3. Përmbajtja
I Hyrja………………………………………..4
II Metodologjia e punes………………………5
III Egjipti……………………………………..6
IV Mesopotamia………………………………8
V Kalifati Arab……………………………….10
VI Mbi jeten e Muhamedit a.s…………………12
VII Biblografia……………………………….13
3
4. Hyrja
Qëllimi kryesor i kësaj teme është shpjegimi I kultures se lindjes ne aspektin Filozofik,Politik
e Kulturor.
Ne ketë temë nuk i kam përfshir të gjitha shtetet e lindjes për arsye se përmban material të
gjerë .Ne ketë i kam përfshir keto shtete:Egjiptin.Mesopotanin,Kalifatin Arab.
Te përgaditësh një punim seminarik nuk do të thotë se është një punë e lehtë pëkundrazi është
një punë , sa e veshtirë aq edhe e mundimshem.
Shpresoj qe sa do pak ja kam arritur qellimit.
4
5. Metodologjia e punes
Gjatë kesaj temë kam zbatuar ketë metodologji:
1 Pëcaktimi i sakt i temes
2 Grumbullimi i materialeve
3 Sistemimi i të gjithë materialit
4 Pasqyrimi i materialit
Jam munduar qe tema të jetë për të gjithë ata qe e lexojnë.
5
6. Egjipti
Egjiptianet e lashtë i lanë njërzimit një trashigimi një thesar te begatshem kulturor dhe arritje te
rendeshishme shkencore. Për Egjiptin mund të themi se është djepi i civilizimit.
Religjioni Egjiptian
Religjioni dhe kulti zenë vend të vëqant në jeten egjiptiane.Besimi ndryshohej me ndryshimin
e kushtëve ekonomike.Ne fazen kur egjiptianet ishin gjuetar adhuronin bishat si
luanin,qakallin,krokodilin etj.Më vonë si blegetor ardhuronin kafsht shntepijake (si
lopen,qenin,macen).Si bujq adhuroni fenomenet natyrore1.Pra nga ketu mund të shihet se
egjiptianet ishin politeist besonin mbi 200 “perendi”.
Shkrimet Egjiptiane
Egjiptianet e kishin zhvilluar heret shkrimin e tyre ,madje konsiderohen te parët.Në Egjipt
ekzistonini dy lloj shkrimesh: 1Heroglife 2 Kurziv.
Shkrimi heroglif (ose me figura) ky behej nëpër muren ndersa shkrimi kurziv ishte një trajtë e
shkurtuar e shkrimit heroglif,shenohej ne papirus2
Letërsia Egjiptiane
Edhe letërsia ishte shumë e zhvilluar.Egjiptiant u kendonin këngë “perndive”,thurnin vargje
te ndryshme.Tek Egjiptianet ishte e zhvilluar edhe hitoria,është e njohur botërisht vepra e
klerikut Moneton për Egjipitin.
Shkenca Egjiptiane
Rrezet e para te dijes shkencore në Egjipt linden nga nevoja e njërzve për te siguruar
mbijetesen.Për njohjen e rrethanave atmosferike dhe për përcaktimin e hershem të vershimeve
te Nilit.Kleriket ne Egjipt veshtronin qiellin dhe trupat qiellor dhe keshtu u zhvillua
astronomia3.Egjiptianet krijuan edhe kalendarin e tyre i përberë nga 365 ditë,12 muaj nga 30
ditë dhe 5 ditë u shtoheshin në fund të vitit4
1
Dr Edi Shukriu,Historia e Lindjes se Lashtë,Prishtinë,1995 ,faqe 29
2
Papirusi është një letër e trashe e cila përdoret për te shkruar. Ai perftohet nga bima e quajtur Cyperus papyrus e
cila rritet ne brigjet e Nilit
3
Dr.Edi Shukriu,po aty,faqe 33
4
Dr.Edi Shukriu .po aty
6
7. Nga nevoja për ndarjen e tokës,ngritjen e pendave dhe hapjen e kanalve lindi dhe u zhvillua
matematika.Nga kjo kohë dolen toremat për matmatikë per shënimin e sipërfaqes se
sferes,ngritjes se katrorit,përcaktimi i numrit x.Egjiptianet i shenonin numrat përmes figurave5
Mjekësia ne egjipt ishte bukur mirë e zhvilluar.Rit i balsamimit u ndihmote egjiptianve ne
anatomin e njeriut.Egjiptianet vuren bazat e kirurgjisë.
