SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  88
Fungsi Dua PeubahFungsi Dua Peubah
1Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 2
Sistem KoordinatSistem Koordinat
y
x
P(x,y)
Kuadran IKuadran II
Kuadran III Kuadran IV
y
x
y
z
x
P(x,y,z)
Oktan 1
R3
(Ruang)R2
(Bidang)
3Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 4
Permukaan di Ruang (RPermukaan di Ruang (R33
))
Ax By Cz D+ + =
Jejak di bidang XOY, z = 0 
Jejak di bidang XOZ, y = 0 
Jejak di bidang YOZ, x = 0 
1. Bidang
Bentuk umum:
Cara menggambar permukaan: tentukan jejak
(perpotongan permukaan dengan bidang XOY,XOZ,YOZ)
Ax By D+ =
Ax Cz D+ =
By Cz D+ =
(garis lurus)
(garis lurus)
(garis lurus)
Kalkulus2-Unpad 5
Gambar bidang 3 4 2 12x y z+ + =
Kalkulus2-Unpad 6
2 2 2 2
, 0x y z a a+ + = >
2 2 2
x y a+ =Jejak di bidang XOY, z = 0 
Jejak di bidang XOZ, y = 0 
(lingkaran)
2 2 2
x z a+ = (lingkaran)
Jejak di bidang YOZ, x = 0 
2 2 2
y z a+ = (lingkaran)
2. Bola
Persamaan umum bola :
Kalkulus2-Unpad 7
Gambar BolaGambar Bola
Z
x
y
Kalkulus2-Unpad 8
3. Elipsoida
2 2 2
2 2 2
1 , , , 0
x y z
a b c
a b c
+ + = >
2 2
2 2
1
x y
a b
+ =Jejak di bidang XOY, z = 0  , berupa Elips
2 2
2 2
1
x z
a c
+ =Jejak di bidang XOZ, y = 0  , berupa Elips
2 2
2 2
1
z y
c b
+ =Jejak di bidang YOZ, x = 0  , berupa Elips
Bentuk umum :
Kalkulus2-Unpad 9
Gambar ElipsoidaGambar Elipsoida
Z
x
y
Kalkulus2-Unpad 10
2 2 2
2 2 2
1 , , , 0
x y z
a b c
a b c
+ − = >
2 2
2 2
1
x y
a b
+ =Jejak di bidang XOY, z = 0  , berupa Elips
2 2
2 2
1
x z
a c
− =Jejak di bidang XOZ, y = 0  , berupa Hiperbola
2 2
2 2
1
y z
b c
− =Jejak di bidang YOZ, x = 0  , berupa Hiperbola
4. Hiperboloida berdaun satu
Bentuk umum :
Kalkulus2-Unpad 11
Gambar Hiperboloida Berdaun SatuGambar Hiperboloida Berdaun Satu
Z
x
y
Kalkulus2-Unpad 12
2 2 2
2 2 2
1
x y z
a b c
− − =
2 2
2 2
1
x y
a b
− =Jejak di bidang XOY, z = 0  , berupa Hiperbola
2 2
2 2
1
x z
a c
− =Jejak di bidang XOZ, y = 0  , berupa Hiperbola
2 2
2 2
1
y z
b c
− − =Jejak di bidang YOZ, x = 0  , tidak ada jejak
Jejak di bidang, x = k (konstanta), k > a atau k < - a ,
berupa ellips
5. Hiperboloida Berdaun dua
Bentuk umum :
Kalkulus2-Unpad 13
Gambar Hiperboloida Berdaun DuaGambar Hiperboloida Berdaun Dua
Z
x
y
Kalkulus2-Unpad 14
2
2
2
2
b
y
a
x
z +=
2
2
2
2
b
y
a
x
z −=
2 2 2
2 2 2
0
x y z
a b c
+ − =
6. Paraboloida Elips :
7. Paboloida Hiperbola :
8. Kerucut Elips :
Kalkulus2-Unpad 15
GambarGambar
Z
x
y
z
x
y
Z
x
y
Paraboloida Elips
Paraboloida Hiperbola
Kerucut Elips
Kalkulus2-Unpad 16
Fungsi Dua PeubahFungsi Dua Peubah
• Definisi: Fungsi dua peubah adalah aturan yang
mengaitkan setiap pasangan (x,y) dengan tepat satu
z =f(x,y)
Notasi : f : A  R
(x,y)  z = f(x,y)
Contoh:
2 21
2. ( , ) 36 9 4
3
f x y x y= − −
( )
2
22
2
3. ( , )
2
y x
f x y
x y
−
=
+ −
2
( )A R⊂
2 2
1. ( , ) 3 2f x y x y= +
Kalkulus2-Unpad 17
Daerah Asal (Daerah Asal (DDff) dan Daerah Nilai () dan Daerah Nilai (RRff))
{ }2
( , ) ( , )fD x y R f x y R= ∈ ∈
Contoh. Tentukan dan gambarkan Df dari
{ }( , ) ( , )f fR f x y x y D= ∈
2 21
2. ( , ) 36 9 4
3
f x y x y= − −
3. ( , ) (1 )f x y x y= −
2 2
1. ( , ) 3 2f x y x y= +
 Berupa daerah di bidang
Kalkulus2-Unpad 18
Jawab :Jawab :
x
y
2.
2 2 21
( , ) 36 9 4
3
fD x y R x y R
 
= ∈ − − ∈ 
 
2 2
2
( , ) 1
4 9
x y
x y R
     
= ∈ + ≤  ÷  ÷
     
x
y
2
3
{ }
{ }
2 2 2
2
1. ( , ) | 3 2
( , )
fD x y R x y R
x y R
= ∈ + ∈
= ∈
(seluruh daerah di bidang)
{ }2 2 2
( , ) 36 9 4 0x y R x y= ∈ − − ≥
{ }2 2 2
( , ) 9 4 36x y R x y= ∈ + ≤
Kalkulus2-Unpad 19
x
y
{ }2
3. ( , ) (1 )fD x y R x y R= ∈ − ∈
= {(x,y)∈ R2
|x ≥0 dan (1–y)≥0 atau x ≤ 0 dan (1–y)≤0}
= {(x,y)∈ R2
|x ≥ 0 dan y ≤ 1 atau x ≤ 0 dan y ≥ 1}
{ }2
( , ) (1 ) 0x y R x y= ∈ − ≥
Kalkulus2-Unpad 20
LatihanLatihan
( )
2
22
2
1. ( , )
2
y x
f x y
x y
−
=
+ −
ln( 1)
5. ( , )
1
x y
f x y
y x
− +
=
− +
2. ( , )
1
x
f x y
y
=
−
2 2
16
4. ( , )
ln( )
x y
f x y
x y
− −
=
+
3. ( , ) 2
y
f x y
x
= −
Tentukan dan gambarkan domain dari fungsi berikut:
xy
xy
yxf
−
−
=
2
),(.6
Kalkulus2-Unpad 21
Grafik Fungsi Dua PeubahGrafik Fungsi Dua Peubah
• Grafiknya berupa permukaan di ruang
Z=f(x,y)
D
f
x
y
z
Karena setiap pasangan terurut (x,y) dipasangkan dengan
tepat satu z = f(x,y), maka setiap garis yang sejajar sumbu z
akan memotong grafik tepat di satu titik.
Kalkulus2-Unpad 22
Kalkulus2-Unpad 23
ContohContoh
Paraboloida elips
2 2
1 1
3 2
x y
z→ = +
Z
x
y
Z
x
y
3
3
Gambarkan grafik
2 2
1. ( , ) 3 2f x y x y= +
2 21
2. ( , ) 36 9 4
2
f x y x y= − −
2
2 2 2
1
4 9 9
x y z
+ + =
2 2 2
4 36 9 4z x y→ = − −
elipsoida
Kalkulus2-Unpad 24
LatihanLatihan
1. x2
+ y2
= 4
2. y = x2
3. 2x + 2y + 4z = 8 , di oktan 1
4. 9 z2
+ 9x2
+ 4y2
= 36
5. z =4
Gambarkan grafik dari :
2 2
6. ( , ) 3f x y x y= − −
Kalkulus2-Unpad 25
Kurva KetinggianKurva Ketinggian
z = f(x,y)  z = k adalah kurva ketinggian.
Jadi, kurva ketinggian adalah
proyeksi dari perpotongan grafik z = f(x,y)
dengan bidang z =k pada bidang XOY.
26Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 27
Contoh:Contoh:
Untuk k = 0   titik (0, 0)
Untuk k = 1 
 elips
Untuk k = 2 
 elips
Untuk k = 4 
 elips
2 2
1
11
2
x y
+ =
2
2
1
2
x
y+ =
2 2
1
4 2
x y
+ =
.k=0
k=1
k=2
k=4
x
y
2 2
( , ) 2 , 0,1,2,4f x y x y k= + =
2 2
2 0x y+ =
2 2
2 1x y+ =
2 2
2 2x y+ =
2 2
2 4x y+ =
1. Gambar kurva ketinggian
Jawab:
Kalkulus2-Unpad 28
Untuk k = -2 
 parabola
Untuk k = 0 
 parabola
Untuk k = 2 
 parabola
Untuk k = 4 
 parabola
k=0
k=-2
k=2 k=4 x
y
2
2. ( , ) , 2,0,2,4f x y x y k= − = −
2
2 x y− = −
2
2x y= −
2
x y=
2
2x y= +
2
4x y= +
2
0 x y= −
2
2 x y= −
2
4 x y= −
Jawab:
Kalkulus2-Unpad 29
LatihanLatihan
Gambarkan kurva ketinggian z = k dari
2
1. ( , ) , 4, 1,0,1,4
x
f x y k
y
= = − −
2 2
2. ( , ) , 0,1,4,9f x y x y k= + =
3. ( , ) , 4, 1,0,1,4f x y xy k= = − −
2 2
4. ( , ) , 1,2,3,4f x y y x k= − =
Kalkulus2-Unpad 30
Limit Fungsi Dua PeubahLimit Fungsi Dua Peubah
Definisi: Fungsi f(x,y) mempunyai limit L untuk (x,y)
mendekati (a,b) ditulis
( , ) ( , )
lim ( , )
x y a b
f x y L
→
=
berlaku( ) ( )
2 2
0 0 0 x a y bε δ δ⇔ ∀ > ∃ > ∋ < − − − <
( , )f x y L ε− <
x
y
z
δ
(a,b)
Z =f(x,y)
L
L+ε
L–ε
Kalkulus2-Unpad 31
CatatanCatatan
( , ) ( , )
lim ( , )
x y a b
f x y L
→
= ada jika
( , ) ( , )
lim ( , )
x y a b
f x y L
→
=
untuk sembarang kurva yang melalui (a,b)
Artinya: Jika terdapat paling sedikit 2 kurva di R2
yang melalui
kurva, maka dikatakan
( , ) ( , )
lim ( , )
x y a b
f x y
→
berbeda untuk masing-masing
( , ) ( , )
lim ( , )
x y a b
f x y
→
(a,b) dengan nilai
tidak ada.
. (a,b)
Kalkulus2-Unpad 32
ContohContoh
2 2( , ) (0,0)
lim
x y
xy
x y→ +
Jawab :
2 2
( , )
xy
f x y
x y
=
+
terdefinisi di Df = R2
– {(0,0)}
*) Di sepanjang garis y=0, kecuali x =0, maka
2 2( ,0) (0,0) ( ,0) (0,0)
.0
lim ( ,0) lim 0
0x x
x
f x
x→ →
= =
+
tidak adaBuktikan bahwa
*) Di sepanjang garis y=x, maka
2 2( , ) (0,0) ( , ) (0,0)
. 1
lim ( , ) lim
2x x x x
x x
f x x
x x→ →
= =
+
Kalkulus2-Unpad 33
Karena
( ,0) (0,0) ( , ) (0,0)
lim ( ,0) lim ( , )
x x x
f x f x x
→ →
≠
maka
2 2( , ) (0,0)
lim
x y
xy
x y→ +
tidak ada
Kalkulus2-Unpad 34
LatihanLatihan
2 2
2 2( , ) (0,0)
1. lim
x y
x y
x y→
−
+
2
4 2( , ) (0,0)
2. lim
x y
x y
x y→ +
Buktikan bahwa limit berikut tidak ada
3 4
2 6( , ) (0,0)
3. lim
x y
x y
x y→
+
+
Kalkulus2-Unpad 35
KekontinuanKekontinuan
Definisi: Fungsi dua buah f(x,y) kontinu dititik (a,b) jika
( , ) ( , )
2. lim ( , )
x y a b
f x y ada
→
( , ) ( , )
3. lim ( , ) ( , )
x y a b
f x y f a b
→
=
1. ( , ) adaf a b
Untuk memeriksa kekontinuan suatu fungsi di
suatu titik sangat sulit, karena limit fungsi sulit dicari.
Kalkulus2-Unpad 36
Teorema:
1. Fungsi polinom m peubah kontinu
),(
),(
),(
yxq
yxp
yxf =
m
R
2. Fungsi rasional kontinu di fD
asalkan ( , ) 0q x y ≠
3. Jika g(x,y) fungsi dua peubah yang kontinu di (a,b) dan
f fungsi satu peubah kontinu di g(a,b),
maka fog kontinu di (a,b) dan (fog) (x,y) = f(g(x,y)).
Kalkulus2-Unpad 37
Contoh KekontinuanContoh Kekontinuan
Selidiki kekontinuan fungsi berikut:
2
2 3
1. ( , )
( 4 )
x y
f x y
y x
+
=
−
3
2. ( , ) cos( 2 )f x y x y= −
f kontinu dimana-mana (R2
) kecuali di parobola y2
=4x
Misal (Polinom)  g kontinu dimana-
mana dan h(t) = cos t kontinu di setiap t di R.
Maka f(x,y) = h(g(x,y)) kontinu di semua (x,y) di bidang.
3
( , ) 2g x y x y= −
Kalkulus2-Unpad 38
Turunan ParsialTurunan Parsial
Definisi: Misalkan f(x,y) adalah fungsi dua peubah.
0
( , ) ( , )
( , ) limx
h
f x h y f x y
f x y
h→
+ −
=
2. Turunan parsial pertama f terhadap y (x dianggap konstan):
0
( , ) ( , )
( , ) limy
h
f x y h f x y
f x y
h→
+ −
=
1. Turunan parsial pertama f terhadap x (y dianggap konstan):
,x
f z
f
x x
∂ ∂
= =
∂ ∂ y
z
y
f
f y
∂
∂
=
∂
∂
=Notasi lain :
Kalkulus2-Unpad 39
Contoh:Contoh:
4 2
1. ( , )f x y x y xy= +
Tentukan fx dan fy
Jawab :
3 2 4
1. 4 ; 2x yf x y y f x xy= + = +
2 2
2. ( , ) cos( )f x y y x y= +
2 2
2. 2 sin( )xf xy x y= − +
)sin(2)cos( 22222
yxyyxfy +−+=
Kalkulus2-Unpad 40
LatihanLatihan
3
1. ( , ) cos( ) sin 2f x y x x y y xy= + +
cos
2. ( , )
y
t
x
f x y e dt= ∫
Tentukan fx dan fy dari fungsi berikut :
3
3. ( , ) cos( ) sin(2 )f x y x x y y xy= + +
4. ( , ) tan 2y
f x y e x=
3 2 3
5. ( , ) ln( 4 )f x y x xy y= − +
xy
xyyxf 2)(tan),(.6 1
+= −
Kalkulus2-Unpad 41
Definisi: Misalkan f(x,y,z) adalah fungsi tiga peubah,
maka
0
( , , ) ( , , )
limx
h
f x h y z f x y z
f
h→
+ −
=
2. Turunan parsial pertama f terhadap y (x,z konstan):
0
( , , ) ( , , )
limy
h
f x y h z f x y z
f
h→
+ −
=
1. Turunan parsial pertama f terhadap x (y,z konstan):
3. Turunan parsial pertama f terhadap z (x,y konstan):
0
( , , ) ( , , )
limz
h
f x y z h f x y z
f
h→
+ −
=
Kalkulus2-Unpad 42
LatihanLatihan
2
1. ( , , ) 3f x y z xy y z xz= + +
2. ( , , ) cos( ) 2f x y z x y z xy= − +
Tentukan fx, fy dan fz dari fungsi berikut :
2
3. ( , , ) secy
f x y z xe z−
=
2
4. ( , , ) ln( )xyz
f x y z e x y z= − −
yzx
z
xy
zyxf 2),,(.5 +=
Kalkulus2-Unpad 43
Turunan Parsial KeduaTurunan Parsial Kedua
2
2
( , )xx
f f
f x y
x x x
∂ ∂ ∂ 
= = ÷
∂ ∂ ∂ 
2
2
( , )yy
f f
f x y
y y y
 ∂ ∂ ∂
= = ÷
∂ ∂ ∂ 
2
( , )xy
f f
f x y
y x y x
∂ ∂ ∂ 
= = ÷
∂ ∂ ∂ ∂ 
2
( , )yx
f f
f x y
x y x y
 ∂ ∂ ∂
= = ÷
∂ ∂ ∂ ∂ 
Kalkulus2-Unpad 44
ContohContoh
Tentukan
Jawab :
2 3 3
( , )f x y xy x y= +, , ,xx xy yx yyf f f f dari
2 2 3
3xf y x y= + 3
6xxf xy→ =
3 2
2 3yf xy x y= +
2 2
2 9xyf y x y→ = +
2 2
2 9yxf y x y→ = +
3
2 6yyf x x y→ = +
Kalkulus2-Unpad 45
LatihanLatihan
Tentukan , , ,xx xy yx yyf f f f dari
3
1. ( , ) cos( ) sin 2f x y x x y y xy= + +
2. ( , ) sin3 cos2f x y x y=
2 2
3. ( , ) ln( )f x y x xy y= + +
2
4. ( , )
x y
f x y
xy
−
=
2 2
5. ( , ) sin cosx y
f x y e y e x−
= +
Kalkulus2-Unpad 46
Arti Geometris Turunan Parsial PertamaArti Geometris Turunan Parsial Pertama
z
x
y
(a, b)
s
),(
),(),(
lim
0
yxf
h
yxfyhxf
m x
h
=
−+
=
→
Kemiringan garis singgung di titik (x,y,z)
dalam arah sumbu x positif
Kalkulus2-Unpad 47
z
x
y
(a, b)
s
0
( , ) ( , )
lim ( , )y
h
f x y h f x y
m f x y
h→
+ −
= =
Kemiringan garis singgung di titik (x,y,z)
dalam arah sumbu y positif
Arti Geometris Turunan Parsial PertamaArti Geometris Turunan Parsial Pertama
Kalkulus2-Unpad 48
Vektor GradienVektor Gradien
Definisi:
Misalkan fungsi z = f(x,y) terdefinisi di D ⊂ R2
Vektor gradien dari fungsi z = f(x,y) di (x,y) ∈ D
didefinisikan sebagai
ˆ ˆ( , ) ( , ) ( , )x yf x y f x y i f x y j∇ = +
r
adalah vektor satuan arah sumbu x,y positif
Notasi lain: grad f(x,y), del f(x,y)
ˆ ˆ,i j
 Definisi
Vektor gradien dari fungsi f(x,y,z) adalah
ˆˆ ˆ( , , ) ( , , ) ( , , ) ( , , )x y zf x y z f x y z i f x y z j f x y z k∇ = + +
r
adalah vektor satuan arah sumbu x,y,z positif.ˆˆ ˆ, ,i j k
Kalkulus2-Unpad 49
ContohContoh
Tentukan ( , )f x y∇
r
dan ( 1, 1)f∇ − −
r
dari ( , ) xy
f x y xe=
( , ) xy xy
xf x y e xye= +
Jawab :
2
( , ) xy
yf x y x e=
( 1, 1) 2xf e e e− − = + =
( 1, 1)yf e− − =
( ) 2ˆ ˆ( , ) xy xy xy
f x y e xye i x e j∇ = + +
r
ˆ ˆ( 1, 1) 2f ei e j∇ − − = +
r


