SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  41
Télécharger pour lire hors ligne
jftfj/0fLo ;r]ttf Û         xfd|f] k|lta4tf   ÛÛ
                      /)f÷
               kof{ j /)f ÷ 1
tLtf] –;To




   laefudf ePsf pks/)fx¿ klg lalu|xfn] .
       k^^'s'df/L È cfp¤bf] rf}aL; #G^fsf]
df};d eljiojf)fL &ofSs ldNg]u/L lgsfn t È
        elji

 jftfj/0fLo ;r]ttf Û           xfd|f] k|lta4tf   ÛÛ
                  kof{ j /)f ÷ 2
kf7ssf] cf“vfdf
           pTs[i6 k|ltlqmof k7fpgf];, Ps jif{sf] ;b:otf lgMz'Ns kfpgf];
;DkfbsHo",                                                       u/]sf] 5' . Osf]–g]kfnaf6 k|sflzt o; klqsfk|lt klg ;'?–
kof{j/0f dfl;s jftfj/0f lzIffsf nflu pTs[i6 klqsf nfu]sf]        ;'?df o:t}vfn] ljrf/ p7]sf] lyof] . Ps jif{eGbf klxn]
5 . ;DejtM of] g} jftfj/0f;Fu ;DalGwt ljifo af]s]/               lj/f6gu/ hfFbf klqsf k;ndf kN6fPsf] lyPF o;nfO{ . t/
k|sflzt x'g] g]kfnsf] PSnf] klqsf xf]nf . Hofld/] ufpF ljsf;     kl5 klqsf k;ndf xf]Og, xfd|f] ufpF ljsf; ;ldltdf klg kfPF .
;ldltdf lgoldt cfpg] u/]sfn] d klg of] klqsfsf] lgoldt           d}n] yfxf kfPF, ufpFdf sf]xL klg u|fxs ag]sf 5}gg / uflj; klg,
kf7s ag]sf] 5' . hg;ªVof tyf jftfj/0f dGqfnon] k|sflzt          t/ klqsf Ps jif{otf lgoldt¿kdf cfpFb5 . d]/f] e|d o;sf/0f
                                                                                                             }
ug] { …6' s LÚ sf] t' n gfdf kof{ j /0f lgs} pRr:t/sf] 5 .       lgjf/0f eof] ls of] klqsfn] s'g} /fhgLlts k"jf{ux af]ssf] 5}g
                                                                                                                     |       ]
kof{j/0fsf lgoldt cªs xfdLsxfF l9nf] cfP klg 6'sLsf]            / x]bf{ cfFvf nf]Eofpg] l;g]dfsf lx/f] lx/f]Ogsf] kmf]6f] klg 5}g .
t'ngfdf l56} cfpF5g .                                           d w]/} gk9]sf] dfG5] eP klg uflj; sfof{nodf lgoldt k95' of]
kof{j/0fsf] k"0f{ªs #^ n] g]kfndf k|fs[lts k|sf]ksf] kL8fnfO{   klqsf . leqL 1fgsf s'/f lgs} /x]5g .
phfu/ kf/]sf] 5 . o:tf n]vn] k|fs[lts k|sf]k lgoGq0f ug{         o;df k|sflzt x'g] ;fdu|Lsf ljifodf s'/f ug'{ eg]sf] …OGb|sf
u|fdL0f ;dfhdf lgs} ;xof]u ug]{ s'/f lglZrt 5 . To;df            cufl8 :ju{sf] aofgÚ ug'{h:t} x'g]5, lsgeg] xfdLn] hfg]sf
klg klqsfsf] aLrdf /x]sf] kf]:6/ hgr]tgf clej[l4 ug]{            s'/f yf]/} 5g . t/ jftfj/0f;DagwL ljZjsf /f]rs s'/f eg]
k|of;sf nflu lgs} pkof]uL 5 . ljleGg ;dodf x'g] k|fs[lts         TolQ k9g kfOFb}g . x'/Latf;af6 aRg] pkfob]lv ;'? ePsf]
k|sf]kaf6 aRg] tf}/tl/sf / 36gfkl5sf] sfo{ ug{ o;n] dfu{–        aLr efudf /flvPsf] kf]:6/n] ¿k dfq km]/]sf] 5}g, r]tgf
lgb]{z u/]sf] 5 eGg] nfu]sf] 5 / o;nfO{ lg/Gt/tf lbg             a9fpg] /fd|f] pkfo klg ckgfPsf] 5 . t/ af9Lklx/f]sf] kL8f
cg' / f] w ub{ 5 ' . dflg;sf] ;fyL eg] / lrlgg] 8lNkmg /         k5fl8 cfPsf] To;af6 aRg] pkfon] s'g} nfe lbg ;s]g .
l;d;f/;DaGwL ;fdu|Ln] /fd|f] 1fg lbPsf] 5 .
                                                                 o:tf pkof]uL lrh;dod} cfP ufpFdf To;n] 7"nf] k|z+;f
;du|df eGg'kbf{ of] klqsfn] o;}u/L lg/Gt/tf kfOlbP               kfpg] 5 . cfufdL cª s k| s fzg ubf{ ;DkfbsLo kIfn]
jftfj/0f ;+/If0fsf If]qdf 7"nf] of]ubfg ldNg]5 .                 ;fdlostftkm{ ljrf/ k'¥ofpg] g} 5 .
   –hos'df/ s'O“s]n, Hofld/]–$, l;Gw'kfNrf]s .                   kof{j/0fh:tf] ljifodf /fHon] nufgL ug'{kg]{df tkfO{+x¿n]
;DkfbsHo",                                                       ug'{ePsf] nufgLn] kf7snfO{ /fd|f] nfe lbPsf] 5 . cfzf 5,
g]kfndf jftfj/0f ;+/If0fsf If]qdf sfd ug]{ w]/} ;+:yfx¿          of] qmd lg/gt/ rNg]5 .
5g . k};f sdfpgs} nflu o:tf ;+:yf btf{ x'g] s'/f ;'Gg]             –x]dGt l3ld/], s;]gL uflj;–!, s;]gL, df]/ª .
 ;DkfbsHo",                                                    b]vfPsf] 5 / ;/sf/ yk gfnfos ag]sf] 5 eg]/ :ki6
 jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfnåf/f k|sflzt of] u/fpF5 . o:tf] x'g' jf:tjd} b'MvbfoL s'/f xf] . o:tf s'/f
 klqsf d}n] rf/ jif{b]lv lgoldt k9]sf] 5' . ljut ^ yfxf kfPkl5 eljiodf o:tf] gxf]; eg]/ ;/sf/n] ljz]if
 dlxgfb]lv klqsfsf] :t/df lgs} ;'wf/ cfPsf] kfP/ v';L Joj:yf u/f]; eg]/ o;} klqsfdfkm{t cfu|x ub{5' .
 nfu]sf] 5 . klqsfsf] aLrdf /flvPsf] kf]:6/n] k|fs[lts g]kfnsf] ;Dk"0f{ t/fO{ If]q l;d;f/leq} kb{5h:tf] nfu]sf]
 k| s f] k sf ljifodf lgs} /fd| f ] hfgsf/L lbPsf] 5 . 5 . kof{j/0fn] l;d;f/h:tf] dxŒjk"0f{ k|fs[lts ;|f]tsf
 kof{j/0fdfkm{t o:tf] ;fdu|L ufpFdf k7fP/ PS;gP8 af/]df lbPsf] hfgsf/L Hofb} pkof]uL 5 . ;/sf/n] xfn;Dd
 g]kfnn] /fd|f] sfd u/]sf] 5, Tof] ;+:yfnfO{ d]/f]tkm{af6 l;d;f/ gLlt NofPsf] 5}gh:tf] nfU5, o;tkm{ klg cfjfh
 wGojfb .                                                      p7fP/ p;sf] sfgdf t]n xfNg'knf{ xf]Og < ljåfg n]vs
 xfd|f] t/fO{sf] kL8f k|foM ;a}nfO{ yfxf 5 . k|To]s jif{ cfpg] 8f= t]hs'df/ >]i7sf] cfbz{ hnr/sf] gfnLa]nL pTs[i6 5,
 af9Ln] xhf/f}F la3f v]t aufP/ w]/} ls;fgnfO{ ;'s'Daf;L o:tf ;fdu|Lsf] lg/Gt/tf kmnbfoL x'g]5 .
 klg agfO/x]sf] 5 . klx/f]sf] kL8f                                                   g] k fndf sfo{ / t w] / } h ;f]
 kxf8n] lg/Gt/ ef]u]sf] ;dfrf/ ;'Gg o; cªssf] pTs[i6 k|ltlqmof ;ª3;+:yfx¿n] cfˆgf ;xof]uLnfO{
 / k9 g kfOG5 . kof{ j /0fn] ljut s] x L cª s x¿df v';L kfg{sf nflu g} xf]nf, cªu|]hL efiff k|of]u u/]sf]
 af9Lklx/f]sf] sf/0f, /f]syfdsf nflu x'g'kg]{ k|of; / kfOG5 . g]kfndf g]kfnLsf nflu sfd ug]{ xf] eg] ;x/df a:g]
 k|ljlwsf ljifonfO{ lnP/ /fd|f ;fdu|L lbPsf] 5, xfdL of] g]kfnLsf] dfq enf] ;f]r/ x'bg / To:tf] sfo{n] b]znfO{ s'g}
                                                                                     ] F}
 u'g la;{g ;Sb}gf}F . k"0ff{ªs #^ df uf]kfnk|;fb b'nfnn] kmfObf klg x'bg . g]kfnleq g]kfnLsf nflu sfd ug]n] g]kfnL
                                                                           F}                               {
 n]Vg'ePsf] …af9Lklx/f]n] u/]sf] ljWj+; M /fxt tyf lbuf] efiffdf klqsf lgsfn] To;n] ufpFsf dflg;nfO{ 1fg lbg]5 /
 Joj:yfkgsf] k|ZgÚ ;do;fk]If dfq xf]Og, To;}cGtu{t ljsf;df ;xof]u k'Ug]5 . s]jn /fhgLlts / dgf]/~hgsf
 5flkPsf w]/} ;fdu|Ln] o:tf k|fs[lts k|sf]k lgoGq0f klqsf k9]/ s]xL klg ldNb}g . Osf]–g]kfnsf] of] k|of; o;}sf/0f
 :yfgLo:t/af6} klg ug{ ;lsG5 eGg] pbfx/0fx¿ lbPsf klg ;/fxgLo 5 / of] klqsf lg/Gt/ k9g kfOof]; .
 5g . 8fS6/;fÚan] /fxt lxgfldgf u/]sf] ;dfrf/n] eg]                                                  –c?0f sfsL{,
 ;dfhdf s:tf gfnfos dflg; klg x' F b f/x] 5 g eGg]               hgtf lgDgdfWolds ljBfno, ao/jg–^, df]/ª
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                           xfd|f] k|lta4tf                                ÛÛ
                                                             /)f÷
                                                      kof{ j /)f ÷ 3
sxf“ s] <
sf=lh=sf= b=g+= @).)$(.)%)


                        dfl;s            r'l/ofsf] r'/Lk'm/L
Paryawaran Monthly
 Vol. 11, No.10, Jan/ Feb 2004
jif{ !!, cªs !), df3 @)^) k"0ff{ªs #*
                                  

            ;Nnfxsf/
           8f= ljgfos eb|f
           8f= sdn l/hfn




                                                                                                     k[i7 M %
       8f= hgsnfn sdf{rfo{
      k|f= 8f= /fdk|;fb rf}w/L
           >L x]d/fh kf}8n
                         ]
         k|wfg ;Dkfbs                    ■   k|fs[lts k|sf]k
          /fdrGb| Gof}kfg]
                                             g]kfndf P]ltxfl;s tyf k"j–P]ltxfl;s e"sDksf] cWoog (
                                                                      {
             ;Dkfbs
         uf]kfnk|;fb b'nfn                   e'Orfnf]af6 s:tf 3/ ;'/lIft x'G5g <
                                                 “                                               (
        ahf/ Joj:yfks                        k|sf]k Go"g ug{ cfd;~rf/ dxŒjk"0f{                 !$
          /fh]Gb| cfrfo{                     e'O“rfnf] M lgoGq0f ug{ ;ls“b}g aRg] pkfo u/f}“    !%
       sg'gL ;Nnfxsf/                            e'Orfnf]cl3sf] k"jtof/L -leQ]kf]:6/_
                                                    “              {
           rGb| a:g]t
                                         ■   gjLs/0fLo pmhf{
          ljz]if ;xof]uL
           ofbj yklnof                       ;f}o{ 3/]n' lah'nL k|0ffnL                              @!
          ljz]if k|ltlglw                ■   k|fs[lts ;Dkbf
            6k]Gb| sfsL{                     g]kfnsf] /fli6«o l;d;f/ gLlt– @)%(                      @&
        sf6'{g÷kf]:6/ lrq
           /d]z bfxfn
                                         ■   cfo'jb
                                                  {]
                                             :d/0fzlQm a9fpg] jg:klt a|fxdL                         ##
               k|sfzs
jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfn     ■   vf]tnvftn
sf7df8f}“ dxfgu/kflnsf– #!, wf]lawf/f        dxfgu/, gu/lktf / lju|x                                 #%
    kf]= a= g+= !(&@), sf7df8f}+
          kmf]g M $$$%#@)
                                         ■   ;Gbe{–;dfrf/
   kmofS; M (&&–!–$@^%$%%                   ●   kfx' g f r/fn] tfn 5kSs}
E-mail: eco_nepal@hotmail.com                ●   cfZro{sf] kf]v/L]– ltDa's
   econepal@publicgroup.net                  ●   ah'{ tfnsf] ;+/If0f / df5f dfg]{ k|ltof]lutf
 http://www.econepal.org                     ●   o;/L g} gfl;g] xf] eg] s] af“sL /xnf <
                 d'b|s                       ●   k]6fnkDkdf clhªu/
                                                    «]
          ;"of]bo 5fkfvfgf
               {                             ●   6«nLa; geOx'Gg
  kf]= a= g+= @)&$%, kmf]gM $#$(&!           ●   lu2 lsg x/fP <
          wf]lawf/f, sf7df8f}+
                                             ●   xft] ljZn]if0faf6 df};d k"jf{gdfg
                                                                                '
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                      xfd|f] k|lta4tf               ÛÛ
                                                          /)f÷
                                                   kof{ j /)f ÷ 4
cfkmgf] snd
321

           k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg P]gsf] k'gk{l/efiff h?/L
321
321
321
321
321
321
321
321
      hf8f]ofddf vf;u/L t/fO{sf] ;dy/ If]qdf rNg] l;tnx/sf] k|sf]k slxn]b]lv rNg yfn]sf] xf] eGg] olsg
321
321
321
321
321
321
321
321
321
321
      x'g g;s] klg o;af6 x'g] Iflt eg] x/]s jif{ j[l4 eO/x]sf] 5 . ljut jif{x¿df ;"rgf k|jfxsf] cefjsf
321
321
321
321
      sf/0f xf]; jf d[To'sf] jf:tljs sf/0fsf] klxrfg x'g g;s]/ xf];, l;tnx/af6 dg]{x¿sf] vf; ;ªVof
321
321
321
321
321
      k|sfzdf cfpg g;s]sf] klg x'g;Sb5 . x'g t xfn;Dd klg k|To]s jif{ l;tnx/sf] k|sf]kaf6 slthgfsf]
321
321
321
321
321
      d[To' eO/x]5 / cfly{s tyf ;fdflhs If]qdf o;n] slt xflg k'¥ofO/x]sf] 5 eg]/ cWoog–cg';Gwfg x'g
321
321
321
321
321
      ;s]sf] b]lvFb}g, g o;af6 x'g] Ifltsf] tYofªs s;}n] /fv]sf] kfOG5 . tyflk, k|To]s jif{ lxpFbofddf
      g]kfnsf] t/fO{ If]qdf rNg] l;tnx/sf sf/0f dg]{ dflg;sf] ;ªVofdf cªs ylkFbf] 5 / cfly{s tyf
321
321
321
321
321
      ;fdflhs Iflt klg To;/L g} j[l4 eO/x]sf] 5 .
321
321
321
321
321
321
321
321
321
321
321   hf8f]ofddf afSnf] s'lx/f]n] e"–;txnfO{ 9fSg] sf/0fn] 3fd gnfUg], tfkqmd c;fdfGo ¿kn] tn emg]{ /
321
321
321
321
321
      klZrdL lr;f] xfjf l;/{–l;/{ rn]/ pTkGg x'g] lr;f] cj:yfnfO{ l;tnx/ elgG5 . o; k|fs[lts k|sf]kaf6
321
321
321
321
321
      dg]{x¿ k|foM kf}li6s vfgf, Gofgf] n'uf / pko'Qm af;:yfgsf] hf]xf] ug{ g;Sg] ljkGg hgtf g} x'g] u/]sf
321
321
321
321
321
      5g . To;df klg j[4, /f]uL, czQm, a"9fa"9L / s]6fs]6L lr;f] vKg g;s]/ a9L dg]{ u/]sf 5g . o;
      jif{sf] k'; dlxgf;Dd o; k|sf]kaf6 dg]{x¿sf] ;ªVof ;f7LeGbf dfly k'lu;s]sf] 5 . df3 dlxgfel/
321
321
321
321
321
      l;tnx/ rln/xg] ;Defjgf ePsf]n] o;df cem} cªs ylkg] cj:yf 5 .
321
321
321
321
321
321
321
321
321
321
321
      k|To]s lxpFbofddf lgoldt¿kdf g} rNg] o; k|fs[lts k|sf]kn] olt 7"nf] ;ªVofdf dflg; dg]{ /
321
321
321
321
321
      lxpFb]afnL g/fd|/L k|efljt eO{ 7"nf] cfly{s Iflt k'Ug] u/]sf] eP klg o;df g t ;/sf/n] s'g} rf;f]
321
321
321
321
321
      /fv]sf] b]lvG5, g k|fs[lts k|sf]ksf If]qdf sfd ug]{ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf
321
321
321
321
321
      of]hgf–kl/of]hgfdf Iflt Go"gLs/0fsf nflu s'g} sfo{qmd /x]sf] kfOG5 . gful/s ;dfh klg o; ljifodf
      cgle1 g} /x]sf] cg'e"lt x'G5 . o;/L lgoldt¿kdf rNg] k|fs[lts k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"gLs/0f /
321
321
321
321
321
      Joj:yfkgsf ljifodf ;a} kIfn] df}gj|t lnPsf] b]lvG5 . ;/sf/n] juL{s/0f u/]sf] k|sf]kdf l;tnx/
321
321
321
321
321
      gkg]{ sf/0f hgfO{ k|sf]k Go"gLs/0f / /f]syfds} nflu eg]/ v8f ul/Psf] ;/sf/sf] …b}jLk|sf]k Joj:yfkg
321
321
321
321
321
321
321
321
321
      ljefuÚ n] klg d"sbz{s aGg'afx]s sxL ug{ g;Sg' emg b'vb kIf /x]sf] 5 .
321
321
321
321
321
321
321
      g]kfndf ut jif{ l;tnx/af6 dg]{sf] ;ªVof c;L k'u]sf] ;dfrf/ aLaL;Ln] lbPsf] lyof] . clxn];Ddsf]
      cj:yf x]g]{ xf] eg] o; jif{n] ut jif{sf] ;ªVofnfO{ pl5Gg] ;ªs]t ldln;s]sf] 5 . 7"n} ljWj+; geP;Dd
321
321
321
321
321
      sfgdf t]n xfn]/ a:g] afgL k/]sf xfdLx¿n] l;tnx/af6 dfgjLo Ifltsf cnfjf s[lif, pBf]u, Joj;fo,
321
321
321
321
321
321
321
321   xjfO{ tyf :yn oftfoft / jftfj/0fh:tf w]/} kIfdf k'lu/x]sf] Ifltsf] dfqf a]n}df af]w ug{;s] w/}sf]
321
321
321
321
321
321
      Hofg hf]lug ;SYof] . dfgjLo / cGo If]qdf x'g] Iflt Go"gLs/0f tyf /f]syfdsf nflu s'g} kIfaf6 klg
      kxn geO/x]sf] jt{dfg cj:yfdf cfˆgf gful/ssf] k|f0f/Iff ug]{ bfloTj ;/sf/s} ePsf] x'bf u[xdGqfnosf]
                                                                                            F
321
321
321
321
321
      b}jLk|sf]k P]gnfO{ tTsfn k'gk{l/eflift ug'{ cfjZos t 5Fb}5, o; k|sf]ksf] df/df kg{;Sg] hgtfsf] klg
321
321
321
321
321
321
321
321
321
      klxrfg u/L a]n}df ;'/Ifsf k|efjsf/L pkfox¿ cjnDag ug'{ cfjZos b]lvG5 . gful/s ;dfhsf
321
321
321
321
321
      x'g]x¿n] gx'g]nfO{ ;fgf] ;xof]u u/]/ ltgsf] k|f0f/Iff ubf{ k|fKt x'g] k'0o c¿ s]xLaf6 sdfpg ;lsGg
321
      eg]/ klg a'‰g}kg]{ x'G5 . ;fdflhs ;]jfsf] nIo lnP/ v'n]sf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u/}/;/sf/L ;+:yfn]
321
321
321
321
      klg o; k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"g ug]{tkm{ Wofg s]lGb|t ul/lbP …cfTdf ;fIfL /fvL dg jrg / sd{n] ;]jfÚ
321
321
321
321
321
321
321
321   ug]{ jrga4tf;d]t ;fy{s x'g] 5 .
       jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                 xfd|f] k|lta4tf                     ÛÛ
                                            kof{ j /)f ÷ 5
h}ljs ljljwtf
                                                            lsg jiff+;Dd r'l/of cfdrf;f]sf] ljifo aGg ;s]g < lsg of]
                                                                    {}
g]]  kfnsf cflbaf;L r] k fª hflt hlQs} ltgsf]
     af;:yfg r'l/of If]q -r'/] >[ªvnf_ klg w]/} jif{;Dd
                                                            ljsf; sfo{qmd / ;+/If0f of]hgfx¿af6 cf]em]ndf k¥of] <
                                                            ef}uf]lns :j¿k
cfdhg;d'bfob]lv n's]/ a:of] . ltgsf ljifodf yf]/}n]
dfq rfv lnP . t/, xfn}sf jif{df eg] tL b'j}n]               t/fO{sf] ;dtn d}bfgb]lv ;n{Ss p7]sf r'l/ofsf k'mRr]
bft[;+:yf / cGo /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;+:yfsf ljsf;       kxf8x¿ lxdfno kj{tdfnfsf ;aeGbf sfG5f ;Gtfg
sfo{qmd / ;ef–uf]i7Lx¿df rrf{ kfpg yfn]sf 5g .             x'g . To;f] t lxdfno cfkm}F ljZjsf] sfG5f] kj{tdfnfdf
rf/ jif{cl3 ;g !((( df l/;f];]{; lxdfnodfkm{t              ulgG5 . o;sf] hGd To:t} kfFr s/f]8 jif{cufl8 ef/tLo
r'l/of;DaGwL kfF r r/0f;Dd lj:t[t cg';Gwfg k|oTg            pkdxfåLk ltAatsf] e"–eful;t h'Wg uP/ ePsf]
yflnFbf;Dd klg olt l56} r'l/ofsf jghªunx¿ ;+/If0f          e"ue{ljbx¿ atfpFb5g . lxdfnosf] clxn]sf] d"n :j¿k
cfof]hgfsf zAbfjnLx¿df ufFl;Pnfh:tf] nfu]sf] lyPg .         sl/a b'O{ s/f]8 jif{cl3 lgdf{0f ePsf] / o;} ;dob]lv
cfhef]ln r'l/ofsf ljifodf slDtdf klg dlxgfdf                blIf0f Pl;ofsf] xfjfkfgLsf] d"n sf/s dg;'gL jiff{ k|f/De
Psrf]l6h:tf] cfd;~rf/ dfWodx¿df ;dfrf/ 5flkG5g .           ePsf] dflgG5 . lxdfno kj{tdfnfsf] blIf0fL sfvdf /x]sf]




r'l/ofsf] r'/Lk'm/L                                                                   8f= lbg]z/fh e'h" ✍




        If]qLo l;dfgf
        lxdfnL If]q
        pRr kxf8
        dWo kxf8
        r'l/of÷lzjflns
        t/fO{
★
    g]kfnsf] r'l/of cWoogsf k|d'v cg';Gwfgstf{ 8f= e'h"n] hfkfgsf] rLaf ljZjljBfnoaf6 Osf]nf]hLdf kLPr8L ug'{ePsf]
    5 . pxfF xfn /f]gf:6df sfo{/t x'g'x'G5 .
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                     xfd|f] k|lta4tf                        ÛÛ
                                                         /)f÷
                                                  kof{ j /)f ÷ 6
h}ljs ljljwtf
r'l/of eg] To:t} Ps s/f]8 jif{cl3 p7]sf] cg'dfg ul/G5 . cfsif{s jGohGt' g} kfOG5, g t lxdfndf h:tf]
r'l/of klZrddf OGb; gbLb]lv k"j{df a|Xdk'q;Dd lxdfR5flbt r'r'/fx¿ g} . Ps lsl;dn] r'l/of dfgj
cyf{t em08} lxdfnohlQs} nfdf] 5 . o;sf] rf}8fO a:tLsf lglDt pko'Qm :yfg aGg ;s]g . r'l/ofsf] of]
st}st} km}lnP/ %) lsld;Dd k'u]sf] 5 eg] st}st} a}u'g t/ p;}sf nflu eg] j/bfg ;fljt eof]– dfgjLo
;fF 3 ' l /P/ %)) ld6/d} ;Lldt b] l vG5 . r' l /ofsf cltqmd0f gePsf] sf/0f ToxfFsf hªunx¿ dfl;Pgg .
8fF8fx¿sf] ;fnfvfnf prfO !%)) ld6/ elgP tfklg h]–h:tf] k|fs[lts cj:yfdf lyof], ToxLcg';f/ ToxfF jg
klZrddf hDd"If]qlt/ $))) ld6/;Dd cUnf] / k"j{lt/ / jg:klt df}nfO/x] / k|s[lt ;Fu;Fu} ltgdf kl/jt{g
!))) ld6/eGbf sd /x]sf] e]l6G5 . g]kfnL e"efuleq klg cfO/x] .
r'l/of s}nfnLlt/ r'lnP/ !*)) ld6/;Dd k'u]sf] 5 . r'l/ofsf] lrGtf
r'l/ofsf sltko 7fpFdf gbLsf 7"nf–                                      t/ kl/l:ylt ;w}F p:t} /x]g . ;'?df
7" n f pkTosfx¿ klg 5g , h:t} M              x'g klg r'l/ofdf         dflg;x¿ kxf8sf] sl7g psfnL–
lrtjg, /fKtL, aaO{ / e]/L gbLsf           t/fO{sf] hªundfh:tf] cf]/fnL hLjgaf6 qf0f kfpg t/fO{sf
pkTosfx¿ .                                g cfsif{s jGohGt' g}         d}bfglt/ em/] . t/fO{df hg;ªVof
                                                                       j[l4 x'Fb} uPkl5 s]xL kl/jf/ kxf8
r' l /ofsf] e" : j¿k d" n tM gbLn]                kfOG5 g t
                                                                       cyf{t r'l/oflt/ kmls{P, s]xL dfly
aufP/ NofPsf u]u|fg, anf}6] 9'ªuf /            lxdfndfh:tf]           kxf8af6 cfpF b fcfpF b } r' l /ofd}
b'd6 df6f]n] ag]sf] 5 . o;k|sf/sf]          lxdfR5flbt r'r'/fx¿        cl8P . klZrd g]kfnlt/ Pp6f s:tf]
;+ o f] h gnfO{ l;jflns ;d" x klg         g} . Ps lsl;dn] r'l/of rng dflkms /x]5 eg] ;aeGbf
elgG5 . r' l /ofsf sltko                    dfjg a:tLsf lglDt          klxn] cUnf b'u{d kxf8af6 ;'ud
7fpF x ¿af6 cflbsfnsf :tgwf/L                 pko'Qm :yfg aGg          kxf8 cyf{ t  t/fO{ glhssf] r' / ]
-afF b /, cflbd dfgj, df+ ; fxf/L,           ;s]g . r'l/ofsf] of]      kxf8lt/ cfpFbf /x]5g . kl5, cfˆgf]
rf} k fof, xfQL cflb_ hLjx¿sf               a}u'g t/ p;}sf nflu        cfly{s Ifdtfg';f/ qmdzM t/fO{lt/
dxŒjk"0f{ hLjfjz]if km]nf k/]sf 5g . eg] j/bfg ;fljt eof] – embf{/x]5g . dflg;x¿ cf]Ol/Pkl5
s] x L jif{ c l3 g] k fndf e] l 6Psf                                   a:tL / v] t af/Lsf nflu s] x L
cflbdfgj /fdflky]s;sf] vKk/ klg              dfgjLo cltqmd0f
                                           gePsf] sf/0f ToxfFsf        hªunx¿ dfl;g' :jfefljs g} x'g]
r'l/of If]qaf6} pTvgg ul/Psf] lyof] .
                                           hªunx¿ dfl;Pgg .          eof] . dflg;sf sf/0f gfªuf ePsf
g]kfnsf kfFr k|d'v ef}uf]lns If]qx¿                                    r'/]kxf8x¿ cfhef]ln k"j{–klZrd
-t/fO{, r'l/of, dWokxf8, pRrkxf8              h]–h:tf] k|fs[lts
                                                                       /fhdfu{sf] pQ/tkm{ klZrd g]kfnsf]
/ lxdfn_ dWo] ;aeGbf a9L hªun              cj:yfdf lyof] ToxL
                                                                       b] p v' / Llt/ 5 o fª u } b] l vG5g ,
ePsf] If]q r'l/of g} xf] . If]qkmnsf         cg';f/ ToxfF jg /         To:t} v fn] gfª u f] r' / ] k xf8 k" j { d f
lx;fan] r'l/ofn] -If]qkmn M !$,$%)           jg:klt df}nfO/x] /        pbok'/lt/ klg b]lvG5 .
ju{ ls=ld=_ ;aeGbf sd cyf{ t              k|s[lt ;Fu;Fu} ltgdf
b]zsf] s'n e"efusf] !# k|ltzt dfq                                      xfn} s f jif{ d f g] k fnL 5fkfx¿n]
                                           kl/jt{g klg cfO/x] .        r'l/ofsf jgx¿ kftlnFb} uPsf] s'/f]
cf]u6]sf] 5 . tyflk plNnlvt kfFr
If]qdf r'l/ofsf] ;aeGbf a9L cyf{t &^ k|ltzt e"– p7fPsf 5g . lg;Gb]xM o;n] :yfgLo hg;d'bfosf]
efudf jghªunn] 9fs]sf] 5 . t/ w]/}sf nflu r'l/of lrGtfnfO{ ;d]6]sf] 5 . r'l/of If]qsf] ;+/If0faf/] ;+o'Qm
vx/] pn{g], klx/f] uO/xg] / v]tLsf nflu sfd gnfUg] /fi6«;ª3Lo ljsf; sfo{qmdnufot s]xL cGt/f{li6«o
kxf8sf ¿kdf kl/lrt /lx/Xof] . s' g } k~rjifL{ o ;+:yfx¿n] klg rf;f] lnPsf] kfOG5 . hd{g k|fljlws
of]hgfdf klg Tof] kg{ ;s]g / ckjfbsf ¿kdf s]xL ;xof]u ;+:yf -lhl6h]8_ n] t Ps bzscl3b]lv g}
ljsf; sfo{qmdafx]s j}1flgs cg';Gwfg klg ToxfF pbok'/lt/sf] r'/] If]qsf] ;+/If0f sfo{df ;+nUg 5, xfn}
ePg . x'g klg r'l/ofdf t/fO{sf] hªundf h:tf] g cfP/ ljZj;+/If0f ;ª3 -cfOo";LPg_ k"jL{ g]kfnsf] r'/]
             jftfj/0fLo ;r]ttf Û                             xfd|f] k|lta4tf                          ÛÛ
                                                        /)f÷
                                                 kof{ j /)f ÷ 7
h}ljs ljljwtf
>[ ª  v nfdf, l:j; ljsf; ;xof] u ;+ : yf -P;8L;L_           plNnlvt ;a} @@@ :yfgdf sDtLdf Pp6f 7"nf] -gfk M
x} 6 f+ } F 8 flt/sf] r' / ] k xf8, / ljZj jGohGt' sf] i f   @% ld × ×@% ld_, b'O{j6f demf}nf -gfk M % ld ×
-8An"8An"Pkm_ klZrd / dWog]kfnsf] t/fO{ hf]8g] t/fO{        % dL_ / rf/j6f ;fgf -gfk M ! ld × ! ld_ rf}sf];fx¿
cfs{ NofG8:s]k -tfn_ sfo{qmddf ;+nUg ePsf 5g .              nufO{ To;leqsf ;Dk"0f{ af]6la?jf, a'6ofg / kf]y|fx¿sf]
l/;f]{;]; lxdfnon] ;g !((( df klxnf]kN6 g]kfnsf]            gfk, ;ªVof, ltgn] cf]u6]sf] If]q -se/]h_ cflbsf]
k"j{ d]rLb]lv klZrd dxfsfnL;Ddsf] r'l/of If]qsf]             tYofªs lnOPsf] lyof] . o;sf cltl/Qm ofqfsf a]nf
kl/j[QLo tYofªs cfwf/ -Osf]nf]lhsn 8f6fa];_ tof/            vf;u/L psfnL–cf]/fnLx¿df k|To]s !)) ld6/sf]
kfg]{ k|:tfjgf cl3;f¥of] . o;/L k|fKt j}1flgs ;"rgf /        prfOdf ¿vx¿sf] ;+of]uaf/] tYofªs ;ªsng ul/Psf]
1fg cGttf]uŒjf To; If]qsf] ;+j4{g / ToxfF cfl>t              lyof] . ;fy}, tL :yfgx¿sf] glhs kg]{ ufpF – a:tLdf
hgtfsf] hLjg ;'wf/lglDt nfebfos x'g] ck]lIft 5 .             uO{ ToxfFsf afl;Gbfx¿l;t 5nkmn u/L cf}iflwd"nf] tyf
kfFr r/0fdf k"/f ug]{ nIo /flvPsf] pQm k|:tfjgfsf]           cGo k|of]hgsf nflu pkof]u ul/g] la?jfx¿af/]sf] ;"rgf
clek|]/0ff d'Votof lgDg tLg sf/0fdf c8]sf] 5 –               klg ;ª s ng ul/Psf] lyof] . kz' k G5Lsf xsdf
 != k" j { b ] l v klZrd;Dd Psgf; km} l nPsf] t/fO{ s f]     jGohGt'sf kfOnfx¿, b]lvPhlt / cfjfh ;'lgPhltsf
       hªun ca vl08t eO;s]sf] 5 .                           r/fx¿sf] tYofªs /flvPsf] lyof] . s'n %#* dfgj–lbg
                                                             vlr{Psf] o; cjlwdf jg:klt;DaGwL dfq sDtLdf $$
 @= vl08t hªun / cnlUuP/ /x]sf ;+/lIft If]qx¿
                                                             xhf/ tYofªs a'bfx¿ l6lkPsf lyP . e"–pkof]lutfsf]
                                                                               F
       e"–b[Zo:t/ -NofG8:s]k n]en_ df ;+/If0flglDt
                                                             kl/jt{g / jGohGt' tyf kG5Lsf ;"rgfx¿ a]Un} 5g .
       ckof{Kt ePsf 5g . /,
 #= g]kfnsf] t/fO{ If]qdf /x]sf ;+/lIft Pjd t/fO{ /         k|f/lDes glthf
       kxf8sf k|fs[lts af;:yfgx¿nfO{ hf]8g] Psdfq           oBlk ;ªsng ul/Psf ;Dk"0f{ tYofªs s]nfpg afFsL
       ;]t' r'/] >[ªvnf ePsf] 5 .                           g} 5, k|f/lDes glthfcg';f/ r'l/ofdf jgIf]q 36]/
                                                             uPsf] 5 eg] s[lifIf]q lgs} a9]sf] 5 . h:t}M k"jL{
l/;f]{;]; lxdfnoåf/f cl3;fl/Psf] k|:tfjgfsf                  g]kfnlt/ ;g !(%) sf] bzsdf r'l/ofdf *! k|ltzt
d"n b'O{j6f p2]Zo 5gM                                       jgn] 9fs]sf] lyof] h'g ;g !(&) sf] bzsdf 36]/ &!
                                                             k|ltzt / ;g !(() sf] bzsdf cem 36]/ %^ k|ltzt
!= ;g !(%), !(&) / !(() bzssf] ;docGt/fndf
                                                             k'u]sf] b]lvG5 . oxL #% jif{sf] cjlwdf ToxL If]qdf
   r'l/of If]qdf ePsf] e"–pkof]lutfsf] kl/jt{g /
   dfgj ;ª3ftsf] d"Nofªsg ug]{ . /,
@= r'l/of If]qsf] jgsf] cjl:ylt / ToxfF kfOg] hLj
   ljljwtfsf] ;"rgf ;ªu|x / To;;DaGwL :yfgLo
   hgtfdf /x]sf] 1fgsf] clen]v /fVg] .
cWoog ljlw
o; tLg jif{sf] cjlwdf l/;f]{;]; lxdfnon] k"jL{ If]qdfdf
#%, dWoIf]qdf *%, dWoklZrd If]qdf #( / ;'b"/klZrd
If]qdf ^# u/L s'n @@@ :yfgx¿af6 jgsf] cjl:ylt /
hLj ljljwtf;DaGwL ljljw :ynut tYofªs ;ªsng
u/]sf] 5 . tL :yfgx¿sf] lgSof]{n gS;fdf ef}uf]lns
cIff+ z / tYofª s tflnsfsf] /] G 8d ;ª V ofx¿sf                a9bf] cltqmd0fdf r'l/of
cfwf/df ul/Psf] lyof] eg] :ynut klxrfgsf nflu e"– k"jL{ g]kfnsf] r'l/of If]qdf ljut #% jif{df s[lif If]q
pku|xsf] dfWodåf/f ;~rfng x'g] hLkLP; elgg] !@) k|ltztn] j[l4 eof] eg] jg If]q *! k|ltztaf6
oGqnfO{ k|of]udf NofOPsf] lyof] .                        36]/ %^ k|ltztdf em¥of] .-kmf]6f] M n]vs_"_
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                            xfd|f] k|lta4tf                       ÛÛ
                                                          /)f÷
                                                   kof{ j /)f ÷ 8
h}ljs ljljwtf
                                                              j}1flgs rfvsf] ljifo xf] . r'l/ofsf] v's'nf] df6f]df
                                                              /d0fLo tfn klg b]Vg kfOof] . df]/ªsf] 6fF8L uflj;df
                                                              cjl:yt r'nLkf]v/L -gfk M @ x]S6/, prfO{ ^%) ld_
                                                              g]kfnsf] l;d;f/ ;"rLdf gofF gfd ylkPsf] 5 .
                                                              r'l/of If]qsf clwsfªz afl;Gbf tL If]qdf kfOg]
                                                              af]6la?jfsf] pkof]lutf / k|sl[ taf/] ulx/f] 1fg /fVb5g .
                                                              k"jdf /fO{, lnDa", dWodf tdf8=, du/, klZrddf afx'g,
                                                                  {
                                                              If]qL / du/sf] afx'No b]lvP klg 7fpF7fpFsf r]kfª,
                                                              s5f8]h:tf cNk;ªVos hfltsf] a;f]af; b]lvG5 . k'?if–
                                                              dlxnf, :s'n] s]6fs]6L / 3/ ?ªg] a'9fa'9L ;a} cfˆgf] 3/
                                                              jl/kl/ kfOg] cf}iflwhGo la?jfl;t kl/lrt 5g . 3fp–
                                                              rf]6 nfUbf v'a} hftL x'g] l;sf/L nx/f]sf] la?jf gd"gf
                                                              xfdLnfO{ klxnf]rf]l6 !! jif]{ :s'n] 5fqn] NofOlbPsf] lyof] .
                                                              s'g} 7fpFdf xfd|f] :yfgLo ufO8 g} lgDgdfWolds ljBfnosf
                                                              ljBfyL{ x'Gy] . To;f] t ghfg]/} xf]nf, 88]Nw'/fsf :s'n]
                                                              s]6fs]6Lx¿n] kTy/L /f]udf pkrf/ x'g] kfif0fe]bsf km"nx¿
                                                              af6f]df kmofNb} lxF8sf klg b]lvP . o;/L l;6fdf]nsf
                                                                                     ]
                                                              rSsLx¿n] ?lbnf]sf] /;nfO{ qmdzM lj:yflkt ug{ yfn]sf]
                                                              gld7f] cg'ej klg r'l/ofn] u/fPsf] 5 .
    g]kfnsf nflu b'ne jg:klt /fgL yfsn -;fOs;
                      {
k]lS6gf6f_ k"jL{ g]kfnsf] r'/] jgsf] uxgf . -kmf]6f]M n]vs_
s[lif If]qdf eg] !@) k|ltzt cyf{t bf]Aa/eGbf a9L
cg'kftdf j[l4 ePsf] b]lvG5 . To; If]qdf ¿vx¿sf]
;ªVof k|ltx]S6/ sl/a ^(! ePsf] kfOof] h;dWo] (=*
k|ltzt sfl6Psf 7'6f lyP . k"j{sf] oxL kl/l:ylt afFsL
r'l/of If]qdf klg x'g] cfzªsf ul/Psf] 5 .
t/ cWoogn] ;Dk" 0 f{ lg/fzfdfq xf] O g, cfzfk| b
glthfx¿ klg cufl8 NofPsf] 5 . t/fO{ s f
hª u nx¿af6 x/fpF b } uPsf wg] i f k" j L{ r' l /ofsf]
nfnemf]8f jgdf pl8/x]sf b]lvP eg] k"jL{ r'l/ofs}              g]kfnsf] l;d;f/ ;"rLdf gof“ gfd
;f]lQmdsf] dfOvf]nf / zflGt8fF8fsf vf]nf5]plt/ ¿v– 6f“8L uflj; df]/ªdf /x]sf] r'nLkf]v/L . -kmf]6f]M n]vs_
pmGo" -6«L kmg{_ clg l;ªkm]/] / d}gfr'nLlt/ /fgL yfsn
-;fOs; k]lS6gf6f_ sf 3f/Lx¿ g} e]l§P . ¿v–pGo" / r' l /ofsf] cWoogsf oL k| f /lDes glthfn] Pslt/
/fgL yfsn g]kfnsf nflu b'n{evfn] la?jf x'g / tL r'l/ofsf] h}ljs ljljwtfnfO{ phfu/ u/]sf] 5 eg]
b' j } ;fOl6;sf] kl/lzi6df ;" l rt 5g . To:t} , csf{lt/ a9bf] jgljgf;sf] tYonfO{ klg cl3 t]:of{Psf]
dWog]kfnsf] r'l/ofdfO{ If]qlt/ %)) ld6/sf] sd 5 . r'l/ofsf] …;+/If0fÚ df bft[;+:yfx¿ cfslif{t ePsf]
prfOd} ;Nnfsf jg e]l6P eg] rGb|lgufxk'/b]lv dfly b]lvG5 t/ cg';Gwfgsf] If]qdf tL cem klg pbfl;g
u8fg;L/lt/ ^)) dL6/sf] 6'Kkf]df kxf8sf b'j} le/fnf 5g . tL ;+:yfx¿ cfˆg} k|fyldstfsf] 3]/f / ljsf;]
kfvfdf vo/sf hªunx¿ kfOof] . ;fdfGotof g]kfndf gf/fdf ?dlNnPsf 5g . ;g @))@ sf] kj{t jif{n]
;Nnf ()) ld6/eGbf dfly / vo/ t/fO{lt/ gbL5]p ljZjsf] Wofg kxf8sf] pkof]lutf / ltgsf] ;+/If0ftkm{{
kfOg] ¿v eg] / lrlgG5g . ;' b " / klZrdsf] r' l /of cfslif{t u¥of] . xfn} dfq klg xfdLn] kxf8 lbj;
kxf8sf] a:tL ;'u/vfn -!#)) ld6/_ sf] jgdf afFem dgfof} + . s] r' l /of kxf8sf] cWoog xfd| f ] ;+ / If0f
/ ;fn ;Fu;Fu} pld|Psf e]l§P h'g cfkm}Fdf Pp6f sfo{;"rL x'g ;Sb}g <
          jftfj/0fLo ;r]ttf Û                             xfd|f] k|lta4tf                     ÛÛ
                                                           /)f÷
                                                    kof{ j /)f ÷ 9
k|fs[lt k|sf]k
  e'Orfnf]af6 s:tf 3/ ;'/lIft x'G5g <
     “
                                                 ljho pkfWofo
gf/fo0f–gf/fo0f Û x] k|e" arfpm, P afa' xf], pm7 pm7,        u'dfpg k'U5g . cflv/, of] e'OFrfnf] xf] s] < lsg
;a} aflx/ lxF8 nf}, e'OFrfnf] cfof] . cfdf Û P cfdf Û        uO/xG5 af/Daf/ / nfvf}Fsf] wgdfn df6f]df ldnfOlbG5,
cF == cfF nf} g lg s;/L xlNnPsf] < pm== x]/ ¿vsf]            sltn] Hofg u'dfpF5g / cem slt t ckfªu x'gk'U5g .
6'Kkf]n] e'O{+ 5'g cfF6of] . n == n == ;fgf] sfG5f]sf] 3/   s] o:tf] ljgf;sf/L e'OFrfnf] /f]Sg ;lsGg < o:tf
t un{Dd} kf] n8]5 . x/] lzj lzj Û pm == pm x]/ Û             k|nosf/L e'Orfnf]af6 aRg] s'g} pkfo 5}g t <
                                                                            F
;fOFnfbfOsf] 3/ t wh}whf eP/ lrl/P5, n85 ls Sof             kGw| jif{cl3 @)$% ;fn ebf} % ut] k"jL{ g]kfnsf] 7"nf]
xf] < P]of afaf Û x] O{Zj/ nf} g arfpm sf] 5 aflx/           e"–efudf Pp6f dWodvfn] e'OFrfnf] uPsf] lyof] . pQm
< dnfO{ lems, nf} g afaf d/]F lg . n x]/, 7"nf] sfsfsf]      e'OFrfnf]df &@! hgfn] Hofg u'dfPsf lyP, !,$@!
5f]/fn]s t ‰ofnaf6 xfdkmfn]/ v'§} kf] efFr]5 . u}/]          hgfnfO{ uDeL/ rf]6 nfu]sf] lyof] / %,!#! hgf 3fOt]
sfG5fsf] 5f]/frflxF dflyaf6 cf]n{gnfUbf ln:g' v;]/           ePsf lyP eg] %,^(@ hgfnfO{ ;fwf/0f rf]6k6s nfu]sf]
n8]5, cfFlQP/ a]xf]; ePsf] 5 c/] .Æ                          lyof] . ;f] e'OFrfnf]af6 @!,@$# 3/x¿ Wj:t ePsf lyP
e'OFrfnf] jf e"sDk hfFbf o:t} lsl;dsf lrTsf/ tyf             / nueu ^^,))) a;f]af; ug{ gx'g]u/L rls{Psf lyP .
b'Mvsf :j/x¿ ;'lgg] u5{g . sf]xL xtfl;P/ a]xf];            To;}u/L !,@)@ ljBfno, !,!%( ;fj{hlgs ejgx¿ ;f]
x'G5g, sf]xL 3/n] k'l/P/ d5{g eg] slt t 3/af6 efUbf        e'OFrfnf]sf] rk]6fdf k/]sf lyP eg] @,!#( 3/kfn'jf
n8]/ jf w]/}hgf Ps}kN6 efUg vf]Hbf k]lnP/ Hofg               hgfj/ d/]sf lyP . To;eGbf * jif{klxn] cyf{t @)#&