Egjiptianet gjithashtu shquheshin edhe ne art e arkitekturë.Punimet e tyre të shumta e tregojnë
me se miri ne ketë arritje.Shquheshin ne nderitimin e tempujve dhe të piramidave disa prej
tyre i kanë rezistuar kohës siq është piramidane faronit Keops6
5
P.sh numrin 1 e vizatonin një gisht ,5 shuplaken e dorës.
6
148 m e lart ka hyrë ne mesin e shtatë mrekullive të botës
7
8. Mesopotamia
Pothuaj se në nje periudhë të njejtë krahas Egjiptit u zhvillua edhe Mesopotamia andaj mund
të shihen ndikimet e ketyre kulturave në njëra tjetren.
Religjioni
Edhe populli mesopotam besonte ne shumë “zotra” pra ishte popull politeist apo me mirë te
themi totemistik.Mesopotamet adhuronin fenomet natyrore,pastaj trupat qiellor si
Djellin,Hënën,planetet si Merkuri,Jupiterin,Veneren,Marsin,Saturnin7
Më ndarjen e shoqerisë në klasa mbreti fillloj te adhurohet si “përendi”8
Madje edhe shumë qytete konsideroheshin si të shenjtë siq ishte qyteti Nipur ,në te nuk
lejohej lufta madje as ai nuk nxiste luften.
Shkrimi dhe Letërsia Mesopotame
Sumerët9e përdoren shumë hëret shkrimin e tyre.Disa shkenctar janë të mendimit se sumeret
e njihnin shkrimin me parë se egjiptianet.Shkrimi i tyre quhej kuneiform dhe kishte 500 kunja
bazë. Në mungesë të papirusit,që nuk gjendej në Mesopotami,popujt e Mesopotamis përdornin
tjegulla të lagura argjili.Mbi to shkruanin më kunjë të metalt dhe pastaj tjegullat thaheshin
nga dielli dhe paloheshin në ark.
Përmendoret më të rëndesishme te shkrimve te Mesopotamis janë ruajtur ne bibloteken e
mbretit Asurbanipalit.Kjo biblotek përbante 22 mijë tjegulladhe paraqet pasurin më të madhe te
Lindjes
Nder veprat më të rëndesishme letrare është Epi i Gilgameshit.Në ketë vepër shtjellohet tema
e mbretit te Urukut i cili kerkon pavdeksin.Kjo veper është e mbushur me misticizma,
mirëpo bazohet ne histori ngase emri i këtij mbreti gjendet ne listen e mbreterve Sumerian.
Shkenca e Popujve të Mesopotamis
Shkenca tek sumerët ishte shum e zhvilluar.Ata perdoren qarkun e poqarit shumë heret
ndërsa transportin me qerre e anje me vonë10
Sumerët zhvilluan dije të thella për matematik,mjeksi,astronomi,gjeografi.etj
Arkitektura
7
Dr.Edi Shukriu:,Historia e Lindjes se Lasht,Prishtinë 1995,faqe 57
8
Dr.Edi Shukriu:po aty
9
Popull mesopotam
10
Dr.Edi Shukriu:po aty.faqe62
8
9. Arritje e rëndesishme e arkitektures mesopotame ishte pvrdorimi I harkut dhe kupolave.Keto
elemete arkitektonike u aplikuan në ndertesat e nëndheshme. Çdo qytet kishte tempullin e vet.
9
10. Kalifati Arab
Ky shtet ndryshe nga dy të parët i takon një periudhe tjeter,dy te pare I takojn shteteve
skllavopronare ndersa shteti arab I takon shteteve feudale.Qka edhe dallon shumë nga kultura
e ketyre shtetve.
Kulturen dhe civilizimin arab mund ta ndajm në dy periudha:
1. Periudha para islamit
2. Periudha e Islamit11
Periudha para islamit është një periudh e politeizmit ku ne arabi adhuroheshin mbi 300 “zota”
secila familje e kishte “zotin” e vet.Në kete periudh dija dhe shkenca kanë qenë te pa
zhvilluara madje edhe ata që dinin shkrim-lexim ishin të paket.Kjo periudh në Kur`an12 njihet
si periudha e xhahiljetit13
Periudha e Islamit ,kjo ndryshon krejtesisht nga e para .Kjo është periudh e dijes , sheknces
dhe e besimit moneteist.Sipas bindjes sime kjo periudh ka është periudha më e ndritshme jo
vetm për Arabin por për terë boten.
Islami u themelu ne Arabi ne shekullin VII dhe si themelues ta themi kushtimisht njihet
Muhamedi a.s14
Në kete periudh njihen zhvillime të medha si ne shkenc ,kultur e politik.
