Maddenin Değişimi

1. 3. ÜNİTE
MADDENİN DEĞİŞİMİ

2. Madde; Boşlukta yer kaplayan ve kütlesi olan her şeye madde denir. Buna göre
çevremizdeki taş, su, kullandığımız eşyalar hatta biz bile madde olarak
isimlendirilebiliriz.
Etrafımızı saran hava da hem yer kapladığı hem de kütlesi olduğu için madde
sınıfına girer. Ancak boşlukta yer kaplamayan, ateş, ses, elektrik, ışık, ısı gibi kütlesi
de olmayan şeylere madde denemez.

3. Resimlerden yola çıkarak etrafınızdaki maddelerden örnekler veriniz.
Sizin de vermiş olduğunuz örneklerde ki maddeler farklı fiziksel hallerde mi?

5. Maddenin Halleri; Çevremizdeki maddelerin bir kısmı katı, bir kısmı sıvı, bir
kısmı da gaz halde bulunabilir. Taş, bardak, ağaç, otomobil, defter, telefon,
papatya, ütü, arı ya da insan gibi belirli bir şekli ve hacmi olan maddeler katıdır.
Su, zeytin yağı, lav, bal, pekmez, çay, civa gibi belirli bir şekli olmayan
bulundukları kabın şeklini alan ancak belirli hacimleri olan akıcı özellikteki
maddeler ise sıvıdır.
Belirli bir şekli ve belirli bir hacmi olmayan, doğal gaz, tüp gaz yada nefes alırken
kullandığımız hava ise gaz haldedir.
Katı Sıvı Gaz
Kendisine özgü belirli bir şekli Kendisine özgü şekli yoktur, Kendisine özgü şekli ve hacmi
ve hacmi vardır. bulunduğu kabın şeklini alır. yoktur. Bulunduğu kabın şeklini
Ancak, belirli bir hacmi vardır. alır ve kabı doldurur.
Akışkandır.

6. Bir madde sürekli aynı halde olacak diye bir kural yoktur. Aynı madde, katı, sıvı ya
da gaz halde bulunabilir. Örneğin; Dünya ilk oluştuğunda tamamen sıcak bir gaz
bulutu iken bugün içinde, katı, sıvı yada gaz halde maddeler bulundurmaktadır. Bu
da bize aynı su da olduğu gibi maddelerin bir halden başka bir hale dönüşebildiğini
gösterir.

9. Maddelerde Hal Değişimleri; Maddeler doğada katı, sıvı yada gaz halde
bulunabilir. Bir maddenin bir halden başka bir hale geçmesine hal değişimi denir.
Maddeler farklı fiziksel halleri ile günlük hayatımızda kullanılabilir. Örneğin, ellerimizi
yıkamak için musluktan akıttığımız su, sıvı haldedir. Ancak, bu suyu çaydanlığa
doldurup ocağa koyduğumuzda, bir süre sonra çaydanlığın ağzından gaz haldeki
buhar çıkışını gözlemleyebiliriz. Aynı sudan başka bir kaba doldurup, bu kabı
buzdolabının buzluğuna koyacak olursak, bir süre sonra suyun katı haldeki buza
dönüştüğünü görürüz. Bu da bize bir maddenin bir halden başka bir hale
dönüşebildiğini gösterir.
Aşağıdaki şemada maddenin halleri kırmızı ile hal değişimleri ise mavi ile
verilmiştir. SÜBLİMLEŞME
ERİME BUHARLAŞMA
KATI SIVI GAZ
DONMA YOĞUŞMA(YOĞUNLAŞMA)
KIRAĞILAŞMA