Jadi:
Kalkulus2-Unpad 50
LatihanLatihan
A. Tentukan f∇
r
dari
2
1. ( , )
x y
f x y
x y
=
+
2 2
2. ( , ) lnf x y x y= +
( )3 2
4. ( , ) sinf x y x y=
5. ( , ) ln( )f x y xy x y= +
B. Tentukan f∇
r
di titik yang diberikan
2 2
1. ( , )f x y x y xy= −
3 2 3
2. ( , ) ln( 4 )f x y x xy y= − +
2
3. ( , )
x
f x y
y
=
di P (–2,3)
di P (–3, 3)
di P (2, –1)
2
3. ( , , ) x z
f x y z x y e −
= zxezyxf y
sec),,(.6 2−
=
Kalkulus2-Unpad 51
Aturan RantaiAturan Rantai
• Misalkan x = x(t) dan y = y(t) terdeferensialkan di t
dan z = f(x,y) terderensialkan di (x(t), y(t))
Maka z = f(x(t), y(t)) dapat dideferensialkan di t dan
didefinisikan sebagai
dz z dx z dy
dt x dt y dt
∂ ∂
= +
∂ ∂
• Misalkan x = x(s,t), y=y(s,t) dan z = f(x,y), maka
( )i z z x z y
s x s y s
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
= +
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
( )ii z z x z y
t x t y t
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
= +
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
Kalkulus2-Unpad 52
ContohContoh
1. Misalkan w = x2
y3
dengan x = t3
dan y = t2
,
tentukan
dw
dt
Jawab:
dw w dx w dy
dt x dt y dt
∂ ∂
= +
∂ ∂
3 2 2 2
2 (3 ) 3 (2 )xy t x y t= +
3 2 3 2 3 2 2 2
2 ( ) (3 ) 3( ) ( ) (2 )t t t t t t= +
3 6 2 6 4 11
2 3 3 2 12t t t t t t t= + =
Kalkulus2-Unpad 53
ContohContoh
2. Misalkan z = 3x2
– y2
dengan x = 2s+7t dan y = 5st,
z
t
∂
∂
Jawab:
6 .7 2 .5
z z x z y
x y s
t x t y t
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
= + = −
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
tentukan
z
s
∂
∂
dan
6 .2 2 .5
z z x z y
x y t
s x s y s
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
= + = −
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
2
42(2 7 ) 50
z
s t s t
t
∂
→ = + −
∂
2
12(2 7 ) 50
z
s t st
s
∂
→ = + −
∂
Kalkulus2-Unpad 54
LatihanLatihan
1. Tentukan
dw
dt
(dalam t)
2. Tentukan
w
t
∂
∂
2 2
. ; sin , sinx y
b w e x s t y t s+
= = =
2 2
. ln ; ,
s
a w x y x x y s t
t
= − = =
2 3 2
. sin( ) ; , ,c w xyz x t y t z t= = = =
. sin sin ; 3 , 2x y
b w e y e x x t y t= − = =
2 2
. ; cos , sina w x y y x x t y t= − = =
dari fungsi berikut :
dari fungsi berikut :
Kalkulus2-Unpad 55
0.. =
∂
∂
+
∂
∂
dx
dy
y
F
dx
dx
x
F
F
dy x
Fdx
y
∂−
∂→ =
∂
∂
Fungsi Implisit
(i) Jika ( , ) 0F x y = bentuk implisit dari ( )f x y= maka
(ii) Jika ( , , ) 0F x y z = bentuk implisit dari ( , )f x y z= maka
0... =
∂
∂
∂
∂
+
∂
∂
∂
∂
+
∂
∂
∂
∂
x
z
z
F
x
y
y
F
x
x
x
F F
z x
Fx
z
∂−∂ ∂→ =
∂∂
∂
0... =
∂
∂
∂
∂
+
∂
∂
∂
∂
+
∂
∂
∂
∂
y
z
z
F
y
y
y
F
y
x
x
F F
z y
Fy
z
∂−∂ ∂
→ =
∂∂
∂
Kalkulus2-Unpad 56
Contoh :
dx
dy
1. Tentukan dari 3 2 4
10 0x x y y+ − =
2. Tentukan
z
x
∂
∂
dari 3
( , , ) sin( ) 0y z
F x y z x e y x z+
= − − =
Jawab :
2
2 3
(3 2 )
1.
( 40 )
F
dy x xyx
Fdx x y
y
∂− − +∂= =
∂ −
∂
2
3
3
2.
( cos( ))
y z
y z
F
z x ex
Fx x e y x z
z
+
+
∂−∂ −∂= =
∂∂ + −
∂
Kalkulus2-Unpad 57
Turunan BerarahTurunan Berarah
Misal 1 2,u u u=
r
vektor satuan dengan pangkal di P0(x0, y0)
P0
Kalkulus2-Unpad 58
atau 0 0 1 2, ,x x y y s u u− − =
0 1 1
dx
x x su u
ds
= + → = 0 2 2
dy
y y su u
ds
= + → =
Nilai z di Q adalah 0 1 0 2( , ) ( , )z f x y f x su y su= = + +
maka 1 2. .x y
dz f dx f dy
f u f u
ds x ds y ds
∂ ∂
= + = +
∂ ∂
Jika s0, maka diperoleh
0 0 0 0 1 0 0 2( ) ( , ) ( , )u x yD f x y f x y u f x y u= +r
Jika jarak ke P adalah s, maka 0 .P P s u=
r
P0
Kalkulus2-Unpad 59
Definisi : Jika f(x,y) mempunyai turunan parsial dan
1 2,u u u=
r
vektor satuan sebarang, maka turunan
berarah f di titik dalam arah adalah :u
r
0 0( )x y
Perhatikan bahwa:
0 0 0 0 1 0 0 2( ) ( , ) ( , )u x yD f x y f x y u f x y u= +r
0 0 0 0 1 0 0 2( ) ( , ) ( , )u x yD f x y f x y u f x y u= +r
0 0( , ).f x y u= ∇
r r
|| ||.|| || cosf u θ= ∇
r r
θ sudut antara f dan u∇
r r
60
ContohContoh
Jawab:
21 )1,1()1,1()1,1( ufuffD yxu +=r
yxyxf 3
4),( =1. Tentukan turunan berarah fungsi
ˆ ˆ4 3a i j= +
r
di titik P(1,1) dalam arah vektor
5
3
,
5
4ˆ
5
3ˆ
5
4
||
=+== ji
a
a
u
4)1,1(4
12)1,1(12
3
2
=→=
=→=
yy
xx
fxf
fyxf
12
5
60
5
3
.4
5
4
.12 ==+=
Sehingga turunan berarah f di (1,1) adalah:
Kalkulus2-Unpad
07/12/18 61
ContohContoh
Jawab:
20010000 ),(),(),( uyxfuyxfyxfD yxu +=r
2. Tentukan suatu vektor
53
),( yxyxf −=
2
4
3 (2, 1) 12
5 (2, 1) 5
x x
y y
f x f
f y f
= → − =
= − → − = −
u
r
dalam arah mana fungsi
bertambah paling cepat di P(2,-1)
dan berapa laju perubahan dalam arah ini.
uyxf
rr
.),( 00∇=
0 0|| ( , ) ||.|| || cosf x y u θ= ∇
r r
Agar bertambah paling cepat  0=θ udanf
r
∇→
searah.
61Kalkulus2-Unpad
jiu ˆ
13
5ˆ
13
12
−=
r
f∇
r
Karena u
r
searah maka vektor satuannya
Lajunya = || ||f∇
r 2 2
(12) ( 5) 13= + − =
62Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 63
LatihanLatihan
1. Tentukan turunan berarah fungsi f pada titik P yang
diberikan dalam vektor
a. f(x,y) = y2
lnx , P(1, 4),
b. f(x,y) = xey
–yex
, P(0, 0),
c. f(x,y) = e –xy
, P(1, –1),
d. f(x,y) = x/(x+y), di P(1, –1) dalam arah ke titik Q(-1,-1)
e. f(x,y) = xy+z2
, di P(1,1,1) dalam arah ke titik Q(5,-3,3)
. Tentukan suatu vektor satuan dalam arah mana f
bertambah (dan berkurang)paling cepat di titik P dan berapa
laju perubahan dalam arah ini
a. f(x,y) = ey
sin x , P(5π/6,0)
b. f(x,y) = 4x3
y2
, P(–1,1)
c. f(x,y) = 1–x2
–y2
, P(–1,2)
ˆ ˆ3 3a i j= − +
r
ˆ ˆ5 2a i j= −
r
ˆ ˆ3a i j= − +
r
a
r
u
r
Kalkulus2-Unpad 64
3. Misal ( , ) .
y
f x y
x y
=
+
Tentukan u
r
sehingga (2,3) 0uD f =r
4. Jika 0 0
ˆ ˆ( , ) 2f x y i j∇ = −
r
,Tentukan u
r
sehingga
0 0( , ) 2uD f x y = −r
5. Diketahui jika(1,2) 5uD f = −r
jika(1,2) 10vD f =r
dan3 4ˆ ˆ
5 5
u i j= −
r
4 3ˆ ˆ
5 5
v i j= +
r
a. Tentukan fx(1,2) dan fy(1,2)
b. Tentukan turunan berarah f di (1,2) dalam arah ke
titik asal.
Kalkulus2-Unpad 65
Bidang SinggungBidang Singgung
• Definisi: Misalkan suatu permukaan S mempunyai persamaan
F(x,y,z) = k. Maka bidang singgung dari S pada titik Po
adalah sebuah bidang yang melalui Po dan tegak lurus pada
0 0 0( , , )f x y z∇
r
Teorema:
• Untuk permukaan F(x, y, z) = k, persamaan bidang
singgung di titik adalah :0 0 0( , , )x y z
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0( , , )( ) ( , , )( ) ( , , )( ) 0x y zF x y z x x F x y z y y F x y z z z− + − + − =
• Untuk permukaan ( , ) ( , , ) ( , )z f x y atau F x y z f x y z= = −
Persamaan bidang singgung di 0 0 0( , , )x y z adalah :
0 0 0 0 0 0 0( , )( ) ( , )( )x yz z f x y x x f x y y y− = − + −
0 0 0( , , )x y z
Kalkulus2-Unpad 66
Definisi :
Garis normal permukaan S di Po adalah garis yang
melalui 0 0 0( , , )x y z dan searah vektor normal bidang singgung
pada S di Po yaitu :
0 0 0 0( ) ( , , )X r t t F x y z= + ∇
r rr
atau
0 0 0 0( , , )xx x tF x y z= +
0 0 0 0( , , )yy y tF x y z= +
0 0 0 0( , , )zz z tF x y z= +
Kalkulus2-Unpad 67
ContohContoh
1. Tentukan persamaan bidang singgung dari garis normal
permukaan x2
+ y2
+ 2z2
= 23 di titik (1, 2, 3)
Jawab: Misalkan
Jadi persamaan bidang singgung di (1, 2, 3) adalah
2(x – 1) + 4(y + 2) + 12 (z – 2) = 0
2x + 4y + 12 z = 46
2 2 2
( , , )F x y z x y z= + +
kzjyixzyxF

