Një prezantim i shkurtër mbi emertimet që perdoren per barnat (lëndët vepruese farmaceutike) dhe mënyrat e klasifikimit të tyre. - Çfarё janë emertimet kimike, emrat xhenerik dhe emrat pronësor? - Cilat janë klasifikimet bazë per barnat dhe shpjegime mbi klasifikimin ATC

1. KIMI FARMACEUTIKE Emërtimi & Klasifikimi i Barnave Ligjërues: Dr.Enver Mustafaj
1

2. EMËRTIMI & KLASIFIKIMI I BARNAVE
ÇËSHTJET:
A.EMERTIMET QE PERDOREN PER BARNAT
- Emërtimi kimik
- Emërtimi sipas OBSh
- Emërtimet pronësore
B.MENYRAT E KLASIFIKIMIT TE BARNAVE
-Bazuar në origjinen e barit
-Bazuar në mënyren e veprimit
-Bazuar në natyren e sëmundjes
-Bazuar në strukturen kimike
C.KLASIFIKIMET E PËRZIERA TE BARNAVE
-Klasifikimi ATC
2
Dr.E.Mustafaj

3. Në përfundim studentët duhet të dinë:
1)Cilat janë tri emërtimet që përdoren për barnat dhe ku bazohet emërtimi kimik i barnave?
2)Çfarë janë emrat xhenerik (EPN ose INN) të barnave dhe mbi çfarë kriteresh vendosen ata?
3)Mbi cilat kritere vendosen emrat pronësor (kombëtar e tregtar) dhe çfarë përfaqësojnë ata?
4)Cilat janë sistemet bazë të klasifikimit të barnave? 5)Të shpjegojnë: çfarë është klasifikimi i barnave sipas mënyrës së veprimit, sipas origjinës, sipas sëmundjes ku veprojnë dhe natyrës kimike (ilustrime me shëmbuj). 6)Të shpjegojnë: çfarë janë klasifikimet e përziera dhe, në mënyrë të veçantë klasifikimin ATC të barnave.
3
OBJEKTIVAT
Dr.E.Mustafaj

4. EMERTIMI I BARNAVE
1. Emertimi kimik, sipas IUPAC (International Union for Pure and Applied Chemistry) e IUB (International Union of Biochemistry)
2. Emri i Perbashket Nderkombetar (EPN ose Emri Xhenerik), sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSh = OMS = WHO)
3. Emra Pronësor, janë emra kombëtar (që i përkasin vëndeve apo shteteve të ndryshme) ose emra tregtar (të vënë nga kompani farmaceutike)
4
Dr.E.Mustafaj

5. EMERTIMI I BARNAVE
1. Emertimi kimik, sipas IUPAC (International Union
for Pure and Applied Chemistry) e IUB (International
Union of Biochemistry)
HO
H
O
N CH3
4-hidroksi-acetanilide
5
Dr.E.Mustafaj

6. EMERTIMI KIMIK
HETEROCIKLET BAZE TEK BARNAT
N
H
1
2
3
5
4
N
H
1
2
3
5
4
N
H
1
N2
3
5
4
N
H
1
NH
2
3
5
4
1H-pyrrole pyrrolidine 1H-pyrazole pyrazolidine
N
H
1
2
N3
5
4
N
H
1
2
N3
5
4
N
H
1
2
N
H
3
5
4
1H-imidazole 4,5-dihydro-1H-imidazole imidazolidine
6
Dr.E.Mustafaj

7. 3
2
4
N1
5
6
3
2
4
N
H
1
5
6
3
2
N4
N1
5
6
pyridine piperidine
pyrazine
3
2
N
H
4
N
H
1
5
6
N3
2
4
N1
5
6
piperazine
pyrimidine
EMERTIMI KIMIK
HETEROCIKLET BAZE TEK BARNAT
7
Dr.E.Mustafaj

8. 7
4
6
5 3
2
N
H
1 5
4
6
N3
N1
2 N9
8
N
H
7
N3
N
H
1
1H-indole 7H-purine
1H-benzimidazole
N1
quinoline
N2
1
2
N3
N1
isoquinoline quinazoline
EMERTIMI KIMIK
HETEROCIKLET BAZE TEK BARNAT
8
Dr.E.Mustafaj

9. 2
N3
N1
4
6
N5
7
N8 pteridine
7
4
6
5 3
2
S1
1-benzothiophene
N1
5 4
N8
1,8-naphthyridine
6
9
7
8
N
H
10
S5
2
1
3
4
2
3
O1
N
H4
6
5
2
3
S1
N
H4
6
5
S1
2
3
5
4
thiophene
10H-phenothiazine 4H-1,4-thiazine morpholine
EMERTIMI KIMIK
HETEROCIKLET BAZE TEK BARNAT
9
Dr.E.Mustafaj