           g]kffndf P]ltxfl;s tyf
      k"j–P]ltxfl;s e"sDksf] cWoog
         {
                                                                     ;f]dgfy ;fksf]6f, dfwj/fh kf08]
                                               /fli6«o e"sDk dfkg s]Gb|, vfgL tyf e"ue{ ljefu, n}grf}/, sf7df8f}+ .
 sl/a @) s/f]8 jif{cl3 ;'? ePsf] ef/tLo pkdxfåLk             e" s Dk / !(#$ sf] laxf/–g] k fn e" s Dk o;sf
 cyf{t OlG8og Kn]6 pQ/tk{m lg/Gt/ ultzLn xF'b} hfg]         pbfx/0fx¿ DfflgG5g . lxdfnL >[Înfdf ljutdf uPsf
 k|s[of (Plate Tectonics) df sl/a % s/f]8 jif{clw            cGo e"sDkx¿sf] vf]hL u/L To:tf e"sDkx¿ k'g/fj[lQ
 o'/f]l;og Kn]6sf] blIf0fL pkv08 -ltAatLog Kn]6_ ;Fu         x'g] ;do, :yfg / e"sDksf] dfg cflbsf] cWoog–
 7Ss/ vfg uof] . ttkZrft OlG8og Kn]6 jflif{s @)             cg';Gwfg ug'{kg]{ x'G5 . o:tf cfFs8fx¿n] e"sDkLo
 ldlnld6/sf b/n] ltAaltog Kn]6d'lg 3':g hfFbf o;             k|sf]ksf]] ;xL d"Nofªsg u/L o; If]qdf e"sDksf]
 If]qdf adf{b]lv lxGb's'z;Dd sl/a @,%)) ls=ld=               c;/af6 x'g;Sg] dfgjLo ;|f]t–;fwg Pj+ lhpwgsf]
 nfdf] lxdfno >[Înf aGg uPsf] xf] . oL kxf8x¿                IfltnfO{ Go"gLs/0f ug{ ;3fp k'¥ofpF5 .
 ef} u le{ s ;dosf] lx;fan] gofF l;lh{ t kxf8x¿              7"nf tyf demf}nf e"sDkx¿ ef}ule{s b/f/x¿sf]
 dflgG5g . OlG8og Kn]6 ltAaltog Kn]6d'lg 3':g]              lqmofzLntfaf6 pTkGg x'g] x'Fbf lxdfnL If]qdf e"sDk
 k|lqmofdf ;l~rt e"sDkLo ann] dxfe"sDksf] ¿k lng]            pTkGg ug{ ;Ifd o:tf lqmofzLn b/f/x¿sf] klxrfg
 xF'bf of] If]q e"sDkLo hf]lvd If]qdf kb{5 . ljut            ug'{ cTofjZos 5 . o:tf b/f/x¿sf] lqmofzLntfsf]
 !)) jif{leq o; If]qdf uPsf dxfe"sDkx¿ h:t} ;g              k' g /fj[ l Q;d] t ljleGg tl/sf ckgfO{ d" N ofª s g
 !*(& / !(%) sf] cf;fd e"sDk, !()% sf] sfªu8f               ug'{kb{5 . ;fwf/0ftof hlt 7""nf] e"sDksf] dfg eof],
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                      xfd|f] k|lta4tf                        ÛÛ
                                                         /)f÷
                                                  kof{ j /)f ÷ 10
k|fs[lt k|sf]k
;fndf klZrd g]kfndf uPsf] e'OFrfnf]sf sf/0f !)#               e";txsf] s'g} sdhf]/ :yfgaf6 Hjfnfd'vL k'm6g]u5{ .
hgfsf] hofg uPsf], #(! hgf 3fOt] ePsf / @%,)*^                o;/L Hjfnfd'vL lj:kmf]6 x'Fbf To;j/k/sf] hldg
3/ eTs]sf lyP . ljqmd ;Djt !(() sf] df3 @ ut]                xlNnguO{ e' O F r fnf] cfpF 5 . o:tfvfn] e' O F r fnf]
;f]daf/ g]kfnsf] dWoefu tyf laxf/df Ps eoªs/                 Hjfnfd'vL lj:kmf]6g x'g] ;Defljt If]qx¿df hfg]u5{ .
ljWj+;fTds e'OFrfnf] uPsf] lyof] . h;df nueu *,%!(            o;}u/L, k[YjLsf] ;txdf 7"nf–7"nf rnfodfg r§fgsf
hgfn] Hofg u'dfpg'sf ;fy} nfvf}F kl/jf/ 3/af/ljxLg            ;txx¿ cyjf e"v08 -6]S6f]lgs Kn]6_ x¿ 5g . oL
ePsf lyP . To; e'OFrfnf]n] *),*(# 3/ kftfndf                  ljzfn e"v08x¿ Pscfk;df vlK6Fbf jf 5'l§Fbf k[YjLsf]
wl;Psf lyP eg] !@^,#%% 3/ a:g gldNg]u/L Ifltu|:t              dflyNnf] ;tx;Dd k'Ug]u/L hf]8bf/ sDkg k}bf x'G5 /
x'gk'u]sf lyP .                                               o;}nfO{ e'OFrfnf] elgG5 . kf}/fl0fs syg / j}1flgs
;j{k|yd e'OFrfnf] s] xf] / s;/L hfG5, To;sf] ljifodf          JofVof a]Unfa]Un} eP tfklg e'OFrfnf] dflg;n] /f]s]/
s]xL rrf{ ug'{ plrt xf]nf . kf}/fl0fs ls+jblGtcg';f/          g/f]lsg] tyf slxn] hfG5 eg]/ eljiojf0fL ug{ g;lsg]
ljzfn s5'jfsf] 9f8dfly plePsf rf/ eLdsfo xfQLn]               k|fs[lts k|lqmof xf] eGg] ljifo eg] ;dfg 5 .
k[YjLnfO{ af]ls/fv]sf 5g . tL xfQLnfO{ af]ls/fVg]            o:tf k|nosf/L k|fs[lts k|lqmofx¿sf sf/0f e";txdf
s5' j f jf k[ Y jLnfO{ cfˆgf] 9f8df c8 o fpg] rf/            cg]s kl/jt{g cfpg] u5{ . g]kfnsf] pQ/L e]udf kg]{
xfQLdWo] s;}n] s'g} klg sf/0fn] clnslt klg xnrn               lxdfno >[ªvnfx¿ o:t} k|lqmofx¿sf sf/0f ;d'b|L
u/] eg] k[YjL xlNnG5, kmn:j¿k e'OFrfnf] hfG5 . ptf,           ;txaf6 p7]/ ag]sf x'g eg]/ e"ue{zf:qLx¿ atfpF5g .
j}1flgsx¿sf] syg eg] a]Un} 5 . k[YjLsf] leqL ;txdf            !(() ;fnsf] dxfe"sDk klg ef/tLo e"v08 -OG8f]
ljBdfg clt pRrtfkqmdsf sf/0fn] x/]s j:t'x¿                    Uofªufl6s Kn]6_ ltAatL e"vG8 -l6a]l6og Kn]6_ lt/
klUnP/ t/n cj:yfdf plDn/x]sf x'G5g . e"–ue{sf] of]           ;+;/0f -;g]{ k|lqmof_ sf sf/0fn] pTkGg ePsf] lyof] .
cj:yfaf6 ToxfF pTkGg pRrrfk clws ePkl5                        ;f] dxfe"sDksf sf/0fn] k"jL{ g]kfnsf lxd>[ªvnfx¿
  plt nfdf] k'g/fj[lQ ;do x'G5 . pbfx/0f :j¿k sl/a            P]ltxfl;s tyf k"j{–P]ltxfl;s e"sDkx¿sf] cWoog
  * /]S6/:s]nsf] e"sDksf] k'g/fj[lQ ;do sl/a #))              ltgn] 5f8]/ uPsf ef}ule{s c;/x¿sf] vf]h tyf
  b]lv %)) jif{;Dd x'G5 . ctM nfdf] k'g/fj[lt ePsf            cGj] i f0faf6 ug{ ;lsG5 . vf] h sf] l;nl;nfdf
  e"sDkx¿sf] d"NofÍg ug{ nfdf] cjlwsf] e"sDkLo                cGj] i f0ffTds pTvgg klg ug' { k g] { x' G 5 . o;/L
  cfFs8fsf] cfjZostf kb{5 .                                   cfjZos k/]df pTvgg u/L k[YjLsf] ;txsf] :j¿k
  o:tf e"sDkx¿ dfgj;Eotfsf] ljsf; eO;s]kl5 o;                 tyf ef}ule{s ;"rsx¿sf] cGj]if0f u/L P]ltxfl;s tyf
  If]qdf sltk6s uP eGg] cWoog–cg';Gwfg ug{                    k"j{–P]ltxfl;s e"sDksf] cWoog tyf cg';Gwfg ug]{
  e"sDkLo cfFs8fsf] ljleGg ;|f]tdf cfwfl/t x'g'kb{5 .         ljwfnfO{ Paleoseismology elgG5 .
  To;sf nflu ljleGg kf}/fl0fs u|Gy, lznfkq / tfd|kq           e"sDk hfFbfsf] ;dodf 5f8]/ uPsf c;/x¿df hldg
  cflbsf] cWoog u/L P]ltxfl;s e"sDksf] vf]hL ug'{kg]{         wl;g] (Liquefaction), klx/f] hfg] (Landslide), hldgsf]
  x'G5 . lnlvt Oltxf;sf] cefjn] ubf{ P]ltxfl;s                ;tx lau|g] (Surface Deformation), e"sDk ;Fu;Fu}
  b:tfj] h af6 w] / } k' / fgf e" s Dksf] d" N ofª s g ug{   hldg ;g]{ (Co-seismic Slip) cflb kb{5g . logsf]
  ;lsFb}g . pbfx/0f:j?k, g]kfn lxdfnodf ;aeGbf                cWoogaf6 ljutdf pTkGg ePsf e"sDkx¿sf] ljleGg
  k'/fgf] pNn]v ePsf] e"sDk ;g !@%% df /fhf ceo              ;"rs Pj+ tYofªssf af/] hfgsf/L kfpg ;lsG5 .
  dNnsf] kfnfsf] b]lvG5 . o;df plNnlvt j0f{gx¿                g]kfndf e"sDk;DaGwL cWoog–cg';Gwfg vfgL tyf
  klg j}1flgs lgis;{ lgsfNg kof{Kt / ljZj;gLo klg             e"ue{ ljefusf] /fli6«o e"sDkdfkg s]Gb|, n}grf}/n]
  b]lvFb}gg . e"sDk gfKg] oGqaf6 ;+slnt cfFs8faf6            k|mfG;sf] DASE ;Fusf] ;+o'Qm ;+nUgtfdf ub}{ cfPsf]
  klg ;fwf/0ftof ;g !(^) sf] bzskl5sf                        5 . o; s]Gb|n] g]kfn clw/fHosf] k"j{b]lv klZrd;Dd
  e"sDkx¿sf] dfq dfg Pjd s]Gb|laGb' ;"Idtfk"j{s              dWokxf8 / r'/]kxf8sf] If]qdf :yfkgf ul/Psf @!
  lgwf{/0f ug{ ;Dej 5 . b/f/x¿ lqmofzLn eO{ e"sDk             j6f ;fOl:ds :6];gx¿ ;+rfng u/L e"sDkx¿sf]
  hfFbf s'g} g s'g} ef}ule{s c;/ 5f8]/ hfg] x'Fbf             lg/Gt/ cWoog ul//x]sf] 5 . ljut !) jif{otf
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                       xfd|f] k|lta4tf                       ÛÛ
                                                          /)f÷
                                                   kof{ j /)f ÷ 11
k|fs[lt k|sf]k
ef/tLo d}bfgL efux¿eGbf nueu % ld6/ dfly p7]sf              kl/jt{g x'Fb} uO/x]sf] 5 . o; If]qdf olb b'O{ ;o
lyP . ljqmd ;Djt !#!! b]lv !(() ;Ddsf] ^&( jif{df          jif{;Dd 7"nf] e'OFrfnf] guPsf] v08df ;+;/0f jf
g]kfnn] !(() ;fnsf] dxfe"sDk hlQs} zlQmzfnL !)              ;ª3if{0fsf sf/0f oL e"v08x¿ @)) x @ = $)))
j6f e'OFrfnf] a]xf]/]sf] Oltxf; 5 . ul0ftLo cf};tsf]        ;]lG6ld6/ cyjf $ ld6/hlt wl;g] x'G5 . o:t}u/L, kfFr
l;4fGtcg' ; f/ ;/b/ ^&=( jif{ d f Psk6s o:tf]               ;o jif{;Dd klg s'g} 7"nf] e'OFrfnf] guPsf] v08df eg]
ljgf;sf/L dxfe"sDk uPsf] b]lvG5 . jf:tjdf o;/L              !) ld6/hlt wl;g] x'G5, h;sf] kl/0ffd cf7 /]S6/:s]n
lglZrt ;dosf] cGt/fndf e'OFrfnf] uOlbg] eP ;fob             a/fa/sf] e'OFrfnf]df kl/0ft x'g]5 . cyf{t o; If]qdf
eljiojf0fL ug{ ;lsGYof] xf]nf . t/, l:ylt o:tf] 5}g .       s'g} b'O{ dxfe"sDkaLrsf] ;dofGt/ hlt a9of], plt
t}klg Oltxf;sf] n]vfhf]vf / xfn;fn} ePsf ljleGg             cfufdL e'OFrfnf]sf] c;/ cem ljgf;sf/L x'g] x'G5 .
cWoogx¿n] eg] &) b] l v !)) jif{ ; Dddf Pp6f                o;sf] dtna e'Orfnf] hlt l9nf] uof], To;sf] kl/0ffd
                                                                              F
dxfe"sDk cfpg] alnof] ;Defjgf b]vfPsf] 5 . !(()             jf dfk plt g} a9g uO{ To;af6 x'g] ljgf;sf] tLj|tf
;fnsf] e'OFrfnf] uPsf] cfh &) jif{ k"/f ePsf] 5 .           emg–emg a9b} hfG5 . kfNkf, a'6jn, e}/xjfh:tf
g]kfnsf] klZrdf~rn tyf dWoklZrdfQrn If]qdf eg]              7fpFx¿df clxn];Dd e'Orfnf] guPsfn] eljiodf klg
                                                                                      F
s'g} 7"nf] dxfe"sDksf] lnlvt cyjf k|fdfl0fs Oltxf;          hfFbg eg]/ 9'Ss x'g' s'g} klg xfntdf a'l4dfgL 7xl/Fbg .
                                                                  }                                             }
k|fKt x'g g;s]sf] sf/0faf6 of] If]q cem} k|nosf/L           lsgeg] g]kfnsf] s'g} klg e"–efu e'Orfnf]sf] vt/faf6
                                                                                                  F
dxfe"sDksf] rk]6fdf kg]{ ;Defjgf alnof] x'Fb} uO/x]sf]      d'Qm 5}g / g]kfnel/ g} ;fgf, demf}nf tyf 7"nf–7"nf
5 . o;sf] sf/0f s] eg] ef/tLo e"v08 ltAatL                  e'Orfnf] uO{ g} /xg]5g . e'Orfnf] g t /f]Sg ;lsG5, g
                                                                F                        F
e"v08lt/ k|ltjif{ @ ;]lG6ld6/sf b/n] ;+;/0f eO/x]sf]n]      s'g–s'g ldltdf jf ;dodf sqf e'Orfnf] cfpF5g eg]/
                                                                                                F
g] k fnsf] sf7df8f} F / ef/tsf] b] x /fb' g aLrsf] b" / L   ls6fgL;fy eljiojf0fL ug{ g} ;lsg] l:ylt 5 .
 ;ª s lnt ;fOl:ds cfF s 8f tyf cGo cWoog– txn] 7f8f] sf6]/ dfly hfg] k|lqmof, tyf e"–;txsf]
 cg';Gwfgx¿af6 lxdfnosf] ;fOl:ds rqmsf] df]8]n aflx/L :j?k / ljleGg txx¿ aLrsf] cfGtl/s
 ljsf; ul/Psf] 5 . h;cg';f/ o; If]qdf uPsf ;+/rgfsf] cfwf/df ul/G5 . dflysf] tYox¿af6 tL
 dxfe"sDkx¿ r'l/ofsf] blIf0fL k]mbdf cjl:yt b/f/ e"sDkx¿sf] ;fk]lIfs pd]/ yfxf eP klg ltgsf]
 (Himalayan Frontal Thrust, HFT) df xnrn jf:tljs pd]/ cyf{t e"sDk uPsf] slt jif{ klxn] xf]
 pTkGg eO{ cyjf cem blIf0fL efudf gofF b/f/sf] eGg] k|:6 x'Fb}g . tL e"sDkx¿sf] jf:tljs pd]/ yfxf
 lgdf{0f eO{ ;txdf lg:s]sf] kfOG5 . To;}n] /fli6«o kfpg e"sDkn] c;/ kf/]sf / e"sDkkl5 y'kfl/Psf
 e"sDkdfkg s]Gb|n] k|mfG; / cd]l/sfsf j}1flgsx¿;Fu efudf /x]sf k|fËl/s /]l8of]wdL{ tŒj Carbon-14 sf]
 ldnL r' l /of kxf8sf] blIf0fL k] m bsf] cf;kf;df cWoogaf6 yfxf kfpg ;lsG5 . h;sf nflu lxdgbL,
 Paleoseismological cWoog–cg';Gwfg ug{;d]t ;'? vf]nf xfjf cyjf cGo s'g} ;|f]tn] To; ;dodf NofO{
 ul/;s]sf] 5 .                                           y'kf/]sf] sf7sf] 6'qmf k|of]u ul/G5 .
 k" j { – P] l txfl;s e" s Dkx¿sf] cWoog ubf{ To:tf pTvgg sfo{ ug{'k"j{ pTvgg ug]{ pko'Qm 7fpFsf]
 e"sDkx¿n] 5f8]/ uPsf c;/x¿ xfn vf]nfn] y'kf/]sf] 5gf]6 ug{sf nflu ;Defljt If]qsf] 6f]kf]u|flkms gS;f
 y]u|f] (Alluvial Deposit) sf] y'k|f] d'gL / kxf8af6 e"– (Topographical Maps), Pl/on kmf]6f]u|fkm (Aerial
 Ifo eO{ kxf8sf] k]mbsf] ;Dd k/]sf] efudf y'kf/]sf] Photos) / ;]6]nfO6 Od]h (Satellite Images) cflbsf]
 y'k|f] (Colluvial Deposit) df k'l/g uPsf] x'Fbf To:tf lj:t[t cWoog u/L :ynut lg/LIf0f;d]t ug{'kb{5 .
 7fpFdf pTvgg sfo{ u/L tL e"sDkn] 5f8]/ uPsf g]kfn lxdfnosf] ;Gbe{df pTvgg ug]{ 7fpFsf] klxrfg
 c;/x¿sf] cWoog ul/G5 . o:tf] pTvgg sfo{ ubf{ lgDg rf/ aF'bfaf6 ug{'kg]{ x'G5 .
 Ps jf PseGbf a9L e"sDksf c;/x¿ k]mnf kfg{ != k|fs[lts Scarp / Tectonic Scarp sf] klxrfg
 ;lsG5 . Paleoseismological cWoog r§fg tyf @= b/f/sf] Foot-wall / Hanging-wall sf] l:ylt
 df6f]sf txx¿aLrsf] lj:yfkg, gofF txnfO{ k'/fgf] #= Tectonic Scarp sf] prfO % ld6/eGbf sd
               jftfj/0fLo ;r]ttf Û                             xfd|f] k|lta4tf                   ÛÛ
                                                        /)f÷
                                                 kof{ j /)f ÷ 12
k|fs[lt k|sf]k
;fwf/0ftof e'OFrfnf] cfkm}Fn] s;}nfO{ dfb}{g t/ o;sf]       yfxf kfpg' plQs} ;fGble{s x'G5 . e'OFrfnf] hfFbf
sf/0faf6 elTsPsf sdhf]/ 3/, k'n cflb dfgjlgld{t             hldgsf] ;tx sDkg x'g] x'Fbf ;aeGbf klxn] 3/sf] hu
;+/rgfx¿sf] eUgfjz]ifn] lsr]/ jf e'OFrfnf]sf] a]nf          xlNnG5 . hudfly ag]sf] ufx|f] hlt cUnf] 5, TolQ g}
xtfl;P/ ;fF3'/f] :yfgaf6 w]/}hgf Ps}k6s efUg jf             sDkgsf] j]u a95 / ;aeGbf cUnf] efudf of] j]u klg
lg:sg vf]Hbf lslrP/ dflg;sf] Hofg hfg] ub{5 .               ;aeGbf tLj| x'G5 . pbfx/0fsf] nflu 7f8f] kf/]/ e'O{+df
ljutsf e'OFrfnf]x¿n] eTsfPsf / To:tf k|nosf/L               ufl8Psf] l;wf / !) ld6/ cUnf] kfOknfO{ hldg
k|sf]kx¿df ar]sf ejgx¿sf] lj:t[t cWoog tyf                  ;tsdf ! ;]lG6ld6/ bfofFafofF ;g]{u/L xNnfPsf] v08df
ljZn]if0f k|fljlwsx¿n] u/]sf 5g . o;sf] lgrf]8sf]          To;sf] 6'Kkf]rflxF !) ;l]G6ld6/ bfofFafofF k'UghfG5 .
¿kdf e"sDk k|lt/f]wfTds lgdf{0f k|ljlwsf] ljsf; ePsf]       ctM 3/ hlt cUnf] eof], sDkgsf] j]u TolQ g} 7"nf] x'g]
5 . pQm k| l jlwsf] k| o f] u u/] / agfOPsf 3/x¿            x'Fbf cUnf 3/x¿sf] t'ngfdf xf]rf 3/x¿ e'OFrfnf]af6
e'OFrfnf]sf] a]nf ;fwf/0f tl/sfn] ag]sf 3/x¿sf]             a9L ;' / lIft x' G 5g . g] k fndf ePsf 3/x¿sf]
t'ngfdf w]/} ;'/lIft /xG5g / hgwgsf] Iflt klg guGo         ljZn] i f0ffTds cWoog ubf{ lgDgcg' ; f/sf]
x' g ] x' G 5 . ;fljss} lgdf{ 0 f ;fdu| L x¿ ;' w fl/Psf]   sdLsdhf]/Lx¿sf sf/0f e'OFrfnf]sf] df/af6 aRg
k|ljlwcg';f/ k|of]u u/]/ o:tf e"sDk k|lt/f]wfTds            g;Sg] s'/f kQf nfu]sf] 5, h'g xfd|f 3/df ePsf
3/x¿ agfpg ;lsG5 .                                          o:tf sdLsdhf] / LnfO{ x6fP/ gofF 3/nfO{ e" s Dk
e"sDk k|lt/f]wfTds k|ljlwsf] rrf{ ug'{eGbf klxn]            k|lt/f]wfTds agfpg ;lsG5 .
e'OFrfnf]n] ejgdf s;/L c;/ ug{ eg]/ hfGg' h?/L                    • 3/sf] cfsf/k|sf/ tyf rf}8fOsf] t'ngfdf
x'G5 . ;fljssf 3/x¿df ePsf sdLsdhf]/L tyf                             nDafO w]/} g} a9L x'g', sdhf]/ lgdf{0f ;fdu|Lsf]
ltgLx¿nfO{ e'OFrfnf]sf] ;fg} wSsfaf6 n8fpgsf] sf/0f                   k|of]u ul/g' .
 $= ;fgf vf]N;fx¿af6 df6f], l;N6, afn'jf / u|fe]nx¿
                             vf]N;fn] aufP/ NofPsf] kbfy{x¿ b/f/sf Foot-wall
 hDdf x'g] 7fpF              df hDdf x'g] xF'bf Hanging-wall df ePsf s8f
                             r§fgdf eGbf e"sDksf c;/x¿ oL kbfy{x¿df :ki6
 o:tf] cj:yf ljleGg 6]S6f]lgs jftfj/0f (Tectonic
                             b]Vg ;lsG5, ;fy} o:tf kbfy{x¿df k|r'/ dfqfdf
 Environment) df km/s–km/s x'g ;Sb5 .
                             k|fËl/s tŒj (Carbon bearing substance) kfpg
 k|fs[lts Scarp ePsf] 7fpFdf pTvgg sfo{ ug{ sl7g
                             ;lsg] ePsf]n] e"sDkx¿sf] pd]/ kQf nufpg;d]t
 x'G5 . lsgeg] o:tf Scarp x¿ ;fwf/0ftof vf]nfn]
                             ;lhnf] kb{5 .
 sf6b} agfPsf] PstkmL{ lsgf/fdf b]lvG5g . h;df
                             @)%* ;fnsf] d+ l ;/ dlxgfdf vfgL tyf e" u e{
 vf]nfn] w]/}cufl8 y'kf/]sf] k'/fgf] df6f], l;N6 / afn'jf
                             ljefusf] /fli6«o e"sDkdfkg s]Gb|–n}grf}/, k|mfG;sf]
 tx lg/Gt/ vf]nfsf] s6fOn] ubf{ aufP/ n}hfg] xF'bf
                             DASE / CNRS / cd]l/sfsf] California State
 o:tf 7fpFx¿sf b/f/x¿df ;fk]lIfs lj:yfkg b]lvPtf
                             University sf j}1flgsx¿sf] ;+o'Qm 6f]nLn] dxf]Q/L
 klg pQm lj:yfkgsf] qmlds ;do kQf nufpg ufx|f]
                             lhNnfsf] vo/df/f uflj;cGtu{ t df/f vf] n fdf
 x'G5 . t/ o:tf k|fs[lts Scarp x¿n] To; 7fpFj/k/
                             pTvgg sfo{ ;DkGg u/]sf] 5 . ;f] sfo{df pQ/–
 pTvgg sfo{sf nflu pko'Qm 7fpF k]mnf kg{ ;Sg]
                             blIf0f / k"j{–klZrd lbzfdf u/L sl/a %) ld6/ nfdf],
 alnof] ;DefjgfnfO{ lgb]{lzt ub{5 . To;}n] o:tf 7fpF
                             % ld6/ rf}8f / % ld6/ ulx/fOsf b'O{j6f 6«]Gr vlgPsf
 j/k/ % ld6/eGbf sd prfO ePsf Tectonic
                             lyP . h;sf] k|f/lDes glthfaf6 To; If]qdf ljutdf
 Scarps / ;fgf] vf]N;fx¿n] aufP/ NofPsf kbfy{x¿
                             sDtLdf b'O{j6f e"sDkx¿ uPsf] x'g;Sg] cg'dfg ug{
 hDdf x'g] 7fpF k]mnf k/]df tL 7fpFx¿ pTvgg sfo{sf]
 nflu pko'Qm dflgG5g . Tectonic Scarps sf] prfO
                             ;lsG5 . t/ oL e"sDkx¿ slxn] uPsf lyP eGg] tYo
 % ld6/eGbf a9L ePdf b/f/sf Hanging-wall /
                             Carbon-14 sf] kl/0ffd k| f Kt ePkl5 dfq eGg
 Foot-wall sf] ;DaGw cWoog ug{ w]/} ulx/f] vfN8f]
                             ;lsg] 5 . ;f] kl/0ffd k| f Kt ug{ ljleGg txaf6
 vGg'kg]{ x'G5, h'g w]/} vlr{nf] / c;'/lIft x'g ;Sb5 .
                             Carbon-14 sf gd'gfx¿ ;ªsng u/L k|of]uzfnf
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û       xfd|f] k|lta4tf                       ÛÛ
                                                        /)f÷
                                                 kof{ j /)f ÷ 13
k|fs[lt k|sf]k
       • df]6f] tyf w]/} jhg ePsf] leQf / 5fgf] agfpg]      agfpg'k5{ . ljleGg ;txdf t];f]{ k|anLs/0f k]6L, s'gf,
            rng x'g'                                        hf]gL{ tyf ‰ofn, 9f]sfx¿sf] bfofFafofF 7f8f] k|anLs/0f
       • ufx|f]df k|of]u ul/Psf OF6f tyf 9'ªufx¿aLr        clgjfo{¿kdf /fVg'k5{ . 3/sf k|d'v cªux¿ hu, ufx|f],
            /fd|f] aGwg jf hf]8fOsf] cefj x'g' .            rf]6f tyf 5fgfsf] aLrdf /fd|f] aGwg u/]/ agfpg] /
       • ufx|f], rf]6f, 5fgf cflb Pscfk;sf aLrdf            rf]6f, 5fgfdf ;s];Dd xn'sf lgdf{0f ;fdu|Lsf] k|of]u
            /fd|f];Fu aGwg gx'g' / s'gf tyf hf]gL{x¿        /fd|f] x'G5 .
            sdhf]/ x'g' .                                   o; lsl;dsf] k|ljlwåf/f 3/ agfpFbf % b]lv & k|ltzt
       • 3/sf] tNnf] tnfdf k;nsf nflu rf} 8 f               a9L vr{ x'G5 . eljiodf cfOkg]{ e'OFrfnf]sf df/af6
            9f]sfx¿ /flvg' .                                x'g] hgwgsf] Iflt sd ug{ olt a9L nufgL u/]/ 3/
       • ljutdf k|of]u ul/g] u/]sf sf7sf] t];f]{ aGwg       agfpg' a'l4dfgL x'G5 eGg] s'/fdf s;}sf] b'O{ dt
            tyf 7f8g] vfFaf / blng tyf lgbfndf /flvg]       gxf]nf . e"sDk k|lt/f]wfTds k|ljlwsf] ;fy{stf tyf
            u/]sf r's'nsf] rng x/fpFb} hfg' .               o;sf] ;+lIfKt k|fylds 1fg k|To]s g]kfnLnfO{ ;'ne
                                                            x'g clt cfjZos 5 .
       • ‰ofn, 9f]sf, leQ] b/fhh:tf efux¿ ufx|f]df
            htftt} /flvg' .                                 alg;s]sf 3/sf] klg e"sDkLo hf]lvd n]vfhf]vf u/L
                                                            sdhf]/ ;fljt ePsf 3/x¿nfO{ ;Defljt e'OFrfnf]af6
Pn 6L jf o" cfsf/ jf afFs] k/]sf 3/x¿sf] t'ngfdf           arfpgsf nflu ljz]if dd{t;'wf/ ug]{ k|ljlwsf] ljsf;
juf{sf/ jf cfoftsf/ 3/x¿ ;'/lIft x'G5g . rf}8fOsf]         eO;s]sf] 5 . o:tf] k|ljlwnfO{ e"sDkLo ;'b[9Ls/0f
tLgu'0ff jf ;f]eGbf nfdf] / tLg tnfeGbf cUnf] 3/            elgG5 . klxn] g} alg;s]sf t/ e"sDkLo lx;fjn]
gagfpg' /fd|f] x'G5 . olb ;f]eGbf cUnf] 3/ agfpg            sdhf]/ b]lvPsf 3/x¿nfO{ geTsfO{sg} yk lgdf{0f
k/]df of]Uo k|fljlwssf] k/fdz{ lnP/ dfq lgdf{0f sfo{        ;fdu|Lsf] k|of]uaf6 e"sDkLo ;'b[9Ls/0f (Sesmic Ret-
ug' { k 5{ . l:y/ tyf vF l bnf] ;txdf plrt gfk /            rofitting) ug{ ;lsG5 . alg;s]sf] 3/nfO{ k"/} eTsfP/
cfsf/sf] kSsL hu /fv]/ e/sf] jhg ;s];Dd sd                  gofF 3/ agfpg cfly{s tyf cGo sf/0fn] ;a}sf nflu
ug]{ lgdf{0f ;fdu|L tyf k|ljlwsf] k|of]u u/L 3/ agfpg'      ;Dej gx'g ;S5 . t/, o:tf 3/df e"sDkLo ;'/Iffsf
kb{5 . plrt gfk, cfsf/ tyf :yfgdf dfq ‰ofn–                 nflu ‰ofn, 9f] s fx¿sf] gfk / :yfgdf x] / km] /
9f]sf /fVg'k5{ . leQfdf k|of]u x'g] lgdf{0f ;fdu|Lx¿        cTofjZos yk aGwg tyf k|anLs/0fx¿ /fv]/ ;'/lIft
Pjd s' g f tyf hf] g L{ x ¿aLr /fd| f ] aGwg x' g ] u /L   agfpg ;lsG5 .             ❊



