Azerbaycan, Ermenistan ve İran arasında yerleşen Dağlık (Yukarı) Karabağ Kafkaslarda önemli bir geçit noktasında bulunmaktadır. Dağlık Karabağ, jeopolitik ve jeostratejik öneme sahip coğrafi konumu dolayısıyla bölgedeki güçlerin, ele geçirmek için tarihin hemen her devrinde sürekli mücadele verdiği, savaşlar yaptığı bir bölge olmuştur ki, bunun da sonucunda on binlerle azerbaycan türkleri öldürülmüştür.

1. Azerbaycanve Karabağ sorunu ElchinIbrahimov 08/05/2010

3. Azerbaycan Cumhuriyeti Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti28 Mayıs 1918 Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 28 Nisan 1920 BağımsızlıkSovyetler Birliği'nden Kabul Edilme - 30 Ağustos 1990 Tanınma - 18 Ekim 1991 Başkent – BaküResmi dil – Azerbaycan Türkçesi Hükûmet - Parlamenter Sistem Yüzölçümü – 86,6 km² Nüfus - 9 milyondan fazla Para birimi - Azerbaycan Manatı

5. Rusya’nın Kafkasya’da izlediği politikanın bir parçası olarak 19. yüzyıl başlarından itibaren bölgeye, hem İran hem de Anadolu’dan getirilen Ermeniler yerleştirilmiştir. Maksat bölgeye hâkim olma ve Dağlık Karabağ toprakları üzerinde hak iddia etmekle “Büyük Ermenistan” hayallerini gerçekleştirme idi. Göçler kademeli olarak, Azerbaycan tarafının itirazına mahel koymadan yapılmıştır.

6. Karabağ, III. Murat zamanında Osmanlı Devleti’nin hakimiyetine girmiştir. 18. yüzyıla kadar Safeviler ile Osmanlılar arasında sıkça el değiştirmiş Sonda İrana bırakılmıştır. 18. yüzyılda bölgede Penah Ali Bey tarafından Karabağ Hanlığı kurulmuştur ve 1826 tarihine kadar büyük ölçüde bağımsızlığını korumuştur. Sonralar Çarlık Rusyası tarafından işgal edilmiştir. Rus hakimiyeti ile birlikte bölgenin demografik yapısı hızla değişmeye başlamıştır. Çarlık Rusyası Generali Sisyanov 1805 tarihinde, Çar’a gönderdiği raporda “Karabağ coğrafi bakımdan Anadolu’nun, İran’ın ve Azerbaycan’ın kapısı sayılır” demek suretiyle, bölgenin stratejik önemini belirtmiş ve burada dengeyi kendi yararlarına çevirebilmek için Müslümanların arasına Hıristiyan unsurların yerleştirilmesini önermiştir.

7. 1825–1826 yıllarında İrandakiQacaryönetimi altından gelen 18 bin Ermeni ve 1828’de 50 bin Ermeni (Türkmençay Anlaşması’nın 15. Maddesi Qacar yönetimi altındaki Ermenilerin bir yıl içinde Aras Nehri’nin kuzeyine, yani Rus yönetimi altındaki topraklara göç etmesini öngörmektedir) Karabağ topraklarına yerleştirilmiştir. 1828–1829 Osmanlı-Rus savaşında da Erzincan’a kadar Doğu Anadolu’yu işgal eden Rus kuvvetleri, İran’dan gelen ve sayıları 100,000’i bulan kalabalık bir Ermeni nüfusunu Erivan ve Nahçıvan bölgeleri başta olmak üzere Kafkaslara yerleştirmişlerdir (Edirne Anlaşması sonrasında Anadolu Ermenilerini ) 1830’lu yıllarda Karabağ’a hem İran’dan, hem de Türkiye’den Ermeniler göç ettirilmiş ve nüfus dengesi değiştirilmeye çalışılmıştır.

8. Rusların desteklemeleri sonucu bölgede sayıları artan Ermenilerayaklanmalar başlatarak ara-sıraTürk yerleşim yerlerine saldırmağa başlamışlar. 1828-1832, 1877-1878, 1905-1907, 1915-1917, 1918-1920, 1958-1953 ve 1988-1994. yıllarda da on binlerce insanımız Ermeniler tarafından öldürülmüştü. 1918 yılının mart-nisan aylarındaki olaylar ise Azerbaycan tarihinin en kanlı sayfalarındandır. Bakû, Şamahı, Kuba, Muğan,Lenkeran, Nahçıvan, Zengezur'da 60 binden çok insanımız öldürülmüş, on binlerce insan ise vatanlarından kovulmuştur. Bakû'da 30 binden fazla kişi özel yöntemlerle zalimcesine katledilmiştir.Karabağ Ermenileri Karabağ’da daha büyük çapta bir isyan çıkarmışlar ve Türklerin evlerine, iş yerlerine saldırmışlardır.

9. Şamahı'da 58 köy yakılmış-yıkılmış, 7 bin civarında insan - onlardan 1653 kadın, 965 çocuk- öldürülmüştür. Kuba'nın 122 Müslüman köyü mahvedilmiştir. Karabağ'ın dağlık bölgelerinde 150'den fazla, Zengezur'da 115 köy yerle bir edilmiş, bütün ahalisi öldürülmüştür. Erivan gubernasında 211, Kars'ta 92 köy yıkılmış, 132 bin Azerbaycan Türkü mahvedilmiştir. 1916'da Erivan'ın 375 bin olan Azerbaycan türkü nüfusunun 1922'de toplam 70 bini hayatta kalmıştır. Bu 305 bin nüfusun büyük bir kısmı Ermeniler tarafından mahvedilmiştir.

10. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti “Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez” Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk laik ve demokratik devlet.

11. Türk ordusunun Bakü’yü alması ve Karabağ harekatına girişmesi sonucu katliam ancak durdurulabilmiştir. Mondros Mütarekesi sonrasında Türk ordusu bölgeyi terk ederken İngilizler bölgeye girmişlerdir. Önceleri bölgede Ermeni ve Gürcülere dayalı politika izleyen İngilizler, 1920 yılında Karabağ’ın Azerbaycan’a bağlı olduğunu ilan etmişlerdir Kafkas İslam Ordusu

12. 1920-deSovyet Kızıl Ordusu Bakü’ye girerek Azerbaycan Cumhuriyeti’ni ortadan kaldırmıştır. Azerbaycan ile Ermenistan arasında Dağlık Karabağ, Nahçıvan ve Zanzegur olmak üzere üç bölge bulunmaktaydı. Azerbaycan ile Nahçıvan’ı birbirinden ayıran Zangezur, Ermenistan’a bırakıldı. Türkiye’ye komşu olan Nahçıvan ile Azerbaycan arasına bu bölgenin sokulmasının nedeni, Azerbaycan ile Türkiye’nin komşu olmasını engellemekti. Nahçıvan; daha sonra Rusya, Türkiye, Azerbaycan ve Ermenistan arasında alınan bir kararla özerk cumhuriyet statüsü ile Azerbaycan’ın egemenlik alanına bırakılmıştır. Dağlık Karabağ ise, 1923’te Ruslar tarafından Azerbaycan sınırları içerisine dahil edilmiştir. Sovyet yönetimi döneminde de Karabağ’ı Ermenistan’a bağlama hayalinden vazgeçmeyen Ermeniler, her fırsatta isteklerini tekrarlamış ve fikrî hazırlığı kesintisiz sürdürmüşlerdir. 1929 yılında Azerbaycan’da milliyetçilik hareketlerinin ortaya çıkması ile birlikte Karabağ Ermenileri, yeniden Ermenistan’a bağlanma konusunda isteklerini dile getirmeye başlamışlardır.

13. 1918-1920 1920-den sonra

14. Ermenilerin 1988’de Karabağ’ı Ermenistan’a bağlamak üzere başlayan müdahalesi 1992’de Ermenistan ve Azerbaycan arasında genel savaşa dönüşmüştür. Savaşta Ermeniler tarafından bölgede işlenen en acımasız uluslararası suçlardan biri, 25-26 Şubat 1992 gecesi Hocalı şehrinde gerçekleştirilen katliamdır. Hocalı katliamında Ermenistan silahlı güçleri, Rus birliklerinin yardımıyla Hocalı’ya saldırarak şehri terk edememiş suçsuz ve silahsız masum insanları acımasız şekilde katletmiştir. O gece esir alınan sivil halkın çeşitli işkencelerle öldürüldüğü, bölgede daha sonra yapılan tetkikatlardan anlaşılmıştır. Canlı şahitlerin ifadeleri ve basın organlarında yayımlanan film ve resimlerde görünen insanlık dışı cinayetler, Ermenilerin soykırım amacıyla bu operasyonu gerçekleştirdiğini göstermektedir.

15. Daha sonralar ise Karabağın diger bölgeleri ve Karabağ etrafı şehirler işkal olunmuştur.

16. bir milyon insan da anavatanlarından sürgün edilmiş ya da göç etmek mecburiyetinde kalmıştır. geçici mülteci kamplar

17. Karabağ Savaşı’na, 12 Mayıs 1994’te Azerbaycan ve Ermenistan arasında yapılan bir ateşkesle virgül konuldu. Türkiye ise Karabağ sorununda, başından beri Azerbaycan ile aynı görüşleri paylaşan bölgedeki tek ülkedir. Türkiye Azerbaycan gibi barışçıl yollarla problemin çözümünü istemektedir. İşgal nedeniyle Ermenistan ile sınırını kapayan Türkiye’ye de ekonomik açıdan Karabağ sorununun etkisi olmuştur. Ermenistanbölgedeki uluslararası öneme sahip projelerden de dışlanmıştır Bakü-Ceyhan petrol boru hattı, Bakü-Erzurum doğal gaz boru hattı ve Bakü-Kars demiryolu projeleriTiflis geçişli belirlenmiştir. Ermenistan ise Rusya ve İran ile işbirliği içinde bulunmaktadır.

18. Ermenistan'ıntutumu 18 Mayıs 2001 tarihindedöneminErmenistanSavunmaBakanıSerjSarkisyan(şimdiki cumhurbaşkanı)ErmenistanparlamentosundayaptığışukonuşmasıTürkbasınındayeralmıştır: İşgalettiğimiztopraklar var. Bundautanılacakbirşeyyok. Güvenliğimizgereğibutopraklarıişgalettik. Biz bunu 1992 yılıveöncesinde de söylüyorduk, şimdi de söylüyoruz. Belkiüslubumdiplomatikdeğilamagerçek bu.

19. BM Güvenlik Konseyi'nin 4 kararları ile Ermenistan askerlerinin koşulsuz işgal bölgesinden çekilmesi taleb ediliyor. Kaynaklar Yrd. Doç. Dr. Osman Nuri ARAS Dr. Nazım Muradoğlu www.turksam.org www.azerbaijan.azwww.bildigim.com