422),,( ++=∇
kjiF

1242)3,2,1( ++=∇
Kalkulus2-Unpad 68
Jadi persamaan parameter garis normal adalah
x = 1+2t, y = 2 + 4t , z = 3 + 12t
2. Tentukan persamaan bidang singgung dari garis normal
Permukaan di (1, 2, -5)
Jawab:
2
( , ) 2 2 3xf x y x y y= + −
( , ) 2 6yf x y x xy= −
(1,2) 2 4 12 6xf→ = + − = −
(1,2) 2 12 10yf→ = − = −
2 2
( , ) 2 3 2f x y x xy xy= + − +
Kalkulus2-Unpad 69
Jadi persamaan parameter garis normal adalah
Jadi persamaan bidang singgung di (1, 2, -5) adalah
5 (1,2)( 1) (1,2)( 2)x yz f x f y+ = − + −
5 6( 1) 10( 2)z x y+ = − − − −
6 10 21x y z+ + =
1 6 , 2 10 , 5x t y t z t= − = − = − −
Kalkulus2-Unpad 70
LatihanLatihan
1. Tentukan persamaan bidang singgung dari garis normal
permukaan
a. x2
+ y2
– 3z = 2 di titik (-1, -4, 6)
b. y = ex
cos z di titik (1, e, 0)
c. x1/2
+ y1/2
+ z1/2
= 4 di titik (4, 1, 1)
d. z= 2e3y
cos 2x di titik (π/3, 0, -1)
2. Tentukan semua titik pada permukaan z=x2
–2xy–y2
–8x+4y
dimana bidang singgungnya mendatar
3. Perlihatkan bahwa permukaan x2
+4y+z2
=0 dan
x2
+y2
+z2
– 6z+7 =0 saling menyinggung di titik (0, -1,2).
(yaitu perlihatkan bidang singgungnya sama).
4. Tentukan sebuah titik pada permukaan x2
+2y2
+3z2
=12
di mana bidang singgungnya tegak lurus terhadap garis
dengan persamaan parameter: x=1+2t, y=3+8t, z=2 – 6t
Kalkulus2-Unpad 71
Nilai EkstrimNilai Ekstrim
Fungsi Dua PeubahFungsi Dua Peubah
Definisi:
Misalkan fDyx ∈),( 00
jika
),()( 00 yxfi disebut nilai maksimum global dari f pada Df ,
, maka:
fDyxyxfyxf ∈∀≥ ),(),(),( 00
),()( 00 yxfii disebut nilai minimum global dari f pada Df ,
jika fDyxyxfyxf ∈∀≤ ),(),(),( 00
),()( 00 yxfiii disebut nilai ekstrim global dari f pada Df ,
jika ia merupakan nilai maksimum global atau
minimum global.
Jika (i) dan (ii) hanya berlaku untuk bola buka yang berpusat
di (x0,y0), maka nilai yang diperoleh disebut maksimum lokal
atau minimum lokal.
72Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 73
Kalkulus2-Unpad 74
Di mana nilai ekstrim muncul?Di mana nilai ekstrim muncul?
• Titik di mana kemungkinan terjadinya nilai
ekstrim disebut titik kritis
• Titik Kritis ada 3 (tiga), yaitu
– Titik-titik batas Df
– Titik Stasioner
– Titik Singular
0),(0),(0),(),( 00000000 ==⇔=∇∋ yxfdanyxfyxfyx yx

)adatidak),(( 00 yxf∇

Kalkulus2-Unpad 75
Uji Nilai Ekstrim LokalUji Nilai Ekstrim Lokal
• Untuk menguji apakah di titik stasioner terjadi
nilai ekstrim, kita gunakan uji turunan parsial
kedua, yaitu:
Misalkan f(x,y) mempunyai turunan parsial kedua
yang kontinu di sekitar (x0,y0),
dan
0),( 00 =∇ yxf

maka
( )2
00000000 ),(),(.),(),( yxfyxfyxfyxDD xyyyxx −==
1. f(x0,y0) nilai maksimum lokal jika D>0 dan 0),( 00 <yxfxx
2. f(x0,y0) nilai minimum lokal jika D>0 dan 0),( 00 >yxfxx
3. f(x0,y0) bukan nilai ekstrim jika D<0 ((x0,y0) titik pelana)
4. Jika D=0, tidak dapat ditarik kesimpulan
Kalkulus2-Unpad 76
ContohContoh
1. Tentukan titik kritis, nilai ekstrim dan jenisnya, dari
Jawab :
fx(x,y) = 8x3
– 2x fy(x,y) = 6y
fxx(x,y) = 24x2
– 2 fyy(x,y) = 6
fxy(x,y) = 0
Titik kritis (stasioner) diperoleh dengan menyelesaikan
persamaan fx(x,y) = 0 dan fy(x,y)=0, yaitu
8x3
– 2x=0 2x (4x2
– 1)=0 x=0 , x =± ½
6y =0  y = 0
Jadi titik-titik kritisnya (titik stasioner) adalah
(0, 0), (½, 0) dan (-½,0)
224
32),( yxxyxf +−=
Kalkulus2-Unpad 77
Titik
stasioner
fxx
fyy
fxy D Keterangan
(0,0) – 2 6 0 –12 f(0,0) bukan nilai ekstrim
(½, 0) 4 6 0 24 f(1/2,0) nilai minimum lokal
(-½, 0) 4 6 0 24 f(-1/2,0) nilai minimum lokal
Uji nilai ekstrim lokal dengan D :
Jadi nilai minimum lokal
8
1
)0,
2
1
( −=f dan
8
1
)0,
2
1
( −=−f
Titik (0,0) merupakan titik pelana.
Kalkulus2-Unpad 78
2. Tentukan nilai ekstrim global dan jenisnya, dari
f(x,y) = x2
–y2
+1 pada S = {(x,y)| x2
+ y2
≤ 1}
Jawab :
fx(x,y) = 2x fy(x,y) = – 2y
fxx(x,y) = 2 fyy(x,y) = –2
fxy(x,y) = 0
Titik kritis diperoleh dengan menyelesaikan
persamaan fx(x,y) = 0 dan fy(x,y)=0,  didapat (0,0)
Perhatikan bahwa titik kritis (0, 0) terletak di dalam S,
dan D(0,0) <0  (0,0) titik pelana.
Selanjutnya tentukan titik-titik batasnya.
Untuk mencari maksimum/minimum dari f(x,y) pada S,
selesaikan ekstrim fungsi f(t) sebagai fungsi satu peubah.
{ }1|),( 22
≤+= yxyxS  Lingkaran satuan.
Misal tytx sin,cos == 
0cossin2cossin2)(' =−−= tttttf
1sincos)( 22
+−= tttf
02sin2 =− t
 2t= 0, π, 2π, 3π  t= 0, π/2, π, 3π/2
t=0  x = 1, y = 0  f(1,0)=2 (nilai maksimum global)
t=π/2  x = 0, y = 1  f(0,1)=0 (nilai minimum global)
t=π  x = -1 , y = 0  f(-1,0)=2 (nilai maksimum global)
t=3π/2  x = 0, y =-1  f(0,-1)=0 (nilai minimum global)
79Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 80
LatihanLatihan
1. Tentukan nilai ekstrim dan jenisnya, dari
a. f(x,y) = x3
+y3
-6xy
b. f(x,y) = xy2
–6 x2
– 6y2
c. f(x,y) = x2
+4 y2
– 2x+8y – 1
d. f(x,y) = 3x3
+y2
– 9x + 4y
yx
xyyxfe
42
),(. ++=
)4( 22
),(. yyx
eyxff −+−
=
2. Tentukan nilai ekstrim global dan jenisnya, dari
f(x,y) =x2
–6x+y2
–8y+7 pada S={(x,y)| x2
+ y2
≤ 1}
Kalkulus2-Unpad 81
Metoda LagrangeMetoda Lagrange
Metoda Lagrange digunakan untuk mencari nilai ekstrim
terkendala.
Misalkan z =f(x,y) dengan kendala g(x,y)=0.
Akan dicari nilai ekstrim f terhadap kendala g.
Untuk memaksimumkan f thd kendala g(x,y) =0  Cari
perpotongan kurva ketinggian f(x,y)=k dengan fungsi
kendala g(x,y)=0 sehingga diperoleh k terbesar.
Karena kurva ketinggian dan kurva kendala saling
menyinggung  garis tegak lurusnya sama.
),(),( yxgyxf ∇=∇