   /fli6« e"sDk ;'/Iff lbj; Iflt Go"gLs/0fsf k|of;df ;fy{s agf]; .
 cWoogsf nflu ljb]z k7fOPsf] 5 .                            / California State University cd]l/sfsf] ;+o'Qm
 g]kfndf k"j{–P]ltxfl;s e"sDkx¿sf] cWoog sfo{sf]            k|of;df lxdfnosf] kl5Nnf] gofF b/f/ (HFT) sf
 l;nl;nfdf k|f= 8f= ljzfngfy pk|]tL / tfsf;L                ljleGg v08df pTvgg sfo{ u/L P]ltxfl;s / k"j{–
 gfsftfn] k"jL{ g]kfnsf] ltdfO{ vf]nf / 6f]snf lrof         P]ltxfl;s e"sDkx¿sf] cWoog ug]{ sfo{qmd /x]sf]
 aufg If]qdf pTvgg sfo{ u/L sl/a !,@)) b]lv                5 . k| f /lDes cg' d fgcg' ; f/ k" j { b ] l v klZrdL
 !,))) jif{ cl3 To; If]qdf e"sDk uPsf] x'g ;Sg]             l;dfgf;Dd h;sf] kl/j]zdf g]kfn clw/fHodf sl/a
 lgisif{ lgsfn]sf 5g . o:t}, cWoog ef/tsf] b]x/fb'g        @) 7fpFdf 6]«Gr pTvgg u/L P]ltxfl;s tyf k"j{–
 If]qdf ;]lGyn s'df/ / j]:g':sLsf] l6dn] pTvgg sfo{        P]ltxfl;s dxfe"sDkx¿sf] ef}ule{s c;/ lgwf{/0f ug{
 u/L cfheGbf sl/a ^%) jif{otf b'O{j6f e"sDk                 ;s] ;do;fk]If e"sDk d"NofÍg ug{df 7"nf] ;3fp
 uPsf] lgisif{ pTvgg sfo{af6 cfPsf] cfFs8faf6              k'Ug ;Sg] b]lvG5 .
 lbPsf 5g .                                                -;fef/ M ;dfrf/ klqsf, cÍ–!(, g]kfn ef}ule{s
 cfpFbf jif{df vfgL tyf e"ue{ ljefu, DASE France,           ;dfh, j}zfv @)%(_
         jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                     xfd|f] k|lta4tf                       ÛÛ
                                                        /)f÷
                                                 kof{ j /)f ÷ 14
k|fs[lt k|sf]k
 k|sf]k Go"g ug{ cfd;~rf/ dxŒjk"0f{
g]kfnsf] ef}uf]lns cjl:ylt, ljljwfo'Qm df};d / sf]dn           hg;fwf/0f;Dd kx' F r /xg] cfd;~rf/sf dfWodsf]
e" – ;txsf sf/0f af9Lklx/f] , v8] / L, e' O F r fnf] h :tf     k|efjsf/L pkof]u ug{ cfd;~rf/sdL{nfO{ k|sf]k;DaGwL
k|fs[lts k|sf]ksf b[li6n] hf]lvdk"0f{ 5 . To;df klg            tflnd, 1fg, ;"rgf, ;dGjo, n]vgj[lQ cflbsf nflu
;dfh clzIff, c1fgtf / ul/aLn] cfqmfGt ePsfn]                   gLltut Joj:yf x'gkg]df ;xefuLx¿n] hf]8 lbPsf lyP .
                                                                                    ' {
k|fs[lts ;|ftdfly a9]sf] dfgjLo cltqmd0f / ljgf;n]
               ]                                               sfo{zfnfdf ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfnosf ;x;lrj
ubf{ Pstkm{ k|fs[lts k|sf]kaf6 x'g] Ifltdf j[l4 eO/x]sf]       ;'zLn l3ld/]n] k|sf]k Joj:yfkg sfo{df ;dod} Wofg
5 eg] csf]tkm{ /f]usf] dxfdf/L, cfunfuL, ef]sd/Lh:tf
                 {                                             k'¥ofpg;s] o;af6 x'g] Iflt 36fpg ;lsg] s'/fdf hf]8
k|sf]ksf] Iflt klg al9/x]sf] 5 . o:tf k|sf]kaf6 x'g] Iflt      lbFb} o;;DaGwL hgr]tgf clej[l4 ug{ cfd;~rf/sf] pkof]u
Go"g ug{ r]tgf clej[l4n] cxd e"ldsf lgjf{x ug]{ x'bf   F      ug'{kg]{df hf]8 lbg'eof] . To;}u/L g]kfn 6]lnlehgsf
cfd;~rf/sf dfWodn] o;df dxŒjk" 0 f{ sfo{ ug{                   dxfk|aGws b'uf{gfy zdf{n] g]kfndf ljB'tLo tyf 5fkfsf
;Sb5g .                                                       ;~rf/dfWodsf] /fd|f] ljsf; eO;s]sf] x'bf oL dfWodn]
                                                                                                           F
/fli6«o e"sDk ;'/Iff lbj;–@)^) sf] cj;/ kf/]/ /fli6«o          k| s f] k Joj:yfkg, k" j { t of/L / p4f/sf ;DaGwdf
;dfrf/ ;ldlt, PS;gP8 g]kfn, e"sDk k|ljlw /fli6«o               gful/snfO{ ;r]t u/fpg;Sg] wf/0f JoQm ug'eof] . {
;dfh tyf Pl;og l8hf:6/ lk|k8g]; ;]G6/n] ;+oQm¿kdf'             sfo{qmddf /fli6«o ;dfrf/ ;ldltsf cWoIf >L/fdl;+x
cfof]hgf u/]sf] æk|sf]k Joj:yfkgdf cfd;~rf/dfWodsf]            a:g]tn] k|sf]knfO{ klg ljsf; kqsfl/tfsf] cleGg cªusf]
e"ldsfÆ ljifos sfo{zfnfsf jQmf tyf sfo{kq k|:tf]tfn]           ¿kdf cufl8 a9fpg'kg]tkm{ hf]8 lbFb} k|sf]k b}jLzlQmaf6
                                                                                         {
cfd;~rf/dfWodn] hgtfnfO{ k|sf]k;DaGwL k'g:yf{kgf,              geO{ k|fs[lts jf dfgjLo lqmofsnfksf sf/0f cfpg]
k"j{tof/L / p4f/sf If]qdf ;r]t u/fpg;Sg] atfP .                x'Fbf o;af6 x'g] Iflt Go"g ug{ hgtfdf r]tgf Nofpg
sfo{zfnfdf k|sf]kaf6 ljZj, Pl;of / g]kfndf ;g !(*@            ;~rf/dfWod k|efjsf/L x'g] atfpg'eof] .
b]lv @))@ sf] cjlwdf ePsf] hgwgsf] Ifltsf] ljj/0f              e"sDkljb OlGhlgo/ dx]z gsdL{n] g]kfn e"sDkLo b[li6n]
k| : t' t ub} { g] k fndf hgwgsf] Iflt cTolws x' g ' d f
r]tgfsf] cefj g} k|dv sf/s /x]sf]tkm{ ;ªst ul/Psf]
                         '                     ]               hf]lvdk"0f{ /x]sf] hgfpFb} g]kfndf !(() ;fnsf] h:t} !!
lyof] . af9Lklx/f]sf] k|sf]k x/]s jif{ cfpg] g]kfndf           j6f e'Orfnf] cfO;s]sf] / km]l/ klg To:t} e'Orfnf] cfP
                                                                         F                                      F
To;af6 jif]{gL sl/a #)) hgfsf] d[To' x'g] / b;f}F xhf/         sf7df8f}Fdf $) xhf/ dflg; dg{;Sg] / 7"nf] cfly{s
dflg; k|efljt x'g]u/]sf 5g .                                  gf]S;fgL x'g] ;Defjgf /x]sf]n] a]ndf ;ts{tf ckgfpg'kg]{
                                                                                                  }
                                                               s'/fdf hf]8 lbg'eof] . k|sf]kaf/] r]tgf clej[l4n] gf]S;fgL
 ;g !(*@ b]lv @))@ ;Dddf k|sf]kaf6 ePsf] Iflt                 Go"g ug{ k|efjsf/L e"ldsf lgjf{x ug]{ x'bf kqsf/x¿nfO{
                                                                                                         F
 If]q cjlw-;g_         d[To'         k|efljt                  o;df Wofg lbg gsdL{n] cfu|x;d]t ug'{eof] .
 g]kfn    !(*@–(@            @,#%%             (^*,@##         5fkf tyf ljB'tLo cfd;~rf/dfWodsf k|ltlglw, k|sf]k
                                                               Go"gLs/0fsf If]qdf sfo{/t ;/sf/L tyf u}/;/sf/L If]qsf
           !((#–)@           #,*($           !,!$&,&*%         sl/a ^) hgfsf] ;xeflutf /x]sf] ;f] sfo{zfnfdf e"sDk
                                                               k|ljlw /fli6«o ;dfhsf cWoIf lzjaxfb'/ k|wfgfªu /
 Pl;of !(*@–(@            #@^,)&$      !,#((,^*#,%*(           dxf;lrj cfdf]bdl0f bLlIftn] cfd;~rf/dfWodn] k|sf]ksf]
           !((#–)@        $^@,&*%       @,@&$,@@),@@(          Iflt Go"g ug{ dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug{;Sg]tkm{ Oªlut
                                                               ub} { sfo{zfnfaf6 k|fKt ;'emfjsf] sfof{Gjog x'g;s]
 ljZj     !(*@–(@ !,))^,*$@              !,^@#,)#%,!@@         hgwgsf] Iflt Go"g ug{ ;lsg] s'/f pNn]v ug'eof] .   {
         !((#–)@         ^@#,(@& @,$(^,*!),&*@                 To;}u/L Pl;og l8hf:6/ lk|k8g]; ;]G6/sf a'l4 j]/fl;ªu]
                                                               tyf ;+oQm /fi6«;ª3Lo ljsf; sfo{qmdsf dfgaxfb'/ yfkf
                                                                           '
k|:t't tYofªsnfO{ x]bf{ Iflt Go"gLs/0fsf k|efjsf/L            / PS;g P8 g]kfnsf Zofd;'Gb/ 1jfnLn] lbuf] ljsf; /
pkfox¿ cjnDjg gu/]s} sf/0f Pl;ofdf k|sf]kaf6 x'g]              ul/aL lgjf/0fsf nflu klg k|sf]k Go"gLs/0f ckl/xfo{ ePsf]
Iflt t'ngfTds ¿kdf cTolws /x]sf] b]lvG5 . k|sf]k               tyf cfxtn] /fxt kfpg' gful/s clwsf/ g} ePsf] x'bf       F
cj:oDefjL eP klg k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"gLs/0f ug{             kLl8tnfO{ tTsfn /fxt pknAw u/fpg'kg]{ ljifodf hf]8
hgr]tgfn] cxd e"ldsf v]Nb5 . cftM o; sfo{df                   lbFb} cfd;~rf/;Fu ;a}n] xft]dfnf] ug'kg]{ atfpg'eof] .
                                                                                                       {
        jftfj/0fLo ;r]ttf                                    Û          xfd|f] k|lta4tf                      ÛÛ
                                                         /)f÷
                                                  kof{ j /)f ÷ 15
k|fs[lt k|sf]k
 k[     k[ Y jLsf] ef} u f] l ns agfj6, xfjf, kfgLsf]
        ;+/rgf, h}ljs / ch}ljs j:t'aLrsf] lgoldt
                                                             cflb ljifodf klg k"j{cg'dfg ug{ ;lsg] cfj:yfsf]
                                                             ljsf; eO;s]sf] 5 . e"ue{sf] cj:yfsf] cWoogåf/f
tyf cfsl:ds lqmof–k| l tlqmofsf sf/0f ljleGg                 e' O F r fnf] s f] nflu vf; If] q nfO{ s' g xb;Ddsf]
lsl;dsf 36gf tyf b'3{6gf eO/xG5g . log} lqmof–              ;Dj]bgzLn If]q xf] eg]/ lgwf{/0f ug{ ;lsg] eP klg
k|ltlqmofsf sf/0fn] x'/Latf; rNg', cl;gfkfgL kg'{,           e'OFrfnf] cfpg] ljifodf k"j{cg'dfg ug{ cfh;Dd ePsf]
clt jiff{ x'g', v8]/L kg'{, af9L cfpg', r6oª kg'{,         j} 1 flgs pGgltn] ;kmntf kfPsf] 5} g . e' O F r fnf]
l;tnx/ rNg', klx/f] hfg' / e'OFrfnf] cfpg'h:tf               cfO;s]kl5 To;sf] pTklQ s]Gb| / Ifdtfsf] dfkg x'g]
k|fs[lts k|sf]ksf 36gf lgoldt eO/xG5g . o:tf w/}            k|ljlwsf] ljsf; ePsf] eP klg of] sqf], s'g 7fpFdf /
k|fs[lts k|sf]k k|s[ltsf] ;+/rgfdf x'g] xnrn tyf             s'g ;dodf cfpF5 eg]/ cg'dfg ug{ ;lsFb}g . oltdfq
k|s[ltdf cfkm}F pTkGg c;Gt'ngsf sf/0f x'g] ub{5g            xf]Og o; k|sf]kn] af9L–klx/f]n]h:tf] s'g} lgwf{l/t


           e'Orfnf] M lgoGq0f ug{ ;ls“bg
              “                        }
                aRg] pkfo u/f}“ –kof{j/0f 8]:s
eg] sltko k|fs[lts k|sf]k dfgjLo sf/0fn] klg x'g] If]qnfO{ dfq c;/ kfb}{g . ;dy/ t/fO{, dWo tyf pRr
ub{5g . dflg;n] k|fs[lts sf/0faf6 g} pTkGg x'g] kxf8 / lxdfn, pkTosfh:tf ljleGg ef}uf]ls If]qdf
k|sf]ksf] qf;bL sfnfGt/ b]lv vKg' kl//x]s} 5 . /x]sf k|fs[lts ;fwg / dfgjlgld{t ;+/rgfnfO{ o;n]
To;df klg hg;ªVof j[l4, clgof]lht ljsf;–lgdf{0f, g/fd|/L IftljIft kfg{ ;Sb5 . To;}sf/0f e'OFrfnf]nfO{
bL3{sfnLg ;f]rsf] cefjdf ul/Psf lg0f{o / cGo sfo{, ljZjsf] ;a}eGbf k|nosf/L / ljgf;sf/L k|fs[lts
lg/Gt/ a9b} uPsf ljsf; lgdf{0fsf sfo{n] pTkGg k|sf]ksf ¿kdf lnOPsf] 5 .
kl/l:ylt tyf k|fs[lts ;|f]tdfly al9/x]sf] cltqmd0fn]
eO/x] s f] jftfj/0fLo ljgf;sf sf/0faf6 sltko e'O“rfnf] s] xf] <
k|fs[lts k|sf]k ckm}+n] lgDTofO{ dflg;n] tLgsf] ;fdgf k| f s[ l ts k| s f] k dWo] e' O F r fnf] Psbd} zlQmzfnL,
ul//xg'k/]sf] 5 . xfn;Ddsf] cWoogcg';f/ dfgjLo ljgf;sf/L / qf;bLk"0f{ k|fs[lts k|sf]k xf] . k[YjLsf]
sf/0faf6 geP/ k|fs[lts sf/0faf6} cfpg] e'OFrfnf] ef}ule{s cyjf leqL xnrnsf sf/0f k[YjLsf] ;tx
cyjf e"–sDk k[YjLsf] w/ftndf ck"/0fLo Iflt k'¥ofpg] xlNng] k|lqmofnfO{ e'OFrfnf] elgG5 . g]kfnL efiffsf
eoªs/ ljgf;sf/L k|fs[lts k|no dflgPsf] 5 . x'g t b'O{ zAb– e'O{+ = e"ld cyjf hldg / rfn = rNg',
ljZjdf k| f s[ l ts k| s f] k cfpg] k" j { ; " r gf lbg w/} xlNng'_ sf] ld>0faf6 ag]sf] e'OFrfnf]n] e"ld sfFKg]
j}1flgs k|ljlwx¿ ljsf; eO;s]sf 5g tyflk, ;a} k| l qmofnfO{ hgfpF 5 . e' O F r fnf] s f] kl/efiff lbF b }
k| s f/sf        k| f s[ l ts                                                                RofDa/sf] @)( cf} F
k|sf]ksf] k"jf{g'dfg ug]{                    e'O“rfnf] s] xf] <                              ;] G r' / L zAbsf] i fn]
sfo{ r'gf}tLk"0f{ g} /x]sf] • k[YjLsf] cfGtl/s tyf ef}ule{s cj:yfdf …hldg xNng' g} e'Orfnf]                      F
5 . df};dsf ;DaGwdf             cfpg] kl/jt{gaf6 l;h{gf x'g] c;Gt'ngsf xf]Ú eg]sf] 5 eg] g]kfn
jfo'sf] cj:yf, rfk, ult,        sf/0f pTkGg x' g ] ef} u le{ s sDkgn] /fhsLo
tfkqmddf eO/x] s f]             e";txnfO{ lbg] hf]8bf/ wSsfaf6 e"ld xlNng] k|1fklti7fgåf/f
lgoldt kl/jt{ g h:tf            lqmofnfO{ e'O“rfnf] elgG5 .                                  k| s flzt a[ x t g] k fnL
ljifosf] cWoog u/] /          • k[YjLsf] leqL ;txdf /x]sf] tftf] n]bf] kbfy{ zAbsf] z df …e' O F r fnf] ,
k"jf{g'dfg nufpg ;lsG5          -DofUdf_ aflx/ lg:sg vf]Hbf jf lg:s“bf e" s Dk jf e} F r fnf]
eg] cltj[li6, cgfj[li6          k[YjLsf] ;txdf x'g] xnrn tyf sDkg .                          Hjfnfd' v L lj:kmf] 6 g
          jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                   xfd|f] k|lta4tf                           ÛÛ
                                                         /)f÷
                                                  kof{ j /)f ÷ 16
k|fs[lt k|sf]k
cflbsf sf/0fn] k[ Y jLsf]                                                                ub{5 . e'OFrfnf]n] k|fs[lts
ultdf c;Gt'ng cfO{ ;tx              e'Orfnf] s;/L hfG5 <
                                         +{                                              tyf dflg;n] agfPsf
xlNng] sfdÚ eg] / • k[YjLsf] leqL efudf kUn]sf] tftf] n]bf] jf ef}lts ;+/rgf, kf}/fl0fs
kl/eflift ul/Psf] 5 .              t/n kbfy{ Hjfnfd' v Lsf ¿kdf aflx¿ tyf P]ltxfl;s ;Dkbf cflb
o;k| s f/ k[ Y jLsf] leqL                                                                ;d] t elTsP/, k' l /P/,
ef}ule{s cj:yfdf cfpg]             lg:s“bf jf cGo sf/0fn] leqL ;txdf efl;P/ ;dfKt x' G 5g .
kl/jt{ g tyf xnrnaf6               xnrn x'“bf .                                          dflg;, 3/kfn'jf hgfj/,
l;h{ g f x' g ] c;Gt' n gsf • ;d'b|df Hjf/ef6 p7]/ cf;kf;sf] hldgdf jGohGt' cflb dfl/g] /
sf/0f pTkGg x'g] ef}ule{s          7f]lSsO{ hldgdf xnrn cfp“bf .                         k|fs[lts ;+/rgfdf g} klg
sDkgn] e" ; txnfO{ lbg]                                                                  kl/jt{ g cfpg] Jofks
hf]8bf/ wSsfaf6 hldg tyf e"ld xlNng] lqmofnfO{ ;Defjgf /xG5 .
e'Orfnf] elgG5 . o;/L e"ld xlNnFbf hldg lr/f kg],{
    F
kmf6g,] dflg;åf/f lgld{t ef}lts ;+/rgf tx;gx; x'g,] e'O“rfnf] s;/L gflkG5 <
hldg wl:;g], kxf8L If]qdf klx/f] hfg] / t/fO{ If]qdf k[YjLsf] kUn]sf] leqL efu dflylt/ lg:sFbf kg]{ rfkn]
tyf ;dy/ e"ld efl:;g uO{ tnfp aGg]h:tf c:jfefljs rs]{sf] 7fpFdf 7"nf] zlQm pTkGg x'G5, h;nfO{ zlQms]Gb|
                                                          -Hypocenter_ elgG5 . zlQms]Gb|sf] 7Ls dfly kg]{
cj:yf l;h{g x'G5g .
                                                          e";txdf klxnf] wSsf kbf{ x'g] xnrnsf] s]Gb|nfO{
e'O“rfnf] lsg cfp“5 <                                     s] G b| l aGb' (Epicenter) elgG5 . e' O F r fnf] hfF b f
k[YjLsf] ;tx w]/} tx tyf kftfx¿ ldn]/ ag]sf] 5 . s]Gb|laGb'df slt 7"nf] wSsf k¥of] eg]/ gfKgsf nflu
k[YjLsf] ;txaf6 hlt tn tyf leqL efult/ uOG5 l;:df]u|fkm (Seismograph) gfds oGq k|of]u x'G5 .
TolQ g} tfk a9 b } hfG5 . j} 1 flgsx¿sf cg' ; f/ l;:df]u|fkmn] gfKg] e'OFrfnf]sf] wSsfnfO{ /]S6/:s]n
k[YjLsf] sl/a dWo;efult/ x'g] l;;f, kmnfdh:tf j:t' (Richter Scale) elgG5 .
klg clws tfksf sf/0f klUnP/ emf] n tyf
n]bf]sf]¿kdf kl/0ft ePsf x'G5g . u'?Œjfsif{0fn] ubf{ e'O“rfnf]sf] Ifdtf / Ifltsf] ;Defjgf
To;/L klUnPsf] t/n tyf emf]n kbfy{nfO{ k[YjLsf] e'OFrfnf] k[YjLsf] ef}ule{s agf]6, tNnf] txaf6 dflylt/
dflyNnf] txn] bjfj lbg] jf lyRg] sfd ub{5 . To;f] cfpg] nfef tyf klUnPsf] n]bf] kbfy{sf] ult / To;sf]
x'Fbf k[YjLsf] dflyNnf] tx emf]n jf n]bf]df 8'Ag] / leqL rfkdf e/ kb{5 . k[YjLsf] leqL ;txdf x'g] tLa|
txdf /x]sf] tftf] n]bf] kbfy{n] k[YjLsf] dflyNnf] txlt/ xnrnsf sf/0f e'OFrfnf] cfpg'cufl8 To;sf] k"j{
bafa lbg] qmd ;'? x'G5 . n]bf] / 7f]; j:t'aLr x'g] ;"rgf tyf To;sf] ult jf Ifdtfsf ljifodf s'g}
cfGtl/s rfksf sf/0f k[YjLsf] dflyNnf] sdhf]/ hfgsf/L kfpFg ;lsFb}g . lgoldt¿kdf x'g] ef}ule{s
efusf kq tyf r§fgL If]qn] Tof] rfknfO{ yfDg ;Sb}gg rfnaf6 ;fdfGotof ! b]lv # /]]S6/:s]nsf] e"sDksf]
/ lr/fx¿af6 n]bf] aflx/tkm{ lg:sG5 / lr/fg]/ 7"nf] wSsf pTkGg x'G5 . e'OFrfnf]sf o:tf ;fgf wSsfnfO{
zlQm pTkGg x' G 5 . ToxL zlQmsf sf/0f hf] 8 bf/ xfdLn] dx;'; ug{ ;Sb}gf} t/ # /]S6/eGbf dflysf]
e"sDkLo nx/x¿ k}bf x'G5g, h'g                                                   e' O F r fnf] n fO{ xfdLn] dx;' ;
k[YjLsf] aflx/L ;txsf] tn jf           e'Orfnf];DaGwL unt wf/0ff ug{;S5f}F . l;:df]u|fkmdf eg] ;–
                                            +{
leqsf] s'g} laGb'af6 k|lt;]s]G8 • b]jL b]jtf l/;fPsf] sf/0fn] ;fgf wSsfsf] ;d] t /] s 8{
;of}F lsnf]ld6/sf] ultdf k[YjLsf]                                                eO/x]sf] x'G5 . xfn;Dd ul/Psf
aflx/L ;txtkm{ lg:sG5g . o:tf          e'O{+rfnf] cfp“5 .                       cWoog / e' O F r fnf] a f6
nx/ cyjf t/ªun] ubf{ kxf8x¿          • ljZjdf cTolws kfkhGo sfo{ ljZjJofkL¿kdf ePsf Ifltsf]
PSsfl; k'm65g, 9N5g, hldg            ul/Pdf e'O{+rfnf] cfp“5 .                cfF s ng             ubf{         %
lr/f k5{, ;fd'lb|s Hjf/ pTkGg                                                    /] s 6/:s] n ;Ddsf] e' O F r fnf] n ]
x'G5 . o;/L cfpg] e'OFrfnf]sf]
                                      • k[YjLnfO{ sf“wdf af]Sg] xfQL, hldgnfO{ ;fdfGo ¿kdf dfq
lg/Gt/tfn] k[ Y jLsf] ef} l ts          z]ifgfu, xj]ndf5f, a“b]n cflbn] xNnfpg] x'Fbf To;eGbf dflysf
;+/rgfdf kl/jt{g klg eO/xg]             sf“w km]bf{ e'O{+rfnf] cfp“5 .           e'OFrfnf]n] a9L Iflt k'¥ofpg]
           jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                     xfd|f] k|lta4tf                       ÛÛ
                                                        /)f÷
                                                 kof{ j /)f ÷ 17
k|fs[lt k|sf]k
u/] s f] kfOPsf] 5 . To;eGbf a9L /] S 6/:s] n sf] sf7df8f} pkTosf sl/a % xhf/ jif{klxn] 7"nf] tfnsf]
e'OFrfnf]n] eg] hldg lr/f kg]{, efl;g], klx/f] hfg], ¿kdf /x]sf]n] oxfFsf] leqL df6f] g/d / anf}6] 5 .
kfgLsf] d"n k'6g] tyf ;'Sg], dfgjåf/f ljsf; ul/Psf o:tf] g/d df6f]dfly agfOPsf ef}lts ;+/rgfx¿ 3/,
;+/rgfx¿ eTsfpFbf ToxLF k'l/P/, lylrP/, lslrP/ sfof{no ejg, Jofkfl/s ejg, d7dlGb/, k'n, ;8s
dflg; cGo hLjsf] Iflt x'G5 . e'OFrfnf]af6 x'g] Iflt cflbn] e'OFrfnf]sf] ;fdfGo wSsf klg yfDg g;Sg] x'Fbf
e'OFrfnf] hfg] k|s[lt, :yfg, cj:yf cflbdf klg e/ g] k fnnfO{ ljz] i fu/L sf7df8f} F pkTosfnfO{ clt
kb{5 . e'OFrfnf]sf t/ªux¿ ;txL ¿kdf (horigental) ;+j]bgzLn cyjf ;ªs6fled'v If]q dflgPsf] 5 .
uPsf 5g eg] To;n] 7"nf] Iflt gk'¥ofpg ;S5 / ToxL
t/ªudf aqmfsf/ (verticle) ¿k cfPdf w]/} Iflt g]kfnn] ;g !@%% b]lv clxn];Dd w]/} ljWj+;fTds
k'¥ofpg] x'G5 . t;y{ e'OFrfnf]                                                     e'OFrfnf]sf] kL8f ef]lu;s]sf] 5 .
cfpg'cufl8 o;af6 x'g] Ifltsf]              e'Orfnf]n] ug]{ c;/ < !(() ;fn -;g !(#$_ df uPsf]
                                                 “
s'g} cg'dfg ug{ ;lsFbg .  }               • hldg lr/f k5{, kxf8 eTsG5 jf e' O F r fnf] s f] kL8faf] w ;dfKt
e' O F r fnf] a f6 s' g 7fpF d f, slt                                              eO;s] s f] 5} g . ef/tsf] pQ/
                                            klx/f] hfG5, ;a} If] q sf 3/ ljxf/ / g] k fndf uPsf] ;f]
Iflt k' U b5 eGg] s' / f o;sf]              elTsG5g .
pTklQs]Gb| / km}nfj6 / ef}uf]lns                                                   e' O F r fnf] n ] 7' n f] hgwgsf] Iflt
agfj6h:tf s'/fdf e/ kb{5 .                • ef}lts ;+/rgf elTs“bf dflg;, u/] s f] lyof] . d] h / hg/n
e' O F r fnf] s f t/ª u x¿ o;sf]           3/kfn'jf hgfj/ k'l/P/, lylrP/ a| X dzdz] / ha/f åf/f lnlvt
s] G b| l aGb' a f6 hldgsf] rf/} l t/       3fOt] x'G5g jf dfl/G5g .             …g] k fnsf] dxfe" s Dk, !(()Ú df
km}nG5g . o;nfO{ /fd|/L a'‰g • k'/ftflTjs ;Dkbf gi6 x'G5g .                      pNn]v ePcg';f/ ;f] e'OFrfnf]af6
xfdLn] kf]v/Lsf] dfemdf 9'ªuf jf • hldg elTsP/, klx/f] uP/ w"jf“                  g]kfndf *,%!( / ef/tdf &,!**
                                                                                   hgfn] Hofg u' d Psf] tYofª s
s' g } j:t' kmNbf pTkGg x' g ]              w"nf]n] k|fs[lts jftfj/0fdf vnn kfOG5 . g]kfndf To; e'OFrfnf]af6
t/ª u nfO{ x] g { ; Sb5f} F . 9' ª  u f   pTkGg x'G5 / jftfj/0fLo k|b"if0f @,)&,&$) 3/, d7dlGb/ tyf
v;]sf] :yfgaf6 t/ªu–nx/ hlt                a9 b 5 .                              kf6Lkf}jf Wj:t ePsf lyP . ;f]
6f9f uof] TolQ g} ;' : t x' F b }                                                  e'OFrfnf] *=! /]S6/:s]ndf sl/a
hfG5 . o;k|sf/ e'OFrfnf]sf] s]Gb|laGb' cf;kf; jf @÷# ldg]6 uPsf] dflgPsf] 5 . To;}u/L @)$% ;fndf
glhssf] If]qdf a9L Iflt k'Ub5 eg] hlt 6f9f uof], g]kfnsf] k"jL{ w/fgdf uPsf] e'OFrfnf] klg ljgf;sf/L
To;sf] c;/ klg sd x'Fb} hfG5 . t/, e"v08sf] cj:yfn] /x]sf] lyof] . g]kfndf uPsf e'OFrfnf]sf P]ltxfl;s
To:tf] Ifltsf] :t/df kl/jt{g klg NofOlbg;S5 . tYosf] cWoogsf cfwf/df ljz]if1x¿n] k|To]s &)
pbfx/0fsf] nflu @)$% ;fndf pbok'/lt/ s]Gb|laGb' b]lv !)) jif{sf] cjlwdf dxfe"sDk hfg] s'/f atfPsf
ePsf] e'OFrfnf]af6 ToxfFaf6 k"j{ w/fgdf a9L Iflt 5g .
k'¥ofPsf] lyof] eg] pbok'/df s]xL ePsf] lyPg / klZrd e'OFrfnf]sf] Iflt To;sf] cj:yf, :t/ / ;dofjlwn]
If]qsf] Iflt klg Go"glyof] .                                   lgSof]{n ug]{x'Fbf clxn] sf7df8f}F pkTosfdf !(()
g]kfndf e'O“rfnf]sf] hf]lvd slt <                              ;fnsf] h:t} e'OFrfnf] cfPdf s] slt Iflt x'g;S5
g]kfn blIf0fsf] OlG8og / pQ/sf] lta]ltog 6]S6f]lgs eg] / 7f] s ' j f ug{ ;lsg] cj:yf 5} g . t/ klg
Kn]6x¿ -e"v08sf tx jf kfk|fx¿_ sf] ;ªuddf /x]sf] sf7df8f}Fsf] ef}ule{s agfj6, ;x/Ls/0fsf] cj:yf /
5 . oL b'O{ Kn]6x¿ x/]s jif{ s]xL ;]lG6ld6/sf b/n] w]/}h;f] k'/fgf / clgof]lht ¿kdf lgld{t ;+/rgf ePsf
Ps csf{lt/ ;l//x]sf 5g . oL Kn]6sf] o;/L ;g]{ ultdf sf/0f lgs} 7"nf] Iflt x'g;Sg] cg'dfg ;lhn};Fu ug{
obfsbf leGgtf cfpg] ub{5 / e"v08df cgfof; rfk ;lsG5 . ljleGg If]qaf6 ePsf cWoogcg';f/ !(()
pTkGg eO{ e'Orfnf] cfpg] ;Defjgf a9b5 . sydsbflrt ;fnsf] h:t} e'OFrfnf] cfPdf sf7df8f}Fsf nueu ^)
                     F
tL b'O{ Kn]6x¿ Ps cfk;df 7Ss/ vfP eg] o; If]qdf k|ltzt 3/ tyf ejg / ef}lts ;+/rgf elTsg], ljB't
k|nosf/L e'Orfnf] hfg]5 . log} sf/0f g]kfnnfO{ e"sDk cfk"lt{ aGb x'g,] ;8sdf lr/fx¿ kg]{ / 7"nf] dfgjLo Iflt
                   F
;+jbgzLn If]q dflgG5 .
     ]                                                         x'g] k"jf{g'dfg ul/Psf] 5 . To;f] ePdf sf7df8f}Fsf]
              jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                    xfd|f] k|lta4tf                            ÛÛ
                                                         /)f÷
                                                  kof{ j /)f ÷ 18
k|fs[lt k|sf]k
hghLjg xKtf},F dlxgf}F / jiff};Dd klg c:tJo:t x'g]
                             +{                              • ufpF tyf 6f]ndf ePsf ;|f]t / ;fwgsf] klxrfg
;Defjgf /x]sf] 5 .                                             ug]{ . l5d]sdf ePsf 8fS6/, OlGhlgo/x¿;Fu klg
e'O“rfnf]af6 x'g] Iflt lgoGq0f tyf Go"gLs/0f                   5nkmn u/L cfktsfnLg a;f]af;sf] ;Defljt
                                                                                 If]qsf] klxrfg ug]{ / ;ªs6df
e' O F r fnf] lgoGq0f ug{ g;lsg]
;a}eGbf ljgf;sf/L k|fs[lts k|sf]k           e'Orfnf]af6 w]/} Iflt x'g] k/]sfsf] p4f/, 3fOt]sf] pkrf/ /
                                                 “
                                               -;ªs6fled'v_ If]qx¿              /fxt Joj:yfkgsf nflu
xf] . o;sf] ljgf;sf/L k|efj k|fo
                                                                                 cfjZos s' / fx¿df ;fd' b flos
;a} If]qdf kb{5 / o;n] ;fgf] jf
7"nf] eGb}g . t/ o;sf] ;Defjgfk|lt         • hueGbf dfly km} l nPsf, 5nkmn u/L /0fgLlt tof/ ug]{ .
;r]t /x]/ Iflt Go"g ug{ cfjZos                kxf8sf] 6' K kf] , km] b jf • cfk" m eGbf 6f9f /x] s f jf
k" j { t of/L ug' { xfdL ;a} s f nflu         le/fnf]df agfOPsf 3/x¿ . sf7df8f} F a flx/ /x] s f cfˆgf]
lxts/ x'g]5 . o;af6 x'g] Ifltsf] • 7" n f Uof;sf kfOknfOg / kl/jf/sf ;b:o tyf gft]bf/sf]
:j¿ksf ljifodf hfgsf/L lnP/                                                      ;Dks{ 7]ufgf cfk"mn] /fVg] cfˆgf]
                                              pRr ljB'tLo If]q glhssf 7f]ufgf klg pgLx¿nfO{ lbg' /fd|f]
aRg] / arfpg] k| o f; ul/Pdf                  3/ / a:tLx¿ .
hgwgsf] IfltnfO{ t'ngfTds ¿kdf                                                   x'G5 . 7]ufgfdf kmf]g, Od]n cflb
Go"g ug{ ;lsG5 M                           • cTolws hg3gTj ePsf, :ki6 n] v ] / cfk" m ;F u ;' / lIft
                                              ;f“u'/f, u'h'd'Hh / cUnf tyf /fVg'kb{5 .
e'O“rfnf] cfpg'eGbf cufl8 s] ug]{ <           sdhf]/ hu ePsf 3/x¿ . • ljBfnodf ljBfno ejgsf]
s'g} klg k|fs[lts k|sf]k k"j{ ;"rgf lbP/ • c;' / lIft tj/af6 lgdf{ 0 f cj:yf, v'nf :yfg cflbsf] cWoog
cfpFbg . To;df klg e'Orfnf] cfpg] /
         }                 F                                                     u/L ljBfno e" s Dk ;' / Iffsf
                                              ul/Psf ef}lts ;+/rgfx¿ . pkfox¿sf] klxrfg u/L
To;n] k'¥ofpg] Ifltsf] k"j{ cg'dfg
ug{ ;Dej 5}g . ljutdf uPsf e'OFrfnf] / To;af6                  cfktsfnLg of]hgf tof/ ug]{ / cfˆgf ljBfyL{nfO{
ePsf Ifltsf] cWoogaf6 o:tf] x'g;S5 eg]/ cg'dfg                 To;sf] hfgsf/L lbP/ ;'/lIft /xg] pkfox¿ l;sfpg] .
ug];Dd dfq xf] . of] k|sf]k s'g} klg ;dodf x'g;Sg] • a"9fa"9L, ckfªu / afnaRrfx¿sf] ;'/Iff tyf
    {
ePsfn] o;af6 aRg cfktsfnLg of]hgf agfO/fVg'                    x]/ljrf/sf nflu ljz]if k|aGw ug]{ .
pkof]uL x'G5 . e'Orfnf]af6 aRg / hgwgsf] Iflt Go"g • cfktsfnLg ;]jf k'¥ofpg] ;/sf/L lgsfo, :jf:Yo
                      F
ug{ agfOg] cfktsfnLg of]hgfdf d"ntM lgDg s'/fx¿                rf}sL jf c:ktfn, ;'/Iff lgsfo, /]8qm;, jf?0foGq /
;dfj]z ul/g' x'G5g M                                          :yfgLo txdf sfd ug]{ ;fdflhs ;ª3;+:yfx¿sf] gfd,
s= hgr]tgf clej[l4 / cfktsfnLg of]hgf M                        7]ufgf, kmf]g gDa/ cflb cfk"mn] af]Sg] 8fo/Ldf ;'/lIft
                                                               /fVg] / ufpF, 6f]n l5d]sLnfO{ klg /fVg nufpg] .
• cfˆgf 3/kl/jf/sf ;b:o / ufpF, 6f]nl5d]ssf • cfˆgf] ;DklQsf] ljdf u/fpg] / To;sf nflu
       ;b:o tyf ;d'bfonfO{ e'OFrfnf] cfPsf] ;dodf              6f]nl5d]snfO{ klg clek|]l/t ug]{ .
       gcfFQLsg ;s];Dd ;'/lIft :yfgdf a:g l;sfpg] . v= cfktsfnLg emf]nfsf] Joj:yf M
• e''O{+rfnf] uPdf To;kl5 cfˆgf kl/jf/sf ;b:ox¿ • cfktsfnLg ;dodf cfjZos kg]{ kfgL, vfg]s'/f,
       s'g 7fpFdf e]6 ug]{ eg]/ cfktsnLg ;~rf/of]hgf           k|fylds pkrf/sf nflu cf}iflw, dndk§Lsf ;fdfg,
       agfpg] . e'O{rfnf] uO;s]kl5 6]lnkmf]g laR5]b ePsf]      cf>osf nflu kfn, nufpg] tyf cf]9g] cf]5ofpg]
       x'g;S5, aflx/ lxF88'n ug{ s7Lg / 8/nfUbf] x'G5 .        n'uf, s]xL cf}hf/x¿ / Pp6f emf]nfsf] ;+of]hgnfO{
       o; cj:yfsf] ;fdgf ug{ kl/jf/ / 5/l5d]saLr               cfktsfnLg emf]nf elgG5 . o:tf ;fdfg ;s];Dd
       ldn]/ cfktsfnLg of]hgf agfP/ To;sf] kxn ug'{            xn'sf / pkof]uL x'g'kb{5 .
       /fd|f] x'G5 .                                         • o:tf ;fdfg ;''/lIft /fVg l6gsf] afs; jf emf]nf
• e'OFrfnf] s] xf] / o;af6 s;/L aRg ;lsG5 eGg]                 klg k| o f] u ug{ ;lsG5 . cfktsfnLg ;fdfg
       ljifodf ufpF, 6f]n tyf 5/l5d]sdf 5nkmn ug]{ .           /flvPsf] To:tf] afs;df ;fFrf] nufpg x'Fb}g lsgeg]
       cfk;L ;DaGw / ;befj sfod /fv]/ ufpF tyf                e'OFrfnf] cfPsf] ;dodf ;fFrf] e]6g sl7g x'G5 .
       6f]n:t/Lo cfktsfnLg of]hgf agfpg] .                     ;'/Iff afs;nfO{ cfk"m / cfˆgf kl/jf/sf ;b:on]
              jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                 xfd|f] k|lta4tf                        ÛÛ
                                                        /)f÷
                                                 kof{ j /)f ÷ 19
k|fs[lt k|sf]k
  ;d]t ;lhn} e]6g;Sg] 7fpFdf /fv]/ / kl/jf/nfO{            cfˆgf] cf]5ofgd'lg /fVg] / 6r{nfO6 tTsfn cfk"mn]
  To;sf af/]df hfgsf/L klg lbg'kb{5 .                       e]6g]u/L l;/fgd'lg /fVg] .
• o:tf] cfktsfnLg ;fdu|L ePsf] afs;sf] k|aGw             e'O“rfnf] cfO/x]sf] cj:yfdf s] ug]{ <
  cfˆgf] sfd ug]{ :yfg jf sfof{no / 3/sf] cj:yf          e'OFrfnf] cfOxfn]df clQg' dfgjLo :jefj g} xf] . t/,
  cflbnfO{ klg ljrf/ u/]/ ug'{kb{5 . e"sDkLo ;'/Iff      xfdLn] cfk" m nfO{ ;Dxfn] / gcfF Q LO{ s g jf w} o { ; F u
  cjwf/0ffcg';f/ ;lsPdf o:tf] cfktsfnLg ;fdu|L           xf]l;of/L ckgfof}F eg] o;sf] df/af6 aRg ;lsG5 .
  ePsf] # j6f afs; agfpg' /fd|f] x'G5 . Pp6f afs;        e'OFrfnf] sltv]/ cfpF5 eGg] yfxf gx'g] x'Fbf xfdL
  3/sf] nflu, Pp6f sfof{nosf] nflu / Pp6f xd]zf          3/kl/jf/;Fu} x'G5f}F eGg] 5}g . xfdL sfof{no, ;8s,
  ;fydf af]Sg] jf ufl8df /fVgsf nflu .                   ahf/ jf 3/ hxfF klg x'g;S5f}F / e'OFrfnf] klg
• cfktsfnLg afs;df /flvPsf ;fdfgsf kf]sfx¿sf]            cfpg;S5 . ctM xfdL hxfF x'G5f}F, To;}cg';f/ aRg] pkfo
  aflx/ s'g ;fdfg xf] eg]/ k|:6;Fu n]Vg'k5{ . To;f]
  u/]df cfktsf ;dodf rflxPsf] ;fdfg lgsfNg                 e'Orfnf]af6 aRg s] ug]{ <
                                                              +{
  ;lhnf] x'G5 / ;dosf] art klg x'G5 .                     • eTsgnfu] s f jf k' / fgf 3/ eTsfP/
• e'OFrfnf] cfO;s]kl5 3/ tyf a;f]af; ;g'{kg]{
  x'g;Sb5 . To;sf nflu cTofjZos ;fdfg ;lhn}                 e" s DkLo ;' / Iffo' Q m 3/ agfpg] .
  af]Sg;Sg] u/L ;–;fgf kf]sf agfP/ kfgLn] gleHg]            3/glhssf ;'s]sf jf 9Ng nfu]sf ¿v
  u/L ;' / lIft 7fpF d f /fVg' k 5{ . o;/L ul/g]            sf6]/ x6fpg] .
  cfktsfnLg ;fdfgsf] tof/Ln] e'Orfnf] cfO;s]kl5
                                   F                      • cTojf:os ;]jf pknAw u/fpg] lgsfo jf
  kg]{ ljkbsf] ;dodf s]xL xb;Dd eP klg /fxt k'Ub5 .        ;+:yfx¿–/]8qm;, PDa'n]G;, bdsn, :jf:Yo
u= ;'/lIft 3/ jf :yfgsf] klxrfg / cGo Joj:yf M              ;]jf pknAw u/fpg] lgsfo, ;'/Iff lgsfo
• cfˆgf] 3/ ;'/lIft 5 jf 5}g, klxrfg ug]{ . k'/fgf]         / :yfgLo:t/df ;fd' b flos sfo{ ug] {
  cyjf n8g nfu]sf] 3/ eP eTsfP/ gofF agfpg] jf             lgsfosf] hfgsf/L, ;Dks{ kmf]g cflb /fVg] .
  /fd|/L dd{t ug'kb{5 . gofF 3/ agfpFbf e"sDkLo ;'/Iff
                 {
  k|ljlwo'Qm 3/ agfpg' ;a}eGbf /fd|f] pkfo x'g5 .]        • 3/kl/jf/sf ;b:o tyf ;d' b fodf
• cfˆgf] 3/leqsf] ;a}eGbf vt/fk"0f{ / ;a}eGbf               e'O{+rfnf]af6 aRg / cfktsfnLg cj:yfdf
  ;'/lIft :yfg jf sf]7f, cfktsfnLg ;dodf aflx/             ug]{ sfo{sf af/]df 5nkmn ug]{, cfktsfnLg
  lg:sg] j}slNks af6f] klxrfg tyf Joj:yf ug]{ .             of]hgf agfpg] .
  kfgLsf] wf/f, lah'nL, Uof; cflb aGb ug]{ 7fpF yfxf      • 3/leq /]l8of], 6r{nfO6, Aof6«L, d}gaQL
  kfO/fVg] , cfkt s fnLg pkrf/ cyjf ;' / Iff               / k|fylds pkrf/sf ;fdfgx¿ssf] Joj:yf
  ;fdu|Lsf] Joj:yf ug]{ / o:tf s'/fsf] hfgsf/L
  kl/jf/sf ;a} ;b:onfO{ u/fpg] .                            u/L cfk"m / kl/jf/n] ;lhn} e]6g;Sg]
• 3/leq b/fh, 7"nf] jf cUnf] ¥ofs, 6]lnlehgh:tf             7fp“df /fVg] .
  ;fdfg ;fdfGo xnrnaf6 gn8g] jf gemg]{u/L                • cfktsfnLg cj:yfdf cfjZos kg]{ xn'sf
  alnof];Fu afFw]/ /fVg] .                                  / ;'Vvf vfg]s'/f–e'6]sf] ds}, la:s'6,
• k|m]d nufOPsf tl:a/, P]gfh:tf j:t' cf]5ofgaf6            rfprfp, e' h f, u' G b| ' s cflbsf] hf] x f]
  6f9f /fVg] .                                              ul///fVg] .
• lalu|Psf lah'nLsf tf/ dd{t ug],{ aNa tyf 6oanfO6
                                               '          • cfktsfnLg cj:yfdf k|of]u ug{ cfj:os
  gv:g]u/L alnof];Fu hf]8g], sL6gf;s cf}iflw,
  HjngzLn kbfy{x¿nfO{ ;'/lIft :yfgdf /fVg], ;s];Dd          ;fwgx¿ –a]Nrf, 8f]/L, km?jf, afN6L,
  vfgf ksfpg] Uof;sf] l;lnG8/nfO{ efG;f jf                  lqkfn, af]/f, v's'/L cflb tTsfn e]l6g]
  3/alx/sf] a/G8f cflbdf 8f]/L jf tf/n] afFw/ /fVg] .
                                             ]              :yfgdf /fVg] / o;k|sf/sf] Joj:yf ug{
• cfktsfnLg ;dodf nufpg Pshf]/ h'Qf, hfd                    ;d'bfonfO{ klg ;Nnfx / k|]/0ff lbg] .
  ePsf] 9f]sf jf ‰ofn vf]Ng kmnfdsf] un -8G8L_
        jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                   xfd|f] k|lta4tf                          ÛÛ
                                                    /)f÷
                                             kof{ j /)f ÷ 20
k|fs[lt k|sf]k
ckgfpg' cfjZos x'G5 M                                                    3/aflx/ ePdf
                3/leq ePdf                              • eTsg nfu]sf jf cUnf] 3/, lah'nLsf] vDaf jf
• gcfFlQg], zfGt /xg] / kl/jf/sf ;b:onfO{ klg zfGt        tf/, 9Ng nfu]sf ¿v cflb vt/fo'Qm 7fpFdf ghfg]
                                                          / To:tf 7fpFdf eP ;s];Dd v'nf 7fpFlt/ hfg] .
  /fVg] . afnaflnsf, ue{ j tL dlxnf, czQm
  ;b:onfO{ ;'/lIft /fVg k|of; ug]{ .                    • ;fF3'/f] uNnL / k'nlt/ ghfg] .
                                                        • hldgdf 3f]lK6P/ a:g], e'OFrfnf] g/f]lSsP;Dd To;/L
• 3/sf] ;a}eGbf ;'/lIft 7fpFdf vf;u/L 6]a'n, vf6,         g} a:g] .
  9f]sfsf] rf}sf];d'lg a:g] / kl/jf/sf ;a} ;b:onfO{     • kl/l:ylt 7Ls ePkl5 la:tf/} v'nf 7fpFdf hfg] /
  ;Dxfn]/ To:t} ;'/lIft :yfgdf /fVg] .                    ;ªs6df k/]sfsf] p4f/sf nflu cfk"mnfO{ tof/ /fVg] .
• l;;fsf] ‰ofn / ux|f}F j:t' v:g ;Sg] 7fpFdf ga:g] .
• lgx'/]/ s'g} j:t'n] 6fpsf]nfO{ 5f]Kg] / To:tf s'g}          rln/x] s f] ;jf/L;fwgdf eP
  j:t' geP cfˆgf] kfv'/fn] 6fpsf]nfO{ arfpg] k|of;      • ;8s v'nf 5 eg] tTsfn uf8L /f]Sg], a;f]af;
  ug]{, cfFvf lrDng] .                                      If]q, 7"nf ejg, ¿v, k'n jf lah'nLsf tf/x¿ ePsf]
                                                            If]qdf eP la:tf/} v'Nnf 7fpFdf k'Ug] k|of; ug]{ .
• 3/ xlNn/x]sf] ;dodf e¥ofªaf6 glxF8g,] ‰ofnaf6
                                         