10. O1
2
3
5
4
O1
3 2
2
O1 2
3
O1
4
furan
oxirane
2H-pyran 4H-pyran
7
4
6
5 3
2
O1 2
3
O1
4
6
5
7
8
1-benzofuran 2H-chromene
EMERTIMI KIMIK
HETEROCIKLET BAZE TEK BARNAT
10
Dr.E.Mustafaj

11. EMERTIMI I BARNAVE
2. Emri i Perbashket Nderkombetar (EPN
ose Emri Xhenerik), sipas Organizatës Botërore
të Shëndetësisë (OBSh = OMS = WHO)
HO
H
O
N CH3
Paracetamol
11
Dr.E.Mustafaj

12. EMERTIMI I BARNAVE
2. EPN ose Emri Xhenerik: Kriteret e vendosura
nga OBSh
HO
H
O
N CH3
Paracetamol
Të jetë i qartë në shqiptim
(tingëllim) e në të shkruar dhe të
mos krijojë mundësi për
ngatërresa me emra të
perdorimit të përditshëm;
 Nuk duhet të jetë shumë i
gjatë;
Duhet të tregojë ngjashmërinë
me lëndë që kanë të njëjtin
veprim farmakologjik.
12
Dr.E.Mustafaj

13. EMERTIMI I BARNAVE
2. EPN ose Emri Xhenerik, Rrënjët e përbashkëta per formimin e EPN
Rrënja*
Grupi farmakoterapeutik
-ac
Agjentët antiinflamatorë të grupit të diklofenakut
-actide
Polipeptidet sintetike me veprim të ngjashem me kortikotropinen
-ast
Antiastmatikët, lëndët antialergjike që parimisht nuk veprojnë si antihistaminikët
-astina
Antihistaminikët
-azepam
Derivatet benzodiazepinike (grupi diazepamit)
-bactam
Frenuesit (inhibitorët) e -laktamazave
-bol
Steroidet, anabolizantët
13
Dr.E.Mustafaj

14. EMERTIMI I BARNAVE
2. EPN ose Emri Xhenerik, Rrënjët e përbashkëta per formimin e EPN (vazhdim)
Rrënja*
Grupi farmakoterapeutik
-cain-
Lëndët antiaritmike me veprim anestezik lokal
-caina
Anestezikët lokal
cef-
Antibiotikët, derivate të acidit cefalosporanik
-cillina
Antibiotikët, derivate të acidit 6-aminopenicilanik
-conazolo
Agjentët antimykotik sistemik, grupi mikonazolit
-cort-
Kortikosteroidet, me përjashtim të derivateve të prednizolonit
-dipina
Bllokuesit e kanaleve të kalciumit, grupi nifedipinës
14
Dr.E.Mustafaj

15. EMERTIMI I BARNAVE
2. EPN ose Emri Xhenerik, Rrënjët e përbashkëta per formimin e EPN (vazhdim)
Rrënja*
Grupi farmakoterapeutik
-fibrato
Hipolipidemizantët, grupi klofibratit
-gest-
Steroidet, progestogjenët
Gli-
Sulfonamidet hipoglicemizante
-io
Komponimet e amoniumit kuaternarë
-micina
Antibiotikët, produkte të gjinisë Streptomyces
-nidazolo
Lëndët antiprotozoare, grupi metronidazolit
-ololo
Antagonistët -adrenergjik
15
Dr.E.Mustafaj

16. EMERTIMI I BARNAVE
2. EPN ose Emri Xhenerik, Rrënjët e përbashkëta per formimin e EPN (vazhdim)
Rrënja*
Grupi farmakoterapeutik
-oxacina
Agjentët antibakterorë, grupi acidit nalidiksik
-pril(at)
Frenuesit e enzimës së konversionit të angiotensinës
-profen
Lëndët antinflamatore, grupi i ibuprofenit
prost-
Prostaglandinat
-relina
Peptidet që stimulojnë çlirimin e hormonev të hipofizës
-terolo
Bronkodilatatorët, derivate feniletilaminike
-tidina
Antagonistët e receptorëve H2-histaminergjik
16
Dr.E.Mustafaj

17. EMERTIMI I BARNAVE
2. EPN ose Emri Xhenerik, Rrënjët e përbashkëta per formimin e EPN (vazhdim)
Rrënja*
Grupi farmakoterapeutik
-trexato
Antagonistët e acidit folik
-verina
Spazmolitikët me veprim të ngjashëm me papaverinen
17
Dr.E.Mustafaj