λ
f∇⊥

Karena kurva ketinggian , kurva kendala g∇⊥

maka
82Kalkulus2-Unpad
Kalkulus2-Unpad 83
Metoda LagrangeMetoda Lagrange
0),(),(),( 000000 =∇=∇ yxgdanyxgyxf

λ
dengan (x0,y0) titik kritis, λ pengali langrange
),(),(),( 000000 yxhyxgyxf ∇+∇=∇

µλ
dengan (x0,y0) titik kritis, λ, µ pengali langrange
g(x0,y0)=0, h(x0,y0)=0
• Untuk memaksimumkan/meminimumkan f (x0,y0)
terhadap kendala g(x0,y0)=0, selesaikan sistem persamaan:
• Untuk memaksimumkan/meminimumkan f (x0,y0)
terhadap kendala g(x0,y0)=0 dan h(x0,y0) selesaikan sistem
persamaan:
Kalkulus2-Unpad 84
Gunakan metode lagrange untuk mencari nilai-nilai
maksimun dan minimun dari
1. f(x,y)= x2
– y2
+ 1 pada lingkaran x2
+y2
=1
Jawab:
Titik-titik kritis didapat dengan memecahkan persamaan
lagrange :
),(),( yxgyxf ∇=∇

λ 0),( =yxgdan
yaitu:
2x = λ 2x …….(1)
– 2y = λ 2y …….(2)
x2
+y2
= 1 ……..(3)
jyixyxf ˆ2ˆ2),( −=∇

jyixyxg ˆ2ˆ2),( +=∇

Contoh
Kalkulus2-Unpad 85
Dari persamaan (3), nilai x dan y tidak mungkin sama-
sama nol, sehingga
Untuk x ≠ 0, dari (1) di dapat λ = 1, kemudian dari (2)
di dapat y = 0, dan dari (3) di dapat x2
=1  x = ± 1
Untuk y ≠ 0, dari (2) di dapat λ = -1, kemudian dari (1)
di dapat x = 0, dan dari (3) di dapat y2
=1  y = ± 1
Jadi titik-titik kritisnya : (1,0), (-1,0), (0,1) dan (0,-1)
 f(1, 0) = 2,
 f(-1, 0) = 2
 f(0, 1) = 0,
 f(0,-1) = 0
maka titik kritis : (1,0) dan (-1,0)
maka titik kritis : (0,1) dan (0,-1)
2. Tentukan nilai minimum global dari
Sedangkan nilai minimun global=0 pada titik (0,1)
dan (0,-1)
Jadi nilai maksimum global = 2 pada titik (1,0) dan (-1,0),
523),,( +++= zyxzyxf
terhadap kendala 049),,( 22
=−+= zyxzyxg
Jawab:
kjigkjif ˆˆ8ˆ18;ˆˆ2ˆ3 −+=∇++=∇

),(),( yxgyxf ∇=∇

λ
0),( =yxg
049
1
82
183
22
=−+
−=
=
=⇒
zyx
y
x
λ
λ
λ (1)
(3)
(2)
(4)
Kalkulus2-Unpad 86
Substitusi ke (4), didapat
4
1
,
6
1
1 −=−=→−= yxλKarena
2
1
=z
Sehingga nilai minimumnya adalah:






−−
2
1
,
4
1
,
6
1
Jadi titik kritis :
2
1
4
2
1
,
4
1
,
6
1
=





−−f
Kalkulus2-Unpad 87
Kalkulus2-Unpad 88
LatihanLatihan
Gunakan metode lagrange untuk mencari nilai-nilai
maksimun dan minimun dari
1.f(x,y) = x2
+ y2
pada kendala g(x,y)= xy – 3 = 0
2.f(x,y) = xy pada lingkaran x2
+ y2
= 1
3.f(x,y) = 4x2
– 4xy+ y2
pada kendala x2
+y2
= 1
4.f(x,y,z) = x2
+y2
+z2
pada kendala x + 3y – 2z = 12

Contenu connexe

Tendances

Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )
Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )
Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )Kelinci Coklat
 
Pertemuan 3 turunan dan aturan rantai
Pertemuan 3   turunan dan aturan rantaiPertemuan 3   turunan dan aturan rantai
Pertemuan 3 turunan dan aturan rantaiSenat Mahasiswa STIS
 
Makalah metode posisi palsu
Makalah metode posisi palsuMakalah metode posisi palsu
Makalah metode posisi palsuokti agung
 
Aljabar 3-struktur-aljabar
Aljabar 3-struktur-aljabarAljabar 3-struktur-aljabar
Aljabar 3-struktur-aljabarmaman wijaya
 
Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)
Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)
Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)Kelinci Coklat
 
Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2
Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2
Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2Arvina Frida Karela
 
Metode numerik pada persamaan diferensial (new)
Metode numerik pada persamaan diferensial (new)Metode numerik pada persamaan diferensial (new)
Metode numerik pada persamaan diferensial (new)Khubab Basari
 
Modul 4 kongruensi linier
Modul 4   kongruensi linierModul 4   kongruensi linier
Modul 4 kongruensi linierAcika Karunila
 
Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )
Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )
Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )Kelinci Coklat
 
Peubah acak diskrit dan kontinu
Peubah acak diskrit dan kontinuPeubah acak diskrit dan kontinu
Peubah acak diskrit dan kontinuAnderzend Awuy
 
PD orde2 Tak Homogen 2
PD orde2 Tak Homogen 2PD orde2 Tak Homogen 2
PD orde2 Tak Homogen 2unesa
 

Tendances (20)

Geometri analitik ruang
Geometri analitik ruangGeometri analitik ruang
Geometri analitik ruang
 
Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )
Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )
Persamaan Diferensial Biasa ( Kalkulus 2 )
 
Struktur aljabar-2
Struktur aljabar-2Struktur aljabar-2
Struktur aljabar-2
 
Pertemuan 3 turunan dan aturan rantai
Pertemuan 3   turunan dan aturan rantaiPertemuan 3   turunan dan aturan rantai
Pertemuan 3 turunan dan aturan rantai
 
TURUNAN TINGKAT TINGGI
TURUNAN TINGKAT TINGGITURUNAN TINGKAT TINGGI
TURUNAN TINGKAT TINGGI
 
Aplikasi integral
Aplikasi integralAplikasi integral
Aplikasi integral
 
Bilangan kompleks
Bilangan kompleksBilangan kompleks
Bilangan kompleks
 
Makalah metode posisi palsu
Makalah metode posisi palsuMakalah metode posisi palsu
Makalah metode posisi palsu
 
Aljabar 3-struktur-aljabar
Aljabar 3-struktur-aljabarAljabar 3-struktur-aljabar
Aljabar 3-struktur-aljabar
 
Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)
Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)
Fungsi Gamma dan Beta (Kalkulus Peubah Banyak)
 
Soal dan pembahasan integral permukaan
Soal dan pembahasan integral permukaanSoal dan pembahasan integral permukaan
Soal dan pembahasan integral permukaan
 
Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2
Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2
Analisis Real (Barisan Bilangan Real) Latihan bagian 2.2
 
Metode numerik pada persamaan diferensial (new)
Metode numerik pada persamaan diferensial (new)Metode numerik pada persamaan diferensial (new)
Metode numerik pada persamaan diferensial (new)
 
Pengenalan Persamaan Differensial Parsial
Pengenalan Persamaan Differensial ParsialPengenalan Persamaan Differensial Parsial
Pengenalan Persamaan Differensial Parsial
 
Modul 4 kongruensi linier
Modul 4   kongruensi linierModul 4   kongruensi linier
Modul 4 kongruensi linier
 
Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )
Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )
Fungsi Vektor ( Kalkulus 2 )
 
Peubah acak diskrit dan kontinu
Peubah acak diskrit dan kontinuPeubah acak diskrit dan kontinu
Peubah acak diskrit dan kontinu
 
Turunan Fungsi Kompleks
Turunan Fungsi KompleksTurunan Fungsi Kompleks
Turunan Fungsi Kompleks
 
Medan vektor
Medan vektorMedan vektor
Medan vektor
 
PD orde2 Tak Homogen 2
PD orde2 Tak Homogen 2PD orde2 Tak Homogen 2
PD orde2 Tak Homogen 2
 

Similaire à Fungsi Dua Peubah ( Kalkulus 2 )

fungsi-kuadrat(3).ppt
fungsi-kuadrat(3).pptfungsi-kuadrat(3).ppt
fungsi-kuadrat(3).pptssuser2388ec
 
Fungsi kuadrat
Fungsi kuadratFungsi kuadrat
Fungsi kuadratAde Apindo
 
Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)
Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)
Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)Kelinci Coklat
 
relasi-dan-fungsi (1).ppt
relasi-dan-fungsi (1).pptrelasi-dan-fungsi (1).ppt
relasi-dan-fungsi (1).pptferanovana2
 
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiPrayudi MT
 
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiKalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiPrayudi MT
 
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiPrayudi MT
 
integrasi
integrasiintegrasi
integrasiQiu Mil
 
Grafik fungsi (graph of function)
Grafik fungsi (graph of function)Grafik fungsi (graph of function)
Grafik fungsi (graph of function)Avied Purnomo
 
Fungsi beberapa varibel peubah banyak
Fungsi beberapa varibel peubah banyakFungsi beberapa varibel peubah banyak
Fungsi beberapa varibel peubah banyakMono Manullang
 
PPT - Fungsi Kuadrat.ppt
PPT - Fungsi Kuadrat.pptPPT - Fungsi Kuadrat.ppt
PPT - Fungsi Kuadrat.pptSitiSri4
 

Similaire à Fungsi Dua Peubah ( Kalkulus 2 ) (20)

fungsi-kuadrat(3).ppt
fungsi-kuadrat(3).pptfungsi-kuadrat(3).ppt
fungsi-kuadrat(3).ppt
 
Fungsi kuadrat
Fungsi kuadratFungsi kuadrat
Fungsi kuadrat
 
Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)
Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)
Integral Permukaan (Kalkulus Peubah Banyak)
 
FUNGSI DAN GRAFIK
FUNGSI DAN GRAFIKFUNGSI DAN GRAFIK
FUNGSI DAN GRAFIK
 
relasi-dan-fungsi.ppt
relasi-dan-fungsi.pptrelasi-dan-fungsi.ppt
relasi-dan-fungsi.ppt
 
Relasi dan-fungsi
Relasi dan-fungsiRelasi dan-fungsi
Relasi dan-fungsi
 
relasi-dan-fungsi (1).ppt
relasi-dan-fungsi (1).pptrelasi-dan-fungsi (1).ppt
relasi-dan-fungsi (1).ppt
 
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 03 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
 
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiKalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Kalkulus modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
 
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisiSttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
Sttm tm 04 modul 2 fungsi dan limit fungsi revisi
 
integrasi
integrasiintegrasi
integrasi
 
Documentgurtg
DocumentgurtgDocumentgurtg
Documentgurtg
 
Grafik fungsi (graph of function)
Grafik fungsi (graph of function)Grafik fungsi (graph of function)
Grafik fungsi (graph of function)
 
Fungsi
FungsiFungsi
Fungsi
 
Fungsi beberapa varibel peubah banyak
Fungsi beberapa varibel peubah banyakFungsi beberapa varibel peubah banyak
Fungsi beberapa varibel peubah banyak
 
Soal fungsi kuadrat
Soal fungsi kuadratSoal fungsi kuadrat
Soal fungsi kuadrat
 
Turunan matematika
Turunan matematikaTurunan matematika
Turunan matematika
 
Tugas kalkulus 2 r
Tugas kalkulus 2 rTugas kalkulus 2 r
Tugas kalkulus 2 r
 
3. fungsi kuadrat
3. fungsi kuadrat3. fungsi kuadrat
3. fungsi kuadrat
 
PPT - Fungsi Kuadrat.ppt
PPT - Fungsi Kuadrat.pptPPT - Fungsi Kuadrat.ppt
PPT - Fungsi Kuadrat.ppt
 

Plus de Kelinci Coklat

Bab 7 integrasi numerik
Bab 7 integrasi numerikBab 7 integrasi numerik
Bab 7 integrasi numerikKelinci Coklat
 
Bab 5 interpolasi newton lanjutan
Bab 5 interpolasi newton lanjutanBab 5 interpolasi newton lanjutan
Bab 5 interpolasi newton lanjutanKelinci Coklat
 
Bab 4 sistem persamaan linear
Bab 4 sistem persamaan linearBab 4 sistem persamaan linear
Bab 4 sistem persamaan linearKelinci Coklat
 
Bab 3 penyelesaian persamaan tak linear
Bab 3 penyelesaian persamaan tak linearBab 3 penyelesaian persamaan tak linear
Bab 3 penyelesaian persamaan tak linearKelinci Coklat
 
Bab 2 perhitungan galat
Bab 2  perhitungan galatBab 2  perhitungan galat
Bab 2 perhitungan galatKelinci Coklat
 