10. 1.Erime;Elimize bir parça buz aldığımızda, elimizin serinlediğini hissederiz. Bunun
nedeni, elimizin buza ısı vermesidir. Buz, aldığı bu ısı ile katı halden sıvı hale geçer ve
suya dönüşür. Katı maddelerin dışarıdan ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir.
Altı yanmakta olan bir tavanın içerisine tereyağı attığımızda
ya da kar yağdıktan bir süre sonra havalar ısındığında aynı
erime olayını gözlemleyebiliriz. Dünya’mızı tehdit eden
küresel ısınma ve kutuplardaki buzulların erimesi arasında
da benzer bir ilişki vardır.
Bir bardağın içine bir miktar buz koyup içerisine termometre
koyduktan sonra ısı verilir ise buzların 0 santigrat dereceye kadar
ısındığı daha sonra ise erimenin başladığı ve erime süresince
sıcaklığın değişmediği gözlemlenebilir.
Bu örnek bize erimenin belirli bir sıcaklıkta gerçekleştiğini ve
erime süresince sıcaklığın değişmediğini gösterir.

11. Katı haldeki saf maddelerin erime süresince sabit kalan sıcaklığı, o madde için her
zaman aynıdır. Bu sıcaklık değerine o maddenin erime sıcaklığı (erime noktası)
denir. Örneğin, buzun erime sıcaklığı 0 santigrat derecedir. Bu erime noktası sadece
buz için geçerlidir. Her katı saf maddenin erime sıcaklığı kendisine özgüdür. Bu
yüzden erime noktası saf katı maddeler için ayırt edici bir özelliktir. O maddeyi
diğer maddelerden ayırt etmemizi sağlar.

13. 2. Donma; Maddelerin sahip oldukları sıcaklıklar farklı ise aralarında ısı alışverişi
olur. Arkadaşınız ile tokalaştığınızda onun elinin sizinkinden daha soğuk olduğunu
fark edebilirsiniz. Ancak bir süre beklerseniz sizin elinizin de soğuduğunu
hissedersiniz. Bu durumda sizin eliniz arkadaşınızın eline ısı vermiş ve böylece
soğumuştur. Aslında soğuma olarak adlandırdığımız olay ısı vermektir.
Sıvı bir maddeyi buzdolabı gibi soğuk bir ortama koyacak olursanız, sıvı madde
tıpkı eliniz gibi buzdolabına ısı vererek soğuyacaktır. Bunun sonucunda da katı hale
geçecektir.
Sıvı maddelerin ısı vererek katı hale geçmesine donma adı verilir. Donma olayı
süresince maddenin sıcaklığı sabittir.

14. Su 0 santigrat derecede donar. Bu yüzden suyun donma noktası 0 santigrat
derecedir. Daha önce buzun 0 santigrat derecede su haline geçtiğini öğrenmiştik.
Bu durumda aynı madde için;
Donma noktası = Erime noktası diyebiliriz.
Buzdolabının buzluğuna su koyduğumuzda, bir süre sonra donduğunu görüyoruz
ancak aynı buzluğa saf alkol yada kolonya koyduğumuzda donma olayı
gerçekleşmez. Bu da bize erime noktasının olduğu gibi donma noktasının da saf
maddeler için ayırt edici bir özellik olduğunu gösterir.
Soğuk havalarda oluşan çatıdaki sarkıtlar, suların donması sonucu meydana
gelen güzel fakat dikkatli olunması gereken manzaralardır.

15. 3. Buharlaşma; Ocağa su dolu bir tencere koyup ocağı yaktığınızda, tencere ve su
ocaktan ısı alır. Bir süre daha beklediğinizde ise tencereden buhar çıktığını
gözlemleyebilirsiniz. Buradan yola çıkarak, sıvılar ısı aldıklarında gaz hale geçer
diyebiliriz. Sıvıların ısı alarak gaz hale geçmesine buharlaşma adı verilir.
Annenizin balkona astığı çamaşırların kurumasına,
bulutların oluşmasına, düdüklü tencerenin ötmesine
neden olan olay buharlaşmadır.
Elinize kolonya döküldüğünde elinizin serinlemesi,
denizden çıktığınızda üşümeniz, yada toprak testinin
suyu soğutması gibi olayların hepsi sıvının buharlaşırken
ortamdan ısı almasından kaynaklanmaktadır.

