрийн
төсвийг дэлгэрэнгүй ярилцаж өртгийг
тооцоолно

35. Төсвийн үндсэн хэсгүүд
• Хүн хүчний зардлууд
• Үйл ажиллагааны зардлууд
• Үндсэн зардлууд
• Төслийн тоног төхөөрөмжийн зардлууд

36. Төсвийн үнэлгээний шалгуур
A. Үр дүнтэй,
B. Үр ашигтай,
C. Хамгийн сайн бодит үнэ өртгийг олгосон

37. Сайн төсвийн шинжүүд
• Үйл ажиллагаа ба зардал нь хоорондоо
нягт уялдаатай байх.
• Тухайн зардлыг үнэн бодитоор төсөвлөх
• Бүх зардлуудыг тохирсон
үндэслэлүүдийн тайлбарлан бичих
• Төсөлд тохирсон ажилтнуудыг багтаах
• Нягт, цэгцтэй, алдаагүй байдал

38. Төслийн хяналт
шинжилгээ үнэлгээ

39. Шалгуур үзүүлэлтүүд
Шалгуур үзүүлэлтүүдийг сонгоход өргөн
ашигладаг чиглэл нь орц-үйл ажиллагаа-
гарц-үр дагавар-үр нөлөө

40. Шалгуур үзүүлэлт сонгохдоо
• Зорилго, зорилт бүрд тохирох шалгуур
үзүүлэлтүүдийг сонгох
• Анхан шатны хэрэгжүүлэгч нэгжид ажиллаж
буй ажилтанд төслийн талаарх мэдээлэл
ойлголт өгөх
• Төслийн үйл ажиллагаа, үйлчилгээг
хүртэгчийг хэрхэн ямар шалгуураар
үндэслэн тогтоох
• Тоо баримтыг нягтлан шалгах, дүн
шинжилгээний арга, ямар хугацаагаар
тайлагнах зэрэг

41. Ашиглагддаг аргууд
 Тогтмол хугацааны аргууд
 Эрүүл мэндийн статистик, иргэний бүртгэл,
тандалтын судалгаа
 Судалгаанууд
 Хүн ам зүйн судалгаанууд, Эрүүл мэндийн
байгууллагын статистик, зан үйлийн
тандалтын судалгаа
 Чанарын судалгааны аргууд

42. Төслийн менежмент

43. Төслийн менежментийн
мөчлөг
Хөтөлбөрийн
хэрэгжилт
Хөтөлбөри
йн хяналт
Бид юу
хийсэн бэ?
Урьдчилсан
үнэлгээ
Төлөвлөлт
ба эргэн
төлөвлөлт
Хэрэгжилтэнд
ямар зүйл
болохгүй
байна вэ?
Оперейшн
л судалгаа
Хэрхэн яаж
сайжруула
х вэ?

44. Төслийн менежментэд
• Өртөг
• Цаг хугацаа
• Хүрээ ( үйл ажиллагааны эсвэл
бүтээгдхүүний байж болно)

45. Тайлан бичилт

46. Явцын тайлан
• Төсөл зөв чигт явж байгаа
• Төсөл хуваарийн дагуу хэрэгжиж байгаа
• Төслийн үйл ажиллагаа төлөвлөгөөний дагуу явж
байгаа эсэх
• Батлагдсан төсвийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа
эсэх
• Төсөлд тулгарч буй асуудал
• Бэрхшээлийг шийдвэрлэх талаар авч
хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ
• Энэ үе шатанд сурч мэдсэн зүйлс
• Цаашид авах арга хэмжээний талаарх
мэдээллийг

47. Эцсийн тайлан
• Тавьсан зорилтдоо хүрч чадсан уу?
• Үр дүн маань тоо болоод чанарын хувьд төлөвлөсөн
хэмжээнд хүрсэн үү?
• Төлөвлөснөөс өөрчлөгдсөн зүйл байсан уу?
• Гол шалтгаан нь юу вэ?
• Төслийн үр нөлөө нь юу байсан бэ?
• Төсөл хэрэгжиж дууссаны дараа энэ бүх хүчин
чармайлтыг үргэлжлүүлэхийн тулд юу хийж болох вэ?
• Төслийн цаашдын тогтвортой байдлыг хэрхэн хангах
вэ?
• Төслөөс ямар сургамж олж авсан бэ?
• Цаашид юуг өөрөөр хийх хэрэгтэй вэ?

48. Тайлан бичихдээ анхаарах
асуудлууд
• Донорын өгсөн тайлангийн загварыг ашиглах
• Тайлангийн стандарт зааварчилгааг дагаж мөрдөх
• Уншигчдын хүсэн хүлээж буй зүйлсийг
тодорхойлох
• Нэмэлт мэдээллийг хавсралт болгон оруулах
• Тайланг бичсэн зохиогч болон хугацааг зааж бичих
• Мэргэжлийн болоод онцгой гойд үг хэллэг
хэрэглэхээс зайлсхийх, алдаа мадаггүй байх
• Тоо баримт ашиглах

49. ДҮГНЭЛТ

50. Сайн төсөл
• Төслийн сэдэв цаг үеэ олсон эсэх
• Төсөл нь үндэсний байгууллагын эсвэл
санхүүжүүлэгчийн сонирхолд хариу өгөх боломжтой
эсэх
1. Чухамхүү
юуны
талаар
өгүүлж
байна вэ?
• Дэвшүүлсэн асуудал болон түүний ач холбогдлыг
харуулж чадахуйц үндэслэл сайтай болсон эсэх
• Төслийн зорилго нь бодит хэмжиж болохоор бодит
эсэх
• Асуудлыг шинжлэхэд төсөлд тусгасан дизайн, арга
зүй тохиромжтой эсэх
2. Хэрхэн
өгүүлж
байна вэ?
• Төслийн чиглэл зохион байгуулалт сайн болсон
эсэх
• Шинжлэх ухаан, мэргэжил арга зүйн үндэслэл
сайтай болсон эсэх.
• Төсөл нь мэргэжлийн түвшинд байгаа эсэх.
3.Өгүүлж
буй арга

51. Сайн төсөл нь
• Байгаа мэдлэг, мэдээлэл, туршлага дээр
суурилсан, дэвшилттэй шинэлэг аргачлал
агуулсан
• Стандарт, зааврыг бүрэн хангасан, бичилт
сайтай, ойлгоход хялбар, зорилт тодорхой
• Хяналт ба үнэлгээний төлөвлөгөө
• Бодитой төсөв ба ажлын төлөвлөгөө
• Санхүүжүүлэгч байгууллагын шаардлага,
удирдамжийг тусгасан

52. Ашигласан материалууд
• Төсөл боловсруулах аргачлал, ДОХТҮС, 06 сар, 2010
• Costing Guidelines for HIV/AIDS Intervention Strategies, UNAIDS,
ADB, Feb 2004
• UNAIDS, “A Framework for Monitoring and Evaluating HIV Prevention
Programmes for Most-At-Risk Populations”, April 2007
• Dr. Saul Johnson, “Health & Development Africa” PPT , May 22 2009,
Kuala Lumpur Malaysia
• TSF SEAP and M & E, Dr. Min Thwe, Director, PPT, May 22 2009,
Kuala Lumpur Malaysia
• HIV, Tuberculosis and Malaria and Health Systems Strengthening Part
1: The M&E system and Global Fund M&E requirements, Third edition,
February 2009, The Global Fund Third Edition
• HIV/AIDS International Alliance, Writing Winning Proposals for the
Alliance
• Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх алхмууд, ЭМЯ, 2009

53. Анхаарал хандуулсан
та бүхэнд баярлалаа