Bab 8 persamaan differensial-biasa
Bab 8 persamaan differensial-biasaBab 8 persamaan differensial-biasa
Bab 8 persamaan differensial-biasaKelinci Coklat
 
5. Doubly Linked List (Struktur Data)
5. Doubly Linked List (Struktur Data)5. Doubly Linked List (Struktur Data)
5. Doubly Linked List (Struktur Data)Kelinci Coklat
 
7. Queue (Struktur Data)
7. Queue (Struktur Data)7. Queue (Struktur Data)
7. Queue (Struktur Data)Kelinci Coklat
 
6. Stack (Struktur Data)
6. Stack (Struktur Data)6. Stack (Struktur Data)
6. Stack (Struktur Data)Kelinci Coklat
 
8. Multi List (Struktur Data)
8. Multi List (Struktur Data)8. Multi List (Struktur Data)
8. Multi List (Struktur Data)Kelinci Coklat
 
4.1 Operasi Dasar Singly Linked List 1 (primitive list)
4.1 Operasi Dasar Singly Linked List  1 (primitive list)4.1 Operasi Dasar Singly Linked List  1 (primitive list)
4.1 Operasi Dasar Singly Linked List 1 (primitive list)Kelinci Coklat
 
3. Pointer dan List Berkait Singly
3. Pointer dan List Berkait Singly3. Pointer dan List Berkait Singly
3. Pointer dan List Berkait SinglyKelinci Coklat
 
4.2. Operasi Dasar Singly Linked List 2 (primitive list)
4.2. Operasi Dasar Singly Linked List  2 (primitive list)4.2. Operasi Dasar Singly Linked List  2 (primitive list)
4.2. Operasi Dasar Singly Linked List 2 (primitive list)Kelinci Coklat
 
1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur
1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur
1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman TerstrukturKelinci Coklat
 
2. Array of Record (Struktur Data)
2. Array of Record (Struktur Data)2. Array of Record (Struktur Data)
2. Array of Record (Struktur Data)Kelinci Coklat
 
Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)
Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)
Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)Kelinci Coklat
 
Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)
Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)
Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)Kelinci Coklat
 

Plus de Kelinci Coklat (20)

Bab 7 integrasi numerik
Bab 7 integrasi numerikBab 7 integrasi numerik
Bab 7 integrasi numerik
 
Bab 6 turunan numerik
Bab 6 turunan numerikBab 6 turunan numerik
Bab 6 turunan numerik
 
Bab 5 interpolasi newton lanjutan
Bab 5 interpolasi newton lanjutanBab 5 interpolasi newton lanjutan
Bab 5 interpolasi newton lanjutan
 
Bab 5 interpolasi
Bab 5 interpolasiBab 5 interpolasi
Bab 5 interpolasi
 
Bab 4 sistem persamaan linear
Bab 4 sistem persamaan linearBab 4 sistem persamaan linear
Bab 4 sistem persamaan linear
 
Bab 3 penyelesaian persamaan tak linear
Bab 3 penyelesaian persamaan tak linearBab 3 penyelesaian persamaan tak linear
Bab 3 penyelesaian persamaan tak linear
 
Bab 2 perhitungan galat
Bab 2  perhitungan galatBab 2  perhitungan galat
Bab 2 perhitungan galat
 
Bab 1 pendahuluan
Bab 1 pendahuluanBab 1 pendahuluan
Bab 1 pendahuluan
 
Bab 8 persamaan differensial-biasa
Bab 8 persamaan differensial-biasaBab 8 persamaan differensial-biasa
Bab 8 persamaan differensial-biasa
 
5. Doubly Linked List (Struktur Data)
5. Doubly Linked List (Struktur Data)5. Doubly Linked List (Struktur Data)
5. Doubly Linked List (Struktur Data)
 
7. Queue (Struktur Data)
7. Queue (Struktur Data)7. Queue (Struktur Data)
7. Queue (Struktur Data)
 
6. Stack (Struktur Data)
6. Stack (Struktur Data)6. Stack (Struktur Data)
6. Stack (Struktur Data)
 
8. Multi List (Struktur Data)
8. Multi List (Struktur Data)8. Multi List (Struktur Data)
8. Multi List (Struktur Data)
 
4.1 Operasi Dasar Singly Linked List 1 (primitive list)
4.1 Operasi Dasar Singly Linked List  1 (primitive list)4.1 Operasi Dasar Singly Linked List  1 (primitive list)
4.1 Operasi Dasar Singly Linked List 1 (primitive list)
 
3. Pointer dan List Berkait Singly
3. Pointer dan List Berkait Singly3. Pointer dan List Berkait Singly
3. Pointer dan List Berkait Singly
 
4.2. Operasi Dasar Singly Linked List 2 (primitive list)
4.2. Operasi Dasar Singly Linked List  2 (primitive list)4.2. Operasi Dasar Singly Linked List  2 (primitive list)
4.2. Operasi Dasar Singly Linked List 2 (primitive list)
 
1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur
1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur
1. Algoritma, Struktur Data dan Pemrograman Terstruktur
 
2. Array of Record (Struktur Data)
2. Array of Record (Struktur Data)2. Array of Record (Struktur Data)
2. Array of Record (Struktur Data)
 
Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)
Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)
Anuitas Biasa (Matematika Keuangan)
 
Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)
Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)
Bunga Majemuk (Matematika Keuangan)
 

Dernier

(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru
(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru
(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaruSilvanaAyu
 
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]Abdiera
 
ppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptx
ppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptxppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptx
ppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptxUlyaSaadah
 
Modul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum Merdeka
Modul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum MerdekaModul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum Merdeka
Modul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum MerdekaAbdiera
 
PPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKA
PPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKAPPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKA
PPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKARenoMardhatillahS
 
Kualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptx
Kualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptxKualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptx
Kualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptxSelviPanggua1
 
Workshop penulisan buku (Buku referensi, monograf, BUKU...
Workshop penulisan buku                       (Buku referensi, monograf, BUKU...Workshop penulisan buku                       (Buku referensi, monograf, BUKU...
Workshop penulisan buku (Buku referensi, monograf, BUKU...Riyan Hidayatullah
 
PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024
PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024
PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024MALISAAININOORBINTIA
 
SKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptx
SKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptxSKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptx
SKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptxg66527130
 
Catatan di setiap Indikator Fokus Perilaku
Catatan di setiap Indikator Fokus PerilakuCatatan di setiap Indikator Fokus Perilaku
Catatan di setiap Indikator Fokus PerilakuHANHAN164733
 
KISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docx
KISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docxKISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docx
KISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docxjohan effendi
 
Product Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptx
Product Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptxProduct Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptx
Product Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptxKaista Glow
 
PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............
PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............
PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............SenLord
 
Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]Abdiera
 
Jaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdf
Jaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdfJaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdf
Jaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdfHendroGunawan8
 
Asi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin Lim
Asi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin LimAsi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin Lim
Asi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin LimNodd Nittong
 
PLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukan
PLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukanPLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukan
PLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukanssuserc81826
 
Program Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdf
Program Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdfProgram Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdf
Program Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdfwaktinisayunw93
 
Materi Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 Tesalonika
Materi Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 TesalonikaMateri Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 Tesalonika
Materi Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 TesalonikaSABDA
 
Modul persamaan perakaunan prinsip akaun
Modul persamaan perakaunan prinsip akaunModul persamaan perakaunan prinsip akaun
Modul persamaan perakaunan prinsip akaunnhsani2006
 

Dernier (20)

(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru
(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru
(NEW) Template Presentasi UGM yang terbaru
 
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Indonesia Kelas 1 Fase A - [abdiera.com]
 
ppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptx
ppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptxppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptx
ppt MTeaching Pertidaksamaan Linier.pptx
 
Modul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum Merdeka
Modul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum MerdekaModul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum Merdeka
Modul Ajar IPA Kelas 7 Fase D Kurikulum Merdeka
 
PPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKA
PPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKAPPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKA
PPT TEKS TANGGAPAN KELAS 7 KURIKUKULM MERDEKA
 
Kualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptx
Kualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptxKualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptx
Kualifikasi dan Kompetensi Guru Profesi Kependidikan .pptx
 
Workshop penulisan buku (Buku referensi, monograf, BUKU...
Workshop penulisan buku                       (Buku referensi, monograf, BUKU...Workshop penulisan buku                       (Buku referensi, monograf, BUKU...
Workshop penulisan buku (Buku referensi, monograf, BUKU...
 
PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024
PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024
PAMPHLET PENGAKAP aktiviti pengakap 2024
 
SKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptx
SKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptxSKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptx
SKPM Kualiti @ Sekolah 23 Feb 22222023.pptx
 
Catatan di setiap Indikator Fokus Perilaku
Catatan di setiap Indikator Fokus PerilakuCatatan di setiap Indikator Fokus Perilaku
Catatan di setiap Indikator Fokus Perilaku
 
KISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docx
KISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docxKISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docx
KISI-KISI Soal PAS Geografi Kelas XII.docx
 
Product Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptx
Product Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptxProduct Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptx
Product Knowledge Rapor Pendidikan - Satuan Pendidikan Dasmen&Vokasi.pptx
 
PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............
PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............
PERTEMUAN 9 KESEIM 3 SEKTOR.............
 
Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]
Modul Ajar Bahasa Inggris Kelas 2 Fase A [abdiera.com]
 
Jaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdf
Jaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdfJaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdf
Jaringan VOIP Ringkasan PTT Pertemuan Ke-1.pdf
 
Asi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin Lim
Asi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin LimAsi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin Lim
Asi Eksklusif Dong - buku untuk para ayah - Robin Lim
 
PLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukan
PLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukanPLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukan
PLaN & INTERVENSI untuk sekolah yang memerlukan
 
Program Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdf
Program Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdfProgram Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdf
Program Roots Indonesia/Aksi Nyata AAP.pdf
 
Materi Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 Tesalonika
Materi Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 TesalonikaMateri Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 Tesalonika
Materi Kelas Online Ministry Learning Center - Bedah Kitab 1 Tesalonika
 
Modul persamaan perakaunan prinsip akaun
Modul persamaan perakaunan prinsip akaunModul persamaan perakaunan prinsip akaun
Modul persamaan perakaunan prinsip akaun
 

Fungsi Dua Peubah ( Kalkulus 2 )