18. EMERTIMI I BARNAVE
3. Emra Pronësor, janë emra kombëtar (që i
përkasin vëndeve apo shteteve të ndryshme) ose emra
tregtar (të vënë nga kompani farmaceutike)
HO
H
O
N CH3
Acetaminofen  Emer kombetar, sipas USP (farmakopese amerikane)
Tylenol, Depon, Daleron etj  Emra tregtar, prone e kompanive
farmaceutike 18
Dr.E.Mustafaj

19. EMERTIMI I BARNAVE
HO
H
O
N CH3
Emertimi kimik: 4-hidroksi-acetanilide
EPN (Xhenerik): Paracetamol
Emra Pronesor: Acetaminofen (kombetar)
Tylenol, Depon, Daleron (tregtar)
19
Dr.E.Mustafaj

20. EMERTIMI I BARNAVE
EPN (Xhenerik): Acenokumarol
O NO2
CH3
OH O
O
Emertimi kimik: 4-hidroksi-2-okso-3[3-okso-1-(4-nitrofenil)-butil]-2H-kromen
Emra Pronesor:
Kombetar: Acenocumarin (Gjermani), Nicoumalone
(Britani), Acenocoumarol (Francë), Acenocumarolum
(Skandinavi), Acenocoumarin (ShBA)
Tregtar: Askumar®, Neo-Sintrom®, Sintrom® etj
20
Dr.E.Mustafaj

21. KLASIFIKIMI I BARNAVE
A. Bazuar në origjinen e barit
B. Bazuar në mënyren e veprimit
C. Bazuar në natyren e sëmundjes
D. Bazuar në strukturen kimike
SISTEMET E KLASIFIKIMIT
21
Dr.E.Mustafaj

22. I. NATYRORE
•Nga bota minerale: p.sh., squfuri, jodi, fosfatet, komponimet e arsenikut, si dhe kripërat e natriumit, kalciumit, magnezit, hekurit e bismutit etj.
•Nga bota shtazore: ekstraktet e disa hormoneve (si insulina etj), vaji i peshkut (burim për vitaminat A dhe D), kripërat biliare (burim për pararendësit e steroideve gjysmësintetike: kortikoide e seksuale).
•Nga bota bimore: vijnë shumë barna, si alkaloidet, heterozidet kardiake, antibiotikët dhe shumë lëndë antitumorale.
KLASIFIKIMI I BARNAVE
A. Sipas Origjinës
22
Dr.E.Mustafaj

23. KLASIFIKIMI I BARNAVE
A. Sipas Origjinës (vazhdim…)
II. SINTETIKE
Barnat krejtësisht sintetike, disa edhe analog të lëndëve natyrore me një strukturë më të thjeshtuar, si dhe ato gjysmësintetike (ku njëri nga pararendësit është natyror) përbëjnë grupin më të madh.
III. BIOTEKNOLOGJIKE Barnat e përftuara nga proceset bioteknologjike (si p.sh., insulina e rikombinuar) dhe proceset e kontrolluara të fermentimit (disa vitamina, antibiotikë e aminoacide) sot përbëjnë një grup i cili po rritet vazhdimisht.
23
Dr.E.Mustafaj

24. I. Barna ETIOLOGJIKE (kundër shkakut të sëmundjes)
•Lëndët kundër infeksioneve (kimioterapikët antibakterorë, antimykotikë e antiviralë), kundër parazitëve dhe kimioterapikët antitumoralë.
•Parandaluese: vaksinat, aspirina e antikoagulantët për parandalimin e infarktit të miokardit, vitaminat dhe antioksidantët për parandalimin e çrregullimeve neurodegjenerative etj.
•Modifikuesit e përkohshëm të një procesi fiziologjik: p.sh, kontraceptivët steroidik etj.
KLASIFIKIMI I BARNAVE
B. Sipas Mënyrës së Veprimit
24
Dr.E.Mustafaj

25. KLASIFIKIMI I BARNAVE
B. Sipas Mënyrës së Veprimit (vazhdim…)
II. Barna SIMPTOMATIKE (ndikojnë tek shënjat e sëmundjes)
Këto barna lehtësojnë ose mënjanojnë çrregullimet patologjike, p.sh., ethet, dhimbjet, pagjumësinë etj; ose ndërhyjnë në funksionin e sistemeve të caktuara, si ai kardiovaskularë, neuropsikiatrik, respiratorë, digjestiv etj.
Si rregull, terapia simptomatike nuk është në gjëndje të kurojë pacientin por mundet, të pakten, t’ia përmirësojë apo zgjatë jetën.
III. Barna ZËVENDËSUESE Këto barna përmbushin nevojat e organizmit per një lëndë defiçitare, mungesa e së cilës mund të ketë ardhur nga arsye dietetike (mungesë vitaminash) ose nga çrregullime fiziologjike (insulina në diabet, estrogjenët në menopauzë).
25
Dr.E.Mustafaj