Shkenca Arabe
Shkenca arabe ishte në kulmin e te gjitha shkencave po thujase ne te gjitha lemit
shkencore.Në matematik arabet te paret I benë numrat shum shifror dhe futen ne funksion
numrin zero15.Vunë bazen e disiplinave shkencore si:algjebra,tridonometria gjeometria16
Kontribut të madh dhanë edhe ne astronomi gjeografiedhe sidomos në mejksi.
Siq thoshte filozofi Anglez ,Bernard Rasell per kohen e mesjetes.:Jo e gjith Evrpoen e kishte
kapluar errsira e mesjetes,Spanja ndriqohej nga rrezet e Islmit .Me benë te kuptojm se shkenca dhe
kultura arabe ishin ne nje nivel te lart
11
Fjala islam rrjedh nga gjuha arabe dhe do te thot paqe
12
Libri I shejët I myslimanve
13
Injorances-padituris
14
A.s është shkurtes e alejhi selam qe rrejdh nga gjuha arabe dhe do te thot paqja qoft mbi te
15
Dr.Hilmi Ismaili/Dr Fatmir Sejdiu:Historia e shtetit dhe e së drejtes.Prishtinë 2005.faqe 127
16
PO aty
10
11. Arabet shquheshin edhe si poet te medhenjë. Ne mjeksi ishin te paret që shpiken
anestezjoni,dhe ngriten lart anatomin .Pas shpernguljes se Muhamedit per ne Medine17
myslimanet krijuan kalendarin e tyre lunar 18Ne fushen e politikes ishin te paret qe e benë
kushtetute, e njohur si Karta e Medines.Karta e Medies jo vetem qe paraqet kushetuten e parë
në Arabi mirpo njeherash ishete edhe kushtetuta e pare ne botë19
Ne fushen e rregullimit te ushtris ishin te paret qe e organizuan luften ne safa20
“E drejta e luftes ishete I ngjante te drejtes bashkëkohore me disa nuance ja kalon asaj.Kjo më se miri shihet ne
fjalimin e Ebu Bekrit21 kalifes22 se parë drejuar ushtarve:Trima!Kur të ndodheni ne bëtej luftoni si trima e kreshnikë.Kurrë
mos lejoni qe mbi ju te bjerë njolla e pabesisë dhe tradhetisë.Kurrkend mos e shëmtoni,as per se gjalli mos e mundoni ,as të
vdekurin mos e masakroni.Mos i vrani pleqë,grate dhe fëmijt.Mos I shaktrroni bereqetet e huaja,mos i theni deget e
pemëve,ndersa nga bagetia therrni vetem aq sa është me se e nevojshme për ushqim.(…)23
17
Më pare quhej Jethrib-qe do të thot vend I braktisur
18
henor
19
Hilmi ismaili/Fatmir Sejdiu:vepra e cituar ne faqe 9.Ne faqe125
20
Nga gjuha arabe .d.m.th ne rrjeshta
21
Ishte nder te paret qe e kishte pranuar Islamin
22
Fjala kalife do te thotë udheheqes
23
Hilmi ismaili/Fatmir Sejdiu:vepra e cituar ne faqe 9.faqe 228.
11
12. Mbi jeten e Muhamedit a.s
Të flasesh për Arabinë e të mos shkoj mendja tek Muhamedi a.s është e pa mundur.Po ja
fillojmë me thënjen e një shkrimtari te madh gjerman Getës:Desha ta marrë shembull një
njëri nga hisoria e njërzimit dhe zgjodha Muhamedin.Me ketë mund ta kuptoj ndikimin e tij
tash e 14 shekuj.Madje Maikell Hart ne librin e tij 100 përsonat me te shquar historin e
njërzimit 24Ai thotë:Si asht e mundur qe nje njeri qe nuk din te shkruaj të arrij ketë famë25
U lind ne vitin 571 ,jetim mbeti shum herët.Ne moshë 40 vjeqare i zbriti shpallja e pare nga
Zoti. Nje njeri i buzëqeshur,I dashur për të gjithë,nese edhe armiku vetem nje moment te rrinte
me te behej mik ,kështu e përshkruanin shokët e tij.Vdiq ne moshën 63 vjeqare pasi kishte
berë thirrje ne Islam plot 33 vjet.Vdiq ne vendlindjen e tij ne Meke.
24
Titulli origjinal: the 100 a ranking of the most influential persons in history
25
Po aty faqe 7
12
13. Biblografia
Hart,M(1978): The 100 a ranking of the most influential persons in history
Ismaili,H/Sejdiu,F(2005) :Historia e Shtetit dhe e së Drejtës.Prishtinë:Universiteti i
Prishtinës
Shukriu,E(1995): Historia e Lindjës se Lashtë.Prishtinë.:Drita.
Wikipedia-www.wikipedia.org
13
