3. Objektivat :
• Te listoje 14 elementet me te rendesishem ne
organizem dhe te pershkruaje rolin e tyre
• Te njihet me semunjdet qe shkakton mungesa e tyre .
• Te listoje produkte ushqimore te pasura me elemntet e
rendesishem
• Te sjelle shembuj dietash ditore te shendetshme per
organizmin.
• Te kryeje 1 deri ne 2 teknika per pergatitjen e
medikamenteve .
• Te bej studim gjinor apo komunitar lidhur me
perhapjen e nje semundjeje si rezultat I mungeses se
elementeve .
• Te sjelle shembuj jetesh te prera ne mes gjate
studimeve ne dobi te shendetit tone .
• Te pergatise ne Kompjuter nje banke te dhenash mbi
elemntet ne organizmin tone.
4. Burimet e Informacionit
• Mesues
Prinder
Specialist
Dietolog
Farmaceutik
Institucione perkatese
Internet
Libra shkencore
Pyetesor
6. Kaliumi
Është elementi më i bollshëm në qelizë. Trupi
përmban rreth 250 miligramë kalium. Qeliza
luan një rol të rëndësishëm në reagimet
energjike, sintezën e proteinave, si dhe në
ruajtjen e ekuilibrit të acideve në trup.
Megjithëse është e nevojshme ekzistenca e
kaliumit në regjimin ushqimor, informacioni
lidhur me nevojën e sasisë minimale të tij
është i paktë. Por studimet shkencore
tregojnë se ushqimet bimore janë të pasura
me këtë element.
7. Natriumi
• Është elementi më i bollshëm në likuidin
(lëngun) e jashtëm të qelizave. Si një
elektrolit në likuidet jashtë qelizës, natriumi
ndihmon në ruajtjen e presionit osmotik
jashtë membranës së qelizës dhe ka një
ndikim të njëjtë si kaliumi brenda qelizës
për ruajtjen natyrale të balancës së ujit.
Nevoja ditore për të është llogaritur nga 3
në 7 gr.
8. Hekuri
Është metali (element) më i bollshëm i trupit dhe
përbën rreth 0.004 për qind të peshës trupore. Në
mënyrë të natyrshme, sasia e tij varion nga 3 në 5
gr. Por edhe kjo është e ndryshueshme, sepse
varet nga mosha, gjinia, madhësia, shëndeti dhe
sasia e rezervuar e tij në trup. Në të vërtetë, hekuri
është një lëndë me ngjyrë gjaku që transporton
oksigjen të mjaftueshëm për frymëmarrje dhe gaz
karbonik (dioksid karboni) nga qelizat në
mushkëri. Çdo ditë, trupi ynë me anë të ushqimit
përfiton 10 deri 30 miligramë hekur
9. Azoti
Azoti është element kryesor në përbërjen
e ajrit . Në përbërjen e trupit të
njeriut, azoti merr pjesë me 3% dhe është
kryesisht si element kryesor i ndërtimit të
muskujve. Organizmi yne permban sasi te
medha azoti dhe luan nje rol kryesor ne
strukturen e proteineve
10. Fosfori
Luan një rol kryesor në organizmin e
njeriut, kryesisht në procesin e marrjes
apo të çlirimit të energjive të organizmit.
(1%) gjendet kryesisht në kockë, por edhe
në molekulën e ATP-së, e cila siguron
energji në qelizë për fillimin e reaksioneve
kimike.
11. Kalciumi
• Perben 1,5%deri ne 2% te mases trupore te
personave te rritur .Kalciumi eshte minerali i
cili forcon dhembet dhe kockat tona dhe
garanton funksionimin e rregullt te nervave
dhe muskujve.
• Eshte vecanerisht i rendesishem per
zhvillimin, rritjen e trupit te njeriut. Kalciumi
vazhdon ti forcoje kockat deri ne moshen 30-
35 vjecare, kur arrihet masa maksimale e
tyre.
12. Magnezi
(0.05%) luan një rol të rëndësishëm në
strukturën e skeletit dhe muskujve. Ajo
gjithashtu është e nevojshme në më
shumë se 300 reaksione thelbësore
metabolike. . Ai gjendet në sasinë e më
tepër se 10 miligramëve në trupin e njeriut
dhe kryesisht ndodhet në kocka, mëlçi dhe
veshka.