                                                        • e' O F r fnf] cfPsf] ;dodf uf8Lleq eP sDkg
  aflx/ gx]g,{] ;s];Dd tTsfn} 3/af6 aflx/ glg:sg] .         g/f]lsP;Dd ufl8leq} a:g] .
• efG;fdf eP Uof;, cfuf] cflb aGb ug]{, cf]5ofgdf      e'OFrfnf]af6 aRg cGo w]/} pkfox¿ ckgfpg ;lsG5
  eP tlsofn] 6fpsf] 5f]Kg] jf vf6d'lg l5g]{, sf]7fsf]   tfklg d"ntM dfly pNn]v ePsf ljlw ckgfPdf Ifltsf]
  9f]sf aGb ePdf To;nfO{ tTsfn} vf]Ng] .                7"nf] df/af6 aRg ;lsG5 / IfltnfO{ klg sd ug{ ;lsG5 .
• e'OFrfnf] /f]lsPkl5 klg To;sf nx/x¿ k'gM cfpg]        xfdLn] ;r]t eP/ cfˆgf kl/jf/sf ;b:o / l5d]sLnfO{
  ;Defjgf x'G5 ctM ;a} kl/l:ylt ljrf/ u/]/ dfq          ;d]t ;ts{ u/fpg;s] o;sf] k|sf]kaf6 aRg / arfpg
  3/aflx/ lg:sg] .                                      ;xof]u ldNg]5 . ✪
   k|sf]k Joj:yfkg tyf k"j{tof/Lsf If]qdf sfo{ ug]{ k|d'v ;+:yfx¿
!= >L % sf] ;/sf/, u[xdGqfno                       !)= #$ j8f k|sf]k Joj:yfkg ;ldlt
   b}jLk|sf]k Joj:yfkg dxfzfvf                         ledz]guf]nf sf7df8f}F
   l;+xb/af/, sf7df8f}F} .                         !!= g]kfn k|x/L k|sf]k lgoGq0f zfvf
@= g]kfn /]8qm; ;f];fO6L,                              k|x/L k|wfg sfof{no, gS;fn, sf7f8f}F .
   k|sf]k Joj:yfkg ljefu                           !@= o'gfO6]6 ld;g 6' g]kfn
   kf]:6aS; g+= @!&, tfxfrn, sf7df8f}F .               kf]:6aS; g+= !@^, sf7df8f}F .
#= PS;gP8 g]kfn                                    !#= s]o/ g]kfn
   kf]:6aS; g+= ^@%&, nflhDkf6, sf7df8f}F .            kf]:6aS; g+= !^^!, sf7df8f}F .
$= n'y/g jN8{ km]8/];g g]kfn                       !$= k|sf]k Joj:yfkg s]Gb| g]kfn
   kf]:6aS; g+= ###), lqk'/]Zj/, sf7df8f}F .           kf]:6aS; g+= $)%*, sf7df8f}F .
%= cGt/f{li6«o PsLs[t kj{tLo ljsf; s]Gb|,          !%= k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg d~r
   kf]:6aS; g}+= #@@^, sf7df8f}F                       kf]:6aS; g+= !*&(, sf7df8f}F .
^= e"sDk k|ljlw /fli6«o ;dfh– g]kfn                !^= g]kfn :sfp6
   kf]:6aS; g+= !#&&%, afg]Zj/, sf7df8f}F,             /fli6«o k|wfg sfof{no –g]kfn
&= ;+o'Qm /fi6«;ª3 ljsf; sfo{qmd                      kf]:6aS; g+= !)#&, n}grf}/, sf7df8f}F .
   kf]:6aS; g+= !)*, sf7df8f}F .                   !&= jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf– g]kfn
*= ljZj :jf:Yo ;ªu7g                                  kf]:6aS; g+= !(&@), wf]law/f/f, sf7df8f}F .
   ;+o'Qm /fi6« ;ª3 ejg                      ;Gbe{ ;fdu|L
   kf]:6aS; g+= !)*, k'Nrf]s sf7df8f}F .
(= sf7df8f}“ dxfgu/kflnsf, ;dfhsNof0f ljefu, != sf7df8f}df e'Orfnf]sf] k"jtof/L, LWF & NSET, 2002
                                                        F      F           {
   kf]:6aS; g+= !#%!@, sf7df8f}F .           @= e"sDk Ps kl/ro, sf7df8f}F dxfgu/kflnsf, ;dfhsNof0f ljefu

        jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                  xfd|f] k|lta4tf                      ÛÛ
                                                     /)f÷
                                              kof{ j /)f ÷ 21
gjLs/0fLo pmhf{
                ;f}o{ 3/]n' lah'nL k|0ffnL
                                                                                          –;/f]h yklnof
;" o{sf] tfkzlQmnfO{ ;f]em} ljB'tLo zlQmdf kl/jt{g     yfn]sf 5g .
u/L pTkfbg ul/g] lah'nLnfO{ ;f}o{ (Solar) lah'nL
elgG5 . 3/]n' ;f}o{ lah''nL k|0ffnL ljB'tsf cGo ;|f]t g]kfndf ;f}o{ lah'nLsf] ;Defjgf
gePsf 7fp“df aQL afNg, /]l8of]–Sof;]6 ahfpg / g]kfn hn;|f]tsf nflu wgL d'n's eP klg k|ljlw /
6]lnlehg x]g{ k|of]u ug{ ;lsG5 . ;fwf/0ftof #) b]lv nufgLsf] cefjn] ubf{ kof{Kt lah'nL pTkfbg x'g
$) jf6 Ifdtfsf] ;f}o{ k|0ffnLsf] h8fgaf6 Ps 3/sf] g;s]sfn] b]zsf sl/a *# k|ltzt gful/s lah'nLsf]
nflu & b]lv !) jf6sf tLgj6f aQL afNg / b'O{ ;' l jwfaf6 jl~rt 5g . To;df klg ef} u f] l ns
306f;Dd ZofdZj]t 6]lnlehg x]g{ ;lsG5 . t/ a9L ljs6tfsf sf/0f pTkflbt hnljB'tsf] ;j{;'ne ljt/0f
Ifdtfsf] ;f}o{ k|0ffnL h8fg u/]df Ifdtf cg';f/ a9L lgs} sl7g 5 eg] s]Gb|Lo k|;f/0f nfOgaf6 b'u{d
aQL afNg / /ªuLg 6]lnlehg klg x]g{ ;lsG5 .            ufp“df lah'nL ljt/0f ug{ dx“uf] klg x'G5 . oftfoftsf]
                                                       cefj /x]sf clwsfªz ufp“df 7"nf hnljB't pTkfbg
;f}o{ lah'nL pTkfbg ug{ k|of]u ul/g] d'Vo pks/0fnfO{
                                                       cfof]hgfsf] ljsf;sf] ;Defjgf Go"g ePsf]n] ljB't
;f]nf/ Kofg]n jf ;f]nf/ df]8o'n elgG5 . ;f]nf/
                                                       nufot lasf;sf cGo k"jfwf/x¿ tL ufp“;Dd k'Ug
df]8o'n ;f]nf/ ;]n (Solar Cell) x¿ ldn]/ ag]sf]
x'G5 . ;f}o{ df]8o'n cw{;'rfns l;lnsg (Silicon) af6 ;s]sf] 5}g . o;/L lk5l8Psf ufp“sf] ljsf;sf nflu
ag]sf] x'G5 . k[YjLdf kfOg] afn'jf g} cw{;'rfns j:t' j}slNks pkfox¿ cjnDag ug'{ cfjZos x'G5 . u|fdL0f
xf], h'g ;f}o{ df]8o'n agfpg k|of]u x'G5 .                                                              If]qdf
;f}o{ lah'nLsf] pTkfbg ;f]nf/ Kofgnsf] Ifdtfdf e/         3/]n';f}o{ lah'nL k|0ffnL
kb{5 . Ps yfg ;f]nf/ Kofg]naf6 ;fdfGotof
Pp6f 3/df #–$ j6f aQL afNg,
/]l8of] Sof;]6 ahfpg, Zofd–
Zj]t 6]lnlehg x]g{ rflxg] lah'nL
pTkfbg x' G 5 . o;eGbf a9L
Ifdtfdf lah'nL pTkfbg ug'{k/]df
jf PseGbf a9L ;f]nf/ Kofg]n
:yfkgf ug'{k5{ .
g]kfndf pknAw ;f}o{ lah'nLdf
8L= ;L= (Direct Current)
ef]N6]h dfq x'G5 . o; k4ltaf6
pTkfbg x' g ] lah' n Lsf] Pp6f
tf/df wgfTds (+) / csf] {
tf/df C0ffTds (-) ljB'tLo wf/fsf] k|jfx x'G5 . ;f}o{ k|of]u eO/x]sf k/Dk/fut OGwgsf] ;f6f] ;f}o{zlQmaf6
Kofgn jf df]8o'naf6 pTkfbg x'g] lah'nL Aof6«Ldf pTkflbt pmhf{{ pkof]udf Nofpg;s] ToxfFsf] hghLjg
;~ro x'g] / Toxf“af6 k|of]udf cfpg] x'“bf k|ToIf ;xh x'g] / pmhf{ vktdf ;d]t art x'g] ePsfn]
s/]G6 (Direct Current) sf] ¿kdf pTkfbg x'G5 . t/ ljs6 u| f ld0f If] q sf] lasf;sf nflu ;f} o { 3/] n '
o;nfO{ ljz]if k|ljlwaf6 P= ;L= (Alternating Current) lah'nLsf] dxŒj a9b} uPsf] 5 .
df klg kl/jt{g ug{ ;lsG5 . cGt/f{li6«o ahf/df ;f}o{ pmhf{–;|ftsf] cefj ePsf u|fdL0f If]qsf nflu ;f}opmhf{{
                                                            { ]                                        {
lah'nL pTkfbgdf P= ;L= ;f}o{ df]8on klg pknAw x'g pko'Qm ePsfn] o; If]qdf sfd ul//x]sf ;/sf/L
                                    '
          jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                xfd|f] k|lta4tf                      ÛÛ
                                                     /)f÷
                                              kof{ j /)f ÷ 22
gjLs/0fLo pmhf{
lgsfo, u} / ;/sf/L                                          pks/0fdf nfug] eG;f/ z'Ns ldgfxf u/]sf] 5 . o;/L
;ª3;+:yf / lghL        ;f}o} pmhf{{ pkof]u Ifdtf           ;'ljwf pknAw u/fPsf sf/0f 3/df lah'nL afNg,
If]qn] ;f}o{ pmhf{{sf]                        10%           Zofd–Zj]t 6]lnlehg x]g{ x'g] Ifdtfsf] ;f}o{ 3/]n' lah'nL
ljsf;sf nflu sfd               15%
                                                    %
                                                    3       k|0ffnL :yfkgf ug{ sl/a @( xhf/ ?k}of“ / dWod:t/sf]
ul//x] s f 5g .                                      1 %   Ifdtf ePsf] k|0ffnLsf] :yfkgf ug{ sl/a $^ xhf/
cfsfz v' N nf eO{       21%
                                                            ¿k}of“ nfUb5 . o; /sddf ;/sf/n] ;'ud If]qdf eP
3fd nflu/xg] x'“bf                               50 %
                                                            ?= &,@)) / b'u{d If]qdf ?= !),))) cg'bfg lbg]
g] k fndf      ;f} o {                                      Joj:yf u/]sf] 5 . ;f}o{ 3/]n' lah'nL k|0ffnL :yfkgf
pmhf{sf] k|r/ ;Defjgf eP klg xfn;Dd !=$ d]ufjf6
      {      "                                              ubf{ ;'?df s]xL dx“uf] k/] klg o;sf] ;~rfng / dd{t
dfq ;f}o{ pmhf{ pTkfbg ePsf] 5 . pTkflbt ;f}o{              vr{ Hofb} Go"g x'g] x'“bf bL3{sfnLg nfut ;:tf] kb{5 .
pmhf{dWo] g]kfn b"/;~rf/ ;+:yfgn] &)) lsnf]jf6 pmhf{{       >L % sf] ;/sf/ tyf 8flg8fsf] pmhf{{If]q ;xof]u
vkt ul//x] s f] 5 . gjf} “ k~rjifL{ o of] h gf;Dddf         sfo{qmdcGtu{t g]kfndf ;a} lsl;dsf gjLs/0fLo
clw/fHosf ljleÌ lhNnfsf #* xhf/ 3/df ;f}o{ ljB't           pmhf{{sf] ljsf;df cg'bfg pknAw u/fpg] sfo{qmd
ljt/0f ug]{ nIo /flvPsf] eP klg g]kfndf 3/]n'               ;~rflnt 5 . o:tf]] cg'bfg sfo{qmddf ;/sf/n] !)
pkef]usf nflu xfn;Dd ;/sf/L cg'bfgaf6 sl/a !#               k|ltzt / 8flg8fn] () k|ltzt nufgL ug]{ Joj:yf
xhf/ 3/df dfq ;f}o{ lah'nL k|0ffnL :yfkgf ePsf 5g .        /x]sf] 5 . x'g t xfd|f]h:tf] ljsf;f]Gd'v b]zdf dfq
ljZj hnjfo' ;ªu7gsf cg';f/ g]kfnsf] Ps ju{ld6/             geP/ ljsl;t b]zx¿ cd]l/sf, hfkfg, hd{gh:tf
If]qkmndf k|ltlbg $=% lsnf]jf6 k|lt306f ;f}o{zlQm           d'n'sdf klg ;f}o{pmhf{{sf] ljsf;df cg'bfg lbg] Joj:yf
pknAw x'G5 . o; lx;fan] x]bf{ g]kfnsf] s"n If]qkmnaf6       /x]sf] 5 . o;/L b]zsf] ul/aL lgjf/0f / jftfj/0f
^,^@,#)) luufjf6 k| l t306f ;f} o { z lQm pTkfbg            ;+/If0fsf nflu klg ;f}o{ pmhf{{sf] ljsf; dxŒjk"0f{
x'g;S5 . o;/L g]kfnsf] s'n If]qkmnsf] )=! k|ltzt            ePsfn] ;/sf/L cg' b fg j[ l 4 u/L ;f} o { pmhf{ { s f]
dfq ;f}o{ pmhf{{ pTkfbg ug]{ xf] eg] ^^@ luufjf6            ljsf;df oy]i6 ;3fpg'kg]{ b]lvG5 . t/, ;/sf/n]
k| l t306f zlQm pTkfbg x' G 5 . oxf“ s f] ef} u f] l ns     j}slNks pmhf{{df lb“b} cfPsf] cg'bfgdf k|To]s jif{
agfj6sf sf/0f jif{df sl/a #)) lbg 3fd nfUg] x'“bf           36fp“b} hfg' eg] b'vb kIf xf] .
k|r'/ dfqfdf ;f}o{zlQm pTkfbg x'g;Sg] atfOPsf] 5 .          g]kfndf xfn ;f}opmhf{sf] If]qdf sfd ug]{ lghL tyf
                                                                               {
g]kfndf ;f}o{ lah'nLsf] pkof]u Ifdtf                        Jofkfl/s ;+:yfx¿ Ps bh{geGbf a9L /x]sf 5g . ;/sf/n]
g]kfn ;f}opmhf{{ ;dfhn] k|sfzdf NofPsf] tYofªscg';f/
           {                                                u|fdL0f If]qdf ;~rflnt a}ªssf zfvf tyf ;xsf/L
d'nssf sl/a )=@% k|ltzt kl/jf/ cg'bfg gkfP klg
    '                                                       ;+:yfdfkm{t ;'ne Jofhb/df C0f pknAw u/fpg]] Joj:yf
;f}o3/]n' lah'nL pkof]u ug{;Sg] Ifdtf /fV5g eg] sl/a
      {                                                     u/]df dfq klg ;f}o{ pmhf{{ pTkfbg tyf ljt/0fsf If]qdf
% k|ltzt kl/jf/ ;/sf/L cg'bfg kfPdf ;f}o{ pmhf{{            sfo{ ug]{ sDkgLx¿ kl/rflnt eO{ cg'bfglagf klg ;f}o{
pkef]u ug{ ;Sb5g . g]kfnsf !) k|ltzt kl/jf/                pmhf{sf] ljsf;sf] /fd|f] ;Defjgf /x]sf] 5 .
                                                                 {
;/sf/L cg'bfgsf ;fy}} ljQLo ;+:yfx¿af6 ;x'lnot              ;f}o{ 3/]n' lah'nLsf] dxŒj tyf pkof]lutf
Jofhb/df C0f kfPdf ;f}opmhf{{ pkef]u ug{ rfxG5g .
                            {                        b]zsf] 7"nf] If]qkmn lxdfnL / kxf8L e"ldn] 9fs]sf sf/0f
t/ %) k|ltzt kl/jf/ eg] sdhf]/ cfly{s cj:yfsf        b'/b/fhsf las6 Onfsfdf ljsf;sf k"jf{wf/ g} tof/
sf/0f rfx]/ klg of] pmhf{{ pkef]u ug{ ;Sb}gg . cWoogn]
                                                     x'g ;s]sf 5}gg . ;8s oftfoft, cf}Bf]lus ljsf;,
@@ k|ltzt dflg;df ;f}opmhf{sf ljifodf s]xL hfgsf/L
                           { {                       :jf:Yo, lzIffsf] cefjsf sf/0f cfly{s ultljlwdf
g} gePsf] s'/f;d]t b]vfPsf] 5 .                      lk5l8Psf xfd|f u|fdL0f ;dfhsf] ;a}eGbf 7"nf] ;d:of
                                                     ul/aL xf] . xfdL;“u pknAw ;fwg / ;|ftsf] kl/rfng
                                                                                              ]
;/sf/af6 eO/x]sf] cg'bfg Joj:yf                      ;xL 9ªuaf6 x'g g;Sbf ul/aL lgjf/0fsf of]hgfx¿n]
g]kfnsf u|fdL0f If]qdf ;f}o{pmhf{{sf] ljsf; ug]{ nIo klg ;kmntf kfpg ;ls/x]sf] 5}g . pmhf{ cefjs} sf/0f
lnP/ ;/sf/n] @)$% ;fnb]lv o;sf nflu cfjZos ljsf;af6 lk5l8Psf] u|fdL0f If]qdf ;f}o{ pmhf{sf] lj:tf/{
        jftfj/0fLo ;r]ttf Û                                xfd|f] k|lta4tf                       ÛÛ
                                                      /)f÷
                                               kof{ j /)f ÷ 23
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog
Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog

Contenu connexe

Tendances

महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”WOREC Nepal
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Bhim Upadhyaya
 
Jagga prapti-act
Jagga prapti-actJagga prapti-act
Jagga prapti-actDPNet
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DIPECHO Nepal
 
Paani kar
Paani karPaani kar
Paani karDPNet
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Dammar Singh Saud
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)DPNet
 
School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072Shiv Kandel
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyayaBhim Upadhyaya
 
Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)
Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)
Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)Rajesh Koirala
 
Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6KI Nepal
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineScott Rains
 
Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)sharadnp
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DIPECHO Nepal
 