  • 1. Fungsi Dua PeubahFungsi Dua Peubah 1Kalkulus2-Unpad
  • 2. Kalkulus2-Unpad 2 Sistem KoordinatSistem Koordinat y x P(x,y) Kuadran IKuadran II Kuadran III Kuadran IV y x y z x P(x,y,z) Oktan 1 R3 (Ruang)R2 (Bidang)
  • 4. Kalkulus2-Unpad 4 Permukaan di Ruang (RPermukaan di Ruang (R33 )) Ax By Cz D+ + = Jejak di bidang XOY, z = 0  Jejak di bidang XOZ, y = 0  Jejak di bidang YOZ, x = 0  1. Bidang Bentuk umum: Cara menggambar permukaan: tentukan jejak (perpotongan permukaan dengan bidang XOY,XOZ,YOZ) Ax By D+ = Ax Cz D+ = By Cz D+ = (garis lurus) (garis lurus) (garis lurus)
  • 5. Kalkulus2-Unpad 5 Gambar bidang 3 4 2 12x y z+ + =
  • 6. Kalkulus2-Unpad 6 2 2 2 2 , 0x y z a a+ + = > 2 2 2 x y a+ =Jejak di bidang XOY, z = 0  Jejak di bidang XOZ, y = 0  (lingkaran) 2 2 2 x z a+ = (lingkaran) Jejak di bidang YOZ, x = 0  2 2 2 y z a+ = (lingkaran) 2. Bola Persamaan umum bola :
  • 8. Kalkulus2-Unpad 8 3. Elipsoida 2 2 2 2 2 2 1 , , , 0 x y z a b c a b c + + = > 2 2 2 2 1 x y a b + =Jejak di bidang XOY, z = 0  , berupa Elips 2 2 2 2 1 x z a c + =Jejak di bidang XOZ, y = 0  , berupa Elips 2 2 2 2 1 z y c b + =Jejak di bidang YOZ, x = 0  , berupa Elips Bentuk umum :
  • 10. Kalkulus2-Unpad 10 2 2 2 2 2 2 1 , , , 0 x y z a b c a b c + − = > 2 2 2 2 1 x y a b + =Jejak di bidang XOY, z = 0  , berupa Elips 2 2 2 2 1 x z a c − =Jejak di bidang XOZ, y = 0  , berupa Hiperbola 2 2 2 2 1 y z b c − =Jejak di bidang YOZ, x = 0  , berupa Hiperbola 4. Hiperboloida berdaun satu Bentuk umum :
  • 11. Kalkulus2-Unpad 11 Gambar Hiperboloida Berdaun SatuGambar Hiperboloida Berdaun Satu Z x y
  • 12. Kalkulus2-Unpad 12 2 2 2 2 2 2 1 x y z a b c − − = 2 2 2 2 1 x y a b − =Jejak di bidang XOY, z = 0  , berupa Hiperbola 2 2 2 2 1 x z a c − =Jejak di bidang XOZ, y = 0  , berupa Hiperbola 2 2 2 2 1 y z b c − − =Jejak di bidang YOZ, x = 0  , tidak ada jejak Jejak di bidang, x = k (konstanta), k > a atau k < - a , berupa ellips 5. Hiperboloida Berdaun dua Bentuk umum :
  • 13. Kalkulus2-Unpad 13 Gambar Hiperboloida Berdaun DuaGambar Hiperboloida Berdaun Dua Z x y
  • 14. Kalkulus2-Unpad 14 2 2 2 2 b y a x z += 2 2 2 2 b y a x z −= 2 2 2 2 2 2 0 x y z a b c + − = 6. Paraboloida Elips : 7. Paboloida Hiperbola : 8. Kerucut Elips :
  • 16. Kalkulus2-Unpad 16 Fungsi Dua PeubahFungsi Dua Peubah • Definisi: Fungsi dua peubah adalah aturan yang mengaitkan setiap pasangan (x,y) dengan tepat satu z =f(x,y) Notasi : f : A  R (x,y)  z = f(x,y) Contoh: 2 21 2. ( , ) 36 9 4 3 f x y x y= − − ( ) 2 22 2 3. ( , ) 2 y x f x y x y − = + − 2 ( )A R⊂ 2 2 1. ( , ) 3 2f x y x y= +
  • 17. Kalkulus2-Unpad 17 Daerah Asal (Daerah Asal (DDff) dan Daerah Nilai () dan Daerah Nilai (RRff)) { }2 ( , ) ( , )fD x y R f x y R= ∈ ∈ Contoh. Tentukan dan gambarkan Df dari { }( , ) ( , )f fR f x y x y D= ∈ 2 21 2. ( , ) 36 9 4 3 f x y x y= − − 3. ( , ) (1 )f x y x y= − 2 2 1. ( , ) 3 2f x y x y= +  Berupa daerah di bidang
  • 18. Kalkulus2-Unpad 18 Jawab :Jawab : x y 2. 2 2 21 ( , ) 36 9 4 3 fD x y R x y R   = ∈ − − ∈    2 2 2 ( , ) 1 4 9 x y x y R       = ∈ + ≤  ÷  ÷       x y 2 3 { } { } 2 2 2 2 1. ( , ) | 3 2 ( , ) fD x y R x y R x y R = ∈ + ∈ = ∈ (seluruh daerah di bidang) { }2 2 2 ( , ) 36 9 4 0x y R x y= ∈ − − ≥ { }2 2 2 ( , ) 9 4 36x y R x y= ∈ + ≤
  • 19. Kalkulus2-Unpad 19 x y { }2 3. ( , ) (1 )fD x y R x y R= ∈ − ∈ = {(x,y)∈ R2 |x ≥0 dan (1–y)≥0 atau x ≤ 0 dan (1–y)≤0} = {(x,y)∈ R2 |x ≥ 0 dan y ≤ 1 atau x ≤ 0 dan y ≥ 1} { }2 ( , ) (1 ) 0x y R x y= ∈ − ≥
  • 20. Kalkulus2-Unpad 20 LatihanLatihan ( ) 2 22 2 1. ( , ) 2 y x f x y x y − = + − ln( 1) 5. ( , ) 1 x y f x y y x − + = − + 2. ( , ) 1 x f x y y = − 2 2 16 4. ( , ) ln( ) x y f x y x y − − = + 3. ( , ) 2 y f x y x = − Tentukan dan gambarkan domain dari fungsi berikut: xy xy yxf − − = 2 ),(.6
  • 21. Kalkulus2-Unpad 21 Grafik Fungsi Dua PeubahGrafik Fungsi Dua Peubah • Grafiknya berupa permukaan di ruang Z=f(x,y) D f x y z Karena setiap pasangan terurut (x,y) dipasangkan dengan tepat satu z = f(x,y), maka setiap garis yang sejajar sumbu z akan memotong grafik tepat di satu titik.
  • 23. Kalkulus2-Unpad 23 ContohContoh Paraboloida elips 2 2 1 1 3 2 x y z→ = + Z x y Z x y 3 3 Gambarkan grafik 2 2 1. ( , ) 3 2f x y x y= + 2 21 2. ( , ) 36 9 4 2 f x y x y= − − 2 2 2 2 1 4 9 9 x y z + + = 2 2 2 4 36 9 4z x y→ = − − elipsoida
  • 24. Kalkulus2-Unpad 24 LatihanLatihan 1. x2 + y2 = 4 2. y = x2 3. 2x + 2y + 4z = 8 , di oktan 1 4. 9 z2 + 9x2 + 4y2 = 36 5. z =4 Gambarkan grafik dari : 2 2 6. ( , ) 3f x y x y= − −
  • 25. Kalkulus2-Unpad 25 Kurva KetinggianKurva Ketinggian z = f(x,y)  z = k adalah kurva ketinggian. Jadi, kurva ketinggian adalah proyeksi dari perpotongan grafik z = f(x,y) dengan bidang z =k pada bidang XOY.
  • 27. Kalkulus2-Unpad 27 Contoh:Contoh: Untuk k = 0   titik (0, 0) Untuk k = 1   elips Untuk k = 2   elips Untuk k = 4   elips 2 2 1 11 2 x y + = 2 2 1 2 x y+ = 2 2 1 4 2 x y + = .k=0 k=1 k=2 k=4 x y 2 2 ( , ) 2 , 0,1,2,4f x y x y k= + = 2 2 2 0x y+ = 2 2 2 1x y+ = 2 2 2 2x y+ = 2 2 2 4x y+ = 1. Gambar kurva ketinggian Jawab:
  • 28. Kalkulus2-Unpad 28 Untuk k = -2   parabola Untuk k = 0   parabola Untuk k = 2   parabola Untuk k = 4   parabola k=0 k=-2 k=2 k=4 x y 2 2. ( , ) , 2,0,2,4f x y x y k= − = − 2 2 x y− = − 2 2x y= − 2 x y= 2 2x y= + 2 4x y= + 2 0 x y= − 2 2 x y= − 2 4 x y= − Jawab:
  • 29. Kalkulus2-Unpad 29 LatihanLatihan Gambarkan kurva ketinggian z = k dari 2 1. ( , ) , 4, 1,0,1,4 x f x y k y = = − − 2 2 2. ( , ) , 0,1,4,9f x y x y k= + = 3. ( , ) , 4, 1,0,1,4f x y xy k= = − − 2 2 4. ( , ) , 1,2,3,4f x y y x k= − =
  • 30. Kalkulus2-Unpad 30 Limit Fungsi Dua PeubahLimit Fungsi Dua Peubah Definisi: Fungsi f(x,y) mempunyai limit L untuk (x,y) mendekati (a,b) ditulis ( , ) ( , ) lim ( , ) x y a b f x y L → = berlaku( ) ( ) 2 2 0 0 0 x a y bε δ δ⇔ ∀ > ∃ > ∋ < − − − < ( , )f x y L ε− < x y z δ (a,b) Z =f(x,y) L L+ε L–ε
  • 31. Kalkulus2-Unpad 31 CatatanCatatan ( , ) ( , ) lim ( , ) x y a b f x y L → = ada jika ( , ) ( , ) lim ( , ) x y a b f x y L → = untuk sembarang kurva yang melalui (a,b) Artinya: Jika terdapat paling sedikit 2 kurva di R2 yang melalui kurva, maka dikatakan ( , ) ( , ) lim ( , ) x y a b f x y → berbeda untuk masing-masing ( , ) ( , ) lim ( , ) x y a b f x y → (a,b) dengan nilai tidak ada. . (a,b)
  • 32. Kalkulus2-Unpad 32 ContohContoh 2 2( , ) (0,0) lim x y xy x y→ + Jawab : 2 2 ( , ) xy f x y x y = + terdefinisi di Df = R2 – {(0,0)} *) Di sepanjang garis y=0, kecuali x =0, maka 2 2( ,0) (0,0) ( ,0) (0,0) .0 lim ( ,0) lim 0 0x x x f x x→ → = = + tidak adaBuktikan bahwa *) Di sepanjang garis y=x, maka 2 2( , ) (0,0) ( , ) (0,0) . 1 lim ( , ) lim 2x x x x x x f x x x x→ → = = +
  • 33. Kalkulus2-Unpad 33 Karena ( ,0) (0,0) ( , ) (0,0) lim ( ,0) lim ( , ) x x x f x f x x → → ≠ maka 2 2( , ) (0,0) lim x y xy x y→ + tidak ada
  • 34. Kalkulus2-Unpad 34 LatihanLatihan 2 2 2 2( , ) (0,0) 1. lim x y x y x y→ − + 2 4 2( , ) (0,0) 2. lim x y x y x y→ + Buktikan bahwa limit berikut tidak ada 3 4 2 6( , ) (0,0) 3. lim x y x y x y→ + +
  • 35. Kalkulus2-Unpad 35 KekontinuanKekontinuan Definisi: Fungsi dua buah f(x,y) kontinu dititik (a,b) jika ( , ) ( , ) 2. lim ( , ) x y a b f x y ada → ( , ) ( , ) 3. lim ( , ) ( , ) x y a b f x y f a b → = 1. ( , ) adaf a b Untuk memeriksa kekontinuan suatu fungsi di suatu titik sangat sulit, karena limit fungsi sulit dicari.
  • 36. Kalkulus2-Unpad 36 Teorema: 1. Fungsi polinom m peubah kontinu ),( ),( ),( yxq yxp yxf = m R 2. Fungsi rasional kontinu di fD asalkan ( , ) 0q x y ≠ 3. Jika g(x,y) fungsi dua peubah yang kontinu di (a,b) dan f fungsi satu peubah kontinu di g(a,b), maka fog kontinu di (a,b) dan (fog) (x,y) = f(g(x,y)).
  • 37. Kalkulus2-Unpad 37 Contoh KekontinuanContoh Kekontinuan Selidiki kekontinuan fungsi berikut: 2 2 3 1. ( , ) ( 4 ) x y f x y y x + = − 3 2. ( , ) cos( 2 )f x y x y= − f kontinu dimana-mana (R2 ) kecuali di parobola y2 =4x Misal (Polinom)  g kontinu dimana- mana dan h(t) = cos t kontinu di setiap t di R. Maka f(x,y) = h(g(x,y)) kontinu di semua (x,y) di bidang. 3 ( , ) 2g x y x y= −
  • 38. Kalkulus2-Unpad 38 Turunan ParsialTurunan Parsial Definisi: Misalkan f(x,y) adalah fungsi dua peubah. 0 ( , ) ( , ) ( , ) limx h f x h y f x y f x y h→ + − = 2. Turunan parsial pertama f terhadap y (x dianggap konstan): 0 ( , ) ( , ) ( , ) limy h f x y h f x y f x y h→ + − = 1. Turunan parsial pertama f terhadap x (y dianggap konstan): ,x f z f x x ∂ ∂ = = ∂ ∂ y z y f f y ∂ ∂ = ∂ ∂ =Notasi lain :
  • 39. Kalkulus2-Unpad 39 Contoh:Contoh: 4 2 1. ( , )f x y x y xy= + Tentukan fx dan fy Jawab : 3 2 4 1. 4 ; 2x yf x y y f x xy= + = + 2 2 2. ( , ) cos( )f x y y x y= + 2 2 2. 2 sin( )xf xy x y= − + )sin(2)cos( 22222 yxyyxfy +−+=
  • 40. Kalkulus2-Unpad 40 LatihanLatihan 3 1. ( , ) cos( ) sin 2f x y x x y y xy= + + cos 2. ( , ) y t x f x y e dt= ∫ Tentukan fx dan fy dari fungsi berikut : 3 3. ( , ) cos( ) sin(2 )f x y x x y y xy= + + 4. ( , ) tan 2y f x y e x= 3 2 3 5. ( , ) ln( 4 )f x y x xy y= − + xy xyyxf 2)(tan),(.6 1 += −