13. Sulfuri
Përbën 0.25 për qind të peshës trupore të
njeriut dhe ndodhet në çdo qelizë të trupit
të njeriut. Më tepër ndodhet në
flokë, lëkurë dhe thonj. Sulfuri vepron si
një element antihelmues, duke u përzier
me përbërësit helmues dhe i shndërron
ata në të padëmshëm apo i eliminon
plotësisht.
14. Jodi
• Në organizëm ndodhet rreth 15–23 miligramë
jod ose jodi përbën 0.00004 për qind të
peshës trupore të njeriut. Ai ndodhet në të
gjitha qelizat e trupit, por 70–80 për qind e
sasisë së jodit ndodhet në gjëndrat e
tiroideve. Kjo lëndë është pjesërisht në
formën e hormoneve të trioksinës që
sintetizohet nga gjëndra e tiroideve dhe luan
një rol të rëndësishëm në forcimin dhe
metabolizmin e trupit.
15. Magneziumi
• Në momentet e lindjes, në trupin e njeriut
ndodhet 0.5 gr, ndërsa në moshë të rritur
në trup ai ka një sasi 21–28 gr, ku 50-60
për qind ndodhet në kocka dhe roli kryesor
i tij është në qelizat nervore për të
lehtësuar funksionimin e tyre.
16. Bakri
• Njihet si pjesa më e rëndësishme e shumë
enzimave. Luan një rol mjaft të rëndësishëm
në pengimin e pakësimit të sasisë së gjakut
në trup. Fëmijët kanë nevojë jetike për këtë
përbërës, i cili ndodhet në sasi të
konsiderueshme te produkti i qumështit.
është i rëndësishme si një donator elektron
në reagime të ndryshme biologjike. Pa bakër
të mjaftueshme, hekuri nuk do të funksionojë
siç duhet në trup.
17. Nikeli
• Gjendet në kokrrat e
grurit, orizit, fasules, thjerrëzës etj. dhe
luan një rol kryesor në rritjen
natyrale, shumimin si dhe strukturën e
veprimtarisë së qelizave.
18. Uji
• Uji është elementi më i rëndësishëm që
ndodhet në tokë, i cili luan një rol kryesor
në transportimin e elementeve bazë në
qelizat e bimëve. Përbën 60 për qind të
peshës trupore. Uji cilësohet ndryshe si
elementi jetik i gjallesave. Ai është
përbërësi kryesor i urinës dhe plazmës së
gjakut. . Uji ka nje rendesi te vecante per
organizmin e tij pasi te gjitha proceset
metabolike kryhen me pjesemarrjen e tij.
19. Gazrat
• Dioksidi i karbonit dhe oksigjeni ndodhen
në sasi të ndryshme në tokë. Këto dy lloj
gazrash (në sasi të përcaktuara) gjenden
në gjak dhe qeliza, duke luajtur një rol
kryesor në procesin e frymëmarrjes që
është po ai proces i shkëmbimit të
oksigjenit dhe dioksidit të karbonit
ndërmjet atmosferës dhe qelizave të trupit.
20. Mungesa e Kalciumit
• Osteoporoza është një sëmundje kockash. Kockat dobësohen
dhe humbin fuqinë e tyre, prandaj dhe kanë tendencë të
thyhen. Njerëz me këtë sëmundje kanë një risk për plasaritje
edhe në lëvizje të përditshme si p.sh. duke u përkulur por dhe
duke u kollitur. Zhvillimi i kësaj sëmundjeje mund të shfaqet për
shkak të ndryshimeve të hormoneve te gratë, mungesa e
kalciumit, prezenca e tiroideve ose konsumimi i madh i alkoolit
dhe duhanit. Kjo sëmundje nga statistikat është më e përhapur
tek gratë e racës së bardhë dhe të verdhë, aziatike. Është më e
rrallë tek gratë e racës së zezë. Mjekimi i përshtatshëm i
osteoporozës mund të japë përparime në mirëmbajtjen e sasisë
së kockave dhe të pakësojë simptomat që mund të shfaqen.
22. Mungesa e Hekurit
• Mungesa e hekurit eshte shkaku me i shpeshte
i anemise, madje e shfaqjes se saj eshte me e
shpeshte tek femrat Anemi e përkthyer në
shqip, do të thotë pagjakesi Klinikisht, diagnoza e
anemisë vendoset kur ka ulje të nivelit
të hemoglobines Anemia, apo varfërimi i gjakut
është pakësim i numrit të rruazave të kuqe të
gjakut ose pakësim i Hemoglobinës në rruazat e
kuqe të gjakut, ose i të dyjave këtyre së bashku.