17. Buharlaşma için dikkat etmemiz gereken en önemli bilgi, belirli bir sıcaklıkta değil
hersıcaklıkta gerçekleşebilmesidir. Bu yüzden herhangi bir madde için buharlaşma
noktası gibi bir terimden bahsedilemez. Buharlaşma süresince madde ısı almaya
devam eder ise sıcaklık giderek artar. Sıcaklık arttıkça buharlaşmanın hızı ve miktarı
artar.
Bu olay balkona astığımız çamaşırların yaz ve
kış aylarındaki kuruma sürelerinden gözlemlenebilir.
Karpuzu kesip güneşe koyduğumuzda, karpuzun yüzeyindeki
su buharlaşmak isteyecek ve ihtiyacı olan ısıyı karpuzdan
alacaktır. Karpuz ısı kaybettiği için soğuyacaktır. Yani karpuzu
kesip güneşe koyarak soğutabilirsiniz.

18. Buharlaşma Kaynama
* Her sıcaklıkta gerçekleşir. * Belirli sıcaklıkta gerçekleşir.
* Sıcaklık arttıkça artar. * Kaynama süresince sıcaklık değişmez.
* Buharlaşma noktası yoktur. * Kaynama noktası vardır.
* Baloncuk görülmez. * Baloncuklar görülür.
* Yavaş gerçekleşir. * Hızlı gerçekleşir.
Kaynama; Buharlaşmakta olan suya ısı vermeye devam edilir ise, buharlaşma
giderek artar ve belirli bir sıcaklığa gelindiğinde suyun içinden kabarcıklar çıktığı ve
suyun fokurdamaya başladığı görülür. Belirli bir sıcaklıta gerçekleşen bu olaya
kaynama denir.

19. Su 100 santigrat dereceye geldiğinde kaynamaya başlar ve kaynama süresince
suyun sıcaklığı değişmez. Su örneğinde olduğu gibi diğer saf sıvılarında kendine özgü
kaynama noktaları vardır ve kaynama noktası maddeler için ayırt edici özelliklerden
biridir.

21. 4. Yoğuşma (yoğunlaşma) ; Gaz haldeki maddelerin ısı vererek sıvı hale
geçmesine yoğuşma (yoğunlaşma) adı verilir. Yoğunlaşma da aynı buharlaşma gibi her
sıcaklıkta gerçekleşir ve buharlaşmanın tam tersidir. Bu yüzden sıcaklık azaldıkça
yoğunlaşma azalır. Ocakta kaynayan sudan çıkmakta olan buhara, soğuk tencere
kapağı tutulur ise, tencere kapağı soğuk olduğu için su buharı kapağa ısı vererek sıvı
hale geçer. Olay sonunda tencere kapağına baktığımızda yoğuşma sonucu oluşan su
zerreciklerini görebiliriz. Aynı su zerreciklerini kışın mutfak pencerelerimizde,
buzdolabından çıkardığımız şişe üzerinde ya da soğuk havalarda sabah araba
camlarında veya çimlerin üzerinde rastlayabiliriz.
Yoğuşma gerçekleşirken
madde ortama ısı verir ve
ortamın sıcaklığı artar.
Kışın yağışlı günlerde
havanın ılık olmasının
nedeni de budur.

22. 5. Süblimleşme; Bazı katı maddeler ısı aldıklarında, sıvı hale geçmeden direk gaz
hale geçebilir. Bu olaya süblimleşme denir. Naftalin, kuru buz yada lavabolarda ve
tuvaletlerde koku giderici olarak kullandığımız ernet bu tür maddelere örnek
verilebilir.
Kuru Buz Naftalin

23. 6. Kırağılaşma; Gaz haldeki maddenin ısı vererek sıvı hale geçmeden direk katı hale
geçmesidir.
Kırağılaşma ve süblimleşme bir birinin tam tersidir.
SÜBLİMLEŞME
Katı Gaz
KIRAĞILAŞMA

25. Örnek;
Yukarıdaki şekil üzerinde maddenin halleri ve hal değişimleri gösterilmektedir.
Buna göre l, ll ve lll ile gösterilen bölümlere yazılması gereken terimleri belirleyiniz.
l ll lll
…………………………….. …………………………... …………………………….

