2. KPB 2
FUNGSI GAMMA
Fungsi Gamma, ditulis sebagai
1
0
( ) n x
n x e dx
∞
− −
Γ = ∫
( 1) ( ), dengan (1) 1n n nΓ + = Γ Γ =
( ),nΓ didefinisikan sebagai
yang konvergen untuk 0.n >
Formula berulang (rekursif) untuk fungsi gamma :
(1)
(2)
3. KPB 3
Bukti:
0
( 1) n x
n x e dx
∞
−
Γ + = ∫
0
lim
a
n x
a
x e dx−
→∞
= ∫
1
0
lim ( ) ( )( )
0
a
n x n x
a
a
x e n x e dx− − −
→∞
= − − −
∫
1
0
lim
a
n a n x
a
a e n x e dx− − −
→∞
= − +
∫
( )n n= Γ jika 0n >
4. KPB 4
0
(1) x
e dx
∞
−
Γ = ∫
0
lim lim
0
a
x x
a a
a
e dx e− −
→∞ →∞
= = −∫
( )lim 1 1.a
a
e−
→∞
= − + =
Dari (2),
(2) 1 (1) 1, (3) 2 (2) 2.1 2, (4) 3.2.1 3! 6Γ = Γ = Γ = Γ = = Γ = = =
dapat ditentukan untuk semua harga( )nΓ 0, jika1 2n n> ≤ <
(atau sebarang interval yang panjangnya satu) diketahui.
5. KPB 5
jika n bilangan bulat positif, maka
( 1) !, 1,2,3,...n n nΓ + = =
( dari bentuk ini, ( )nΓ disebut juga fungsi faktorial.
Sehingga, kita punyai,
(6) 5! 120Γ = =
(5) 4!
12.
(3) 2!
Γ
= =
Γ
(3)
Bagaimana fungsi gamma untuk n= 0 dan n < 0 ?
6. KPB 6
1/2 2
0
1
,misal 2
2
x
x e dx x u dx udu
∞
− −
Γ = = → = ÷
∫
2 2
2
0 0
1
2 2
2
u v
e du e dv
∞ ∞
− −
Γ = ÷ ÷
∫ ∫
2 2
( )
0 0
4 u v
e dudv
∞ ∞
− +
= ∫∫
2
2 1/2
0
2 ( ) u
u e udu
∞
− −
= ∫
Ubah ke polar, karena u,v di kuadran 1, maka 0 ,0
2
r
π
θ≤ < ∞ ≤ ≤
Disini,
2
0
2 u
e du
∞
−
= ∫
7. KPB 7
2 2
2
( )
0 0
1
4
2
u v
e dudv
∞ ∞
− +
Γ = ÷ ÷
∫∫
2
/ 2
0 0
4 r
e r dr d
π
θ
∞
−
= ∫ ∫
2
/ 2
0 0
4 lim
a
r
a
e rdr d
π
θ−
→∞
= ÷
∫ ∫
2
/ 2
0
1
4 lim
02
r
a
a
e d
π
θ−
→∞
= − ÷ ÷ ÷
∫
2
/2
0
1 1
4 lim
2 2
a
a
e d
π
θ−
→∞
= − + ÷ ÷
∫
/2
0
/ 2
2 2
0
d
π
π
θ θ π= = =∫
1
2
π
Γ = ÷
Jadi,
9. KPB 9
Untuk n = 0 ;
( ) 1
0
0 x
x e dx
∞
− −
Γ = ∫
Untuk n = -1,-2,… ;
Dari persamaan (4),
( )
( )1 (0)
( 1)
1
n
n
n
Γ + Γ
Γ = ⇒Γ − =
−
Karena (0)Γ tidak terdefinisi, maka ( 1)Γ − tidak terdefinisi.
Akibatnya fungsi gamma tidak terfdefinisi pada bilangan bulat negatif.
divergen
Maka (0)Γ tidak terdefinisi.
11. KPB 11
Penggunaan fungsi Gamma dalam perhitungan integral
Contoh:
Hitung
3
0
. y
a y e dy
∞
−
∫
2
4
0
. 3 z
b dz
∞
−
∫
1
0
.
ln
dx
c
x−
∫
12. KPB 12
Jawab:
3
3 2
2
0
. ; misal 3
3
y dx
a y e dy y x y dy dx dy
y
∞
−
= → = → =∫
3
0
y
y e dy
∞
−
=∫
1/3
2
0
1
3
x
x e dx
y
∞
−
∫
1/6 2/3
0
1
3
x
x e x dx
∞
− −
= ∫
1/2
0
1
3
x
x e dx
∞
− −
= ∫
(1/ 2)Γ
1
(1/ 2)
3
= Γ .