Shkaqet e anemisë janë të ndryshme dhe po
kështu simptomat e saj janë të ndryshme dhe
kurohen sipas shkakut
24. Mungesa e Jodit
• Një nga ndërlikimet që sjell në organizëm është
ajo që në popull njihet si "gusha", që s'është gjë
tjetër vçse zmadhimi i gjëndrës tiroide. Gjëndra
tiroide është një gjëndër e vogël, e cila ndodhet në
pjesën e përparme të qafës. Hormonet që prodhon
tiroidja ndikojnë në funksionimin e organeve të
trupit të njeriut. Por, që kjo gjëndër të punojë
normalisht i nevojitet sasia e duhur e jodit.
•
Kur mungon jodi, kjo gjëndër përpiqet ta përballojë
këtë, duke u zmadhuar për të kapur sa më tepër
jod. Kështu shfaqet "gusha".
26. Mungesa e Magnezit
• 1)Komplikimet ne funksionimin e organeve
jetesore
2)Probleme ne lekure te shkaktuara nga stresi
dhe ngacmimet
3)Rritja e nivelit te kolesterolit ne gjak.
• Rritja e kolesterolit në gjak bëhet shkak për një
sërë sëmundjesh dhe sidomos për sëmundjen
e zemrës. Rritja e kolesterolit shfaqet që në
moshën 40-vjeçare, por, ka raste edhe më
përpara. Ndodh të na ndjekë kudo, pa u larguar
për asnjë moment.
34. Ata dhane jaten
ne dobi te jetes
• Karl Schele ishte nje farmacist dhe kimist I shkelqyer , I cili
zbuloi shume elemente kimike si :
oksigjeni , molibdeni ,magnezi , klori etj .Ai zbuloi nje process
te ngjashem me pasterizimin .
Schele kishte zakonin qe t ‘I shijont zbulimet e tij . Ai vdiq nga
simtoma qe ngjanin si helmim
nga merkuri .
• Elizabeta ascheim ishte e martuar me doctor eolf . Te dy ishin
shume te interesuar ne
studimin e rrezeve X . Per disa vite ato eksperimentuan me
rrezet ne trupin e tyre , pa I kuptuar
pasojat qe po I sillnin .Elizabeta vdiq nga kanceri .
• Alexander Bognadov
Ne 1942 filloi eksperimentet me transfuzionin e gjakut .Pas 11
transfuzionesh ai deklaroi se
kerkimet e tij po permisoheshin . Fatkeqesisht ai mori nje
transfusion gjaku me malaria dhe
turbekuloz dhe vdiq .
35. .
• Maria Kyri , ishte e martuar me Pier Kyri . Me 1896 Henri Bekuerel zbuloi që
kripa e uraniumit rrezatonte rreze X. Skodovska-Kyri vendosen te
eksploronin në lidhje me ketë zbulim. Ata zgjodhën një teknike te mençur
për te investiguar. 15 vjet para, bashkëshorti dhe vëllai i saj kishin zbuluar
elektrometrin, një mjet për matjen e ngarkesës elektrike. Duke përdorur
elektrometrin, ajo zbuloi se rezet e uraniumit shkaktonin në ajër përcjellje
elektriciteti. Duke përdorur ketë teknike, rezultatet e para që gjeti ishin që
përbërëset e uraniumit vareshin nga sasia e uraniumit te përdorur. Puna që
ajo kishte bere ishte me e rëndësishmja drejt zbulimeve shkencore.
Çifti mori për shqyrtim 2 minerale uraniumi, pichblend dhe torbernit.
Pichblend ishte kater here me aktiv se uraniumi. Në prill 1898 ata shume
optimiste peshuan 100 gram pichblend dhe e lidhi atë me një shtypës dhe
me llac. Ata nuk arritën te realizonin atë që kërkuan dhe filluan te
procedonin me tone mineralesh.