26. Örnek; Aşağıda sabit güçteki bir ısıtıcı tarafından sürekli ısıtılmakta olan saf suya
ait sıcaklık-zaman grafiği verilmiştir. Buna göre grafik üzerinde A, B, C,D ve E harfleri
İle gösterilen bölümlerdeki maddenin adını ve geçirdiği değişimleri yazınız.
SICAKLIK
E A;........................................................
100- ............................................................
D ............................................................
B;........................................................
C ..........................................................
B C;........................................................
0 ZAMAN ............................................................
A D;.......................................................
-20 ...........................................................
E;..............................................
..................................................................................

27. Doğada Su Döngüsü; Yaşadığımız çevreye baktığımızda, suyun farklı hallerini
görebiliriz. Su doğada sürekli bir döngü halindedir. Bu döngüyü şu şekilde özetlenir:
BULUT YAĞIŞ SOĞUK HAVA
Deniz ve göllerdeki sular, Güneş’ten aldıkları ısı ile buharlaşarak gökyüzünde
bulutları oluşturur. Su buharından oluşan bu bulutlar soğuk hava tabakası
ile karşılaştığında havaya ısı vererek yoğuşur,

29. farklı yağış şekilleri ile yeryüzüne geri döner. Yeryüzünde akarsular ve yeraltı suları
olarak tekrar deniz ve göllere geri katılır. Bu şekilde doğadaki su döngüsü sürekli
olarak devam eder.
Not; Her yıl ortalama 420 trilyon litre su buharlaşarak gökyüzüne çıkar. Bu sular
farklı yağış şekilleri ile yeryüzüne geri döner. Eğer bu su geri dönmeseydi yaklaşık
2500 yılda yeryüzünde ki su tükenirdi. Dünya’ nın 4,5 milyar yaşında olduğunu göz
önünde bulundurduğumuzda su döngüsünün önemini daha iyi kavrayabiliriz.

30. Yağış Şekilleri; Bulutları oluşturan su buharı, soğuk hava ile karşılaşınca yoğuşarak
yeryüzüne iner. Bulutlardaki su buharının yeryüzüne inmesine yağış adı verilir. Üç
çeşit yağış şekli vardır.
1. Yağmur; Bulutlar, rüzgarında etkisi ile sürekli hareket halindedir. Bu bulutlar
soğuk hava tabakası ile karşılaştığında, bulut havaya ısı verir ve gaz halden yoğuşarak
sıvı hale geçer ve su damlacıklarına dönüşür. Yer çekimi kuvvetinin etkisi ile su
damlacıkları yeryüzüne düşer. Bu yağış şekline yağmur adı verilir.

31. 2. Kar; Bulutların soğuk hava ile karşılaştığında su zerreleri oluşturduğunu biliyoruz.
Ancak hava çok soğuk ise bu su zerreleri donarak kristalleşir ve kar tanelerini
oluşturur. Kar tanelerinin yeryüzüne düşmesi olayına kar yağışı denir. Oluşan kar
tanelerinden hiçbirinin şekli bir diğeri ile aynı değildir.

33. 3.Dolu; Çok soğuk hava katmanı ile karşılaşan bulutlardaki
su buharı yoğuşarak su zerreciklerine dönüşür, su zerrecikleri
donarak buz kristallerini oluşturur. Buz kristalleri rüzgarında
etkisiyle daha büyük buz taneciklerine dönüşür. Bu buz
Taneciklerinin yeryüzüne inmesi ile oluşan yağış türüne dolu
adı verilir.
Not; Yağış türlerinin dışında su döngüsü içerisinde bulunan, sis, çiy ya da kırağı gibi
doğa olayları da vardır.
1. Sis; Çevremizde bulunan havada her zaman belirli
oranda su buharı vardır. Bu su buharına nem denir.
Bu nem soğuk günlerde yerden bir kaç metre
yükseklikte yoğuşarak havada asılı kalan çok su
zerreciklerini oluşturur. Kendimizi bir
bulutun içinde gibi hissetmemizi
sağlayan bu doğa olayına sis adı verilir.