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Rajesh Koirala
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
Jhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jaggaJhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jaggaDPNet
 
Curriculum 11 12 (group-3)
Curriculum 11 12 (group-3)Curriculum 11 12 (group-3)
Curriculum 11 12 (group-3)sharadnp
 

Tendances (20)

महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
 
Third Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer NepalThird Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer Nepal
 
Jagga prapti-act
Jagga prapti-actJagga prapti-act
Jagga prapti-act
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
Paani kar
Paani karPaani kar
Paani kar
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
 
School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072School Improvement Plan 2072
School Improvement Plan 2072
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
 
Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)
Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)
Aksharica - 118 (अक्षरिका - ११८)
 
Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6Cheli sandesh issue 6
Cheli sandesh issue 6
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
 
Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)Curriculum 11 12 (group-5)
Curriculum 11 12 (group-5)
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
Jhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jaggaJhora kshetra-ko-jagga
Jhora kshetra-ko-jagga
 
Curriculum 11 12 (group-3)
Curriculum 11 12 (group-3)Curriculum 11 12 (group-3)
Curriculum 11 12 (group-3)
 

En vedette

BayCHI - Computer / Human / Interface group
BayCHI - Computer / Human / Interface groupBayCHI - Computer / Human / Interface group
BayCHI - Computer / Human / Interface groupjohnbuckman
 
Communicating the EEA and Norway Grants
Communicating the EEA and Norway GrantsCommunicating the EEA and Norway Grants
Communicating the EEA and Norway GrantsEEANorwayGrants
 
El trastorno bipolar cap 9, 10 y 11
El trastorno bipolar   cap 9, 10 y 11El trastorno bipolar   cap 9, 10 y 11
El trastorno bipolar cap 9, 10 y 11vitriolum
 
Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008
Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008
Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008autoprestige
 
Isabel carrasco 23.11.2013
Isabel carrasco 23.11.2013Isabel carrasco 23.11.2013
Isabel carrasco 23.11.2013Isabel Carrasco
 
¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova
¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova
¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? EinnovaAntoni Biada
 
trabajo practico sofia schneeberger tiempos modernos
trabajo practico sofia schneeberger tiempos modernostrabajo practico sofia schneeberger tiempos modernos
trabajo practico sofia schneeberger tiempos modernosSofia Schneeberger
 
10 dietas para adelgazar sin efecto rebote
10 dietas para adelgazar sin efecto rebote10 dietas para adelgazar sin efecto rebote
10 dietas para adelgazar sin efecto reboteHagodieta2
 

En vedette (20)

Portfoli Oe Rm
Portfoli Oe RmPortfoli Oe Rm
Portfoli Oe Rm
 
BayCHI - Computer / Human / Interface group
BayCHI - Computer / Human / Interface groupBayCHI - Computer / Human / Interface group
BayCHI - Computer / Human / Interface group
 
Communicating the EEA and Norway Grants
Communicating the EEA and Norway GrantsCommunicating the EEA and Norway Grants
Communicating the EEA and Norway Grants
 
El trastorno bipolar cap 9, 10 y 11
El trastorno bipolar   cap 9, 10 y 11El trastorno bipolar   cap 9, 10 y 11
El trastorno bipolar cap 9, 10 y 11
 
Abraza a tus seres queridos
Abraza a tus seres queridosAbraza a tus seres queridos
Abraza a tus seres queridos
 
Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008
Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008
Autoprestige4x4 Nouveaute Pour Votre 4x4 Audi 2008
 
Isabel carrasco 23.11.2013
Isabel carrasco 23.11.2013Isabel carrasco 23.11.2013
Isabel carrasco 23.11.2013
 
CyPCR
CyPCRCyPCR
CyPCR
 
Articulo pdf valuacion empresas 2.0
Articulo pdf valuacion empresas 2.0Articulo pdf valuacion empresas 2.0
Articulo pdf valuacion empresas 2.0
 
¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova
¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova
¿Cómo convertir tu página en una web pata negra? Einnova
 
No 04 - del 4 Al 7 Marzo
No 04 - del 4 Al 7 MarzoNo 04 - del 4 Al 7 Marzo
No 04 - del 4 Al 7 Marzo
 
Synergy focus
Synergy focusSynergy focus
Synergy focus
 
Seedmatch Roadshow
Seedmatch RoadshowSeedmatch Roadshow
Seedmatch Roadshow
 
Sales floor video final2
Sales floor video final2Sales floor video final2
Sales floor video final2
 
Encuesta uso tic
Encuesta uso ticEncuesta uso tic
Encuesta uso tic
 
AT89C51 Data sheets
AT89C51 Data sheetsAT89C51 Data sheets
AT89C51 Data sheets
 
04 higado
04  higado04  higado
04 higado
 
trabajo practico sofia schneeberger tiempos modernos
trabajo practico sofia schneeberger tiempos modernostrabajo practico sofia schneeberger tiempos modernos
trabajo practico sofia schneeberger tiempos modernos
 
Rumano basico-6452-completo
Rumano basico-6452-completoRumano basico-6452-completo
Rumano basico-6452-completo
 
10 dietas para adelgazar sin efecto rebote
10 dietas para adelgazar sin efecto rebote10 dietas para adelgazar sin efecto rebote
10 dietas para adelgazar sin efecto rebote
 

Similaire à Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog

39 issue of paryawaran
39 issue of paryawaran39 issue of paryawaran
39 issue of paryawaranDPNet
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5DPNet
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5DIPECHO Nepal
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introductionDIPECHO Nepal
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introductionDPNet
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DPNet
 
40 issue of paryawaran
40 issue of paryawaran40 issue of paryawaran
40 issue of paryawaranDPNet
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DPNet
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DIPECHO Nepal
 
Nepal van ain
Nepal van ainNepal van ain
Nepal van ainDPNet
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hsDPNet
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12DPNet
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7DPNet
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7DIPECHO Nepal
 

Similaire à Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog (20)

39 issue of paryawaran
39 issue of paryawaran39 issue of paryawaran
39 issue of paryawaran
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introduction
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introduction
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
40 issue of paryawaran
40 issue of paryawaran40 issue of paryawaran
40 issue of paryawaran
 
Hamro Aangan 2070
Hamro Aangan 2070Hamro Aangan 2070
Hamro Aangan 2070
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
Nepal van ain
Nepal van ainNepal van ain
Nepal van ain
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
Aahab sanchar 1 1
Aahab sanchar 1 1Aahab sanchar 1 1
Aahab sanchar 1 1
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7
 

Plus de DPNet

Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)DPNet
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996DPNet
 
AMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster ReportAMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster ReportDPNet
 
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017DPNet
 
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GONDRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GONDPNet
 
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)DPNet
 
Sbdrr training to teachers n lfinal draft
Sbdrr training to teachers  n lfinal draftSbdrr training to teachers  n lfinal draft
Sbdrr training to teachers n lfinal draftDPNet
 
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...DPNet
 
Safe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in NepalSafe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in NepalDPNet
 
Safe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit NepaliSafe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit NepaliDPNet
 
Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013DPNet
 
Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal DPNet
 
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...DPNet
 
Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013DPNet
 
Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011DPNet
 
Nepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 finalNepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 finalDPNet
 
Child Centered CSDRM
Child Centered CSDRMChild Centered CSDRM
Child Centered CSDRMDPNet
 
AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7
AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7
AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7DPNet
 

Plus de DPNet (20)

Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
Comprehensive School Safety Implementation Guidelines Nepal (English)
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
Nepal national actionplan_disastermanagement_1996
 
AMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster ReportAMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
AMCDRR 2016 Nepal Disaster Report
 
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
Joint aintgdm+dp netpresentationmarch2017
 
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GONDRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
DRR CCA Learning Centre Guideline approved by GON
 
Ssdp
SsdpSsdp
Ssdp
 
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
Safe School Toolkit and Plan Nepal (Piloting Book)
 
Sbdrr training to teachers n lfinal draft
Sbdrr training to teachers  n lfinal draftSbdrr training to teachers  n lfinal draft
Sbdrr training to teachers n lfinal draft
 
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
Crc supplementary training manual on annual sip updating and references for d...
 
Safe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in NepalSafe school policies and practices in Nepal
Safe school policies and practices in Nepal
 
Safe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit NepaliSafe Schol toolkit Nepali
Safe Schol toolkit Nepali
 
Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013Nepal disaster report 2013
Nepal disaster report 2013
 
Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal Impact of climate change on children research report-plan nepal
Impact of climate change on children research report-plan nepal
 
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
Child centred disaster risk reduction project evaluation and learning-plan-ne...
 
Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013Sphere book 2011 nepali 2013
Sphere book 2011 nepali 2013
 
Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011Nepal Disaster Report 2011
Nepal Disaster Report 2011
 
Nepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 finalNepal ldrmp 2011 final
Nepal ldrmp 2011 final
 
Child Centered CSDRM
Child Centered CSDRMChild Centered CSDRM
Child Centered CSDRM
 
AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7
AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7
AAN NDRC Banganga Climate Change Impact Study report _final_dec2k7
 