3
π
=
13. KPB 13
Jawab:
2
4
0
. 3 z
b dz
∞
−
∫ ( )
2
ln3 4
0
z
e dz
∞
−
= ∫
2
(4ln3)
0
z
e dz
∞
−
= ∫
misal
2
(4ln3) (2.4ln3)z x z dz dx= → =
2
(4ln3)
0 0
(2.4ln3)
z x dx
e dz e
z
∞ ∞
− −
=∫ ∫
1/ 2
0
4ln3
2.4ln3
x x
e dx
∞ −
−
= ∫
1
(1/ 2)
2 4ln3
= Γ
ln3
4ln34 ln3
π π
= =
;
4ln3
x
z =
14. KPB 14
1
0
.
ln
dx
c
x−∫
misal ln u u
x u x e dx e du− −
− = → = → = −
bila 1 0, 0x u x u= → = = → = ∞
maka
1 0
0 ln
u
dx e
du
x u
−
∞
= −
−∫ ∫
1/2
0 0
u
ue
du u e du
u
∞ ∞−
− −
= =∫ ∫
1
.
2
π
= Γ = ÷
15. KPB 15
Latihan
(6)
.
2 (3)
a
Γ
Γ
1. Tentukan nilai dari
(7 / 2)
.
(1/ 2)
b
Γ
Γ
8
2
3
.
2
5
3
d
Γ ÷
Γ ÷
2. Hitung
3
0
. x
a x e dx
∞
−
∫
6 3
0
. x
b x e dx
∞
−
∫
2
2 2
0
. x
c x e dx
∞
−
∫
3
0
. x
d e dx
∞
−
∫ 4
0
. x
e x e dx
∞
−
∫
5
3 2
0
. y
f y e dy
∞
−
∫
. ( 7 / 2)c Γ −
16. KPB 16
3. Hitung
( )
1
4
0
. lna x dx∫
( )
1
3
0
. lnb x x dx∫
1
3
0
. ln(1/ )c x dx∫
17. KPB 17
FUNGSI BETA
Fungsi Beta, ditulis sebagai
1
1 1
0
( , ) (1 )m n
m n x x dx− −
Β = −∫
1. ( , ) ( , )m n n mΒ = Β
( , ),m nΒ didefinisikan sebagai
yang konvergen untuk , 0.m n >
Sifat-sifat fungsi Beta:
(5)
(6)
/ 2
2 1 2 1
0
2. ( , ) 2 sin cosm n
m n d
π
θ θ θ− −
Β = ∫ (7)
18. KPB 18
1. ( , ) ( , )m n n mΒ = Β
Bukti :
1
1 1
0
( , ) (1 )m n
m n x x dx− −
Β = −∫
misal 1x y= −
1
1 1
0
( , ) (1 )m n
m n y y dy− −
Β = −∫
1
1 1
0
(1 )n m
y y dy− −
= −∫
( , ) ( , )m n n mΒ = Β
19. KPB 19
Bukti :
1
1 1
0
( , ) (1 )m n
m n x x dx− −
Β = −∫
misal
2
sin 2sin cosx dx dθ θ θ θ= → =
/ 2
2 1 2 1
0
( , ) (sin ) (cos ) 2sin cosm n
m n d
π
θ θ θ θ θ− −
Β = ∫
/2
2 1 2 1
0
( , ) 2 sin cosm n
m n d
π
θ θ θ− −
Β = ∫
/ 2
2 1 2 1
0
2. ( , ) 2 sin cosm n
m n d
π
θ θ θ− −
Β = ∫
20. KPB 20
( ) ( )
1. ( , ) , , 0
( )
m n
m n m n
m n
Γ Γ
Β = >
Γ +
Hubungan fungsi Beta dan fungsi Gamma :
(8)
Bukti :
1 2
0
( ) , 2m z
m z e dz z x dz xdx
∞
− −
Γ = = → =∫
2
2 1
0
2 m x
x e dx
∞
− −
= ∫
2
2 1
0
( ) 2 n y