34. Yaprağın üzerindeki çiy damlaları
2. Çiy; Havada bulunan nem kış gecelerinde soğuk yüzeylerde yoğuşarak su
zerrecikleri oluşturur. Bizler sabah kalktığımızda araba camlarında ya da bitkilerin
üzerinde bu su zerrelerini gözlemleyebiliriz. Bu doğa olayına çiy adı verilir.
3. Kırağı; Çok soğuk gecelerde oluşan çiy damlaları havaya ısı
vererek donar. Bu kez de, Araba camlarında ya da bitkilerin
üzerinde çiy değil buz kristalleri görürüz. Çiyin donmuş
olmasıyla oluşan bu buz kristallerine kırağı denir.
Kırağı

35. Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri; Maddeleri bir birinden ayırt etmek için
kullandığımız özelliklere ayırt edici özellikler denir. Maddelerin ayırt edici özellikleri,
hissedilebilen ve ölçülebilen özellikler olarak iki ana başlık altında toplanabilir.
1.Hissedilebilen Özellikler; Renk, koku, sertlik, pürüzlülük yada tat gibi duyu
organlarımız ile algılayabildiğimiz özelliklerdir. Maddeleri ayırt etmek için günlük
hayatta bu özellikleri çok sık kullanılsa da bilimsel olarak bu özellikler geçerlilik
sağlamaz.
2. Ölçülebilen Özellikler; Bu özellikler saf maddeleri hem tanımak hem de
birbirinden ayırmak için kullanılabilir. Çünkü ölçülebilen ayırt edici özellikler tüm saf
maddelerde ayrı değerlerdedir. Bu özelliklerden bazılarını şu şekilde listeleyebiliriz,
 Kaynama noktası
 Erime noktası
 Donma noktası

37. Not ; Listelenen özelliklerden erime noktası ve donma noktasının aynı madde cinsi
için eşit olduğunu unutmayalım!
Bahsi geçen özelliklerin bilimsel olarak kabul edilmesinde ki en önemli etken
birisi madde miktarına bağlı olmamasıdır. Örneğin ‘’suyun kaynama noktası
100 santigrat derecedir‘’ dediğimizde ayrıca suyun miktarından bahsetmeye gerek
yoktur.
Madde miktarı kaynama donma yada erime noktasını değiştirmez, ancak süresini
etkiler.

38. Etkinlik; Aşağıda verilen etkinlikte gerekli soruları doğru cevaplayarak ilerleyerek,
ulaştığınız doğru çıkışı işaretleyiniz.
Farklı cinsteki iki saf katı
maddenin erime noktaları
farklıdır.
Doğru Yanlış
Kaynama noktası sıvılar Saf bir sıvının donma
için ayırt edici bir özelliktir. süresince sıcaklığı azalır.
Doğru Yanlış Doğru Yanlış
Tüm katı maddeler Saf maddelerin erime Buharlaşma her sıcaklıkta Kaynama sıvının her
süblimleşebilir. ve donma noktaları gerçekleşebilir. her yerinde olur.
birbirine eşittir.
Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış

39. Bilgi; Bazı saf maddelerin erime-donma ve kaynama noktaları tabloda verilmiştir.
Madde Erime-Donma Noktası (°C) Kaynama Noktası (°C )
Su 0 100
Altın 1063 2966
Civa -39 356
Kurşun 327 1751
Oksijen -219 -183
Demir 1535 3000
Alkol (etil alkol) -117 78
Yemek Tuzu 808 1473

41. Isı ve Sıcaklık; Gerek günlük hayatta gerekse derslerinizde sık sık duyduğunuz ısı ve
sıcaklık kelimeleri yakın terimler gibi gelse de farklı terimler olup karıştırılmamalıdır.
Güneş’in, Dünya’mızın enerji kaynağı olduğunu
biliyoruz. Peki, bu gün Güneş birden kaybolsa
Dünya’da ne gibi değişiklikler olur?
Dünya’nın Güneş’ten aldığı enerji gibi, ısı bir enerji türüdür. Bir maddeden başka
bir maddeye geçebilir. Kalorimetre olarak adlandırılan bir aletle hesaplanır. Birimi ise
joule (jul) yada calori (kalori)’ dir. ( 1 kalori = 4 joule)
Sıcaklık, hissedilebilir bir değer olup termometre ile ölçülür. Birimi derecedir.