Gkfndf k|fslts k|sfk cWoog

  • 1. jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 1
  • 2. tLtf] –;To laefudf ePsf pks/)fx¿ klg lalu|xfn] . k^^'s'df/L È cfp¤bf] rf}aL; #G^fsf] df};d eljiojf)fL &ofSs ldNg]u/L lgsfn t È elji jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ kof{ j /)f ÷ 2
  • 3. kf7ssf] cf“vfdf pTs[i6 k|ltlqmof k7fpgf];, Ps jif{sf] ;b:otf lgMz'Ns kfpgf]; ;DkfbsHo", u/]sf] 5' . Osf]–g]kfnaf6 k|sflzt o; klqsfk|lt klg ;'?– kof{j/0f dfl;s jftfj/0f lzIffsf nflu pTs[i6 klqsf nfu]sf] ;'?df o:t}vfn] ljrf/ p7]sf] lyof] . Ps jif{eGbf klxn] 5 . ;DejtM of] g} jftfj/0f;Fu ;DalGwt ljifo af]s]/ lj/f6gu/ hfFbf klqsf k;ndf kN6fPsf] lyPF o;nfO{ . t/ k|sflzt x'g] g]kfnsf] PSnf] klqsf xf]nf . Hofld/] ufpF ljsf; kl5 klqsf k;ndf xf]Og, xfd|f] ufpF ljsf; ;ldltdf klg kfPF . ;ldltdf lgoldt cfpg] u/]sfn] d klg of] klqsfsf] lgoldt d}n] yfxf kfPF, ufpFdf sf]xL klg u|fxs ag]sf 5}gg / uflj; klg, kf7s ag]sf] 5' . hg;ªVof tyf jftfj/0f dGqfnon] k|sflzt t/ klqsf Ps jif{otf lgoldt¿kdf cfpFb5 . d]/f] e|d o;sf/0f } ug] { …6' s LÚ sf] t' n gfdf kof{ j /0f lgs} pRr:t/sf] 5 . lgjf/0f eof] ls of] klqsfn] s'g} /fhgLlts k"jf{ux af]ssf] 5}g | ] kof{j/0fsf lgoldt cªs xfdLsxfF l9nf] cfP klg 6'sLsf] / x]bf{ cfFvf nf]Eofpg] l;g]dfsf lx/f] lx/f]Ogsf] kmf]6f] klg 5}g . t'ngfdf l56} cfpF5g . d w]/} gk9]sf] dfG5] eP klg uflj; sfof{nodf lgoldt k95' of] kof{j/0fsf] k"0f{ªs #^ n] g]kfndf k|fs[lts k|sf]ksf] kL8fnfO{ klqsf . leqL 1fgsf s'/f lgs} /x]5g . phfu/ kf/]sf] 5 . o:tf n]vn] k|fs[lts k|sf]k lgoGq0f ug{ o;df k|sflzt x'g] ;fdu|Lsf ljifodf s'/f ug'{ eg]sf] …OGb|sf u|fdL0f ;dfhdf lgs} ;xof]u ug]{ s'/f lglZrt 5 . To;df cufl8 :ju{sf] aofgÚ ug'{h:t} x'g]5, lsgeg] xfdLn] hfg]sf klg klqsfsf] aLrdf /x]sf] kf]:6/ hgr]tgf clej[l4 ug]{ s'/f yf]/} 5g . t/ jftfj/0f;DagwL ljZjsf /f]rs s'/f eg] k|of;sf nflu lgs} pkof]uL 5 . ljleGg ;dodf x'g] k|fs[lts TolQ k9g kfOFb}g . x'/Latf;af6 aRg] pkfob]lv ;'? ePsf] k|sf]kaf6 aRg] tf}/tl/sf / 36gfkl5sf] sfo{ ug{ o;n] dfu{– aLr efudf /flvPsf] kf]:6/n] ¿k dfq km]/]sf] 5}g, r]tgf lgb]{z u/]sf] 5 eGg] nfu]sf] 5 / o;nfO{ lg/Gt/tf lbg a9fpg] /fd|f] pkfo klg ckgfPsf] 5 . t/ af9Lklx/f]sf] kL8f cg' / f] w ub{ 5 ' . dflg;sf] ;fyL eg] / lrlgg] 8lNkmg / k5fl8 cfPsf] To;af6 aRg] pkfon] s'g} nfe lbg ;s]g . l;d;f/;DaGwL ;fdu|Ln] /fd|f] 1fg lbPsf] 5 . o:tf pkof]uL lrh;dod} cfP ufpFdf To;n] 7"nf] k|z+;f ;du|df eGg'kbf{ of] klqsfn] o;}u/L lg/Gt/tf kfOlbP kfpg] 5 . cfufdL cª s k| s fzg ubf{ ;DkfbsLo kIfn] jftfj/0f ;+/If0fsf If]qdf 7"nf] of]ubfg ldNg]5 . ;fdlostftkm{ ljrf/ k'¥ofpg] g} 5 . –hos'df/ s'O“s]n, Hofld/]–$, l;Gw'kfNrf]s . kof{j/0fh:tf] ljifodf /fHon] nufgL ug'{kg]{df tkfO{+x¿n] ;DkfbsHo", ug'{ePsf] nufgLn] kf7snfO{ /fd|f] nfe lbPsf] 5 . cfzf 5, g]kfndf jftfj/0f ;+/If0fsf If]qdf sfd ug]{ w]/} ;+:yfx¿ of] qmd lg/gt/ rNg]5 . 5g . k};f sdfpgs} nflu o:tf ;+:yf btf{ x'g] s'/f ;'Gg] –x]dGt l3ld/], s;]gL uflj;–!, s;]gL, df]/ª . ;DkfbsHo", b]vfPsf] 5 / ;/sf/ yk gfnfos ag]sf] 5 eg]/ :ki6 jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfnåf/f k|sflzt of] u/fpF5 . o:tf] x'g' jf:tjd} b'MvbfoL s'/f xf] . o:tf s'/f klqsf d}n] rf/ jif{b]lv lgoldt k9]sf] 5' . ljut ^ yfxf kfPkl5 eljiodf o:tf] gxf]; eg]/ ;/sf/n] ljz]if dlxgfb]lv klqsfsf] :t/df lgs} ;'wf/ cfPsf] kfP/ v';L Joj:yf u/f]; eg]/ o;} klqsfdfkm{t cfu|x ub{5' . nfu]sf] 5 . klqsfsf] aLrdf /flvPsf] kf]:6/n] k|fs[lts g]kfnsf] ;Dk"0f{ t/fO{ If]q l;d;f/leq} kb{5h:tf] nfu]sf] k| s f] k sf ljifodf lgs} /fd| f ] hfgsf/L lbPsf] 5 . 5 . kof{j/0fn] l;d;f/h:tf] dxŒjk"0f{ k|fs[lts ;|f]tsf kof{j/0fdfkm{t o:tf] ;fdu|L ufpFdf k7fP/ PS;gP8 af/]df lbPsf] hfgsf/L Hofb} pkof]uL 5 . ;/sf/n] xfn;Dd g]kfnn] /fd|f] sfd u/]sf] 5, Tof] ;+:yfnfO{ d]/f]tkm{af6 l;d;f/ gLlt NofPsf] 5}gh:tf] nfU5, o;tkm{ klg cfjfh wGojfb . p7fP/ p;sf] sfgdf t]n xfNg'knf{ xf]Og < ljåfg n]vs xfd|f] t/fO{sf] kL8f k|foM ;a}nfO{ yfxf 5 . k|To]s jif{ cfpg] 8f= t]hs'df/ >]i7sf] cfbz{ hnr/sf] gfnLa]nL pTs[i6 5, af9Ln] xhf/f}F la3f v]t aufP/ w]/} ls;fgnfO{ ;'s'Daf;L o:tf ;fdu|Lsf] lg/Gt/tf kmnbfoL x'g]5 . klg agfO/x]sf] 5 . klx/f]sf] kL8f g] k fndf sfo{ / t w] / } h ;f] kxf8n] lg/Gt/ ef]u]sf] ;dfrf/ ;'Gg o; cªssf] pTs[i6 k|ltlqmof ;ª3;+:yfx¿n] cfˆgf ;xof]uLnfO{ / k9 g kfOG5 . kof{ j /0fn] ljut s] x L cª s x¿df v';L kfg{sf nflu g} xf]nf, cªu|]hL efiff k|of]u u/]sf] af9Lklx/f]sf] sf/0f, /f]syfdsf nflu x'g'kg]{ k|of; / kfOG5 . g]kfndf g]kfnLsf nflu sfd ug]{ xf] eg] ;x/df a:g] k|ljlwsf ljifonfO{ lnP/ /fd|f ;fdu|L lbPsf] 5, xfdL of] g]kfnLsf] dfq enf] ;f]r/ x'bg / To:tf] sfo{n] b]znfO{ s'g} ] F} u'g la;{g ;Sb}gf}F . k"0ff{ªs #^ df uf]kfnk|;fb b'nfnn] kmfObf klg x'bg . g]kfnleq g]kfnLsf nflu sfd ug]n] g]kfnL F} { n]Vg'ePsf] …af9Lklx/f]n] u/]sf] ljWj+; M /fxt tyf lbuf] efiffdf klqsf lgsfn] To;n] ufpFsf dflg;nfO{ 1fg lbg]5 / Joj:yfkgsf] k|ZgÚ ;do;fk]If dfq xf]Og, To;}cGtu{t ljsf;df ;xof]u k'Ug]5 . s]jn /fhgLlts / dgf]/~hgsf 5flkPsf w]/} ;fdu|Ln] o:tf k|fs[lts k|sf]k lgoGq0f klqsf k9]/ s]xL klg ldNb}g . Osf]–g]kfnsf] of] k|of; o;}sf/0f :yfgLo:t/af6} klg ug{ ;lsG5 eGg] pbfx/0fx¿ lbPsf klg ;/fxgLo 5 / of] klqsf lg/Gt/ k9g kfOof]; . 5g . 8fS6/;fÚan] /fxt lxgfldgf u/]sf] ;dfrf/n] eg] –c?0f sfsL{, ;dfhdf s:tf gfnfos dflg; klg x' F b f/x] 5 g eGg] hgtf lgDgdfWolds ljBfno, ao/jg–^, df]/ª jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 3
  • 4. sxf“ s] < sf=lh=sf= b=g+= @).)$(.)%) dfl;s r'l/ofsf] r'/Lk'm/L Paryawaran Monthly Vol. 11, No.10, Jan/ Feb 2004 jif{ !!, cªs !), df3 @)^) k"0ff{ªs #* ;Nnfxsf/ 8f= ljgfos eb|f 8f= sdn l/hfn k[i7 M % 8f= hgsnfn sdf{rfo{ k|f= 8f= /fdk|;fb rf}w/L >L x]d/fh kf}8n ] k|wfg ;Dkfbs ■ k|fs[lts k|sf]k /fdrGb| Gof}kfg] g]kfndf P]ltxfl;s tyf k"j–P]ltxfl;s e"sDksf] cWoog ( { ;Dkfbs uf]kfnk|;fb b'nfn e'Orfnf]af6 s:tf 3/ ;'/lIft x'G5g < “ ( ahf/ Joj:yfks k|sf]k Go"g ug{ cfd;~rf/ dxŒjk"0f{ !$ /fh]Gb| cfrfo{ e'O“rfnf] M lgoGq0f ug{ ;ls“b}g aRg] pkfo u/f}“ !% sg'gL ;Nnfxsf/ e'Orfnf]cl3sf] k"jtof/L -leQ]kf]:6/_ “ { rGb| a:g]t ■ gjLs/0fLo pmhf{ ljz]if ;xof]uL ofbj yklnof ;f}o{ 3/]n' lah'nL k|0ffnL @! ljz]if k|ltlglw ■ k|fs[lts ;Dkbf 6k]Gb| sfsL{ g]kfnsf] /fli6«o l;d;f/ gLlt– @)%( @& sf6'{g÷kf]:6/ lrq /d]z bfxfn ■ cfo'jb {] :d/0fzlQm a9fpg] jg:klt a|fxdL ## k|sfzs jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfn ■ vf]tnvftn sf7df8f}“ dxfgu/kflnsf– #!, wf]lawf/f dxfgu/, gu/lktf / lju|x #% kf]= a= g+= !(&@), sf7df8f}+ kmf]g M $$$%#@) ■ ;Gbe{–;dfrf/ kmofS; M (&&–!–$@^%$%% ● kfx' g f r/fn] tfn 5kSs} E-mail: eco_nepal@hotmail.com ● cfZro{sf] kf]v/L]– ltDa's econepal@publicgroup.net ● ah'{ tfnsf] ;+/If0f / df5f dfg]{ k|ltof]lutf http://www.econepal.org ● o;/L g} gfl;g] xf] eg] s] af“sL /xnf < d'b|s ● k]6fnkDkdf clhªu/ «] ;"of]bo 5fkfvfgf { ● 6«nLa; geOx'Gg kf]= a= g+= @)&$%, kmf]gM $#$(&! ● lu2 lsg x/fP < wf]lawf/f, sf7df8f}+ ● xft] ljZn]if0faf6 df};d k"jf{gdfg ' jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 4
  • 5. cfkmgf] snd 321 k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg P]gsf] k'gk{l/efiff h?/L 321 321 321 321 321 321 321 321 hf8f]ofddf vf;u/L t/fO{sf] ;dy/ If]qdf rNg] l;tnx/sf] k|sf]k slxn]b]lv rNg yfn]sf] xf] eGg] olsg 321 321 321 321 321 321 321 321 321 321 x'g g;s] klg o;af6 x'g] Iflt eg] x/]s jif{ j[l4 eO/x]sf] 5 . ljut jif{x¿df ;"rgf k|jfxsf] cefjsf 321 321 321 321 sf/0f xf]; jf d[To'sf] jf:tljs sf/0fsf] klxrfg x'g g;s]/ xf];, l;tnx/af6 dg]{x¿sf] vf; ;ªVof 321 321 321 321 321 k|sfzdf cfpg g;s]sf] klg x'g;Sb5 . x'g t xfn;Dd klg k|To]s jif{ l;tnx/sf] k|sf]kaf6 slthgfsf] 321 321 321 321 321 d[To' eO/x]5 / cfly{s tyf ;fdflhs If]qdf o;n] slt xflg k'¥ofO/x]sf] 5 eg]/ cWoog–cg';Gwfg x'g 321 321 321 321 321 ;s]sf] b]lvFb}g, g o;af6 x'g] Ifltsf] tYofªs s;}n] /fv]sf] kfOG5 . tyflk, k|To]s jif{ lxpFbofddf g]kfnsf] t/fO{ If]qdf rNg] l;tnx/sf sf/0f dg]{ dflg;sf] ;ªVofdf cªs ylkFbf] 5 / cfly{s tyf 321 321 321 321 321 ;fdflhs Iflt klg To;/L g} j[l4 eO/x]sf] 5 . 321 321 321 321 321 321 321 321 321 321 321 hf8f]ofddf afSnf] s'lx/f]n] e"–;txnfO{ 9fSg] sf/0fn] 3fd gnfUg], tfkqmd c;fdfGo ¿kn] tn emg]{ / 321 321 321 321 321 klZrdL lr;f] xfjf l;/{–l;/{ rn]/ pTkGg x'g] lr;f] cj:yfnfO{ l;tnx/ elgG5 . o; k|fs[lts k|sf]kaf6 321 321 321 321 321 dg]{x¿ k|foM kf}li6s vfgf, Gofgf] n'uf / pko'Qm af;:yfgsf] hf]xf] ug{ g;Sg] ljkGg hgtf g} x'g] u/]sf 321 321 321 321 321 5g . To;df klg j[4, /f]uL, czQm, a"9fa"9L / s]6fs]6L lr;f] vKg g;s]/ a9L dg]{ u/]sf 5g . o; jif{sf] k'; dlxgf;Dd o; k|sf]kaf6 dg]{x¿sf] ;ªVof ;f7LeGbf dfly k'lu;s]sf] 5 . df3 dlxgfel/ 321 321 321 321 321 l;tnx/ rln/xg] ;Defjgf ePsf]n] o;df cem} cªs ylkg] cj:yf 5 . 321 321 321 321 321 321 321 321 321 321 321 k|To]s lxpFbofddf lgoldt¿kdf g} rNg] o; k|fs[lts k|sf]kn] olt 7"nf] ;ªVofdf dflg; dg]{ / 321 321 321 321 321 lxpFb]afnL g/fd|/L k|efljt eO{ 7"nf] cfly{s Iflt k'Ug] u/]sf] eP klg o;df g t ;/sf/n] s'g} rf;f] 321 321 321 321 321 /fv]sf] b]lvG5, g k|fs[lts k|sf]ksf If]qdf sfd ug]{ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf 321 321 321 321 321 of]hgf–kl/of]hgfdf Iflt Go"gLs/0fsf nflu s'g} sfo{qmd /x]sf] kfOG5 . gful/s ;dfh klg o; ljifodf cgle1 g} /x]sf] cg'e"lt x'G5 . o;/L lgoldt¿kdf rNg] k|fs[lts k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"gLs/0f / 321 321 321 321 321 Joj:yfkgsf ljifodf ;a} kIfn] df}gj|t lnPsf] b]lvG5 . ;/sf/n] juL{s/0f u/]sf] k|sf]kdf l;tnx/ 321 321 321 321 321 gkg]{ sf/0f hgfO{ k|sf]k Go"gLs/0f / /f]syfds} nflu eg]/ v8f ul/Psf] ;/sf/sf] …b}jLk|sf]k Joj:yfkg 321 321 321 321 321 321 321 321 321 ljefuÚ n] klg d"sbz{s aGg'afx]s sxL ug{ g;Sg' emg b'vb kIf /x]sf] 5 . 321 321 321 321 321 321 321 g]kfndf ut jif{ l;tnx/af6 dg]{sf] ;ªVof c;L k'u]sf] ;dfrf/ aLaL;Ln] lbPsf] lyof] . clxn];Ddsf] cj:yf x]g]{ xf] eg] o; jif{n] ut jif{sf] ;ªVofnfO{ pl5Gg] ;ªs]t ldln;s]sf] 5 . 7"n} ljWj+; geP;Dd 321 321 321 321 321 sfgdf t]n xfn]/ a:g] afgL k/]sf xfdLx¿n] l;tnx/af6 dfgjLo Ifltsf cnfjf s[lif, pBf]u, Joj;fo, 321 321 321 321 321 321 321 321 xjfO{ tyf :yn oftfoft / jftfj/0fh:tf w]/} kIfdf k'lu/x]sf] Ifltsf] dfqf a]n}df af]w ug{;s] w/}sf] 321 321 321 321 321 321 Hofg hf]lug ;SYof] . dfgjLo / cGo If]qdf x'g] Iflt Go"gLs/0f tyf /f]syfdsf nflu s'g} kIfaf6 klg kxn geO/x]sf] jt{dfg cj:yfdf cfˆgf gful/ssf] k|f0f/Iff ug]{ bfloTj ;/sf/s} ePsf] x'bf u[xdGqfnosf] F 321 321 321 321 321 b}jLk|sf]k P]gnfO{ tTsfn k'gk{l/eflift ug'{ cfjZos t 5Fb}5, o; k|sf]ksf] df/df kg{;Sg] hgtfsf] klg 321 321 321 321 321 321 321 321 321 klxrfg u/L a]n}df ;'/Ifsf k|efjsf/L pkfox¿ cjnDag ug'{ cfjZos b]lvG5 . gful/s ;dfhsf 321 321 321 321 321 x'g]x¿n] gx'g]nfO{ ;fgf] ;xof]u u/]/ ltgsf] k|f0f/Iff ubf{ k|fKt x'g] k'0o c¿ s]xLaf6 sdfpg ;lsGg 321 eg]/ klg a'‰g}kg]{ x'G5 . ;fdflhs ;]jfsf] nIo lnP/ v'n]sf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u/}/;/sf/L ;+:yfn] 321 321 321 321 klg o; k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"g ug]{tkm{ Wofg s]lGb|t ul/lbP …cfTdf ;fIfL /fvL dg jrg / sd{n] ;]jfÚ 321 321 321 321 321 321 321 321 ug]{ jrga4tf;d]t ;fy{s x'g] 5 . jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ kof{ j /)f ÷ 5
  • 6. h}ljs ljljwtf lsg jiff+;Dd r'l/of cfdrf;f]sf] ljifo aGg ;s]g < lsg of] {} g]] kfnsf cflbaf;L r] k fª hflt hlQs} ltgsf] af;:yfg r'l/of If]q -r'/] >[ªvnf_ klg w]/} jif{;Dd ljsf; sfo{qmd / ;+/If0f of]hgfx¿af6 cf]em]ndf k¥of] < ef}uf]lns :j¿k cfdhg;d'bfob]lv n's]/ a:of] . ltgsf ljifodf yf]/}n] dfq rfv lnP . t/, xfn}sf jif{df eg] tL b'j}n] t/fO{sf] ;dtn d}bfgb]lv ;n{Ss p7]sf r'l/ofsf k'mRr] bft[;+:yf / cGo /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;+:yfsf ljsf; kxf8x¿ lxdfno kj{tdfnfsf ;aeGbf sfG5f ;Gtfg sfo{qmd / ;ef–uf]i7Lx¿df rrf{ kfpg yfn]sf 5g . x'g . To;f] t lxdfno cfkm}F ljZjsf] sfG5f] kj{tdfnfdf rf/ jif{cl3 ;g !((( df l/;f];]{; lxdfnodfkm{t ulgG5 . o;sf] hGd To:t} kfFr s/f]8 jif{cufl8 ef/tLo r'l/of;DaGwL kfF r r/0f;Dd lj:t[t cg';Gwfg k|oTg pkdxfåLk ltAatsf] e"–eful;t h'Wg uP/ ePsf] yflnFbf;Dd klg olt l56} r'l/ofsf jghªunx¿ ;+/If0f e"ue{ljbx¿ atfpFb5g . lxdfnosf] clxn]sf] d"n :j¿k cfof]hgfsf zAbfjnLx¿df ufFl;Pnfh:tf] nfu]sf] lyPg . sl/a b'O{ s/f]8 jif{cl3 lgdf{0f ePsf] / o;} ;dob]lv cfhef]ln r'l/ofsf ljifodf slDtdf klg dlxgfdf blIf0f Pl;ofsf] xfjfkfgLsf] d"n sf/s dg;'gL jiff{ k|f/De Psrf]l6h:tf] cfd;~rf/ dfWodx¿df ;dfrf/ 5flkG5g . ePsf] dflgG5 . lxdfno kj{tdfnfsf] blIf0fL sfvdf /x]sf] r'l/ofsf] r'/Lk'm/L 8f= lbg]z/fh e'h" ✍ If]qLo l;dfgf lxdfnL If]q pRr kxf8 dWo kxf8 r'l/of÷lzjflns t/fO{ ★ g]kfnsf] r'l/of cWoogsf k|d'v cg';Gwfgstf{ 8f= e'h"n] hfkfgsf] rLaf ljZjljBfnoaf6 Osf]nf]hLdf kLPr8L ug'{ePsf] 5 . pxfF xfn /f]gf:6df sfo{/t x'g'x'G5 . jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 6
  • 7. h}ljs ljljwtf r'l/of eg] To:t} Ps s/f]8 jif{cl3 p7]sf] cg'dfg ul/G5 . cfsif{s jGohGt' g} kfOG5, g t lxdfndf h:tf] r'l/of klZrddf OGb; gbLb]lv k"j{df a|Xdk'q;Dd lxdfR5flbt r'r'/fx¿ g} . Ps lsl;dn] r'l/of dfgj cyf{t em08} lxdfnohlQs} nfdf] 5 . o;sf] rf}8fO a:tLsf lglDt pko'Qm :yfg aGg ;s]g . r'l/ofsf] of] st}st} km}lnP/ %) lsld;Dd k'u]sf] 5 eg] st}st} a}u'g t/ p;}sf nflu eg] j/bfg ;fljt eof]– dfgjLo ;fF 3 ' l /P/ %)) ld6/d} ;Lldt b] l vG5 . r' l /ofsf cltqmd0f gePsf] sf/0f ToxfFsf hªunx¿ dfl;Pgg . 8fF8fx¿sf] ;fnfvfnf prfO !%)) ld6/ elgP tfklg h]–h:tf] k|fs[lts cj:yfdf lyof], ToxLcg';f/ ToxfF jg klZrddf hDd"If]qlt/ $))) ld6/;Dd cUnf] / k"j{lt/ / jg:klt df}nfO/x] / k|s[lt ;Fu;Fu} ltgdf kl/jt{g !))) ld6/eGbf sd /x]sf] e]l6G5 . g]kfnL e"efuleq klg cfO/x] . r'l/of s}nfnLlt/ r'lnP/ !*)) ld6/;Dd k'u]sf] 5 . r'l/ofsf] lrGtf r'l/ofsf sltko 7fpFdf gbLsf 7"nf– t/ kl/l:ylt ;w}F p:t} /x]g . ;'?df 7" n f pkTosfx¿ klg 5g , h:t} M x'g klg r'l/ofdf dflg;x¿ kxf8sf] sl7g psfnL– lrtjg, /fKtL, aaO{ / e]/L gbLsf t/fO{sf] hªundfh:tf] cf]/fnL hLjgaf6 qf0f kfpg t/fO{sf pkTosfx¿ . g cfsif{s jGohGt' g} d}bfglt/ em/] . t/fO{df hg;ªVof j[l4 x'Fb} uPkl5 s]xL kl/jf/ kxf8 r' l /ofsf] e" : j¿k d" n tM gbLn] kfOG5 g t cyf{t r'l/oflt/ kmls{P, s]xL dfly aufP/ NofPsf u]u|fg, anf}6] 9'ªuf / lxdfndfh:tf] kxf8af6 cfpF b fcfpF b } r' l /ofd} b'd6 df6f]n] ag]sf] 5 . o;k|sf/sf] lxdfR5flbt r'r'/fx¿ cl8P . klZrd g]kfnlt/ Pp6f s:tf] ;+ o f] h gnfO{ l;jflns ;d" x klg g} . Ps lsl;dn] r'l/of rng dflkms /x]5 eg] ;aeGbf elgG5 . r' l /ofsf sltko dfjg a:tLsf lglDt klxn] cUnf b'u{d kxf8af6 ;'ud 7fpF x ¿af6 cflbsfnsf :tgwf/L pko'Qm :yfg aGg kxf8 cyf{ t t/fO{ glhssf] r' / ] -afF b /, cflbd dfgj, df+ ; fxf/L, ;s]g . r'l/ofsf] of] kxf8lt/ cfpFbf /x]5g . kl5, cfˆgf] rf} k fof, xfQL cflb_ hLjx¿sf a}u'g t/ p;}sf nflu cfly{s Ifdtfg';f/ qmdzM t/fO{lt/ dxŒjk"0f{ hLjfjz]if km]nf k/]sf 5g . eg] j/bfg ;fljt eof] – embf{/x]5g . dflg;x¿ cf]Ol/Pkl5 s] x L jif{ c l3 g] k fndf e] l 6Psf a:tL / v] t af/Lsf nflu s] x L cflbdfgj /fdflky]s;sf] vKk/ klg dfgjLo cltqmd0f gePsf] sf/0f ToxfFsf hªunx¿ dfl;g' :jfefljs g} x'g] r'l/of If]qaf6} pTvgg ul/Psf] lyof] . hªunx¿ dfl;Pgg . eof] . dflg;sf sf/0f gfªuf ePsf g]kfnsf kfFr k|d'v ef}uf]lns If]qx¿ r'/]kxf8x¿ cfhef]ln k"j{–klZrd -t/fO{, r'l/of, dWokxf8, pRrkxf8 h]–h:tf] k|fs[lts /fhdfu{sf] pQ/tkm{ klZrd g]kfnsf] / lxdfn_ dWo] ;aeGbf a9L hªun cj:yfdf lyof] ToxL b] p v' / Llt/ 5 o fª u } b] l vG5g , ePsf] If]q r'l/of g} xf] . If]qkmnsf cg';f/ ToxfF jg / To:t} v fn] gfª u f] r' / ] k xf8 k" j { d f lx;fan] r'l/ofn] -If]qkmn M !$,$%) jg:klt df}nfO/x] / pbok'/lt/ klg b]lvG5 . ju{ ls=ld=_ ;aeGbf sd cyf{ t k|s[lt ;Fu;Fu} ltgdf b]zsf] s'n e"efusf] !# k|ltzt dfq xfn} s f jif{ d f g] k fnL 5fkfx¿n] kl/jt{g klg cfO/x] . r'l/ofsf jgx¿ kftlnFb} uPsf] s'/f] cf]u6]sf] 5 . tyflk plNnlvt kfFr If]qdf r'l/ofsf] ;aeGbf a9L cyf{t &^ k|ltzt e"– p7fPsf 5g . lg;Gb]xM o;n] :yfgLo hg;d'bfosf] efudf jghªunn] 9fs]sf] 5 . t/ w]/}sf nflu r'l/of lrGtfnfO{ ;d]6]sf] 5 . r'l/of If]qsf] ;+/If0faf/] ;+o'Qm vx/] pn{g], klx/f] uO/xg] / v]tLsf nflu sfd gnfUg] /fi6«;ª3Lo ljsf; sfo{qmdnufot s]xL cGt/f{li6«o kxf8sf ¿kdf kl/lrt /lx/Xof] . s' g } k~rjifL{ o ;+:yfx¿n] klg rf;f] lnPsf] kfOG5 . hd{g k|fljlws of]hgfdf klg Tof] kg{ ;s]g / ckjfbsf ¿kdf s]xL ;xof]u ;+:yf -lhl6h]8_ n] t Ps bzscl3b]lv g} ljsf; sfo{qmdafx]s j}1flgs cg';Gwfg klg ToxfF pbok'/lt/sf] r'/] If]qsf] ;+/If0f sfo{df ;+nUg 5, xfn} ePg . x'g klg r'l/ofdf t/fO{sf] hªundf h:tf] g cfP/ ljZj;+/If0f ;ª3 -cfOo";LPg_ k"jL{ g]kfnsf] r'/] jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 7
  • 8. h}ljs ljljwtf >[ ª v nfdf, l:j; ljsf; ;xof] u ;+ : yf -P;8L;L_ plNnlvt ;a} @@@ :yfgdf sDtLdf Pp6f 7"nf] -gfk M x} 6 f+ } F 8 flt/sf] r' / ] k xf8, / ljZj jGohGt' sf] i f @% ld × ×@% ld_, b'O{j6f demf}nf -gfk M % ld × -8An"8An"Pkm_ klZrd / dWog]kfnsf] t/fO{ hf]8g] t/fO{ % dL_ / rf/j6f ;fgf -gfk M ! ld × ! ld_ rf}sf];fx¿ cfs{ NofG8:s]k -tfn_ sfo{qmddf ;+nUg ePsf 5g . nufO{ To;leqsf ;Dk"0f{ af]6la?jf, a'6ofg / kf]y|fx¿sf] l/;f]{;]; lxdfnon] ;g !((( df klxnf]kN6 g]kfnsf] gfk, ;ªVof, ltgn] cf]u6]sf] If]q -se/]h_ cflbsf] k"j{ d]rLb]lv klZrd dxfsfnL;Ddsf] r'l/of If]qsf] tYofªs lnOPsf] lyof] . o;sf cltl/Qm ofqfsf a]nf kl/j[QLo tYofªs cfwf/ -Osf]nf]lhsn 8f6fa];_ tof/ vf;u/L psfnL–cf]/fnLx¿df k|To]s !)) ld6/sf] kfg]{ k|:tfjgf cl3;f¥of] . o;/L k|fKt j}1flgs ;"rgf / prfOdf ¿vx¿sf] ;+of]uaf/] tYofªs ;ªsng ul/Psf] 1fg cGttf]uŒjf To; If]qsf] ;+j4{g / ToxfF cfl>t lyof] . ;fy}, tL :yfgx¿sf] glhs kg]{ ufpF – a:tLdf hgtfsf] hLjg ;'wf/lglDt nfebfos x'g] ck]lIft 5 . uO{ ToxfFsf afl;Gbfx¿l;t 5nkmn u/L cf}iflwd"nf] tyf kfFr r/0fdf k"/f ug]{ nIo /flvPsf] pQm k|:tfjgfsf] cGo k|of]hgsf nflu pkof]u ul/g] la?jfx¿af/]sf] ;"rgf clek|]/0ff d'Votof lgDg tLg sf/0fdf c8]sf] 5 – klg ;ª s ng ul/Psf] lyof] . kz' k G5Lsf xsdf != k" j { b ] l v klZrd;Dd Psgf; km} l nPsf] t/fO{ s f] jGohGt'sf kfOnfx¿, b]lvPhlt / cfjfh ;'lgPhltsf hªun ca vl08t eO;s]sf] 5 . r/fx¿sf] tYofªs /flvPsf] lyof] . s'n %#* dfgj–lbg vlr{Psf] o; cjlwdf jg:klt;DaGwL dfq sDtLdf $$ @= vl08t hªun / cnlUuP/ /x]sf ;+/lIft If]qx¿ xhf/ tYofªs a'bfx¿ l6lkPsf lyP . e"–pkof]lutfsf] F e"–b[Zo:t/ -NofG8:s]k n]en_ df ;+/If0flglDt kl/jt{g / jGohGt' tyf kG5Lsf ;"rgfx¿ a]Un} 5g . ckof{Kt ePsf 5g . /, #= g]kfnsf] t/fO{ If]qdf /x]sf ;+/lIft Pjd t/fO{ / k|f/lDes glthf kxf8sf k|fs[lts af;:yfgx¿nfO{ hf]8g] Psdfq oBlk ;ªsng ul/Psf ;Dk"0f{ tYofªs s]nfpg afFsL ;]t' r'/] >[ªvnf ePsf] 5 . g} 5, k|f/lDes glthfcg';f/ r'l/ofdf jgIf]q 36]/ uPsf] 5 eg] s[lifIf]q lgs} a9]sf] 5 . h:t}M k"jL{ l/;f]{;]; lxdfnoåf/f cl3;fl/Psf] k|:tfjgfsf g]kfnlt/ ;g !(%) sf] bzsdf r'l/ofdf *! k|ltzt d"n b'O{j6f p2]Zo 5gM jgn] 9fs]sf] lyof] h'g ;g !(&) sf] bzsdf 36]/ &! k|ltzt / ;g !(() sf] bzsdf cem 36]/ %^ k|ltzt != ;g !(%), !(&) / !(() bzssf] ;docGt/fndf k'u]sf] b]lvG5 . oxL #% jif{sf] cjlwdf ToxL If]qdf r'l/of If]qdf ePsf] e"–pkof]lutfsf] kl/jt{g / dfgj ;ª3ftsf] d"Nofªsg ug]{ . /, @= r'l/of If]qsf] jgsf] cjl:ylt / ToxfF kfOg] hLj ljljwtfsf] ;"rgf ;ªu|x / To;;DaGwL :yfgLo hgtfdf /x]sf] 1fgsf] clen]v /fVg] . cWoog ljlw o; tLg jif{sf] cjlwdf l/;f]{;]; lxdfnon] k"jL{ If]qdfdf #%, dWoIf]qdf *%, dWoklZrd If]qdf #( / ;'b"/klZrd If]qdf ^# u/L s'n @@@ :yfgx¿af6 jgsf] cjl:ylt / hLj ljljwtf;DaGwL ljljw :ynut tYofªs ;ªsng u/]sf] 5 . tL :yfgx¿sf] lgSof]{n gS;fdf ef}uf]lns cIff+ z / tYofª s tflnsfsf] /] G 8d ;ª V ofx¿sf a9bf] cltqmd0fdf r'l/of cfwf/df ul/Psf] lyof] eg] :ynut klxrfgsf nflu e"– k"jL{ g]kfnsf] r'l/of If]qdf ljut #% jif{df s[lif If]q pku|xsf] dfWodåf/f ;~rfng x'g] hLkLP; elgg] !@) k|ltztn] j[l4 eof] eg] jg If]q *! k|ltztaf6 oGqnfO{ k|of]udf NofOPsf] lyof] . 36]/ %^ k|ltztdf em¥of] .-kmf]6f] M n]vs_"_ jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 8
  • 9. h}ljs ljljwtf j}1flgs rfvsf] ljifo xf] . r'l/ofsf] v's'nf] df6f]df /d0fLo tfn klg b]Vg kfOof] . df]/ªsf] 6fF8L uflj;df cjl:yt r'nLkf]v/L -gfk M @ x]S6/, prfO{ ^%) ld_ g]kfnsf] l;d;f/ ;"rLdf gofF gfd ylkPsf] 5 . r'l/of If]qsf clwsfªz afl;Gbf tL If]qdf kfOg] af]6la?jfsf] pkof]lutf / k|sl[ taf/] ulx/f] 1fg /fVb5g . k"jdf /fO{, lnDa", dWodf tdf8=, du/, klZrddf afx'g, { If]qL / du/sf] afx'No b]lvP klg 7fpF7fpFsf r]kfª, s5f8]h:tf cNk;ªVos hfltsf] a;f]af; b]lvG5 . k'?if– dlxnf, :s'n] s]6fs]6L / 3/ ?ªg] a'9fa'9L ;a} cfˆgf] 3/ jl/kl/ kfOg] cf}iflwhGo la?jfl;t kl/lrt 5g . 3fp– rf]6 nfUbf v'a} hftL x'g] l;sf/L nx/f]sf] la?jf gd"gf xfdLnfO{ klxnf]rf]l6 !! jif]{ :s'n] 5fqn] NofOlbPsf] lyof] . s'g} 7fpFdf xfd|f] :yfgLo ufO8 g} lgDgdfWolds ljBfnosf ljBfyL{ x'Gy] . To;f] t ghfg]/} xf]nf, 88]Nw'/fsf :s'n] s]6fs]6Lx¿n] kTy/L /f]udf pkrf/ x'g] kfif0fe]bsf km"nx¿ af6f]df kmofNb} lxF8sf klg b]lvP . o;/L l;6fdf]nsf ] rSsLx¿n] ?lbnf]sf] /;nfO{ qmdzM lj:yflkt ug{ yfn]sf] gld7f] cg'ej klg r'l/ofn] u/fPsf] 5 . g]kfnsf nflu b'ne jg:klt /fgL yfsn -;fOs; { k]lS6gf6f_ k"jL{ g]kfnsf] r'/] jgsf] uxgf . -kmf]6f]M n]vs_ s[lif If]qdf eg] !@) k|ltzt cyf{t bf]Aa/eGbf a9L cg'kftdf j[l4 ePsf] b]lvG5 . To; If]qdf ¿vx¿sf] ;ªVof k|ltx]S6/ sl/a ^(! ePsf] kfOof] h;dWo] (=* k|ltzt sfl6Psf 7'6f lyP . k"j{sf] oxL kl/l:ylt afFsL r'l/of If]qdf klg x'g] cfzªsf ul/Psf] 5 . t/ cWoogn] ;Dk" 0 f{ lg/fzfdfq xf] O g, cfzfk| b glthfx¿ klg cufl8 NofPsf] 5 . t/fO{ s f hª u nx¿af6 x/fpF b } uPsf wg] i f k" j L{ r' l /ofsf] nfnemf]8f jgdf pl8/x]sf b]lvP eg] k"jL{ r'l/ofs} g]kfnsf] l;d;f/ ;"rLdf gof“ gfd ;f]lQmdsf] dfOvf]nf / zflGt8fF8fsf vf]nf5]plt/ ¿v– 6f“8L uflj; df]/ªdf /x]sf] r'nLkf]v/L . -kmf]6f]M n]vs_ pmGo" -6«L kmg{_ clg l;ªkm]/] / d}gfr'nLlt/ /fgL yfsn -;fOs; k]lS6gf6f_ sf 3f/Lx¿ g} e]l§P . ¿v–pGo" / r' l /ofsf] cWoogsf oL k| f /lDes glthfn] Pslt/ /fgL yfsn g]kfnsf nflu b'n{evfn] la?jf x'g / tL r'l/ofsf] h}ljs ljljwtfnfO{ phfu/ u/]sf] 5 eg] b' j } ;fOl6;sf] kl/lzi6df ;" l rt 5g . To:t} , csf{lt/ a9bf] jgljgf;sf] tYonfO{ klg cl3 t]:of{Psf] dWog]kfnsf] r'l/ofdfO{ If]qlt/ %)) ld6/sf] sd 5 . r'l/ofsf] …;+/If0fÚ df bft[;+:yfx¿ cfslif{t ePsf] prfOd} ;Nnfsf jg e]l6P eg] rGb|lgufxk'/b]lv dfly b]lvG5 t/ cg';Gwfgsf] If]qdf tL cem klg pbfl;g u8fg;L/lt/ ^)) dL6/sf] 6'Kkf]df kxf8sf b'j} le/fnf 5g . tL ;+:yfx¿ cfˆg} k|fyldstfsf] 3]/f / ljsf;] kfvfdf vo/sf hªunx¿ kfOof] . ;fdfGotof g]kfndf gf/fdf ?dlNnPsf 5g . ;g @))@ sf] kj{t jif{n] ;Nnf ()) ld6/eGbf dfly / vo/ t/fO{lt/ gbL5]p ljZjsf] Wofg kxf8sf] pkof]lutf / ltgsf] ;+/If0ftkm{{ kfOg] ¿v eg] / lrlgG5g . ;' b " / klZrdsf] r' l /of cfslif{t u¥of] . xfn} dfq klg xfdLn] kxf8 lbj; kxf8sf] a:tL ;'u/vfn -!#)) ld6/_ sf] jgdf afFem dgfof} + . s] r' l /of kxf8sf] cWoog xfd| f ] ;+ / If0f / ;fn ;Fu;Fu} pld|Psf e]l§P h'g cfkm}Fdf Pp6f sfo{;"rL x'g ;Sb}g < jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 9
  • 10. k|fs[lt k|sf]k e'Orfnf]af6 s:tf 3/ ;'/lIft x'G5g < “ ljho pkfWofo gf/fo0f–gf/fo0f Û x] k|e" arfpm, P afa' xf], pm7 pm7, u'dfpg k'U5g . cflv/, of] e'OFrfnf] xf] s] < lsg ;a} aflx/ lxF8 nf}, e'OFrfnf] cfof] . cfdf Û P cfdf Û uO/xG5 af/Daf/ / nfvf}Fsf] wgdfn df6f]df ldnfOlbG5, cF == cfF nf} g lg s;/L xlNnPsf] < pm== x]/ ¿vsf] sltn] Hofg u'dfpF5g / cem slt t ckfªu x'gk'U5g . 6'Kkf]n] e'O{+ 5'g cfF6of] . n == n == ;fgf] sfG5f]sf] 3/ s] o:tf] ljgf;sf/L e'OFrfnf] /f]Sg ;lsGg < o:tf t un{Dd} kf] n8]5 . x/] lzj lzj Û pm == pm x]/ Û k|nosf/L e'Orfnf]af6 aRg] s'g} pkfo 5}g t < F ;fOFnfbfOsf] 3/ t wh}whf eP/ lrl/P5, n85 ls Sof kGw| jif{cl3 @)$% ;fn ebf} % ut] k"jL{ g]kfnsf] 7"nf] xf] < P]of afaf Û x] O{Zj/ nf} g arfpm sf] 5 aflx/ e"–efudf Pp6f dWodvfn] e'OFrfnf] uPsf] lyof] . pQm < dnfO{ lems, nf} g afaf d/]F lg . n x]/, 7"nf] sfsfsf] e'OFrfnf]df &@! hgfn] Hofg u'dfPsf lyP, !,$@! 5f]/fn]s t ‰ofnaf6 xfdkmfn]/ v'§} kf] efFr]5 . u}/] hgfnfO{ uDeL/ rf]6 nfu]sf] lyof] / %,!#! hgf 3fOt] sfG5fsf] 5f]/frflxF dflyaf6 cf]n{gnfUbf ln:g' v;]/ ePsf lyP eg] %,^(@ hgfnfO{ ;fwf/0f rf]6k6s nfu]sf] n8]5, cfFlQP/ a]xf]; ePsf] 5 c/] .Æ lyof] . ;f] e'OFrfnf]af6 @!,@$# 3/x¿ Wj:t ePsf lyP e'OFrfnf] jf e"sDk hfFbf o:t} lsl;dsf lrTsf/ tyf / nueu ^^,))) a;f]af; ug{ gx'g]u/L rls{Psf lyP . b'Mvsf :j/x¿ ;'lgg] u5{g . sf]xL xtfl;P/ a]xf]; To;}u/L !,@)@ ljBfno, !,!%( ;fj{hlgs ejgx¿ ;f] x'G5g, sf]xL 3/n] k'l/P/ d5{g eg] slt t 3/af6 efUbf e'OFrfnf]sf] rk]6fdf k/]sf lyP eg] @,!#( 3/kfn'jf n8]/ jf w]/}hgf Ps}kN6 efUg vf]Hbf k]lnP/ Hofg hgfj/ d/]sf lyP . To;eGbf * jif{klxn] cyf{t @)#& g]kffndf P]ltxfl;s tyf k"j–P]ltxfl;s e"sDksf] cWoog { ;f]dgfy ;fksf]6f, dfwj/fh kf08] /fli6«o e"sDk dfkg s]Gb|, vfgL tyf e"ue{ ljefu, n}grf}/, sf7df8f}+ . sl/a @) s/f]8 jif{cl3 ;'? ePsf] ef/tLo pkdxfåLk e" s Dk / !(#$ sf] laxf/–g] k fn e" s Dk o;sf cyf{t OlG8og Kn]6 pQ/tk{m lg/Gt/ ultzLn xF'b} hfg] pbfx/0fx¿ DfflgG5g . lxdfnL >[Înfdf ljutdf uPsf k|s[of (Plate Tectonics) df sl/a % s/f]8 jif{clw cGo e"sDkx¿sf] vf]hL u/L To:tf e"sDkx¿ k'g/fj[lQ o'/f]l;og Kn]6sf] blIf0fL pkv08 -ltAatLog Kn]6_ ;Fu x'g] ;do, :yfg / e"sDksf] dfg cflbsf] cWoog– 7Ss/ vfg uof] . ttkZrft OlG8og Kn]6 jflif{s @) cg';Gwfg ug'{kg]{ x'G5 . o:tf cfFs8fx¿n] e"sDkLo ldlnld6/sf b/n] ltAaltog Kn]6d'lg 3':g hfFbf o; k|sf]ksf]] ;xL d"Nofªsg u/L o; If]qdf e"sDksf] If]qdf adf{b]lv lxGb's'z;Dd sl/a @,%)) ls=ld= c;/af6 x'g;Sg] dfgjLo ;|f]t–;fwg Pj+ lhpwgsf] nfdf] lxdfno >[Înf aGg uPsf] xf] . oL kxf8x¿ IfltnfO{ Go"gLs/0f ug{ ;3fp k'¥ofpF5 . ef} u le{ s ;dosf] lx;fan] gofF l;lh{ t kxf8x¿ 7"nf tyf demf}nf e"sDkx¿ ef}ule{s b/f/x¿sf] dflgG5g . OlG8og Kn]6 ltAaltog Kn]6d'lg 3':g] lqmofzLntfaf6 pTkGg x'g] x'Fbf lxdfnL If]qdf e"sDk k|lqmofdf ;l~rt e"sDkLo ann] dxfe"sDksf] ¿k lng] pTkGg ug{ ;Ifd o:tf lqmofzLn b/f/x¿sf] klxrfg xF'bf of] If]q e"sDkLo hf]lvd If]qdf kb{5 . ljut ug'{ cTofjZos 5 . o:tf b/f/x¿sf] lqmofzLntfsf] !)) jif{leq o; If]qdf uPsf dxfe"sDkx¿ h:t} ;g k' g /fj[ l Q;d] t ljleGg tl/sf ckgfO{ d" N ofª s g !*(& / !(%) sf] cf;fd e"sDk, !()% sf] sfªu8f ug'{kb{5 . ;fwf/0ftof hlt 7""nf] e"sDksf] dfg eof], jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 10