Skodovska arriti nga kërkimet e shumta te zbulonte një element te ri që e
quajtën polonium, për ndër te Polonisë. Në dhjetor 1898 Kyrite zbuluan një
tjetër element te cilin e quajtën radium lidhur me radioaktivitetin. Me 1898
Kyrite me zbulimet që bene ishin tepër te pasur. Qëllimi i tyre tashme ishte
te ndanin radiumin në kristale me te vogla. Me një ton pichblend dhe 1/10 e
kloridit te radiumit dhe e shpërbashkuan atë në 1902. Maria ishte e para
femër e cila mori çmimin Nobel në fizike për ndër te zbulimeve që ajo kishte
bere. Në 1911 ajo mori çmimin Nobel në kimi për shërbimet dhe punën për
zbulimet që kishte bere . Vdekja e saj me korrik 1934 në sanatoriumin në
Passy, në Francën lindore, nga një anemi aplastike shkaktuar nga rrezet e
radioaktivitetit.
36. PERGATITJA E NJE ASPIRINE
Lendet e nevojshme :
• 2 gram acid salicilik
6 ml anhidrit acetik
5-8 pika acid sulfurik te perqendruar
50 ml uje i distiluar
10 ml etanol
39. Mjetet e nevojshme
• Leter filtri (12.5 cm)
Mbajtese ne forme unaze
2 gota kimike 400ml
1 poc konik 125ml
pipeta
cilinder i shkallezuar per matjen
ene me akull
pjate te nxehte
pikatore
45. Zhvillimi i eksperimentit
1. Vendosim ne tavolinen e punes pjaten e nxehte dhe
nje mbajtese ne forme unaze . Mbi pjaten e nxehte
vendosim nje ene me uje . Fillojme duke ngrohur ujin
qe ndodhet ne nje gote laboratori 400 ml.
2. Peshojme afersisht 2 gram acid salicilik duke
perdorur nje cilinder te shkallezuar . Duhet ta matim
masen ne nje perpikmeri te madhe .
3.Transferojme acidin salicilik ne nje poc konik rreth 125
ml.
4. Me ane te nje pipete te shkallezuar rreth 10ml hedhim
ne pocin konik anhedrit aceik.
46. 5. Ne pocin konik shtojme me kujdes 5 pika acid sulfurik te
perqendruar duke perdorur nje pikatore. Duhet te bejme
kujdes kur te hedhim acid sulfurik te perqendruar qe te mos
shperndahet gjithandej . E rrotullojme fundin e pocit per te
ndihmuar ne bashkimin e ingradienteve .Nuk duhet ne asnje
menyre te hedhim acidin sulfurik perpara acidit anhidrit ,
6. E cojme perzierjen e pergatitur ne tavoline . E vendosim ate
ne mbajtesen ne forme unaze . Duhet e sigurohemi qe
perzierja ne ene te ndodhet poshte nivelit te ujit dhe qe uji po
valon. E ngrohim enen ujit per jo me pak se 20 minuta.
7. Ne nje ene marrim akull. Pasi te kemi hequr enen me
perzierjen e pergatitur nga ena me uje qe po ngrohej masim
10ml nga akulli i ujit nepermjet nje cilindri dhe e hedhim ne
enen ku kemi pergatitur perzierjen
3-5 pika ne te njejten kohe per te shkaterruar acidin anhidrit te
tepert.
47. 8.Me pas e ftohim enen me perzierjen e fituar ne nje
ene me akull per te pershpejtuar kristalizimin
.Gjate kohes qe ena ftohet pergatisim nje aparat
filtrimi me vacuum . Vendosim nje leter filtri ne nje
preparat te vogel te tejdukshem .
9. Ndezim aspiratorin . E shkundim enen dhe me
kujdes nxjerrim permbajtjen qe ka brenda duke e
vendosur ne qender te letres se filtrit.
10. Pasi e kemi vendosur i lagim kristalet me te
ftohte akull .Duhet te uji te jete drejt ngrirjes qe te
minimizojme humbjen e produktit.
48. 11. Kryejme nje rikristalizim per te pastruar produktin.
Hedhim kristalet ne nje ene . Shtojme 10 ml etanol.
Ngrohim kete ene per te shformuar kristalet .
12.Pasi te jene shformuar kristalet shtojme 25 ml uje te
ngrohte ne ene.
E mbyllim enen dhe do verejme qe kristalet do fillojne
te formohen sapo permbajtja te ftohet. Sapo te filloje
kristalizimi e cojme enen nje ene me akull.
13. Me pas e nxjerrim perberjen dhe e vendosim ne nje
hinke dhe aplikojme filtrimin me thithje .
14.Per te provuar se kemi prodhuar nje acid acetilsalicilik
mjafton te arrije nje temperature shkrirjeje 135°.