  • 41. Kalkulus2-Unpad 41 Definisi: Misalkan f(x,y,z) adalah fungsi tiga peubah, maka 0 ( , , ) ( , , ) limx h f x h y z f x y z f h→ + − = 2. Turunan parsial pertama f terhadap y (x,z konstan): 0 ( , , ) ( , , ) limy h f x y h z f x y z f h→ + − = 1. Turunan parsial pertama f terhadap x (y,z konstan): 3. Turunan parsial pertama f terhadap z (x,y konstan): 0 ( , , ) ( , , ) limz h f x y z h f x y z f h→ + − =
  • 42. Kalkulus2-Unpad 42 LatihanLatihan 2 1. ( , , ) 3f x y z xy y z xz= + + 2. ( , , ) cos( ) 2f x y z x y z xy= − + Tentukan fx, fy dan fz dari fungsi berikut : 2 3. ( , , ) secy f x y z xe z− = 2 4. ( , , ) ln( )xyz f x y z e x y z= − − yzx z xy zyxf 2),,(.5 +=
  • 43. Kalkulus2-Unpad 43 Turunan Parsial KeduaTurunan Parsial Kedua 2 2 ( , )xx f f f x y x x x ∂ ∂ ∂  = = ÷ ∂ ∂ ∂  2 2 ( , )yy f f f x y y y y  ∂ ∂ ∂ = = ÷ ∂ ∂ ∂  2 ( , )xy f f f x y y x y x ∂ ∂ ∂  = = ÷ ∂ ∂ ∂ ∂  2 ( , )yx f f f x y x y x y  ∂ ∂ ∂ = = ÷ ∂ ∂ ∂ ∂ 
  • 44. Kalkulus2-Unpad 44 ContohContoh Tentukan Jawab : 2 3 3 ( , )f x y xy x y= +, , ,xx xy yx yyf f f f dari 2 2 3 3xf y x y= + 3 6xxf xy→ = 3 2 2 3yf xy x y= + 2 2 2 9xyf y x y→ = + 2 2 2 9yxf y x y→ = + 3 2 6yyf x x y→ = +
  • 45. Kalkulus2-Unpad 45 LatihanLatihan Tentukan , , ,xx xy yx yyf f f f dari 3 1. ( , ) cos( ) sin 2f x y x x y y xy= + + 2. ( , ) sin3 cos2f x y x y= 2 2 3. ( , ) ln( )f x y x xy y= + + 2 4. ( , ) x y f x y xy − = 2 2 5. ( , ) sin cosx y f x y e y e x− = +
  • 46. Kalkulus2-Unpad 46 Arti Geometris Turunan Parsial PertamaArti Geometris Turunan Parsial Pertama z x y (a, b) s ),( ),(),( lim 0 yxf h yxfyhxf m x h = −+ = → Kemiringan garis singgung di titik (x,y,z) dalam arah sumbu x positif
  • 47. Kalkulus2-Unpad 47 z x y (a, b) s 0 ( , ) ( , ) lim ( , )y h f x y h f x y m f x y h→ + − = = Kemiringan garis singgung di titik (x,y,z) dalam arah sumbu y positif Arti Geometris Turunan Parsial PertamaArti Geometris Turunan Parsial Pertama
  • 48. Kalkulus2-Unpad 48 Vektor GradienVektor Gradien Definisi: Misalkan fungsi z = f(x,y) terdefinisi di D ⊂ R2 Vektor gradien dari fungsi z = f(x,y) di (x,y) ∈ D didefinisikan sebagai ˆ ˆ( , ) ( , ) ( , )x yf x y f x y i f x y j∇ = + r adalah vektor satuan arah sumbu x,y positif Notasi lain: grad f(x,y), del f(x,y) ˆ ˆ,i j  Definisi Vektor gradien dari fungsi f(x,y,z) adalah ˆˆ ˆ( , , ) ( , , ) ( , , ) ( , , )x y zf x y z f x y z i f x y z j f x y z k∇ = + + r adalah vektor satuan arah sumbu x,y,z positif.ˆˆ ˆ, ,i j k
  • 49. Kalkulus2-Unpad 49 ContohContoh Tentukan ( , )f x y∇ r dan ( 1, 1)f∇ − − r dari ( , ) xy f x y xe= ( , ) xy xy xf x y e xye= + Jawab : 2 ( , ) xy yf x y x e= ( 1, 1) 2xf e e e− − = + = ( 1, 1)yf e− − = ( ) 2ˆ ˆ( , ) xy xy xy f x y e xye i x e j∇ = + + r ˆ ˆ( 1, 1) 2f ei e j∇ − − = + r   Jadi:
  • 50. Kalkulus2-Unpad 50 LatihanLatihan A. Tentukan f∇ r dari 2 1. ( , ) x y f x y x y = + 2 2 2. ( , ) lnf x y x y= + ( )3 2 4. ( , ) sinf x y x y= 5. ( , ) ln( )f x y xy x y= + B. Tentukan f∇ r di titik yang diberikan 2 2 1. ( , )f x y x y xy= − 3 2 3 2. ( , ) ln( 4 )f x y x xy y= − + 2 3. ( , ) x f x y y = di P (–2,3) di P (–3, 3) di P (2, –1) 2 3. ( , , ) x z f x y z x y e − = zxezyxf y sec),,(.6 2− =
  • 51. Kalkulus2-Unpad 51 Aturan RantaiAturan Rantai • Misalkan x = x(t) dan y = y(t) terdeferensialkan di t dan z = f(x,y) terderensialkan di (x(t), y(t)) Maka z = f(x(t), y(t)) dapat dideferensialkan di t dan didefinisikan sebagai dz z dx z dy dt x dt y dt ∂ ∂ = + ∂ ∂ • Misalkan x = x(s,t), y=y(s,t) dan z = f(x,y), maka ( )i z z x z y s x s y s ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ = + ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ( )ii z z x z y t x t y t ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ = + ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
  • 52. Kalkulus2-Unpad 52 ContohContoh 1. Misalkan w = x2 y3 dengan x = t3 dan y = t2 , tentukan dw dt Jawab: dw w dx w dy dt x dt y dt ∂ ∂ = + ∂ ∂ 3 2 2 2 2 (3 ) 3 (2 )xy t x y t= + 3 2 3 2 3 2 2 2 2 ( ) (3 ) 3( ) ( ) (2 )t t t t t t= + 3 6 2 6 4 11 2 3 3 2 12t t t t t t t= + =
  • 53. Kalkulus2-Unpad 53 ContohContoh 2. Misalkan z = 3x2 – y2 dengan x = 2s+7t dan y = 5st, z t ∂ ∂ Jawab: 6 .7 2 .5 z z x z y x y s t x t y t ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ = + = − ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ tentukan z s ∂ ∂ dan 6 .2 2 .5 z z x z y x y t s x s y s ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ = + = − ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ 2 42(2 7 ) 50 z s t s t t ∂ → = + − ∂ 2 12(2 7 ) 50 z s t st s ∂ → = + − ∂
  • 54. Kalkulus2-Unpad 54 LatihanLatihan 1. Tentukan dw dt (dalam t) 2. Tentukan w t ∂ ∂ 2 2 . ; sin , sinx y b w e x s t y t s+ = = = 2 2 . ln ; , s a w x y x x y s t t = − = = 2 3 2 . sin( ) ; , ,c w xyz x t y t z t= = = = . sin sin ; 3 , 2x y b w e y e x x t y t= − = = 2 2 . ; cos , sina w x y y x x t y t= − = = dari fungsi berikut : dari fungsi berikut :
  • 55. Kalkulus2-Unpad 55 0.. = ∂ ∂ + ∂ ∂ dx dy y F dx dx x F F dy x Fdx y ∂− ∂→ = ∂ ∂ Fungsi Implisit (i) Jika ( , ) 0F x y = bentuk implisit dari ( )f x y= maka (ii) Jika ( , , ) 0F x y z = bentuk implisit dari ( , )f x y z= maka 0... = ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ ∂ ∂ x z z F x y y F x x x F F z x Fx z ∂−∂ ∂→ = ∂∂ ∂ 0... = ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ ∂ ∂ + ∂ ∂ ∂ ∂ y z z F y y y F y x x F F z y Fy z ∂−∂ ∂ → = ∂∂ ∂
  • 56. Kalkulus2-Unpad 56 Contoh : dx dy 1. Tentukan dari 3 2 4 10 0x x y y+ − = 2. Tentukan z x ∂ ∂ dari 3 ( , , ) sin( ) 0y z F x y z x e y x z+ = − − = Jawab : 2 2 3 (3 2 ) 1. ( 40 ) F dy x xyx Fdx x y y ∂− − +∂= = ∂ − ∂ 2 3 3 2. ( cos( )) y z y z F z x ex Fx x e y x z z + + ∂−∂ −∂= = ∂∂ + − ∂
  • 57. Kalkulus2-Unpad 57 Turunan BerarahTurunan Berarah Misal 1 2,u u u= r vektor satuan dengan pangkal di P0(x0, y0) P0
  • 58. Kalkulus2-Unpad 58 atau 0 0 1 2, ,x x y y s u u− − = 0 1 1 dx x x su u ds = + → = 0 2 2 dy y y su u ds = + → = Nilai z di Q adalah 0 1 0 2( , ) ( , )z f x y f x su y su= = + + maka 1 2. .x y dz f dx f dy f u f u ds x ds y ds ∂ ∂ = + = + ∂ ∂ Jika s0, maka diperoleh 0 0 0 0 1 0 0 2( ) ( , ) ( , )u x yD f x y f x y u f x y u= +r Jika jarak ke P adalah s, maka 0 .P P s u= r P0
  • 59. Kalkulus2-Unpad 59 Definisi : Jika f(x,y) mempunyai turunan parsial dan 1 2,u u u= r vektor satuan sebarang, maka turunan berarah f di titik dalam arah adalah :u r 0 0( )x y Perhatikan bahwa: 0 0 0 0 1 0 0 2( ) ( , ) ( , )u x yD f x y f x y u f x y u= +r 0 0 0 0 1 0 0 2( ) ( , ) ( , )u x yD f x y f x y u f x y u= +r 0 0( , ).f x y u= ∇ r r || ||.|| || cosf u θ= ∇ r r θ sudut antara f dan u∇ r r
  • 60. 60 ContohContoh Jawab: 21 )1,1()1,1()1,1( ufuffD yxu +=r yxyxf 3 4),( =1. Tentukan turunan berarah fungsi ˆ ˆ4 3a i j= + r di titik P(1,1) dalam arah vektor 5 3 , 5 4ˆ 5 3ˆ 5 4 || =+== ji a a u 4)1,1(4 12)1,1(12 3 2 =→= =→= yy xx fxf fyxf 12 5 60 5 3 .4 5 4 .12 ==+= Sehingga turunan berarah f di (1,1) adalah: Kalkulus2-Unpad
  • 61. 07/12/18 61 ContohContoh Jawab: 20010000 ),(),(),( uyxfuyxfyxfD yxu +=r 2. Tentukan suatu vektor 53 ),( yxyxf −= 2 4 3 (2, 1) 12 5 (2, 1) 5 x x y y f x f f y f = → − = = − → − = − u r dalam arah mana fungsi bertambah paling cepat di P(2,-1) dan berapa laju perubahan dalam arah ini. uyxf rr .),( 00∇= 0 0|| ( , ) ||.|| || cosf x y u θ= ∇ r r Agar bertambah paling cepat  0=θ udanf r ∇→ searah. 61Kalkulus2-Unpad
  • 62. jiu ˆ 13 5ˆ 13 12 −= r f∇ r Karena u r searah maka vektor satuannya Lajunya = || ||f∇ r 2 2 (12) ( 5) 13= + − = 62Kalkulus2-Unpad
  • 63. Kalkulus2-Unpad 63 LatihanLatihan 1. Tentukan turunan berarah fungsi f pada titik P yang diberikan dalam vektor a. f(x,y) = y2 lnx , P(1, 4), b. f(x,y) = xey –yex , P(0, 0), c. f(x,y) = e –xy , P(1, –1), d. f(x,y) = x/(x+y), di P(1, –1) dalam arah ke titik Q(-1,-1) e. f(x,y) = xy+z2 , di P(1,1,1) dalam arah ke titik Q(5,-3,3) . Tentukan suatu vektor satuan dalam arah mana f bertambah (dan berkurang)paling cepat di titik P dan berapa laju perubahan dalam arah ini a. f(x,y) = ey sin x , P(5π/6,0) b. f(x,y) = 4x3 y2 , P(–1,1) c. f(x,y) = 1–x2 –y2 , P(–1,2) ˆ ˆ3 3a i j= − + r ˆ ˆ5 2a i j= − r ˆ ˆ3a i j= − + r a r u r
  • 64. Kalkulus2-Unpad 64 3. Misal ( , ) . y f x y x y = + Tentukan u r sehingga (2,3) 0uD f =r 4. Jika 0 0 ˆ ˆ( , ) 2f x y i j∇ = − r ,Tentukan u r sehingga 0 0( , ) 2uD f x y = −r 5. Diketahui jika(1,2) 5uD f = −r jika(1,2) 10vD f =r dan3 4ˆ ˆ 5 5 u i j= − r 4 3ˆ ˆ 5 5 v i j= + r a. Tentukan fx(1,2) dan fy(1,2) b. Tentukan turunan berarah f di (1,2) dalam arah ke titik asal.