  • 11. k|fs[lt k|sf]k ;fndf klZrd g]kfndf uPsf] e'OFrfnf]sf sf/0f !)# e";txsf] s'g} sdhf]/ :yfgaf6 Hjfnfd'vL k'm6g]u5{ . hgfsf] hofg uPsf], #(! hgf 3fOt] ePsf / @%,)*^ o;/L Hjfnfd'vL lj:kmf]6 x'Fbf To;j/k/sf] hldg 3/ eTs]sf lyP . ljqmd ;Djt !(() sf] df3 @ ut] xlNnguO{ e' O F r fnf] cfpF 5 . o:tfvfn] e' O F r fnf] ;f]daf/ g]kfnsf] dWoefu tyf laxf/df Ps eoªs/ Hjfnfd'vL lj:kmf]6g x'g] ;Defljt If]qx¿df hfg]u5{ . ljWj+;fTds e'OFrfnf] uPsf] lyof] . h;df nueu *,%!( o;}u/L, k[YjLsf] ;txdf 7"nf–7"nf rnfodfg r§fgsf hgfn] Hofg u'dfpg'sf ;fy} nfvf}F kl/jf/ 3/af/ljxLg ;txx¿ cyjf e"v08 -6]S6f]lgs Kn]6_ x¿ 5g . oL ePsf lyP . To; e'OFrfnf]n] *),*(# 3/ kftfndf ljzfn e"v08x¿ Pscfk;df vlK6Fbf jf 5'l§Fbf k[YjLsf] wl;Psf lyP eg] !@^,#%% 3/ a:g gldNg]u/L Ifltu|:t dflyNnf] ;tx;Dd k'Ug]u/L hf]8bf/ sDkg k}bf x'G5 / x'gk'u]sf lyP . o;}nfO{ e'OFrfnf] elgG5 . kf}/fl0fs syg / j}1flgs ;j{k|yd e'OFrfnf] s] xf] / s;/L hfG5, To;sf] ljifodf JofVof a]Unfa]Un} eP tfklg e'OFrfnf] dflg;n] /f]s]/ s]xL rrf{ ug'{ plrt xf]nf . kf}/fl0fs ls+jblGtcg';f/ g/f]lsg] tyf slxn] hfG5 eg]/ eljiojf0fL ug{ g;lsg] ljzfn s5'jfsf] 9f8dfly plePsf rf/ eLdsfo xfQLn] k|fs[lts k|lqmof xf] eGg] ljifo eg] ;dfg 5 . k[YjLnfO{ af]ls/fv]sf 5g . tL xfQLnfO{ af]ls/fVg] o:tf k|nosf/L k|fs[lts k|lqmofx¿sf sf/0f e";txdf s5' j f jf k[ Y jLnfO{ cfˆgf] 9f8df c8 o fpg] rf/ cg]s kl/jt{g cfpg] u5{ . g]kfnsf] pQ/L e]udf kg]{ xfQLdWo] s;}n] s'g} klg sf/0fn] clnslt klg xnrn lxdfno >[ªvnfx¿ o:t} k|lqmofx¿sf sf/0f ;d'b|L u/] eg] k[YjL xlNnG5, kmn:j¿k e'OFrfnf] hfG5 . ptf, ;txaf6 p7]/ ag]sf x'g eg]/ e"ue{zf:qLx¿ atfpF5g . j}1flgsx¿sf] syg eg] a]Un} 5 . k[YjLsf] leqL ;txdf !(() ;fnsf] dxfe"sDk klg ef/tLo e"v08 -OG8f] ljBdfg clt pRrtfkqmdsf sf/0fn] x/]s j:t'x¿ Uofªufl6s Kn]6_ ltAatL e"vG8 -l6a]l6og Kn]6_ lt/ klUnP/ t/n cj:yfdf plDn/x]sf x'G5g . e"–ue{sf] of] ;+;/0f -;g]{ k|lqmof_ sf sf/0fn] pTkGg ePsf] lyof] . cj:yfaf6 ToxfF pTkGg pRrrfk clws ePkl5 ;f] dxfe"sDksf sf/0fn] k"jL{ g]kfnsf lxd>[ªvnfx¿ plt nfdf] k'g/fj[lQ ;do x'G5 . pbfx/0f :j¿k sl/a P]ltxfl;s tyf k"j{–P]ltxfl;s e"sDkx¿sf] cWoog * /]S6/:s]nsf] e"sDksf] k'g/fj[lQ ;do sl/a #)) ltgn] 5f8]/ uPsf ef}ule{s c;/x¿sf] vf]h tyf b]lv %)) jif{;Dd x'G5 . ctM nfdf] k'g/fj[lt ePsf cGj] i f0faf6 ug{ ;lsG5 . vf] h sf] l;nl;nfdf e"sDkx¿sf] d"NofÍg ug{ nfdf] cjlwsf] e"sDkLo cGj] i f0ffTds pTvgg klg ug' { k g] { x' G 5 . o;/L cfFs8fsf] cfjZostf kb{5 . cfjZos k/]df pTvgg u/L k[YjLsf] ;txsf] :j¿k o:tf e"sDkx¿ dfgj;Eotfsf] ljsf; eO;s]kl5 o; tyf ef}ule{s ;"rsx¿sf] cGj]if0f u/L P]ltxfl;s tyf If]qdf sltk6s uP eGg] cWoog–cg';Gwfg ug{ k"j{–P]ltxfl;s e"sDksf] cWoog tyf cg';Gwfg ug]{ e"sDkLo cfFs8fsf] ljleGg ;|f]tdf cfwfl/t x'g'kb{5 . ljwfnfO{ Paleoseismology elgG5 . To;sf nflu ljleGg kf}/fl0fs u|Gy, lznfkq / tfd|kq e"sDk hfFbfsf] ;dodf 5f8]/ uPsf c;/x¿df hldg cflbsf] cWoog u/L P]ltxfl;s e"sDksf] vf]hL ug'{kg]{ wl;g] (Liquefaction), klx/f] hfg] (Landslide), hldgsf] x'G5 . lnlvt Oltxf;sf] cefjn] ubf{ P]ltxfl;s ;tx lau|g] (Surface Deformation), e"sDk ;Fu;Fu} b:tfj] h af6 w] / } k' / fgf e" s Dksf] d" N ofª s g ug{ hldg ;g]{ (Co-seismic Slip) cflb kb{5g . logsf] ;lsFb}g . pbfx/0f:j?k, g]kfn lxdfnodf ;aeGbf cWoogaf6 ljutdf pTkGg ePsf e"sDkx¿sf] ljleGg k'/fgf] pNn]v ePsf] e"sDk ;g !@%% df /fhf ceo ;"rs Pj+ tYofªssf af/] hfgsf/L kfpg ;lsG5 . dNnsf] kfnfsf] b]lvG5 . o;df plNnlvt j0f{gx¿ g]kfndf e"sDk;DaGwL cWoog–cg';Gwfg vfgL tyf klg j}1flgs lgis;{ lgsfNg kof{Kt / ljZj;gLo klg e"ue{ ljefusf] /fli6«o e"sDkdfkg s]Gb|, n}grf}/n] b]lvFb}gg . e"sDk gfKg] oGqaf6 ;+slnt cfFs8faf6 k|mfG;sf] DASE ;Fusf] ;+o'Qm ;+nUgtfdf ub}{ cfPsf] klg ;fwf/0ftof ;g !(^) sf] bzskl5sf 5 . o; s]Gb|n] g]kfn clw/fHosf] k"j{b]lv klZrd;Dd e"sDkx¿sf] dfq dfg Pjd s]Gb|laGb' ;"Idtfk"j{s dWokxf8 / r'/]kxf8sf] If]qdf :yfkgf ul/Psf @! lgwf{/0f ug{ ;Dej 5 . b/f/x¿ lqmofzLn eO{ e"sDk j6f ;fOl:ds :6];gx¿ ;+rfng u/L e"sDkx¿sf] hfFbf s'g} g s'g} ef}ule{s c;/ 5f8]/ hfg] x'Fbf lg/Gt/ cWoog ul//x]sf] 5 . ljut !) jif{otf jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 11
  • 12. k|fs[lt k|sf]k ef/tLo d}bfgL efux¿eGbf nueu % ld6/ dfly p7]sf kl/jt{g x'Fb} uO/x]sf] 5 . o; If]qdf olb b'O{ ;o lyP . ljqmd ;Djt !#!! b]lv !(() ;Ddsf] ^&( jif{df jif{;Dd 7"nf] e'OFrfnf] guPsf] v08df ;+;/0f jf g]kfnn] !(() ;fnsf] dxfe"sDk hlQs} zlQmzfnL !) ;ª3if{0fsf sf/0f oL e"v08x¿ @)) x @ = $))) j6f e'OFrfnf] a]xf]/]sf] Oltxf; 5 . ul0ftLo cf};tsf] ;]lG6ld6/ cyjf $ ld6/hlt wl;g] x'G5 . o:t}u/L, kfFr l;4fGtcg' ; f/ ;/b/ ^&=( jif{ d f Psk6s o:tf] ;o jif{;Dd klg s'g} 7"nf] e'OFrfnf] guPsf] v08df eg] ljgf;sf/L dxfe"sDk uPsf] b]lvG5 . jf:tjdf o;/L !) ld6/hlt wl;g] x'G5, h;sf] kl/0ffd cf7 /]S6/:s]n lglZrt ;dosf] cGt/fndf e'OFrfnf] uOlbg] eP ;fob a/fa/sf] e'OFrfnf]df kl/0ft x'g]5 . cyf{t o; If]qdf eljiojf0fL ug{ ;lsGYof] xf]nf . t/, l:ylt o:tf] 5}g . s'g} b'O{ dxfe"sDkaLrsf] ;dofGt/ hlt a9of], plt t}klg Oltxf;sf] n]vfhf]vf / xfn;fn} ePsf ljleGg cfufdL e'OFrfnf]sf] c;/ cem ljgf;sf/L x'g] x'G5 . cWoogx¿n] eg] &) b] l v !)) jif{ ; Dddf Pp6f o;sf] dtna e'Orfnf] hlt l9nf] uof], To;sf] kl/0ffd F dxfe"sDk cfpg] alnof] ;Defjgf b]vfPsf] 5 . !(() jf dfk plt g} a9g uO{ To;af6 x'g] ljgf;sf] tLj|tf ;fnsf] e'OFrfnf] uPsf] cfh &) jif{ k"/f ePsf] 5 . emg–emg a9b} hfG5 . kfNkf, a'6jn, e}/xjfh:tf g]kfnsf] klZrdf~rn tyf dWoklZrdfQrn If]qdf eg] 7fpFx¿df clxn];Dd e'Orfnf] guPsfn] eljiodf klg F s'g} 7"nf] dxfe"sDksf] lnlvt cyjf k|fdfl0fs Oltxf; hfFbg eg]/ 9'Ss x'g' s'g} klg xfntdf a'l4dfgL 7xl/Fbg . } } k|fKt x'g g;s]sf] sf/0faf6 of] If]q cem} k|nosf/L lsgeg] g]kfnsf] s'g} klg e"–efu e'Orfnf]sf] vt/faf6 F dxfe"sDksf] rk]6fdf kg]{ ;Defjgf alnof] x'Fb} uO/x]sf] d'Qm 5}g / g]kfnel/ g} ;fgf, demf}nf tyf 7"nf–7"nf 5 . o;sf] sf/0f s] eg] ef/tLo e"v08 ltAatL e'Orfnf] uO{ g} /xg]5g . e'Orfnf] g t /f]Sg ;lsG5, g F F e"v08lt/ k|ltjif{ @ ;]lG6ld6/sf b/n] ;+;/0f eO/x]sf]n] s'g–s'g ldltdf jf ;dodf sqf e'Orfnf] cfpF5g eg]/ F g] k fnsf] sf7df8f} F / ef/tsf] b] x /fb' g aLrsf] b" / L ls6fgL;fy eljiojf0fL ug{ g} ;lsg] l:ylt 5 . ;ª s lnt ;fOl:ds cfF s 8f tyf cGo cWoog– txn] 7f8f] sf6]/ dfly hfg] k|lqmof, tyf e"–;txsf] cg';Gwfgx¿af6 lxdfnosf] ;fOl:ds rqmsf] df]8]n aflx/L :j?k / ljleGg txx¿ aLrsf] cfGtl/s ljsf; ul/Psf] 5 . h;cg';f/ o; If]qdf uPsf ;+/rgfsf] cfwf/df ul/G5 . dflysf] tYox¿af6 tL dxfe"sDkx¿ r'l/ofsf] blIf0fL k]mbdf cjl:yt b/f/ e"sDkx¿sf] ;fk]lIfs pd]/ yfxf eP klg ltgsf] (Himalayan Frontal Thrust, HFT) df xnrn jf:tljs pd]/ cyf{t e"sDk uPsf] slt jif{ klxn] xf] pTkGg eO{ cyjf cem blIf0fL efudf gofF b/f/sf] eGg] k|:6 x'Fb}g . tL e"sDkx¿sf] jf:tljs pd]/ yfxf lgdf{0f eO{ ;txdf lg:s]sf] kfOG5 . To;}n] /fli6«o kfpg e"sDkn] c;/ kf/]sf / e"sDkkl5 y'kfl/Psf e"sDkdfkg s]Gb|n] k|mfG; / cd]l/sfsf j}1flgsx¿;Fu efudf /x]sf k|fËl/s /]l8of]wdL{ tŒj Carbon-14 sf] ldnL r' l /of kxf8sf] blIf0fL k] m bsf] cf;kf;df cWoogaf6 yfxf kfpg ;lsG5 . h;sf nflu lxdgbL, Paleoseismological cWoog–cg';Gwfg ug{;d]t ;'? vf]nf xfjf cyjf cGo s'g} ;|f]tn] To; ;dodf NofO{ ul/;s]sf] 5 . y'kf/]sf] sf7sf] 6'qmf k|of]u ul/G5 . k" j { – P] l txfl;s e" s Dkx¿sf] cWoog ubf{ To:tf pTvgg sfo{ ug{'k"j{ pTvgg ug]{ pko'Qm 7fpFsf] e"sDkx¿n] 5f8]/ uPsf c;/x¿ xfn vf]nfn] y'kf/]sf] 5gf]6 ug{sf nflu ;Defljt If]qsf] 6f]kf]u|flkms gS;f y]u|f] (Alluvial Deposit) sf] y'k|f] d'gL / kxf8af6 e"– (Topographical Maps), Pl/on kmf]6f]u|fkm (Aerial Ifo eO{ kxf8sf] k]mbsf] ;Dd k/]sf] efudf y'kf/]sf] Photos) / ;]6]nfO6 Od]h (Satellite Images) cflbsf] y'k|f] (Colluvial Deposit) df k'l/g uPsf] x'Fbf To:tf lj:t[t cWoog u/L :ynut lg/LIf0f;d]t ug{'kb{5 . 7fpFdf pTvgg sfo{ u/L tL e"sDkn] 5f8]/ uPsf g]kfn lxdfnosf] ;Gbe{df pTvgg ug]{ 7fpFsf] klxrfg c;/x¿sf] cWoog ul/G5 . o:tf] pTvgg sfo{ ubf{ lgDg rf/ aF'bfaf6 ug{'kg]{ x'G5 . Ps jf PseGbf a9L e"sDksf c;/x¿ k]mnf kfg{ != k|fs[lts Scarp / Tectonic Scarp sf] klxrfg ;lsG5 . Paleoseismological cWoog r§fg tyf @= b/f/sf] Foot-wall / Hanging-wall sf] l:ylt df6f]sf txx¿aLrsf] lj:yfkg, gofF txnfO{ k'/fgf] #= Tectonic Scarp sf] prfO % ld6/eGbf sd jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 12
  • 13. k|fs[lt k|sf]k ;fwf/0ftof e'OFrfnf] cfkm}Fn] s;}nfO{ dfb}{g t/ o;sf] yfxf kfpg' plQs} ;fGble{s x'G5 . e'OFrfnf] hfFbf sf/0faf6 elTsPsf sdhf]/ 3/, k'n cflb dfgjlgld{t hldgsf] ;tx sDkg x'g] x'Fbf ;aeGbf klxn] 3/sf] hu ;+/rgfx¿sf] eUgfjz]ifn] lsr]/ jf e'OFrfnf]sf] a]nf xlNnG5 . hudfly ag]sf] ufx|f] hlt cUnf] 5, TolQ g} xtfl;P/ ;fF3'/f] :yfgaf6 w]/}hgf Ps}k6s efUg jf sDkgsf] j]u a95 / ;aeGbf cUnf] efudf of] j]u klg lg:sg vf]Hbf lslrP/ dflg;sf] Hofg hfg] ub{5 . ;aeGbf tLj| x'G5 . pbfx/0fsf] nflu 7f8f] kf/]/ e'O{+df ljutsf e'OFrfnf]x¿n] eTsfPsf / To:tf k|nosf/L ufl8Psf] l;wf / !) ld6/ cUnf] kfOknfO{ hldg k|sf]kx¿df ar]sf ejgx¿sf] lj:t[t cWoog tyf ;tsdf ! ;]lG6ld6/ bfofFafofF ;g]{u/L xNnfPsf] v08df ljZn]if0f k|fljlwsx¿n] u/]sf 5g . o;sf] lgrf]8sf] To;sf] 6'Kkf]rflxF !) ;l]G6ld6/ bfofFafofF k'UghfG5 . ¿kdf e"sDk k|lt/f]wfTds lgdf{0f k|ljlwsf] ljsf; ePsf] ctM 3/ hlt cUnf] eof], sDkgsf] j]u TolQ g} 7"nf] x'g] 5 . pQm k| l jlwsf] k| o f] u u/] / agfOPsf 3/x¿ x'Fbf cUnf 3/x¿sf] t'ngfdf xf]rf 3/x¿ e'OFrfnf]af6 e'OFrfnf]sf] a]nf ;fwf/0f tl/sfn] ag]sf 3/x¿sf] a9L ;' / lIft x' G 5g . g] k fndf ePsf 3/x¿sf] t'ngfdf w]/} ;'/lIft /xG5g / hgwgsf] Iflt klg guGo ljZn] i f0ffTds cWoog ubf{ lgDgcg' ; f/sf] x' g ] x' G 5 . ;fljss} lgdf{ 0 f ;fdu| L x¿ ;' w fl/Psf] sdLsdhf]/Lx¿sf sf/0f e'OFrfnf]sf] df/af6 aRg k|ljlwcg';f/ k|of]u u/]/ o:tf e"sDk k|lt/f]wfTds g;Sg] s'/f kQf nfu]sf] 5, h'g xfd|f 3/df ePsf 3/x¿ agfpg ;lsG5 . o:tf sdLsdhf] / LnfO{ x6fP/ gofF 3/nfO{ e" s Dk e"sDk k|lt/f]wfTds k|ljlwsf] rrf{ ug'{eGbf klxn] k|lt/f]wfTds agfpg ;lsG5 . e'OFrfnf]n] ejgdf s;/L c;/ ug{ eg]/ hfGg' h?/L • 3/sf] cfsf/k|sf/ tyf rf}8fOsf] t'ngfdf x'G5 . ;fljssf 3/x¿df ePsf sdLsdhf]/L tyf nDafO w]/} g} a9L x'g', sdhf]/ lgdf{0f ;fdu|Lsf] ltgLx¿nfO{ e'OFrfnf]sf] ;fg} wSsfaf6 n8fpgsf] sf/0f k|of]u ul/g' . $= ;fgf vf]N;fx¿af6 df6f], l;N6, afn'jf / u|fe]nx¿ vf]N;fn] aufP/ NofPsf] kbfy{x¿ b/f/sf Foot-wall hDdf x'g] 7fpF df hDdf x'g] xF'bf Hanging-wall df ePsf s8f r§fgdf eGbf e"sDksf c;/x¿ oL kbfy{x¿df :ki6 o:tf] cj:yf ljleGg 6]S6f]lgs jftfj/0f (Tectonic b]Vg ;lsG5, ;fy} o:tf kbfy{x¿df k|r'/ dfqfdf Environment) df km/s–km/s x'g ;Sb5 . k|fËl/s tŒj (Carbon bearing substance) kfpg k|fs[lts Scarp ePsf] 7fpFdf pTvgg sfo{ ug{ sl7g ;lsg] ePsf]n] e"sDkx¿sf] pd]/ kQf nufpg;d]t x'G5 . lsgeg] o:tf Scarp x¿ ;fwf/0ftof vf]nfn] ;lhnf] kb{5 . sf6b} agfPsf] PstkmL{ lsgf/fdf b]lvG5g . h;df @)%* ;fnsf] d+ l ;/ dlxgfdf vfgL tyf e" u e{ vf]nfn] w]/}cufl8 y'kf/]sf] k'/fgf] df6f], l;N6 / afn'jf ljefusf] /fli6«o e"sDkdfkg s]Gb|–n}grf}/, k|mfG;sf] tx lg/Gt/ vf]nfsf] s6fOn] ubf{ aufP/ n}hfg] xF'bf DASE / CNRS / cd]l/sfsf] California State o:tf 7fpFx¿sf b/f/x¿df ;fk]lIfs lj:yfkg b]lvPtf University sf j}1flgsx¿sf] ;+o'Qm 6f]nLn] dxf]Q/L klg pQm lj:yfkgsf] qmlds ;do kQf nufpg ufx|f] lhNnfsf] vo/df/f uflj;cGtu{ t df/f vf] n fdf x'G5 . t/ o:tf k|fs[lts Scarp x¿n] To; 7fpFj/k/ pTvgg sfo{ ;DkGg u/]sf] 5 . ;f] sfo{df pQ/– pTvgg sfo{sf nflu pko'Qm 7fpF k]mnf kg{ ;Sg] blIf0f / k"j{–klZrd lbzfdf u/L sl/a %) ld6/ nfdf], alnof] ;DefjgfnfO{ lgb]{lzt ub{5 . To;}n] o:tf 7fpF % ld6/ rf}8f / % ld6/ ulx/fOsf b'O{j6f 6«]Gr vlgPsf j/k/ % ld6/eGbf sd prfO ePsf Tectonic lyP . h;sf] k|f/lDes glthfaf6 To; If]qdf ljutdf Scarps / ;fgf] vf]N;fx¿n] aufP/ NofPsf kbfy{x¿ sDtLdf b'O{j6f e"sDkx¿ uPsf] x'g;Sg] cg'dfg ug{ hDdf x'g] 7fpF k]mnf k/]df tL 7fpFx¿ pTvgg sfo{sf] nflu pko'Qm dflgG5g . Tectonic Scarps sf] prfO ;lsG5 . t/ oL e"sDkx¿ slxn] uPsf lyP eGg] tYo % ld6/eGbf a9L ePdf b/f/sf Hanging-wall / Carbon-14 sf] kl/0ffd k| f Kt ePkl5 dfq eGg Foot-wall sf] ;DaGw cWoog ug{ w]/} ulx/f] vfN8f] ;lsg] 5 . ;f] kl/0ffd k| f Kt ug{ ljleGg txaf6 vGg'kg]{ x'G5, h'g w]/} vlr{nf] / c;'/lIft x'g ;Sb5 . Carbon-14 sf gd'gfx¿ ;ªsng u/L k|of]uzfnf jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 13
  • 14. k|fs[lt k|sf]k • df]6f] tyf w]/} jhg ePsf] leQf / 5fgf] agfpg] agfpg'k5{ . ljleGg ;txdf t];f]{ k|anLs/0f k]6L, s'gf, rng x'g' hf]gL{ tyf ‰ofn, 9f]sfx¿sf] bfofFafofF 7f8f] k|anLs/0f • ufx|f]df k|of]u ul/Psf OF6f tyf 9'ªufx¿aLr clgjfo{¿kdf /fVg'k5{ . 3/sf k|d'v cªux¿ hu, ufx|f], /fd|f] aGwg jf hf]8fOsf] cefj x'g' . rf]6f tyf 5fgfsf] aLrdf /fd|f] aGwg u/]/ agfpg] / • ufx|f], rf]6f, 5fgf cflb Pscfk;sf aLrdf rf]6f, 5fgfdf ;s];Dd xn'sf lgdf{0f ;fdu|Lsf] k|of]u /fd|f];Fu aGwg gx'g' / s'gf tyf hf]gL{x¿ /fd|f] x'G5 . sdhf]/ x'g' . o; lsl;dsf] k|ljlwåf/f 3/ agfpFbf % b]lv & k|ltzt • 3/sf] tNnf] tnfdf k;nsf nflu rf} 8 f a9L vr{ x'G5 . eljiodf cfOkg]{ e'OFrfnf]sf df/af6 9f]sfx¿ /flvg' . x'g] hgwgsf] Iflt sd ug{ olt a9L nufgL u/]/ 3/ • ljutdf k|of]u ul/g] u/]sf sf7sf] t];f]{ aGwg agfpg' a'l4dfgL x'G5 eGg] s'/fdf s;}sf] b'O{ dt tyf 7f8g] vfFaf / blng tyf lgbfndf /flvg] gxf]nf . e"sDk k|lt/f]wfTds k|ljlwsf] ;fy{stf tyf u/]sf r's'nsf] rng x/fpFb} hfg' . o;sf] ;+lIfKt k|fylds 1fg k|To]s g]kfnLnfO{ ;'ne x'g clt cfjZos 5 . • ‰ofn, 9f]sf, leQ] b/fhh:tf efux¿ ufx|f]df htftt} /flvg' . alg;s]sf 3/sf] klg e"sDkLo hf]lvd n]vfhf]vf u/L sdhf]/ ;fljt ePsf 3/x¿nfO{ ;Defljt e'OFrfnf]af6 Pn 6L jf o" cfsf/ jf afFs] k/]sf 3/x¿sf] t'ngfdf arfpgsf nflu ljz]if dd{t;'wf/ ug]{ k|ljlwsf] ljsf; juf{sf/ jf cfoftsf/ 3/x¿ ;'/lIft x'G5g . rf}8fOsf] eO;s]sf] 5 . o:tf] k|ljlwnfO{ e"sDkLo ;'b[9Ls/0f tLgu'0ff jf ;f]eGbf nfdf] / tLg tnfeGbf cUnf] 3/ elgG5 . klxn] g} alg;s]sf t/ e"sDkLo lx;fjn] gagfpg' /fd|f] x'G5 . olb ;f]eGbf cUnf] 3/ agfpg sdhf]/ b]lvPsf 3/x¿nfO{ geTsfO{sg} yk lgdf{0f k/]df of]Uo k|fljlwssf] k/fdz{ lnP/ dfq lgdf{0f sfo{ ;fdu|Lsf] k|of]uaf6 e"sDkLo ;'b[9Ls/0f (Sesmic Ret- ug' { k 5{ . l:y/ tyf vF l bnf] ;txdf plrt gfk / rofitting) ug{ ;lsG5 . alg;s]sf] 3/nfO{ k"/} eTsfP/ cfsf/sf] kSsL hu /fv]/ e/sf] jhg ;s];Dd sd gofF 3/ agfpg cfly{s tyf cGo sf/0fn] ;a}sf nflu ug]{ lgdf{0f ;fdu|L tyf k|ljlwsf] k|of]u u/L 3/ agfpg' ;Dej gx'g ;S5 . t/, o:tf 3/df e"sDkLo ;'/Iffsf kb{5 . plrt gfk, cfsf/ tyf :yfgdf dfq ‰ofn– nflu ‰ofn, 9f] s fx¿sf] gfk / :yfgdf x] / km] / 9f]sf /fVg'k5{ . leQfdf k|of]u x'g] lgdf{0f ;fdu|Lx¿ cTofjZos yk aGwg tyf k|anLs/0fx¿ /fv]/ ;'/lIft Pjd s' g f tyf hf] g L{ x ¿aLr /fd| f ] aGwg x' g ] u /L agfpg ;lsG5 . ❊ /fli6« e"sDk ;'/Iff lbj; Iflt Go"gLs/0fsf k|of;df ;fy{s agf]; . cWoogsf nflu ljb]z k7fOPsf] 5 . / California State University cd]l/sfsf] ;+o'Qm g]kfndf k"j{–P]ltxfl;s e"sDkx¿sf] cWoog sfo{sf] k|of;df lxdfnosf] kl5Nnf] gofF b/f/ (HFT) sf l;nl;nfdf k|f= 8f= ljzfngfy pk|]tL / tfsf;L ljleGg v08df pTvgg sfo{ u/L P]ltxfl;s / k"j{– gfsftfn] k"jL{ g]kfnsf] ltdfO{ vf]nf / 6f]snf lrof P]ltxfl;s e"sDkx¿sf] cWoog ug]{ sfo{qmd /x]sf] aufg If]qdf pTvgg sfo{ u/L sl/a !,@)) b]lv 5 . k| f /lDes cg' d fgcg' ; f/ k" j { b ] l v klZrdL !,))) jif{ cl3 To; If]qdf e"sDk uPsf] x'g ;Sg] l;dfgf;Dd h;sf] kl/j]zdf g]kfn clw/fHodf sl/a lgisif{ lgsfn]sf 5g . o:t}, cWoog ef/tsf] b]x/fb'g @) 7fpFdf 6]«Gr pTvgg u/L P]ltxfl;s tyf k"j{– If]qdf ;]lGyn s'df/ / j]:g':sLsf] l6dn] pTvgg sfo{ P]ltxfl;s dxfe"sDkx¿sf] ef}ule{s c;/ lgwf{/0f ug{ u/L cfheGbf sl/a ^%) jif{otf b'O{j6f e"sDk ;s] ;do;fk]If e"sDk d"NofÍg ug{df 7"nf] ;3fp uPsf] lgisif{ pTvgg sfo{af6 cfPsf] cfFs8faf6 k'Ug ;Sg] b]lvG5 . lbPsf 5g . -;fef/ M ;dfrf/ klqsf, cÍ–!(, g]kfn ef}ule{s cfpFbf jif{df vfgL tyf e"ue{ ljefu, DASE France, ;dfh, j}zfv @)%(_ jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 14
  • 15. k|fs[lt k|sf]k k|sf]k Go"g ug{ cfd;~rf/ dxŒjk"0f{ g]kfnsf] ef}uf]lns cjl:ylt, ljljwfo'Qm df};d / sf]dn hg;fwf/0f;Dd kx' F r /xg] cfd;~rf/sf dfWodsf] e" – ;txsf sf/0f af9Lklx/f] , v8] / L, e' O F r fnf] h :tf k|efjsf/L pkof]u ug{ cfd;~rf/sdL{nfO{ k|sf]k;DaGwL k|fs[lts k|sf]ksf b[li6n] hf]lvdk"0f{ 5 . To;df klg tflnd, 1fg, ;"rgf, ;dGjo, n]vgj[lQ cflbsf nflu ;dfh clzIff, c1fgtf / ul/aLn] cfqmfGt ePsfn] gLltut Joj:yf x'gkg]df ;xefuLx¿n] hf]8 lbPsf lyP . ' { k|fs[lts ;|ftdfly a9]sf] dfgjLo cltqmd0f / ljgf;n] ] sfo{zfnfdf ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfnosf ;x;lrj ubf{ Pstkm{ k|fs[lts k|sf]kaf6 x'g] Ifltdf j[l4 eO/x]sf] ;'zLn l3ld/]n] k|sf]k Joj:yfkg sfo{df ;dod} Wofg 5 eg] csf]tkm{ /f]usf] dxfdf/L, cfunfuL, ef]sd/Lh:tf { k'¥ofpg;s] o;af6 x'g] Iflt 36fpg ;lsg] s'/fdf hf]8 k|sf]ksf] Iflt klg al9/x]sf] 5 . o:tf k|sf]kaf6 x'g] Iflt lbFb} o;;DaGwL hgr]tgf clej[l4 ug{ cfd;~rf/sf] pkof]u Go"g ug{ r]tgf clej[l4n] cxd e"ldsf lgjf{x ug]{ x'bf F ug'{kg]{df hf]8 lbg'eof] . To;}u/L g]kfn 6]lnlehgsf cfd;~rf/sf dfWodn] o;df dxŒjk" 0 f{ sfo{ ug{ dxfk|aGws b'uf{gfy zdf{n] g]kfndf ljB'tLo tyf 5fkfsf ;Sb5g . ;~rf/dfWodsf] /fd|f] ljsf; eO;s]sf] x'bf oL dfWodn] F /fli6«o e"sDk ;'/Iff lbj;–@)^) sf] cj;/ kf/]/ /fli6«o k| s f] k Joj:yfkg, k" j { t of/L / p4f/sf ;DaGwdf ;dfrf/ ;ldlt, PS;gP8 g]kfn, e"sDk k|ljlw /fli6«o gful/snfO{ ;r]t u/fpg;Sg] wf/0f JoQm ug'eof] . { ;dfh tyf Pl;og l8hf:6/ lk|k8g]; ;]G6/n] ;+oQm¿kdf' sfo{qmddf /fli6«o ;dfrf/ ;ldltsf cWoIf >L/fdl;+x cfof]hgf u/]sf] æk|sf]k Joj:yfkgdf cfd;~rf/dfWodsf] a:g]tn] k|sf]knfO{ klg ljsf; kqsfl/tfsf] cleGg cªusf] e"ldsfÆ ljifos sfo{zfnfsf jQmf tyf sfo{kq k|:tf]tfn] ¿kdf cufl8 a9fpg'kg]tkm{ hf]8 lbFb} k|sf]k b}jLzlQmaf6 { cfd;~rf/dfWodn] hgtfnfO{ k|sf]k;DaGwL k'g:yf{kgf, geO{ k|fs[lts jf dfgjLo lqmofsnfksf sf/0f cfpg] k"j{tof/L / p4f/sf If]qdf ;r]t u/fpg;Sg] atfP . x'Fbf o;af6 x'g] Iflt Go"g ug{ hgtfdf r]tgf Nofpg sfo{zfnfdf k|sf]kaf6 ljZj, Pl;of / g]kfndf ;g !(*@ ;~rf/dfWod k|efjsf/L x'g] atfpg'eof] . b]lv @))@ sf] cjlwdf ePsf] hgwgsf] Ifltsf] ljj/0f e"sDkljb OlGhlgo/ dx]z gsdL{n] g]kfn e"sDkLo b[li6n] k| : t' t ub} { g] k fndf hgwgsf] Iflt cTolws x' g ' d f r]tgfsf] cefj g} k|dv sf/s /x]sf]tkm{ ;ªst ul/Psf] ' ] hf]lvdk"0f{ /x]sf] hgfpFb} g]kfndf !(() ;fnsf] h:t} !! lyof] . af9Lklx/f]sf] k|sf]k x/]s jif{ cfpg] g]kfndf j6f e'Orfnf] cfO;s]sf] / km]l/ klg To:t} e'Orfnf] cfP F F To;af6 jif]{gL sl/a #)) hgfsf] d[To' x'g] / b;f}F xhf/ sf7df8f}Fdf $) xhf/ dflg; dg{;Sg] / 7"nf] cfly{s dflg; k|efljt x'g]u/]sf 5g . gf]S;fgL x'g] ;Defjgf /x]sf]n] a]ndf ;ts{tf ckgfpg'kg]{ } s'/fdf hf]8 lbg'eof] . k|sf]kaf/] r]tgf clej[l4n] gf]S;fgL ;g !(*@ b]lv @))@ ;Dddf k|sf]kaf6 ePsf] Iflt Go"g ug{ k|efjsf/L e"ldsf lgjf{x ug]{ x'bf kqsf/x¿nfO{ F If]q cjlw-;g_ d[To' k|efljt o;df Wofg lbg gsdL{n] cfu|x;d]t ug'{eof] . g]kfn !(*@–(@ @,#%% (^*,@## 5fkf tyf ljB'tLo cfd;~rf/dfWodsf k|ltlglw, k|sf]k Go"gLs/0fsf If]qdf sfo{/t ;/sf/L tyf u}/;/sf/L If]qsf !((#–)@ #,*($ !,!$&,&*% sl/a ^) hgfsf] ;xeflutf /x]sf] ;f] sfo{zfnfdf e"sDk k|ljlw /fli6«o ;dfhsf cWoIf lzjaxfb'/ k|wfgfªu / Pl;of !(*@–(@ #@^,)&$ !,#((,^*#,%*( dxf;lrj cfdf]bdl0f bLlIftn] cfd;~rf/dfWodn] k|sf]ksf] !((#–)@ $^@,&*% @,@&$,@@),@@( Iflt Go"g ug{ dxŒjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug{;Sg]tkm{ Oªlut ub} { sfo{zfnfaf6 k|fKt ;'emfjsf] sfof{Gjog x'g;s] ljZj !(*@–(@ !,))^,*$@ !,^@#,)#%,!@@ hgwgsf] Iflt Go"g ug{ ;lsg] s'/f pNn]v ug'eof] . { !((#–)@ ^@#,(@& @,$(^,*!),&*@ To;}u/L Pl;og l8hf:6/ lk|k8g]; ;]G6/sf a'l4 j]/fl;ªu] tyf ;+oQm /fi6«;ª3Lo ljsf; sfo{qmdsf dfgaxfb'/ yfkf ' k|:t't tYofªsnfO{ x]bf{ Iflt Go"gLs/0fsf k|efjsf/L / PS;g P8 g]kfnsf Zofd;'Gb/ 1jfnLn] lbuf] ljsf; / pkfox¿ cjnDjg gu/]s} sf/0f Pl;ofdf k|sf]kaf6 x'g] ul/aL lgjf/0fsf nflu klg k|sf]k Go"gLs/0f ckl/xfo{ ePsf] Iflt t'ngfTds ¿kdf cTolws /x]sf] b]lvG5 . k|sf]k tyf cfxtn] /fxt kfpg' gful/s clwsf/ g} ePsf] x'bf F cj:oDefjL eP klg k|sf]kaf6 x'g] Iflt Go"gLs/0f ug{ kLl8tnfO{ tTsfn /fxt pknAw u/fpg'kg]{ ljifodf hf]8 hgr]tgfn] cxd e"ldsf v]Nb5 . cftM o; sfo{df lbFb} cfd;~rf/;Fu ;a}n] xft]dfnf] ug'kg]{ atfpg'eof] . { jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 15
  • 16. k|fs[lt k|sf]k k[ k[ Y jLsf] ef} u f] l ns agfj6, xfjf, kfgLsf] ;+/rgf, h}ljs / ch}ljs j:t'aLrsf] lgoldt cflb ljifodf klg k"j{cg'dfg ug{ ;lsg] cfj:yfsf] ljsf; eO;s]sf] 5 . e"ue{sf] cj:yfsf] cWoogåf/f tyf cfsl:ds lqmof–k| l tlqmofsf sf/0f ljleGg e' O F r fnf] s f] nflu vf; If] q nfO{ s' g xb;Ddsf] lsl;dsf 36gf tyf b'3{6gf eO/xG5g . log} lqmof– ;Dj]bgzLn If]q xf] eg]/ lgwf{/0f ug{ ;lsg] eP klg k|ltlqmofsf sf/0fn] x'/Latf; rNg', cl;gfkfgL kg'{, e'OFrfnf] cfpg] ljifodf k"j{cg'dfg ug{ cfh;Dd ePsf] clt jiff{ x'g', v8]/L kg'{, af9L cfpg', r6oª kg'{, j} 1 flgs pGgltn] ;kmntf kfPsf] 5} g . e' O F r fnf] l;tnx/ rNg', klx/f] hfg' / e'OFrfnf] cfpg'h:tf cfO;s]kl5 To;sf] pTklQ s]Gb| / Ifdtfsf] dfkg x'g] k|fs[lts k|sf]ksf 36gf lgoldt eO/xG5g . o:tf w/} k|ljlwsf] ljsf; ePsf] eP klg of] sqf], s'g 7fpFdf / k|fs[lts k|sf]k k|s[ltsf] ;+/rgfdf x'g] xnrn tyf s'g ;dodf cfpF5 eg]/ cg'dfg ug{ ;lsFb}g . oltdfq k|s[ltdf cfkm}F pTkGg c;Gt'ngsf sf/0f x'g] ub{5g xf]Og o; k|sf]kn] af9L–klx/f]n]h:tf] s'g} lgwf{l/t e'Orfnf] M lgoGq0f ug{ ;ls“bg “ } aRg] pkfo u/f}“ –kof{j/0f 8]:s eg] sltko k|fs[lts k|sf]k dfgjLo sf/0fn] klg x'g] If]qnfO{ dfq c;/ kfb}{g . ;dy/ t/fO{, dWo tyf pRr ub{5g . dflg;n] k|fs[lts sf/0faf6 g} pTkGg x'g] kxf8 / lxdfn, pkTosfh:tf ljleGg ef}uf]ls If]qdf k|sf]ksf] qf;bL sfnfGt/ b]lv vKg' kl//x]s} 5 . /x]sf k|fs[lts ;fwg / dfgjlgld{t ;+/rgfnfO{ o;n] To;df klg hg;ªVof j[l4, clgof]lht ljsf;–lgdf{0f, g/fd|/L IftljIft kfg{ ;Sb5 . To;}sf/0f e'OFrfnf]nfO{ bL3{sfnLg ;f]rsf] cefjdf ul/Psf lg0f{o / cGo sfo{, ljZjsf] ;a}eGbf k|nosf/L / ljgf;sf/L k|fs[lts lg/Gt/ a9b} uPsf ljsf; lgdf{0fsf sfo{n] pTkGg k|sf]ksf ¿kdf lnOPsf] 5 . kl/l:ylt tyf k|fs[lts ;|f]tdfly al9/x]sf] cltqmd0fn] eO/x] s f] jftfj/0fLo ljgf;sf sf/0faf6 sltko e'O“rfnf] s] xf] < k|fs[lts k|sf]k ckm}+n] lgDTofO{ dflg;n] tLgsf] ;fdgf k| f s[ l ts k| s f] k dWo] e' O F r fnf] Psbd} zlQmzfnL, ul//xg'k/]sf] 5 . xfn;Ddsf] cWoogcg';f/ dfgjLo ljgf;sf/L / qf;bLk"0f{ k|fs[lts k|sf]k xf] . k[YjLsf] sf/0faf6 geP/ k|fs[lts sf/0faf6} cfpg] e'OFrfnf] ef}ule{s cyjf leqL xnrnsf sf/0f k[YjLsf] ;tx cyjf e"–sDk k[YjLsf] w/ftndf ck"/0fLo Iflt k'¥ofpg] xlNng] k|lqmofnfO{ e'OFrfnf] elgG5 . g]kfnL efiffsf eoªs/ ljgf;sf/L k|fs[lts k|no dflgPsf] 5 . x'g t b'O{ zAb– e'O{+ = e"ld cyjf hldg / rfn = rNg', ljZjdf k| f s[ l ts k| s f] k cfpg] k" j { ; " r gf lbg w/} xlNng'_ sf] ld>0faf6 ag]sf] e'OFrfnf]n] e"ld sfFKg] j}1flgs k|ljlwx¿ ljsf; eO;s]sf 5g tyflk, ;a} k| l qmofnfO{ hgfpF 5 . e' O F r fnf] s f] kl/efiff lbF b } k| s f/sf k| f s[ l ts RofDa/sf] @)( cf} F k|sf]ksf] k"jf{g'dfg ug]{ e'O“rfnf] s] xf] < ;] G r' / L zAbsf] i fn] sfo{ r'gf}tLk"0f{ g} /x]sf] • k[YjLsf] cfGtl/s tyf ef}ule{s cj:yfdf …hldg xNng' g} e'Orfnf] F 5 . df};dsf ;DaGwdf cfpg] kl/jt{gaf6 l;h{gf x'g] c;Gt'ngsf xf]Ú eg]sf] 5 eg] g]kfn jfo'sf] cj:yf, rfk, ult, sf/0f pTkGg x' g ] ef} u le{ s sDkgn] /fhsLo tfkqmddf eO/x] s f] e";txnfO{ lbg] hf]8bf/ wSsfaf6 e"ld xlNng] k|1fklti7fgåf/f lgoldt kl/jt{ g h:tf lqmofnfO{ e'O“rfnf] elgG5 . k| s flzt a[ x t g] k fnL ljifosf] cWoog u/] / • k[YjLsf] leqL ;txdf /x]sf] tftf] n]bf] kbfy{ zAbsf] z df …e' O F r fnf] , k"jf{g'dfg nufpg ;lsG5 -DofUdf_ aflx/ lg:sg vf]Hbf jf lg:s“bf e" s Dk jf e} F r fnf] eg] cltj[li6, cgfj[li6 k[YjLsf] ;txdf x'g] xnrn tyf sDkg . Hjfnfd' v L lj:kmf] 6 g jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 16