42. Bir etkinlik ile ısı ve sıcaklık arasındaki farkı daha iyi anlamaya çalışalım;
Birinci aşama olarak, mutfaktan aldığımız
boş bir çaydanlığın içerisine musluktan
su doldurup, parmağımızı suyun içerisine
sokalım. Ne hissediyoruz?
‘’Soğuk ve ıslak’’
İkinci aşama olarak ise; Ocağı yakıp, elimizdeki çaydanlığı ocağın üzerine koyalım.
4dk çaydanlığın başından ayrılmadan gözlem yapalım. Çaydanlık ve suda 4 dakika
boyunca gözle görülür bir değişiklik oldu mu? 4. dakikanın sonunda ocağı kapatıp,
parmağımızı tekrar suyun içine sokalım. Şimdi ne hissediyoruz?
‘’ Sıcak ve ıslak’’

43. Yaptığımız etkinliğin ilk aşaması ile ikinci aşamasının sonuçlarını karşılaştırdığımızda,
sıcak ve soğuk gibi terimler dikkatimizi çekiyor. Bu terimler suyun sıcaklığı ile ilgilidir.
Ancak sonucun farklı olmasına neden olan, sizin de bildiğiniz gibi ocağın çaydanlığa
ve suya verdiği enerjidir. Bu enerji, bizim ısı olarak adlandırdığımız enerjidir.
Özetle; Isı, alınıp verilebilen bir enerjidir. Sıcaklık ise, onun hissedilebilir ve ölçülebilir
bir sonucudur.
Şöminede yanan odunun Yanan gazın verdiği Buzulların sıcaklığını arttırarak
verdiği ısı odanın sıcaklığını ısı çaydanlığın ve suyun erimesine neden olan, havadan
arttırır. sıcaklığını arttırır ve güneşten aldığı ısıdır.

45. Isı Alış Verişi ve Sıcaklık İlişkisi; Sıcaklıkları farklı iki madde birbirine temas
ettirilir ise sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye doğru ısı geçişi olur. Bu olay
maddelerin sıcaklıkları eşitlenene kadar devam eder.
Soğuk bir taşı sıcak suya bıraktığımızda, su ile taş arasında ısı alış verişi olur. Su ısı,
verdiği için sıcaklığı azalırken, taş ısı aldığı için sıcaklığı artar.
Çaydanlığın içerisine musluktan iki bardak su doldurup,
ocağı yaktıktan sonra çaydanlığı ocağa koyalım ve kaynama
süresini ölçelim. Aynı çaydanlığa daha sonra içindeki suyu
boşaltıp soğutarak aynı musluktan eşit sıcaklıkta iki bardak
daha su koyduktan sonra ocağı yakıp çaydanlığı koyalım.
Ancak bu kez ocağı mümkün olduğunca kısalım ve
kaynama süresini tekrar ölçelim. Suyun kaynama
sıcaklığı değişmediğine göre, ölçüm sonuçlarına dayanarak ‘’maddeye verilen ısı
arttıkça sıcaklık değişimi hızlanır’’ diyebiliriz.