  • 65. Kalkulus2-Unpad 65 Bidang SinggungBidang Singgung • Definisi: Misalkan suatu permukaan S mempunyai persamaan F(x,y,z) = k. Maka bidang singgung dari S pada titik Po adalah sebuah bidang yang melalui Po dan tegak lurus pada 0 0 0( , , )f x y z∇ r Teorema: • Untuk permukaan F(x, y, z) = k, persamaan bidang singgung di titik adalah :0 0 0( , , )x y z 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0( , , )( ) ( , , )( ) ( , , )( ) 0x y zF x y z x x F x y z y y F x y z z z− + − + − = • Untuk permukaan ( , ) ( , , ) ( , )z f x y atau F x y z f x y z= = − Persamaan bidang singgung di 0 0 0( , , )x y z adalah : 0 0 0 0 0 0 0( , )( ) ( , )( )x yz z f x y x x f x y y y− = − + − 0 0 0( , , )x y z
  • 66. Kalkulus2-Unpad 66 Definisi : Garis normal permukaan S di Po adalah garis yang melalui 0 0 0( , , )x y z dan searah vektor normal bidang singgung pada S di Po yaitu : 0 0 0 0( ) ( , , )X r t t F x y z= + ∇ r rr atau 0 0 0 0( , , )xx x tF x y z= + 0 0 0 0( , , )yy y tF x y z= + 0 0 0 0( , , )zz z tF x y z= +
  • 67. Kalkulus2-Unpad 67 ContohContoh 1. Tentukan persamaan bidang singgung dari garis normal permukaan x2 + y2 + 2z2 = 23 di titik (1, 2, 3) Jawab: Misalkan Jadi persamaan bidang singgung di (1, 2, 3) adalah 2(x – 1) + 4(y + 2) + 12 (z – 2) = 0 2x + 4y + 12 z = 46 2 2 2 ( , , )F x y z x y z= + + kzjyixzyxF  422),,( ++=∇ kjiF  1242)3,2,1( ++=∇
  • 68. Kalkulus2-Unpad 68 Jadi persamaan parameter garis normal adalah x = 1+2t, y = 2 + 4t , z = 3 + 12t 2. Tentukan persamaan bidang singgung dari garis normal Permukaan di (1, 2, -5) Jawab: 2 ( , ) 2 2 3xf x y x y y= + − ( , ) 2 6yf x y x xy= − (1,2) 2 4 12 6xf→ = + − = − (1,2) 2 12 10yf→ = − = − 2 2 ( , ) 2 3 2f x y x xy xy= + − +
  • 69. Kalkulus2-Unpad 69 Jadi persamaan parameter garis normal adalah Jadi persamaan bidang singgung di (1, 2, -5) adalah 5 (1,2)( 1) (1,2)( 2)x yz f x f y+ = − + − 5 6( 1) 10( 2)z x y+ = − − − − 6 10 21x y z+ + = 1 6 , 2 10 , 5x t y t z t= − = − = − −
  • 70. Kalkulus2-Unpad 70 LatihanLatihan 1. Tentukan persamaan bidang singgung dari garis normal permukaan a. x2 + y2 – 3z = 2 di titik (-1, -4, 6) b. y = ex cos z di titik (1, e, 0) c. x1/2 + y1/2 + z1/2 = 4 di titik (4, 1, 1) d. z= 2e3y cos 2x di titik (π/3, 0, -1) 2. Tentukan semua titik pada permukaan z=x2 –2xy–y2 –8x+4y dimana bidang singgungnya mendatar 3. Perlihatkan bahwa permukaan x2 +4y+z2 =0 dan x2 +y2 +z2 – 6z+7 =0 saling menyinggung di titik (0, -1,2). (yaitu perlihatkan bidang singgungnya sama). 4. Tentukan sebuah titik pada permukaan x2 +2y2 +3z2 =12 di mana bidang singgungnya tegak lurus terhadap garis dengan persamaan parameter: x=1+2t, y=3+8t, z=2 – 6t
  • 71. Kalkulus2-Unpad 71 Nilai EkstrimNilai Ekstrim Fungsi Dua PeubahFungsi Dua Peubah Definisi: Misalkan fDyx ∈),( 00 jika ),()( 00 yxfi disebut nilai maksimum global dari f pada Df , , maka: fDyxyxfyxf ∈∀≥ ),(),(),( 00 ),()( 00 yxfii disebut nilai minimum global dari f pada Df , jika fDyxyxfyxf ∈∀≤ ),(),(),( 00 ),()( 00 yxfiii disebut nilai ekstrim global dari f pada Df , jika ia merupakan nilai maksimum global atau minimum global. Jika (i) dan (ii) hanya berlaku untuk bola buka yang berpusat di (x0,y0), maka nilai yang diperoleh disebut maksimum lokal atau minimum lokal.
  • 74. Kalkulus2-Unpad 74 Di mana nilai ekstrim muncul?Di mana nilai ekstrim muncul? • Titik di mana kemungkinan terjadinya nilai ekstrim disebut titik kritis • Titik Kritis ada 3 (tiga), yaitu – Titik-titik batas Df – Titik Stasioner – Titik Singular 0),(0),(0),(),( 00000000 ==⇔=∇∋ yxfdanyxfyxfyx yx  )adatidak),(( 00 yxf∇ 
  • 75. Kalkulus2-Unpad 75 Uji Nilai Ekstrim LokalUji Nilai Ekstrim Lokal • Untuk menguji apakah di titik stasioner terjadi nilai ekstrim, kita gunakan uji turunan parsial kedua, yaitu: Misalkan f(x,y) mempunyai turunan parsial kedua yang kontinu di sekitar (x0,y0), dan 0),( 00 =∇ yxf  maka ( )2 00000000 ),(),(.),(),( yxfyxfyxfyxDD xyyyxx −== 1. f(x0,y0) nilai maksimum lokal jika D>0 dan 0),( 00 <yxfxx 2. f(x0,y0) nilai minimum lokal jika D>0 dan 0),( 00 >yxfxx 3. f(x0,y0) bukan nilai ekstrim jika D<0 ((x0,y0) titik pelana) 4. Jika D=0, tidak dapat ditarik kesimpulan
  • 76. Kalkulus2-Unpad 76 ContohContoh 1. Tentukan titik kritis, nilai ekstrim dan jenisnya, dari Jawab : fx(x,y) = 8x3 – 2x fy(x,y) = 6y fxx(x,y) = 24x2 – 2 fyy(x,y) = 6 fxy(x,y) = 0 Titik kritis (stasioner) diperoleh dengan menyelesaikan persamaan fx(x,y) = 0 dan fy(x,y)=0, yaitu 8x3 – 2x=0 2x (4x2 – 1)=0 x=0 , x =± ½ 6y =0  y = 0 Jadi titik-titik kritisnya (titik stasioner) adalah (0, 0), (½, 0) dan (-½,0) 224 32),( yxxyxf +−=
  • 77. Kalkulus2-Unpad 77 Titik stasioner fxx fyy fxy D Keterangan (0,0) – 2 6 0 –12 f(0,0) bukan nilai ekstrim (½, 0) 4 6 0 24 f(1/2,0) nilai minimum lokal (-½, 0) 4 6 0 24 f(-1/2,0) nilai minimum lokal Uji nilai ekstrim lokal dengan D : Jadi nilai minimum lokal 8 1 )0, 2 1 ( −=f dan 8 1 )0, 2 1 ( −=−f Titik (0,0) merupakan titik pelana.
  • 78. Kalkulus2-Unpad 78 2. Tentukan nilai ekstrim global dan jenisnya, dari f(x,y) = x2 –y2 +1 pada S = {(x,y)| x2 + y2 ≤ 1} Jawab : fx(x,y) = 2x fy(x,y) = – 2y fxx(x,y) = 2 fyy(x,y) = –2 fxy(x,y) = 0 Titik kritis diperoleh dengan menyelesaikan persamaan fx(x,y) = 0 dan fy(x,y)=0,  didapat (0,0) Perhatikan bahwa titik kritis (0, 0) terletak di dalam S, dan D(0,0) <0  (0,0) titik pelana.
  • 79. Selanjutnya tentukan titik-titik batasnya. Untuk mencari maksimum/minimum dari f(x,y) pada S, selesaikan ekstrim fungsi f(t) sebagai fungsi satu peubah. { }1|),( 22 ≤+= yxyxS  Lingkaran satuan. Misal tytx sin,cos ==  0cossin2cossin2)(' =−−= tttttf 1sincos)( 22 +−= tttf 02sin2 =− t  2t= 0, π, 2π, 3π  t= 0, π/2, π, 3π/2 t=0  x = 1, y = 0  f(1,0)=2 (nilai maksimum global) t=π/2  x = 0, y = 1  f(0,1)=0 (nilai minimum global) t=π  x = -1 , y = 0  f(-1,0)=2 (nilai maksimum global) t=3π/2  x = 0, y =-1  f(0,-1)=0 (nilai minimum global) 79Kalkulus2-Unpad
  • 80. Kalkulus2-Unpad 80 LatihanLatihan 1. Tentukan nilai ekstrim dan jenisnya, dari a. f(x,y) = x3 +y3 -6xy b. f(x,y) = xy2 –6 x2 – 6y2 c. f(x,y) = x2 +4 y2 – 2x+8y – 1 d. f(x,y) = 3x3 +y2 – 9x + 4y yx xyyxfe 42 ),(. ++= )4( 22 ),(. yyx eyxff −+− = 2. Tentukan nilai ekstrim global dan jenisnya, dari f(x,y) =x2 –6x+y2 –8y+7 pada S={(x,y)| x2 + y2 ≤ 1}
  • 81. Kalkulus2-Unpad 81 Metoda LagrangeMetoda Lagrange Metoda Lagrange digunakan untuk mencari nilai ekstrim terkendala. Misalkan z =f(x,y) dengan kendala g(x,y)=0. Akan dicari nilai ekstrim f terhadap kendala g.
  • 82. Untuk memaksimumkan f thd kendala g(x,y) =0  Cari perpotongan kurva ketinggian f(x,y)=k dengan fungsi kendala g(x,y)=0 sehingga diperoleh k terbesar. Karena kurva ketinggian dan kurva kendala saling menyinggung  garis tegak lurusnya sama. ),(),( yxgyxf ∇=∇  λ f∇⊥  Karena kurva ketinggian , kurva kendala g∇⊥  maka 82Kalkulus2-Unpad
  • 83. Kalkulus2-Unpad 83 Metoda LagrangeMetoda Lagrange 0),(),(),( 000000 =∇=∇ yxgdanyxgyxf  λ dengan (x0,y0) titik kritis, λ pengali langrange ),(),(),( 000000 yxhyxgyxf ∇+∇=∇  µλ dengan (x0,y0) titik kritis, λ, µ pengali langrange g(x0,y0)=0, h(x0,y0)=0 • Untuk memaksimumkan/meminimumkan f (x0,y0) terhadap kendala g(x0,y0)=0, selesaikan sistem persamaan: • Untuk memaksimumkan/meminimumkan f (x0,y0) terhadap kendala g(x0,y0)=0 dan h(x0,y0) selesaikan sistem persamaan:
  • 84. Kalkulus2-Unpad 84 Gunakan metode lagrange untuk mencari nilai-nilai maksimun dan minimun dari 1. f(x,y)= x2 – y2 + 1 pada lingkaran x2 +y2 =1 Jawab: Titik-titik kritis didapat dengan memecahkan persamaan lagrange : ),(),( yxgyxf ∇=∇  λ 0),( =yxgdan yaitu: 2x = λ 2x …….(1) – 2y = λ 2y …….(2) x2 +y2 = 1 ……..(3) jyixyxf ˆ2ˆ2),( −=∇  jyixyxg ˆ2ˆ2),( +=∇  Contoh
  • 85. Kalkulus2-Unpad 85 Dari persamaan (3), nilai x dan y tidak mungkin sama- sama nol, sehingga Untuk x ≠ 0, dari (1) di dapat λ = 1, kemudian dari (2) di dapat y = 0, dan dari (3) di dapat x2 =1  x = ± 1 Untuk y ≠ 0, dari (2) di dapat λ = -1, kemudian dari (1) di dapat x = 0, dan dari (3) di dapat y2 =1  y = ± 1 Jadi titik-titik kritisnya : (1,0), (-1,0), (0,1) dan (0,-1)  f(1, 0) = 2,  f(-1, 0) = 2  f(0, 1) = 0,  f(0,-1) = 0 maka titik kritis : (1,0) dan (-1,0) maka titik kritis : (0,1) dan (0,-1)
  • 86. 2. Tentukan nilai minimum global dari Sedangkan nilai minimun global=0 pada titik (0,1) dan (0,-1) Jadi nilai maksimum global = 2 pada titik (1,0) dan (-1,0), 523),,( +++= zyxzyxf terhadap kendala 049),,( 22 =−+= zyxzyxg Jawab: kjigkjif ˆˆ8ˆ18;ˆˆ2ˆ3 −+=∇++=∇  ),(),( yxgyxf ∇=∇  λ 0),( =yxg 049 1 82 183 22 =−+ −= = =⇒ zyx y x λ λ λ (1) (3) (2) (4) Kalkulus2-Unpad 86
  • 87. Substitusi ke (4), didapat 4 1 , 6 1 1 −=−=→−= yxλKarena 2 1 =z Sehingga nilai minimumnya adalah:       −− 2 1 , 4 1 , 6 1 Jadi titik kritis : 2 1 4 2 1 , 4 1 , 6 1 =      −−f Kalkulus2-Unpad 87
  • 88. Kalkulus2-Unpad 88 LatihanLatihan Gunakan metode lagrange untuk mencari nilai-nilai maksimun dan minimun dari 1.f(x,y) = x2 + y2 pada kendala g(x,y)= xy – 3 = 0 2.f(x,y) = xy pada lingkaran x2 + y2 = 1 3.f(x,y) = 4x2 – 4xy+ y2 pada kendala x2 +y2 = 1 4.f(x,y,z) = x2 +y2 +z2 pada kendala x + 3y – 2z = 12