  • 17. k|fs[lt k|sf]k cflbsf sf/0fn] k[ Y jLsf] ub{5 . e'OFrfnf]n] k|fs[lts ultdf c;Gt'ng cfO{ ;tx e'Orfnf] s;/L hfG5 < +{ tyf dflg;n] agfPsf xlNng] sfdÚ eg] / • k[YjLsf] leqL efudf kUn]sf] tftf] n]bf] jf ef}lts ;+/rgf, kf}/fl0fs kl/eflift ul/Psf] 5 . t/n kbfy{ Hjfnfd' v Lsf ¿kdf aflx¿ tyf P]ltxfl;s ;Dkbf cflb o;k| s f/ k[ Y jLsf] leqL ;d] t elTsP/, k' l /P/, ef}ule{s cj:yfdf cfpg] lg:s“bf jf cGo sf/0fn] leqL ;txdf efl;P/ ;dfKt x' G 5g . kl/jt{ g tyf xnrnaf6 xnrn x'“bf . dflg;, 3/kfn'jf hgfj/, l;h{ g f x' g ] c;Gt' n gsf • ;d'b|df Hjf/ef6 p7]/ cf;kf;sf] hldgdf jGohGt' cflb dfl/g] / sf/0f pTkGg x'g] ef}ule{s 7f]lSsO{ hldgdf xnrn cfp“bf . k|fs[lts ;+/rgfdf g} klg sDkgn] e" ; txnfO{ lbg] kl/jt{ g cfpg] Jofks hf]8bf/ wSsfaf6 hldg tyf e"ld xlNng] lqmofnfO{ ;Defjgf /xG5 . e'Orfnf] elgG5 . o;/L e"ld xlNnFbf hldg lr/f kg],{ F kmf6g,] dflg;åf/f lgld{t ef}lts ;+/rgf tx;gx; x'g,] e'O“rfnf] s;/L gflkG5 < hldg wl:;g], kxf8L If]qdf klx/f] hfg] / t/fO{ If]qdf k[YjLsf] kUn]sf] leqL efu dflylt/ lg:sFbf kg]{ rfkn] tyf ;dy/ e"ld efl:;g uO{ tnfp aGg]h:tf c:jfefljs rs]{sf] 7fpFdf 7"nf] zlQm pTkGg x'G5, h;nfO{ zlQms]Gb| -Hypocenter_ elgG5 . zlQms]Gb|sf] 7Ls dfly kg]{ cj:yf l;h{g x'G5g . e";txdf klxnf] wSsf kbf{ x'g] xnrnsf] s]Gb|nfO{ e'O“rfnf] lsg cfp“5 < s] G b| l aGb' (Epicenter) elgG5 . e' O F r fnf] hfF b f k[YjLsf] ;tx w]/} tx tyf kftfx¿ ldn]/ ag]sf] 5 . s]Gb|laGb'df slt 7"nf] wSsf k¥of] eg]/ gfKgsf nflu k[YjLsf] ;txaf6 hlt tn tyf leqL efult/ uOG5 l;:df]u|fkm (Seismograph) gfds oGq k|of]u x'G5 . TolQ g} tfk a9 b } hfG5 . j} 1 flgsx¿sf cg' ; f/ l;:df]u|fkmn] gfKg] e'OFrfnf]sf] wSsfnfO{ /]S6/:s]n k[YjLsf] sl/a dWo;efult/ x'g] l;;f, kmnfdh:tf j:t' (Richter Scale) elgG5 . klg clws tfksf sf/0f klUnP/ emf] n tyf n]bf]sf]¿kdf kl/0ft ePsf x'G5g . u'?Œjfsif{0fn] ubf{ e'O“rfnf]sf] Ifdtf / Ifltsf] ;Defjgf To;/L klUnPsf] t/n tyf emf]n kbfy{nfO{ k[YjLsf] e'OFrfnf] k[YjLsf] ef}ule{s agf]6, tNnf] txaf6 dflylt/ dflyNnf] txn] bjfj lbg] jf lyRg] sfd ub{5 . To;f] cfpg] nfef tyf klUnPsf] n]bf] kbfy{sf] ult / To;sf] x'Fbf k[YjLsf] dflyNnf] tx emf]n jf n]bf]df 8'Ag] / leqL rfkdf e/ kb{5 . k[YjLsf] leqL ;txdf x'g] tLa| txdf /x]sf] tftf] n]bf] kbfy{n] k[YjLsf] dflyNnf] txlt/ xnrnsf sf/0f e'OFrfnf] cfpg'cufl8 To;sf] k"j{ bafa lbg] qmd ;'? x'G5 . n]bf] / 7f]; j:t'aLr x'g] ;"rgf tyf To;sf] ult jf Ifdtfsf ljifodf s'g} cfGtl/s rfksf sf/0f k[YjLsf] dflyNnf] sdhf]/ hfgsf/L kfpFg ;lsFb}g . lgoldt¿kdf x'g] ef}ule{s efusf kq tyf r§fgL If]qn] Tof] rfknfO{ yfDg ;Sb}gg rfnaf6 ;fdfGotof ! b]lv # /]]S6/:s]nsf] e"sDksf] / lr/fx¿af6 n]bf] aflx/tkm{ lg:sG5 / lr/fg]/ 7"nf] wSsf pTkGg x'G5 . e'OFrfnf]sf o:tf ;fgf wSsfnfO{ zlQm pTkGg x' G 5 . ToxL zlQmsf sf/0f hf] 8 bf/ xfdLn] dx;'; ug{ ;Sb}gf} t/ # /]S6/eGbf dflysf] e"sDkLo nx/x¿ k}bf x'G5g, h'g e' O F r fnf] n fO{ xfdLn] dx;' ; k[YjLsf] aflx/L ;txsf] tn jf e'Orfnf];DaGwL unt wf/0ff ug{;S5f}F . l;:df]u|fkmdf eg] ;– +{ leqsf] s'g} laGb'af6 k|lt;]s]G8 • b]jL b]jtf l/;fPsf] sf/0fn] ;fgf wSsfsf] ;d] t /] s 8{ ;of}F lsnf]ld6/sf] ultdf k[YjLsf] eO/x]sf] x'G5 . xfn;Dd ul/Psf aflx/L ;txtkm{ lg:sG5g . o:tf e'O{+rfnf] cfp“5 . cWoog / e' O F r fnf] a f6 nx/ cyjf t/ªun] ubf{ kxf8x¿ • ljZjdf cTolws kfkhGo sfo{ ljZjJofkL¿kdf ePsf Ifltsf] PSsfl; k'm65g, 9N5g, hldg ul/Pdf e'O{+rfnf] cfp“5 . cfF s ng ubf{ % lr/f k5{, ;fd'lb|s Hjf/ pTkGg /] s 6/:s] n ;Ddsf] e' O F r fnf] n ] x'G5 . o;/L cfpg] e'OFrfnf]sf] • k[YjLnfO{ sf“wdf af]Sg] xfQL, hldgnfO{ ;fdfGo ¿kdf dfq lg/Gt/tfn] k[ Y jLsf] ef} l ts z]ifgfu, xj]ndf5f, a“b]n cflbn] xNnfpg] x'Fbf To;eGbf dflysf ;+/rgfdf kl/jt{g klg eO/xg] sf“w km]bf{ e'O{+rfnf] cfp“5 . e'OFrfnf]n] a9L Iflt k'¥ofpg] jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 17
  • 18. k|fs[lt k|sf]k u/] s f] kfOPsf] 5 . To;eGbf a9L /] S 6/:s] n sf] sf7df8f} pkTosf sl/a % xhf/ jif{klxn] 7"nf] tfnsf] e'OFrfnf]n] eg] hldg lr/f kg]{, efl;g], klx/f] hfg], ¿kdf /x]sf]n] oxfFsf] leqL df6f] g/d / anf}6] 5 . kfgLsf] d"n k'6g] tyf ;'Sg], dfgjåf/f ljsf; ul/Psf o:tf] g/d df6f]dfly agfOPsf ef}lts ;+/rgfx¿ 3/, ;+/rgfx¿ eTsfpFbf ToxLF k'l/P/, lylrP/, lslrP/ sfof{no ejg, Jofkfl/s ejg, d7dlGb/, k'n, ;8s dflg; cGo hLjsf] Iflt x'G5 . e'OFrfnf]af6 x'g] Iflt cflbn] e'OFrfnf]sf] ;fdfGo wSsf klg yfDg g;Sg] x'Fbf e'OFrfnf] hfg] k|s[lt, :yfg, cj:yf cflbdf klg e/ g] k fnnfO{ ljz] i fu/L sf7df8f} F pkTosfnfO{ clt kb{5 . e'OFrfnf]sf t/ªux¿ ;txL ¿kdf (horigental) ;+j]bgzLn cyjf ;ªs6fled'v If]q dflgPsf] 5 . uPsf 5g eg] To;n] 7"nf] Iflt gk'¥ofpg ;S5 / ToxL t/ªudf aqmfsf/ (verticle) ¿k cfPdf w]/} Iflt g]kfnn] ;g !@%% b]lv clxn];Dd w]/} ljWj+;fTds k'¥ofpg] x'G5 . t;y{ e'OFrfnf] e'OFrfnf]sf] kL8f ef]lu;s]sf] 5 . cfpg'cufl8 o;af6 x'g] Ifltsf] e'Orfnf]n] ug]{ c;/ < !(() ;fn -;g !(#$_ df uPsf] “ s'g} cg'dfg ug{ ;lsFbg . } • hldg lr/f k5{, kxf8 eTsG5 jf e' O F r fnf] s f] kL8faf] w ;dfKt e' O F r fnf] a f6 s' g 7fpF d f, slt eO;s] s f] 5} g . ef/tsf] pQ/ klx/f] hfG5, ;a} If] q sf 3/ ljxf/ / g] k fndf uPsf] ;f] Iflt k' U b5 eGg] s' / f o;sf] elTsG5g . pTklQs]Gb| / km}nfj6 / ef}uf]lns e' O F r fnf] n ] 7' n f] hgwgsf] Iflt agfj6h:tf s'/fdf e/ kb{5 . • ef}lts ;+/rgf elTs“bf dflg;, u/] s f] lyof] . d] h / hg/n e' O F r fnf] s f t/ª u x¿ o;sf] 3/kfn'jf hgfj/ k'l/P/, lylrP/ a| X dzdz] / ha/f åf/f lnlvt s] G b| l aGb' a f6 hldgsf] rf/} l t/ 3fOt] x'G5g jf dfl/G5g . …g] k fnsf] dxfe" s Dk, !(()Ú df km}nG5g . o;nfO{ /fd|/L a'‰g • k'/ftflTjs ;Dkbf gi6 x'G5g . pNn]v ePcg';f/ ;f] e'OFrfnf]af6 xfdLn] kf]v/Lsf] dfemdf 9'ªuf jf • hldg elTsP/, klx/f] uP/ w"jf“ g]kfndf *,%!( / ef/tdf &,!** hgfn] Hofg u' d Psf] tYofª s s' g } j:t' kmNbf pTkGg x' g ] w"nf]n] k|fs[lts jftfj/0fdf vnn kfOG5 . g]kfndf To; e'OFrfnf]af6 t/ª u nfO{ x] g { ; Sb5f} F . 9' ª u f pTkGg x'G5 / jftfj/0fLo k|b"if0f @,)&,&$) 3/, d7dlGb/ tyf v;]sf] :yfgaf6 t/ªu–nx/ hlt a9 b 5 . kf6Lkf}jf Wj:t ePsf lyP . ;f] 6f9f uof] TolQ g} ;' : t x' F b } e'OFrfnf] *=! /]S6/:s]ndf sl/a hfG5 . o;k|sf/ e'OFrfnf]sf] s]Gb|laGb' cf;kf; jf @÷# ldg]6 uPsf] dflgPsf] 5 . To;}u/L @)$% ;fndf glhssf] If]qdf a9L Iflt k'Ub5 eg] hlt 6f9f uof], g]kfnsf] k"jL{ w/fgdf uPsf] e'OFrfnf] klg ljgf;sf/L To;sf] c;/ klg sd x'Fb} hfG5 . t/, e"v08sf] cj:yfn] /x]sf] lyof] . g]kfndf uPsf e'OFrfnf]sf P]ltxfl;s To:tf] Ifltsf] :t/df kl/jt{g klg NofOlbg;S5 . tYosf] cWoogsf cfwf/df ljz]if1x¿n] k|To]s &) pbfx/0fsf] nflu @)$% ;fndf pbok'/lt/ s]Gb|laGb' b]lv !)) jif{sf] cjlwdf dxfe"sDk hfg] s'/f atfPsf ePsf] e'OFrfnf]af6 ToxfFaf6 k"j{ w/fgdf a9L Iflt 5g . k'¥ofPsf] lyof] eg] pbok'/df s]xL ePsf] lyPg / klZrd e'OFrfnf]sf] Iflt To;sf] cj:yf, :t/ / ;dofjlwn] If]qsf] Iflt klg Go"glyof] . lgSof]{n ug]{x'Fbf clxn] sf7df8f}F pkTosfdf !(() g]kfndf e'O“rfnf]sf] hf]lvd slt < ;fnsf] h:t} e'OFrfnf] cfPdf s] slt Iflt x'g;S5 g]kfn blIf0fsf] OlG8og / pQ/sf] lta]ltog 6]S6f]lgs eg] / 7f] s ' j f ug{ ;lsg] cj:yf 5} g . t/ klg Kn]6x¿ -e"v08sf tx jf kfk|fx¿_ sf] ;ªuddf /x]sf] sf7df8f}Fsf] ef}ule{s agfj6, ;x/Ls/0fsf] cj:yf / 5 . oL b'O{ Kn]6x¿ x/]s jif{ s]xL ;]lG6ld6/sf b/n] w]/}h;f] k'/fgf / clgof]lht ¿kdf lgld{t ;+/rgf ePsf Ps csf{lt/ ;l//x]sf 5g . oL Kn]6sf] o;/L ;g]{ ultdf sf/0f lgs} 7"nf] Iflt x'g;Sg] cg'dfg ;lhn};Fu ug{ obfsbf leGgtf cfpg] ub{5 / e"v08df cgfof; rfk ;lsG5 . ljleGg If]qaf6 ePsf cWoogcg';f/ !(() pTkGg eO{ e'Orfnf] cfpg] ;Defjgf a9b5 . sydsbflrt ;fnsf] h:t} e'OFrfnf] cfPdf sf7df8f}Fsf nueu ^) F tL b'O{ Kn]6x¿ Ps cfk;df 7Ss/ vfP eg] o; If]qdf k|ltzt 3/ tyf ejg / ef}lts ;+/rgf elTsg], ljB't k|nosf/L e'Orfnf] hfg]5 . log} sf/0f g]kfnnfO{ e"sDk cfk"lt{ aGb x'g,] ;8sdf lr/fx¿ kg]{ / 7"nf] dfgjLo Iflt F ;+jbgzLn If]q dflgG5 . ] x'g] k"jf{g'dfg ul/Psf] 5 . To;f] ePdf sf7df8f}Fsf] jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 18
  • 19. k|fs[lt k|sf]k hghLjg xKtf},F dlxgf}F / jiff};Dd klg c:tJo:t x'g] +{ • ufpF tyf 6f]ndf ePsf ;|f]t / ;fwgsf] klxrfg ;Defjgf /x]sf] 5 . ug]{ . l5d]sdf ePsf 8fS6/, OlGhlgo/x¿;Fu klg e'O“rfnf]af6 x'g] Iflt lgoGq0f tyf Go"gLs/0f 5nkmn u/L cfktsfnLg a;f]af;sf] ;Defljt If]qsf] klxrfg ug]{ / ;ªs6df e' O F r fnf] lgoGq0f ug{ g;lsg] ;a}eGbf ljgf;sf/L k|fs[lts k|sf]k e'Orfnf]af6 w]/} Iflt x'g] k/]sfsf] p4f/, 3fOt]sf] pkrf/ / “ -;ªs6fled'v_ If]qx¿ /fxt Joj:yfkgsf nflu xf] . o;sf] ljgf;sf/L k|efj k|fo cfjZos s' / fx¿df ;fd' b flos ;a} If]qdf kb{5 / o;n] ;fgf] jf 7"nf] eGb}g . t/ o;sf] ;Defjgfk|lt • hueGbf dfly km} l nPsf, 5nkmn u/L /0fgLlt tof/ ug]{ . ;r]t /x]/ Iflt Go"g ug{ cfjZos kxf8sf] 6' K kf] , km] b jf • cfk" m eGbf 6f9f /x] s f jf k" j { t of/L ug' { xfdL ;a} s f nflu le/fnf]df agfOPsf 3/x¿ . sf7df8f} F a flx/ /x] s f cfˆgf] lxts/ x'g]5 . o;af6 x'g] Ifltsf] • 7" n f Uof;sf kfOknfOg / kl/jf/sf ;b:o tyf gft]bf/sf] :j¿ksf ljifodf hfgsf/L lnP/ ;Dks{ 7]ufgf cfk"mn] /fVg] cfˆgf] pRr ljB'tLo If]q glhssf 7f]ufgf klg pgLx¿nfO{ lbg' /fd|f] aRg] / arfpg] k| o f; ul/Pdf 3/ / a:tLx¿ . hgwgsf] IfltnfO{ t'ngfTds ¿kdf x'G5 . 7]ufgfdf kmf]g, Od]n cflb Go"g ug{ ;lsG5 M • cTolws hg3gTj ePsf, :ki6 n] v ] / cfk" m ;F u ;' / lIft ;f“u'/f, u'h'd'Hh / cUnf tyf /fVg'kb{5 . e'O“rfnf] cfpg'eGbf cufl8 s] ug]{ < sdhf]/ hu ePsf 3/x¿ . • ljBfnodf ljBfno ejgsf] s'g} klg k|fs[lts k|sf]k k"j{ ;"rgf lbP/ • c;' / lIft tj/af6 lgdf{ 0 f cj:yf, v'nf :yfg cflbsf] cWoog cfpFbg . To;df klg e'Orfnf] cfpg] / } F u/L ljBfno e" s Dk ;' / Iffsf ul/Psf ef}lts ;+/rgfx¿ . pkfox¿sf] klxrfg u/L To;n] k'¥ofpg] Ifltsf] k"j{ cg'dfg ug{ ;Dej 5}g . ljutdf uPsf e'OFrfnf] / To;af6 cfktsfnLg of]hgf tof/ ug]{ / cfˆgf ljBfyL{nfO{ ePsf Ifltsf] cWoogaf6 o:tf] x'g;S5 eg]/ cg'dfg To;sf] hfgsf/L lbP/ ;'/lIft /xg] pkfox¿ l;sfpg] . ug];Dd dfq xf] . of] k|sf]k s'g} klg ;dodf x'g;Sg] • a"9fa"9L, ckfªu / afnaRrfx¿sf] ;'/Iff tyf { ePsfn] o;af6 aRg cfktsfnLg of]hgf agfO/fVg' x]/ljrf/sf nflu ljz]if k|aGw ug]{ . pkof]uL x'G5 . e'Orfnf]af6 aRg / hgwgsf] Iflt Go"g • cfktsfnLg ;]jf k'¥ofpg] ;/sf/L lgsfo, :jf:Yo F ug{ agfOg] cfktsfnLg of]hgfdf d"ntM lgDg s'/fx¿ rf}sL jf c:ktfn, ;'/Iff lgsfo, /]8qm;, jf?0foGq / ;dfj]z ul/g' x'G5g M :yfgLo txdf sfd ug]{ ;fdflhs ;ª3;+:yfx¿sf] gfd, s= hgr]tgf clej[l4 / cfktsfnLg of]hgf M 7]ufgf, kmf]g gDa/ cflb cfk"mn] af]Sg] 8fo/Ldf ;'/lIft /fVg] / ufpF, 6f]n l5d]sLnfO{ klg /fVg nufpg] . • cfˆgf 3/kl/jf/sf ;b:o / ufpF, 6f]nl5d]ssf • cfˆgf] ;DklQsf] ljdf u/fpg] / To;sf nflu ;b:o tyf ;d'bfonfO{ e'OFrfnf] cfPsf] ;dodf 6f]nl5d]snfO{ klg clek|]l/t ug]{ . gcfFQLsg ;s];Dd ;'/lIft :yfgdf a:g l;sfpg] . v= cfktsfnLg emf]nfsf] Joj:yf M • e''O{+rfnf] uPdf To;kl5 cfˆgf kl/jf/sf ;b:ox¿ • cfktsfnLg ;dodf cfjZos kg]{ kfgL, vfg]s'/f, s'g 7fpFdf e]6 ug]{ eg]/ cfktsnLg ;~rf/of]hgf k|fylds pkrf/sf nflu cf}iflw, dndk§Lsf ;fdfg, agfpg] . e'O{rfnf] uO;s]kl5 6]lnkmf]g laR5]b ePsf] cf>osf nflu kfn, nufpg] tyf cf]9g] cf]5ofpg] x'g;S5, aflx/ lxF88'n ug{ s7Lg / 8/nfUbf] x'G5 . n'uf, s]xL cf}hf/x¿ / Pp6f emf]nfsf] ;+of]hgnfO{ o; cj:yfsf] ;fdgf ug{ kl/jf/ / 5/l5d]saLr cfktsfnLg emf]nf elgG5 . o:tf ;fdfg ;s];Dd ldn]/ cfktsfnLg of]hgf agfP/ To;sf] kxn ug'{ xn'sf / pkof]uL x'g'kb{5 . /fd|f] x'G5 . • o:tf ;fdfg ;''/lIft /fVg l6gsf] afs; jf emf]nf • e'OFrfnf] s] xf] / o;af6 s;/L aRg ;lsG5 eGg] klg k| o f] u ug{ ;lsG5 . cfktsfnLg ;fdfg ljifodf ufpF, 6f]n tyf 5/l5d]sdf 5nkmn ug]{ . /flvPsf] To:tf] afs;df ;fFrf] nufpg x'Fb}g lsgeg] cfk;L ;DaGw / ;befj sfod /fv]/ ufpF tyf e'OFrfnf] cfPsf] ;dodf ;fFrf] e]6g sl7g x'G5 . 6f]n:t/Lo cfktsfnLg of]hgf agfpg] . ;'/Iff afs;nfO{ cfk"m / cfˆgf kl/jf/sf ;b:on] jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 19
  • 20. k|fs[lt k|sf]k ;d]t ;lhn} e]6g;Sg] 7fpFdf /fv]/ / kl/jf/nfO{ cfˆgf] cf]5ofgd'lg /fVg] / 6r{nfO6 tTsfn cfk"mn] To;sf af/]df hfgsf/L klg lbg'kb{5 . e]6g]u/L l;/fgd'lg /fVg] . • o:tf] cfktsfnLg ;fdu|L ePsf] afs;sf] k|aGw e'O“rfnf] cfO/x]sf] cj:yfdf s] ug]{ < cfˆgf] sfd ug]{ :yfg jf sfof{no / 3/sf] cj:yf e'OFrfnf] cfOxfn]df clQg' dfgjLo :jefj g} xf] . t/, cflbnfO{ klg ljrf/ u/]/ ug'{kb{5 . e"sDkLo ;'/Iff xfdLn] cfk" m nfO{ ;Dxfn] / gcfF Q LO{ s g jf w} o { ; F u cjwf/0ffcg';f/ ;lsPdf o:tf] cfktsfnLg ;fdu|L xf]l;of/L ckgfof}F eg] o;sf] df/af6 aRg ;lsG5 . ePsf] # j6f afs; agfpg' /fd|f] x'G5 . Pp6f afs; e'OFrfnf] sltv]/ cfpF5 eGg] yfxf gx'g] x'Fbf xfdL 3/sf] nflu, Pp6f sfof{nosf] nflu / Pp6f xd]zf 3/kl/jf/;Fu} x'G5f}F eGg] 5}g . xfdL sfof{no, ;8s, ;fydf af]Sg] jf ufl8df /fVgsf nflu . ahf/ jf 3/ hxfF klg x'g;S5f}F / e'OFrfnf] klg • cfktsfnLg afs;df /flvPsf ;fdfgsf kf]sfx¿sf] cfpg;S5 . ctM xfdL hxfF x'G5f}F, To;}cg';f/ aRg] pkfo aflx/ s'g ;fdfg xf] eg]/ k|:6;Fu n]Vg'k5{ . To;f] u/]df cfktsf ;dodf rflxPsf] ;fdfg lgsfNg e'Orfnf]af6 aRg s] ug]{ < +{ ;lhnf] x'G5 / ;dosf] art klg x'G5 . • eTsgnfu] s f jf k' / fgf 3/ eTsfP/ • e'OFrfnf] cfO;s]kl5 3/ tyf a;f]af; ;g'{kg]{ x'g;Sb5 . To;sf nflu cTofjZos ;fdfg ;lhn} e" s DkLo ;' / Iffo' Q m 3/ agfpg] . af]Sg;Sg] u/L ;–;fgf kf]sf agfP/ kfgLn] gleHg] 3/glhssf ;'s]sf jf 9Ng nfu]sf ¿v u/L ;' / lIft 7fpF d f /fVg' k 5{ . o;/L ul/g] sf6]/ x6fpg] . cfktsfnLg ;fdfgsf] tof/Ln] e'Orfnf] cfO;s]kl5 F • cTojf:os ;]jf pknAw u/fpg] lgsfo jf kg]{ ljkbsf] ;dodf s]xL xb;Dd eP klg /fxt k'Ub5 . ;+:yfx¿–/]8qm;, PDa'n]G;, bdsn, :jf:Yo u= ;'/lIft 3/ jf :yfgsf] klxrfg / cGo Joj:yf M ;]jf pknAw u/fpg] lgsfo, ;'/Iff lgsfo • cfˆgf] 3/ ;'/lIft 5 jf 5}g, klxrfg ug]{ . k'/fgf] / :yfgLo:t/df ;fd' b flos sfo{ ug] { cyjf n8g nfu]sf] 3/ eP eTsfP/ gofF agfpg] jf lgsfosf] hfgsf/L, ;Dks{ kmf]g cflb /fVg] . /fd|/L dd{t ug'kb{5 . gofF 3/ agfpFbf e"sDkLo ;'/Iff { k|ljlwo'Qm 3/ agfpg' ;a}eGbf /fd|f] pkfo x'g5 .] • 3/kl/jf/sf ;b:o tyf ;d' b fodf • cfˆgf] 3/leqsf] ;a}eGbf vt/fk"0f{ / ;a}eGbf e'O{+rfnf]af6 aRg / cfktsfnLg cj:yfdf ;'/lIft :yfg jf sf]7f, cfktsfnLg ;dodf aflx/ ug]{ sfo{sf af/]df 5nkmn ug]{, cfktsfnLg lg:sg] j}slNks af6f] klxrfg tyf Joj:yf ug]{ . of]hgf agfpg] . kfgLsf] wf/f, lah'nL, Uof; cflb aGb ug]{ 7fpF yfxf • 3/leq /]l8of], 6r{nfO6, Aof6«L, d}gaQL kfO/fVg] , cfkt s fnLg pkrf/ cyjf ;' / Iff / k|fylds pkrf/sf ;fdfgx¿ssf] Joj:yf ;fdu|Lsf] Joj:yf ug]{ / o:tf s'/fsf] hfgsf/L kl/jf/sf ;a} ;b:onfO{ u/fpg] . u/L cfk"m / kl/jf/n] ;lhn} e]6g;Sg] • 3/leq b/fh, 7"nf] jf cUnf] ¥ofs, 6]lnlehgh:tf 7fp“df /fVg] . ;fdfg ;fdfGo xnrnaf6 gn8g] jf gemg]{u/L • cfktsfnLg cj:yfdf cfjZos kg]{ xn'sf alnof];Fu afFw]/ /fVg] . / ;'Vvf vfg]s'/f–e'6]sf] ds}, la:s'6, • k|m]d nufOPsf tl:a/, P]gfh:tf j:t' cf]5ofgaf6 rfprfp, e' h f, u' G b| ' s cflbsf] hf] x f] 6f9f /fVg] . ul///fVg] . • lalu|Psf lah'nLsf tf/ dd{t ug],{ aNa tyf 6oanfO6 ' • cfktsfnLg cj:yfdf k|of]u ug{ cfj:os gv:g]u/L alnof];Fu hf]8g], sL6gf;s cf}iflw, HjngzLn kbfy{x¿nfO{ ;'/lIft :yfgdf /fVg], ;s];Dd ;fwgx¿ –a]Nrf, 8f]/L, km?jf, afN6L, vfgf ksfpg] Uof;sf] l;lnG8/nfO{ efG;f jf lqkfn, af]/f, v's'/L cflb tTsfn e]l6g] 3/alx/sf] a/G8f cflbdf 8f]/L jf tf/n] afFw/ /fVg] . ] :yfgdf /fVg] / o;k|sf/sf] Joj:yf ug{ • cfktsfnLg ;dodf nufpg Pshf]/ h'Qf, hfd ;d'bfonfO{ klg ;Nnfx / k|]/0ff lbg] . ePsf] 9f]sf jf ‰ofn vf]Ng kmnfdsf] un -8G8L_ jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 20
  • 21. k|fs[lt k|sf]k ckgfpg' cfjZos x'G5 M 3/aflx/ ePdf 3/leq ePdf • eTsg nfu]sf jf cUnf] 3/, lah'nLsf] vDaf jf • gcfFlQg], zfGt /xg] / kl/jf/sf ;b:onfO{ klg zfGt tf/, 9Ng nfu]sf ¿v cflb vt/fo'Qm 7fpFdf ghfg] / To:tf 7fpFdf eP ;s];Dd v'nf 7fpFlt/ hfg] . /fVg] . afnaflnsf, ue{ j tL dlxnf, czQm ;b:onfO{ ;'/lIft /fVg k|of; ug]{ . • ;fF3'/f] uNnL / k'nlt/ ghfg] . • hldgdf 3f]lK6P/ a:g], e'OFrfnf] g/f]lSsP;Dd To;/L • 3/sf] ;a}eGbf ;'/lIft 7fpFdf vf;u/L 6]a'n, vf6, g} a:g] . 9f]sfsf] rf}sf];d'lg a:g] / kl/jf/sf ;a} ;b:onfO{ • kl/l:ylt 7Ls ePkl5 la:tf/} v'nf 7fpFdf hfg] / ;Dxfn]/ To:t} ;'/lIft :yfgdf /fVg] . ;ªs6df k/]sfsf] p4f/sf nflu cfk"mnfO{ tof/ /fVg] . • l;;fsf] ‰ofn / ux|f}F j:t' v:g ;Sg] 7fpFdf ga:g] . • lgx'/]/ s'g} j:t'n] 6fpsf]nfO{ 5f]Kg] / To:tf s'g} rln/x] s f] ;jf/L;fwgdf eP j:t' geP cfˆgf] kfv'/fn] 6fpsf]nfO{ arfpg] k|of; • ;8s v'nf 5 eg] tTsfn uf8L /f]Sg], a;f]af; ug]{, cfFvf lrDng] . If]q, 7"nf ejg, ¿v, k'n jf lah'nLsf tf/x¿ ePsf] If]qdf eP la:tf/} v'Nnf 7fpFdf k'Ug] k|of; ug]{ . • 3/ xlNn/x]sf] ;dodf e¥ofªaf6 glxF8g,] ‰ofnaf6 • e' O F r fnf] cfPsf] ;dodf uf8Lleq eP sDkg aflx/ gx]g,{] ;s];Dd tTsfn} 3/af6 aflx/ glg:sg] . g/f]lsP;Dd ufl8leq} a:g] . • efG;fdf eP Uof;, cfuf] cflb aGb ug]{, cf]5ofgdf e'OFrfnf]af6 aRg cGo w]/} pkfox¿ ckgfpg ;lsG5 eP tlsofn] 6fpsf] 5f]Kg] jf vf6d'lg l5g]{, sf]7fsf] tfklg d"ntM dfly pNn]v ePsf ljlw ckgfPdf Ifltsf] 9f]sf aGb ePdf To;nfO{ tTsfn} vf]Ng] . 7"nf] df/af6 aRg ;lsG5 / IfltnfO{ klg sd ug{ ;lsG5 . • e'OFrfnf] /f]lsPkl5 klg To;sf nx/x¿ k'gM cfpg] xfdLn] ;r]t eP/ cfˆgf kl/jf/sf ;b:o / l5d]sLnfO{ ;Defjgf x'G5 ctM ;a} kl/l:ylt ljrf/ u/]/ dfq ;d]t ;ts{ u/fpg;s] o;sf] k|sf]kaf6 aRg / arfpg 3/aflx/ lg:sg] . ;xof]u ldNg]5 . ✪ k|sf]k Joj:yfkg tyf k"j{tof/Lsf If]qdf sfo{ ug]{ k|d'v ;+:yfx¿ != >L % sf] ;/sf/, u[xdGqfno !)= #$ j8f k|sf]k Joj:yfkg ;ldlt b}jLk|sf]k Joj:yfkg dxfzfvf ledz]guf]nf sf7df8f}F l;+xb/af/, sf7df8f}F} . !!= g]kfn k|x/L k|sf]k lgoGq0f zfvf @= g]kfn /]8qm; ;f];fO6L, k|x/L k|wfg sfof{no, gS;fn, sf7f8f}F . k|sf]k Joj:yfkg ljefu !@= o'gfO6]6 ld;g 6' g]kfn kf]:6aS; g+= @!&, tfxfrn, sf7df8f}F . kf]:6aS; g+= !@^, sf7df8f}F . #= PS;gP8 g]kfn !#= s]o/ g]kfn kf]:6aS; g+= ^@%&, nflhDkf6, sf7df8f}F . kf]:6aS; g+= !^^!, sf7df8f}F . $= n'y/g jN8{ km]8/];g g]kfn !$= k|sf]k Joj:yfkg s]Gb| g]kfn kf]:6aS; g+= ###), lqk'/]Zj/, sf7df8f}F . kf]:6aS; g+= $)%*, sf7df8f}F . %= cGt/f{li6«o PsLs[t kj{tLo ljsf; s]Gb|, !%= k|fs[lts k|sf]k Joj:yfkg d~r kf]:6aS; g}+= #@@^, sf7df8f}F kf]:6aS; g+= !*&(, sf7df8f}F . ^= e"sDk k|ljlw /fli6«o ;dfh– g]kfn !^= g]kfn :sfp6 kf]:6aS; g+= !#&&%, afg]Zj/, sf7df8f}F, /fli6«o k|wfg sfof{no –g]kfn &= ;+o'Qm /fi6«;ª3 ljsf; sfo{qmd kf]:6aS; g+= !)#&, n}grf}/, sf7df8f}F . kf]:6aS; g+= !)*, sf7df8f}F . !&= jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf– g]kfn *= ljZj :jf:Yo ;ªu7g kf]:6aS; g+= !(&@), wf]law/f/f, sf7df8f}F . ;+o'Qm /fi6« ;ª3 ejg ;Gbe{ ;fdu|L kf]:6aS; g+= !)*, k'Nrf]s sf7df8f}F . (= sf7df8f}“ dxfgu/kflnsf, ;dfhsNof0f ljefu, != sf7df8f}df e'Orfnf]sf] k"jtof/L, LWF & NSET, 2002 F F { kf]:6aS; g+= !#%!@, sf7df8f}F . @= e"sDk Ps kl/ro, sf7df8f}F dxfgu/kflnsf, ;dfhsNof0f ljefu jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 21
  • 22. gjLs/0fLo pmhf{ ;f}o{ 3/]n' lah'nL k|0ffnL –;/f]h yklnof ;" o{sf] tfkzlQmnfO{ ;f]em} ljB'tLo zlQmdf kl/jt{g yfn]sf 5g . u/L pTkfbg ul/g] lah'nLnfO{ ;f}o{ (Solar) lah'nL elgG5 . 3/]n' ;f}o{ lah''nL k|0ffnL ljB'tsf cGo ;|f]t g]kfndf ;f}o{ lah'nLsf] ;Defjgf gePsf 7fp“df aQL afNg, /]l8of]–Sof;]6 ahfpg / g]kfn hn;|f]tsf nflu wgL d'n's eP klg k|ljlw / 6]lnlehg x]g{ k|of]u ug{ ;lsG5 . ;fwf/0ftof #) b]lv nufgLsf] cefjn] ubf{ kof{Kt lah'nL pTkfbg x'g $) jf6 Ifdtfsf] ;f}o{ k|0ffnLsf] h8fgaf6 Ps 3/sf] g;s]sfn] b]zsf sl/a *# k|ltzt gful/s lah'nLsf] nflu & b]lv !) jf6sf tLgj6f aQL afNg / b'O{ ;' l jwfaf6 jl~rt 5g . To;df klg ef} u f] l ns 306f;Dd ZofdZj]t 6]lnlehg x]g{ ;lsG5 . t/ a9L ljs6tfsf sf/0f pTkflbt hnljB'tsf] ;j{;'ne ljt/0f Ifdtfsf] ;f}o{ k|0ffnL h8fg u/]df Ifdtf cg';f/ a9L lgs} sl7g 5 eg] s]Gb|Lo k|;f/0f nfOgaf6 b'u{d aQL afNg / /ªuLg 6]lnlehg klg x]g{ ;lsG5 . ufp“df lah'nL ljt/0f ug{ dx“uf] klg x'G5 . oftfoftsf] cefj /x]sf clwsfªz ufp“df 7"nf hnljB't pTkfbg ;f}o{ lah'nL pTkfbg ug{ k|of]u ul/g] d'Vo pks/0fnfO{ cfof]hgfsf] ljsf;sf] ;Defjgf Go"g ePsf]n] ljB't ;f]nf/ Kofg]n jf ;f]nf/ df]8o'n elgG5 . ;f]nf/ nufot lasf;sf cGo k"jfwf/x¿ tL ufp“;Dd k'Ug df]8o'n ;f]nf/ ;]n (Solar Cell) x¿ ldn]/ ag]sf] x'G5 . ;f}o{ df]8o'n cw{;'rfns l;lnsg (Silicon) af6 ;s]sf] 5}g . o;/L lk5l8Psf ufp“sf] ljsf;sf nflu ag]sf] x'G5 . k[YjLdf kfOg] afn'jf g} cw{;'rfns j:t' j}slNks pkfox¿ cjnDag ug'{ cfjZos x'G5 . u|fdL0f xf], h'g ;f}o{ df]8o'n agfpg k|of]u x'G5 . If]qdf ;f}o{ lah'nLsf] pTkfbg ;f]nf/ Kofgnsf] Ifdtfdf e/ 3/]n';f}o{ lah'nL k|0ffnL kb{5 . Ps yfg ;f]nf/ Kofg]naf6 ;fdfGotof Pp6f 3/df #–$ j6f aQL afNg, /]l8of] Sof;]6 ahfpg, Zofd– Zj]t 6]lnlehg x]g{ rflxg] lah'nL pTkfbg x' G 5 . o;eGbf a9L Ifdtfdf lah'nL pTkfbg ug'{k/]df jf PseGbf a9L ;f]nf/ Kofg]n :yfkgf ug'{k5{ . g]kfndf pknAw ;f}o{ lah'nLdf 8L= ;L= (Direct Current) ef]N6]h dfq x'G5 . o; k4ltaf6 pTkfbg x' g ] lah' n Lsf] Pp6f tf/df wgfTds (+) / csf] { tf/df C0ffTds (-) ljB'tLo wf/fsf] k|jfx x'G5 . ;f}o{ k|of]u eO/x]sf k/Dk/fut OGwgsf] ;f6f] ;f}o{zlQmaf6 Kofgn jf df]8o'naf6 pTkfbg x'g] lah'nL Aof6«Ldf pTkflbt pmhf{{ pkof]udf Nofpg;s] ToxfFsf] hghLjg ;~ro x'g] / Toxf“af6 k|of]udf cfpg] x'“bf k|ToIf ;xh x'g] / pmhf{ vktdf ;d]t art x'g] ePsfn] s/]G6 (Direct Current) sf] ¿kdf pTkfbg x'G5 . t/ ljs6 u| f ld0f If] q sf] lasf;sf nflu ;f} o { 3/] n ' o;nfO{ ljz]if k|ljlwaf6 P= ;L= (Alternating Current) lah'nLsf] dxŒj a9b} uPsf] 5 . df klg kl/jt{g ug{ ;lsG5 . cGt/f{li6«o ahf/df ;f}o{ pmhf{–;|ftsf] cefj ePsf u|fdL0f If]qsf nflu ;f}opmhf{{ { ] { lah'nL pTkfbgdf P= ;L= ;f}o{ df]8on klg pknAw x'g pko'Qm ePsfn] o; If]qdf sfd ul//x]sf ;/sf/L ' jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 22
  • 23. gjLs/0fLo pmhf{ lgsfo, u} / ;/sf/L pks/0fdf nfug] eG;f/ z'Ns ldgfxf u/]sf] 5 . o;/L ;ª3;+:yf / lghL ;f}o} pmhf{{ pkof]u Ifdtf ;'ljwf pknAw u/fPsf sf/0f 3/df lah'nL afNg, If]qn] ;f}o{ pmhf{{sf] 10% Zofd–Zj]t 6]lnlehg x]g{ x'g] Ifdtfsf] ;f}o{ 3/]n' lah'nL ljsf;sf nflu sfd 15% % 3 k|0ffnL :yfkgf ug{ sl/a @( xhf/ ?k}of“ / dWod:t/sf] ul//x] s f 5g . 1 % Ifdtf ePsf] k|0ffnLsf] :yfkgf ug{ sl/a $^ xhf/ cfsfz v' N nf eO{ 21% ¿k}of“ nfUb5 . o; /sddf ;/sf/n] ;'ud If]qdf eP 3fd nflu/xg] x'“bf 50 % ?= &,@)) / b'u{d If]qdf ?= !),))) cg'bfg lbg] g] k fndf ;f} o { Joj:yf u/]sf] 5 . ;f}o{ 3/]n' lah'nL k|0ffnL :yfkgf pmhf{sf] k|r/ ;Defjgf eP klg xfn;Dd !=$ d]ufjf6 { " ubf{ ;'?df s]xL dx“uf] k/] klg o;sf] ;~rfng / dd{t dfq ;f}o{ pmhf{ pTkfbg ePsf] 5 . pTkflbt ;f}o{ vr{ Hofb} Go"g x'g] x'“bf bL3{sfnLg nfut ;:tf] kb{5 . pmhf{dWo] g]kfn b"/;~rf/ ;+:yfgn] &)) lsnf]jf6 pmhf{{ >L % sf] ;/sf/ tyf 8flg8fsf] pmhf{{If]q ;xof]u vkt ul//x] s f] 5 . gjf} “ k~rjifL{ o of] h gf;Dddf sfo{qmdcGtu{t g]kfndf ;a} lsl;dsf gjLs/0fLo clw/fHosf ljleÌ lhNnfsf #* xhf/ 3/df ;f}o{ ljB't pmhf{{sf] ljsf;df cg'bfg pknAw u/fpg] sfo{qmd ljt/0f ug]{ nIo /flvPsf] eP klg g]kfndf 3/]n' ;~rflnt 5 . o:tf]] cg'bfg sfo{qmddf ;/sf/n] !) pkef]usf nflu xfn;Dd ;/sf/L cg'bfgaf6 sl/a !# k|ltzt / 8flg8fn] () k|ltzt nufgL ug]{ Joj:yf xhf/ 3/df dfq ;f}o{ lah'nL k|0ffnL :yfkgf ePsf 5g . /x]sf] 5 . x'g t xfd|f]h:tf] ljsf;f]Gd'v b]zdf dfq ljZj hnjfo' ;ªu7gsf cg';f/ g]kfnsf] Ps ju{ld6/ geP/ ljsl;t b]zx¿ cd]l/sf, hfkfg, hd{gh:tf If]qkmndf k|ltlbg $=% lsnf]jf6 k|lt306f ;f}o{zlQm d'n'sdf klg ;f}o{pmhf{{sf] ljsf;df cg'bfg lbg] Joj:yf pknAw x'G5 . o; lx;fan] x]bf{ g]kfnsf] s"n If]qkmnaf6 /x]sf] 5 . o;/L b]zsf] ul/aL lgjf/0f / jftfj/0f ^,^@,#)) luufjf6 k| l t306f ;f} o { z lQm pTkfbg ;+/If0fsf nflu klg ;f}o{ pmhf{{sf] ljsf; dxŒjk"0f{ x'g;S5 . o;/L g]kfnsf] s'n If]qkmnsf] )=! k|ltzt ePsfn] ;/sf/L cg' b fg j[ l 4 u/L ;f} o { pmhf{ { s f] dfq ;f}o{ pmhf{{ pTkfbg ug]{ xf] eg] ^^@ luufjf6 ljsf;df oy]i6 ;3fpg'kg]{ b]lvG5 . t/, ;/sf/n] k| l t306f zlQm pTkfbg x' G 5 . oxf“ s f] ef} u f] l ns j}slNks pmhf{{df lb“b} cfPsf] cg'bfgdf k|To]s jif{ agfj6sf sf/0f jif{df sl/a #)) lbg 3fd nfUg] x'“bf 36fp“b} hfg' eg] b'vb kIf xf] . k|r'/ dfqfdf ;f}o{zlQm pTkfbg x'g;Sg] atfOPsf] 5 . g]kfndf xfn ;f}opmhf{sf] If]qdf sfd ug]{ lghL tyf { g]kfndf ;f}o{ lah'nLsf] pkof]u Ifdtf Jofkfl/s ;+:yfx¿ Ps bh{geGbf a9L /x]sf 5g . ;/sf/n] g]kfn ;f}opmhf{{ ;dfhn] k|sfzdf NofPsf] tYofªscg';f/ { u|fdL0f If]qdf ;~rflnt a}ªssf zfvf tyf ;xsf/L d'nssf sl/a )=@% k|ltzt kl/jf/ cg'bfg gkfP klg ' ;+:yfdfkm{t ;'ne Jofhb/df C0f pknAw u/fpg]] Joj:yf ;f}o3/]n' lah'nL pkof]u ug{;Sg] Ifdtf /fV5g eg] sl/a { u/]df dfq klg ;f}o{ pmhf{{ pTkfbg tyf ljt/0fsf If]qdf % k|ltzt kl/jf/ ;/sf/L cg'bfg kfPdf ;f}o{ pmhf{{ sfo{ ug]{ sDkgLx¿ kl/rflnt eO{ cg'bfglagf klg ;f}o{ pkef]u ug{ ;Sb5g . g]kfnsf !) k|ltzt kl/jf/ pmhf{sf] ljsf;sf] /fd|f] ;Defjgf /x]sf] 5 . { ;/sf/L cg'bfgsf ;fy}} ljQLo ;+:yfx¿af6 ;x'lnot ;f}o{ 3/]n' lah'nLsf] dxŒj tyf pkof]lutf Jofhb/df C0f kfPdf ;f}opmhf{{ pkef]u ug{ rfxG5g . { b]zsf] 7"nf] If]qkmn lxdfnL / kxf8L e"ldn] 9fs]sf sf/0f t/ %) k|ltzt kl/jf/ eg] sdhf]/ cfly{s cj:yfsf b'/b/fhsf las6 Onfsfdf ljsf;sf k"jf{wf/ g} tof/ sf/0f rfx]/ klg of] pmhf{{ pkef]u ug{ ;Sb}gg . cWoogn] x'g ;s]sf 5}gg . ;8s oftfoft, cf}Bf]lus ljsf;, @@ k|ltzt dflg;df ;f}opmhf{sf ljifodf s]xL hfgsf/L { { :jf:Yo, lzIffsf] cefjsf sf/0f cfly{s ultljlwdf g} gePsf] s'/f;d]t b]vfPsf] 5 . lk5l8Psf xfd|f u|fdL0f ;dfhsf] ;a}eGbf 7"nf] ;d:of ul/aL xf] . xfdL;“u pknAw ;fwg / ;|ftsf] kl/rfng ] ;/sf/af6 eO/x]sf] cg'bfg Joj:yf ;xL 9ªuaf6 x'g g;Sbf ul/aL lgjf/0fsf of]hgfx¿n] g]kfnsf u|fdL0f If]qdf ;f}o{pmhf{{sf] ljsf; ug]{ nIo klg ;kmntf kfpg ;ls/x]sf] 5}g . pmhf{ cefjs} sf/0f lnP/ ;/sf/n] @)$% ;fnb]lv o;sf nflu cfjZos ljsf;af6 lk5l8Psf] u|fdL0f If]qdf ;f}o{ pmhf{sf] lj:tf/{ jftfj/0fLo ;r]ttf Û xfd|f] k|lta4tf ÛÛ /)f÷ kof{ j /)f ÷ 23