n y e dy
∞
− −
Γ = ∫
1
0
2. ( ) (1 ) , 0 1
1 sin
p
x
dx p p p
x p
π
π
∞ −
= Γ Γ − = < <
+∫ (9)
21. KPB 21
2 2
2 1 2 1
0 0
( ) ( ) 2 2m x n y
m n x e dx y e dy
∞ ∞
− − − −
Γ Γ = ÷ ÷
∫ ∫
2 2
2 1 2 1 ( )
0 0
4 m n x y
x y e dxdy
∞ ∞
− − − +
= ∫∫
2
/ 2
2 1 2 1
0 0
4 ( cos ) ( sin )m n r
r r e rdrd
π
θ θ θ
∞
− − −
= ∫ ∫
2
/ 2
2( ) 1 2 1 2 1
0 0
4 cos sinm n r m n
r e drd
π
θ θ θ
∞
+ − − − −
= ∫ ∫
22. KPB 22
2
/2
2( ) 1 2 1 2 1
0 0
( ) ( ) 4 cos sinm n r m n
m n r e drd
π
θ θ θ
∞
+ − − − −
Γ Γ = ∫ ∫
2
/2
2( ) 1 2 1 2 1
0 0
4 cos sinm n r m n
r e dr d
π
θ θ θ
∞
+ − − − −
= ÷ ÷
∫ ∫
/ 2
2 1 2 1
0
2 ( ) sin cosn m
m n d
π
θ θ θ− −
= Γ + ∫
( ) ( , )m n n m= Γ + Β
( ) ( ) ( ) ( , )m n m n m nΓ Γ = Γ + Β
( ) ( )
( , ) , , 0.
( )
m n
m n m n
m n
Γ Γ
⇒ Β = >
Γ +
misalkan,
2
r u=
23. KPB
23
Penggunaan fungsi beta dalam perhitungan integral
Contoh :
1. Hitung ( )
1
34
0
1x x dx−∫
( )
1
34
0
1 (5,4)x x dx− = Β∫
(5) (4) 4!3! 4!6 1
(9) 8! 8.7.6.5.4! 280
Γ Γ
= = = =
Γ
24. 24
2. Hitung
2 2
0 2
x
dx
x−
∫
Misal 2 2x u dx du= → =
2 12 2
0 0
4
2
2 2 2
x u
dx du
x u
=
− −
∫ ∫
1 2
0
8
2 1
u
du
u
=
−∫
1
2 1/2
0
4 2 (1 )u u du−
= −∫
1
4 2 3,
2
= Β ÷
(3) (1/ 2) 4 2 2.
4 2
5 3 1(7 / 2) . . (1/ 2)
2 2 2
πΓ Γ
= =
Γ Γ
4 2 2. 64 2
.
5 3 1 15. .
2 2 2
π
π
= =
25. kPB 25
3. Hitung
/ 2
6
0
sin d
π
θ θ∫
7
2 1 6 ,
2
m m− = → =
Dengan menggunakan persamaan (7) dan (8), kita punya
/ 2
2 1 2 1
0
1 ( ) ( )
sin cos ( , )
2 2 ( )
m n m n
d B m n
m n
π
θ θ θ− − Γ Γ
= =
Γ +∫
Misal
1
2 1 0
2
n n− = → =
Maka
/ 2
6
0
1 7 1 (7/ 2) (1/ 2)
sin ,
2 2 2 2 (4)
d B
π
θ θ
Γ Γ
= = ÷
Γ
∫
5 3 1
(1/ 2) (1/ 2)
2 2 2
2.3!
Γ Γ ÷ ÷ ÷
=
5
.
32
π
=
26. KPB 26
Latihan
3
. ,2
2
a
Β ÷
1. Hitung
2. Hitung
1
2 3
0
. (1 )a x x dx−∫
4
3/2 5/ 2
0
. (4 )c u u du−∫
1 2
. ,
3 3
b
Β ÷
1
0
1
.
x
b dx
x
−
∫
/2
5 2
0
. cos sind d
π
θ θ θ∫
3. Tunjukkan
/ 2
0
. tan
2
a d
π
π
θ θ =∫
2
4
0
.
1 2 2
y
b dy
y
π∞
=
+∫