46. Çaydanlık, içindeki su kaynamamak şartı ile, güçlü ısı kaynağı ile zayıf ısı kaynağı
üzerinde eşit süre bekletilir ise güçlü ısı kaynağı üzerindeki suyun daha sıcak olduğu
gözlenir. Isı kaynağının gücü yada etki süresi ne kadar arttırılır ise, sıcaklık artışı o
kadar artar.
Kendisine sürahiden bir bardak limonata dolduran Zeliha Hanım’ın bebeği ağlayınca
meyve suyunu içemeden içeri gidiyor. Bir süre sonra bebeğini
uyutup geri döndüğünde bardaktaki meyve suyunun ısındığını
ancak, aynı ortamda bulunan sürahideki meyve suyunun daha az
ısındığını gözlemliyor. Zeliha Hanım’ın yaşadığı bu tecrübeden
yola çıkarak ‘’Madde miktarı azaldıkça ısı etkisi ve sıcaklık
değişimi artar.’’ diyebiliriz.Isı Sıcaklık
Bir enerji türüdür. Enerji türü değildir.
Kalorimetre kabı ile hesaplanır. Termometre ile ölçülür.
Birimi kalori (cal) ya da joule (j)’dür. Birimi derecedir.
Alış verişi olabilir. Alış verişi olmaz.

47. Isı Maddeleri Nasıl Etkiler; Dünya’daki tüm maddeler gözle göremediğimiz çok
küçük taneciklerden oluşur. Bu tanecikler sürekli hareket halindedir ve bu yüzden
enerjiye sahiptir. Taneciklerin enerjisi arttıkça hareketleri hızlanır ve bir arada olan
bu tanecikler birbirinden açılarak uzaklaşır. Isı enerjisi sayesinde, madde
taneciklerinin sahip olduğu enerjiyi değiştirebiliriz.
Maddeye verdiğimiz ısı, bu tanecikler tarafından alınır. Böylece enerjisi artan
tanecik daha hızlı hareket eder ve birbirinden uzaklaşır. Bizler bu uzaklaşmayı
maddenin kapladığı alandan gözlemleyebiliriz. Madde ısı enerjisi aldıkça kapladığı
alan artar. Bu olaya genleşme denir. Isı kaybeden maddenin ise tanecikleri birbirine
yaklaşacağından kapladığı alan azalır. Bu olaya da büzüşme (büzülme) denir.

49. Yazın elektrik tellerinin sarkması, kışın
tren rayları arasında boşluklar oluşması, kavanozun kapağını açabilmek için
ısıtmamızın ya
da sıcak hava balonlarının temelinde bu genleşme ve büzüşme olayları vardır.

50. Termometre; Sıcaklık hissedilebilir bir değerdir. Ancak, herkesin hissettiği değer
aynı olmayabilir. Hatta, sağ elimizle hissettiğimiz sıcaklık değeri ile sol elimizle
hissettiğimiz sıcaklık değeri bile farklı olabilir. Sıcaklık değerlerinin bilimsel verilere
dayanarak net olarak belirlenmesi ve bilgi paylaşımı amacıyla 1714 yılında Fahrenheit
tarafından ilk termometre yapıldı. Zamanla bir çok termometre yapılmış olsa da
günümüzde en yaygın olarak kullanılan Celcius termometresi 1742 yılında yapıldı.
Günlük hayatta Celcius termometresini kullandığımız için sıcaklık birimi olarak
santigrat derece kullanırız. Cıvalı, alkollü yada metal termometreler gibi bir çok farklı
maddeden termometre yapabiliriz. Ancak bu termometrelerin hepsi de genleşme ve
büzülme prensiplerinden yararlanılarak yapılmıştır.
Sizlerde evinizde kendinize özgü termometre yapabilir misiniz?
Çok yüksek değerlerdeki sıcaklıkları
ölçmek için metal termometreler tercih
etme nedenimiz ne olabilir?

51. Ünitemizi Tekrar Edelim
1.Bulutları oluşturan su buharı aşağıda verilen olaylardan hangisinin gerçekleşmesi
sonucu yeryüzüne yağış olarak düşer?
A) Erime B) Buharlaşma C) Kaynama D) Yoğuşma
2. Yandaki şekilde gösterilen yapıların bir yağış çeşidine
ait olduğu bilinmektedir. Bu yağış çeşidi aşağıda
verilenlerden hangisidir?
A) Dolu B) Yağmur C) Kar D) Çiy
3. Buharlaşma için aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) Yalnızca kaynama noktasında gerçekleşir.
B) Yalnızca sıvının yüzeyinde gerçekleşir.
C) Sıvının ısı alması sonucu gerçekleşir.
D) Her sıcaklıkta gerçekleşir.

53. 4. Yanda, ısıtılmakta olan bir sıvıya ait sıcaklık-zaman SICAKLIK (°C)
grafiği verilmiştir. 80...........................................
Grafikte verilen madde ile ilgili, aşağıdakilerden 60…..............
hangisi yanlıştır? 40 .......
A) Kaynarken sıcaklığı artmıştır. 20 ...
B) Süreç boyunca buharlaşmaktadır. 0 ZAMAN(dk)
C) 80 °C’den itibaren kaynamaya başlamıştır.
D) Grafik saf bir maddeye aittir.
5. Saf maddeleri birbirinden ayırt etmek, için aşağıda verilenlerden hangisi
kullanılamaz?
A) Donma noktası
B) Erime noktası
C) Buharlaşma noktası
D) Kaynama noktası

54. 6. Aşağıda verilen araçlardan hangisi sıcaklık ölçmek için kullanılır?
A) Dinamometre B) Termometre C) Terazi D)Kalorimetre
7. Su döngüsünün oluşumunda aşağıda verilenlerden hangisi en büyük etkiye
sahiptir?
A) Yağmur B) Güneş C) Rüzgar D) Ağaç
8. Aşağıda verilenlerden hangisi, maddenin hal değişim şekilleri arasında yer almaz?
A) Erime B) Donma C) Buharlaşma D) Genleşme
9. l. sis
ll. bulut
lll. kar
Yukarıda verilen terimlerden hangisi yada hangileri suyun hallerine örnek
verilebilir?
A) Yalnız l B) l ve ll C) ll ve lll D) l, ll ve lll

55. 10. Sürahide bulunan saf sudan şekildeki özdeş kaplara
farklı miktarlarda dolduran Canan, her iki kabada eşit
miktarda ısı veriyor.
Suların kaynamadığı bilindiğine göre; Olay sonunda aşağıda verilenlerden hangisi
yanlıştır?
A) Miktarı az olan suyun sıcaklığı daha yüksektir.
B) Suların sıcaklıkları eşit olur.
C) Miktarı çok olan suyun sıcaklığı daha azdır.
D) Miktarı az olan suda buharlaşma daha hızlıdır.
11. Aşağıda verilen olaylardan hangisi genleşme ile açıklanamaz?
A) Kavanoz kapağının daha kolay açılması için ısıtılması.
B) Yazın elektrik tellerinin sarkması.
C) Kışın tren rayları arasında boşluklar oluşması.
D) Termometre içindeki sıvının sıcaklıkla yükselmesi.

57. 12. Büşra, kaynaması için sütü ocağın üstüne koyup altını yakmıştır. Telefonunda
oyun oynamaya başlayan Büşra, ocaktaki sütü unutmuş ve bir süre sonra süt
taşmıştır.
Sütün taşmasındaki temel neden, aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) Sütün genleşmesi
B) Sütün sıcaklığının artması
D) Sütün kaynaması
E) Sütün buharlaşması
13. Elvan, ocakta kaynamakta olan çorbayı alıp mutfak tezgahının üzerine koyuyor.
Çorba tenceresi ve mutfak tezgahı ile ilgili verilenlerden hangisi doğru olur?
A) Çorba tezgahtan ısı alır.
B) Çorba tenceresi tezgahtan ısı alır.
C) Çorba tenceresinin sıcaklığı artar.
D) Tezgahın sıcaklığı artar.

58. 14. l. Kalori
ll. Joule
lll. Kilokalori
lV. Metre
Yukarıda verilenlerden hangisi yada hangileri ısı enerjisi birimi olarak kabul
edilebilir?
A) l ve ll B) ll ve lll C) l, ll ve lll D) l, ll ve lV
15. Gözlük kullanan Yavuz, kışın pek sorun yaşamasa da yaz
aylarında gözlük camlarının yuvasından çıkması
problemi yaşamaktadır.
Bu olay aşağıdakilerden hangisinin bir sonucudur?
A) Büzüşme B) Genleşme C) Erime D) Buharlaşma