26. Sipas këtij klasifikimi, që njihet edhe si Klasifikim Fiziologjik i Barnave (i miratuar nga OBSH që në 1968), barnat dallohen mbi bazen e sistemit organik ku ato veprojnë. OBSH kerkon që shtetet anëtare të bëjnë klasifikimin e sëmundjeve sipas skemës së publikuar në Manualin e Klasifikimit Statistikor Nderkombëtar të Sëmundjeve. Aty përfshihen 17 kategori kryesore barnash dhe çdo sëmundje e veçantë tregohet me një numer me tri shifra (p.sh., kolera është shënuar me 001 dhe çrregullimet mendore si psikozat skizofrenike janë përfshirë nga numri 295 deri 299).
KLASIFIKIMI I BARNAVE
C. Sipas Natyrës së Sëmundjes
26
Dr.E.Mustafaj

27. Një klasifikim i bazuar mbi strukturen kimike është i rëndësishëm për ata që merren me kerkime ne fushen farmaceutike. Për shembull, grupimi kimik dhe krahasimi i analogëve ose derivateve që përftohen nga një komponim ‘drejtues’ fillestar lehtëson studimet për lidhjet mes strukturës e veprimit biologjik.
KLASIFIKIMI I BARNAVE
D. Sipas Strukturës Kimike
27
Dr.E.Mustafaj

28. KLASIFIKIMI I BARNAVE
A. Sistemi i klasifikimit Anatomiko- Terapeutiko-Kimik (ATC) B. Klasifikimet didaktike, p.sh. ne tekstet e kimise farmaceutike, farmakologjise etj.
KLASIFIKIMET E PERZIERA
28
Dr.E.Mustafaj

29. KLASIFIKIMI ANATOMIKO-TERAPEUTIKO-KIMIK (ATC)
A
APARATI GASTROINTESTINAL DHE METABOLIZMI
B
GJAKU DHE ORGANET HEMATOPOETIKE
C
SISTEMI KARDIOVASKULARË
D
DERMATOLOGJIKE
G
SISTEMA GJENITO-URINARË DHE HORMONET SEKSUALE
H
PREPARATET HORMONALE SISTEMIKE, PA HORMONET SEKSUALE
J
ANTIMIKROBIKËT E PËRGJITHSHËM PËR PËRDORIM SISTEMIK
L
BARNAT ANTINEOPLASTKE DHE IMUNOMODULATORËT
N
SISTEMI NERVORË
M
SISTEMI MUSKULO-SKELETORË
P
BARNAT ANTIPARAZITARE, INSEKTICIDËT DHE RIPELLENTËT
R
SISTEMI RESPIRATORË
S
ORGANET NDIJIMORE
V
TË NDRYSHME
29
Dr.E.Mustafaj

30. SISTEMI ATC I KLASIFIKIMIT
A APARATI GASTROINTESTINAL DHE METABOLIZMI
A01
STOMATOLOGJIKE
A02
ANTIACIDE, ANTIMETEORIKE, ANTIULÇEROZE
A03
ANTISPASTIKE, ANTIKOLINERGJIKE
A04
ANTIEMETIKE DHE ANTINAUZE
A05
TERAPIA BILIARE DHE HEPATIKE
A06
LAKSATIVË
A07
ANTIDIARREIKË, ANTINFLAMATORË DHE ANTIMIKROBIKË INTESTINAL
A08
BARNA KUNDËR OBEZITETIT
A09
DIGJESTIVË DHE ENZIMA DIGJESTIVE
A10
BARNA PËR DIABETIN
A11
VITAMINA
A12
INTEGRATORË MINERAL
A14
ANABOLIZANTË SISTEMIK
A15
STIMULUES TË OREKSIT
A13 TONIZUES
30
Dr.E.Mustafaj

31. KLASIFIKIMI ATC
N02BA01
Grupi anatomik kryesorë
1
Grupi terapeutik kryesorë
2
Nëngrupi
terapeutik
3
Nëngrupi terapeutiko-kimik
4
Nëngrupi kimik
5
31
Dr.E.Mustafaj

32. SISTEMI I KLASIFIKIMIT ANATOMIKO TERAPEUTIKO KIMIK (ATC)
APARATI GASTROINTESTINAL DHE METABOLIZMI
A
A 03
Antispastikë, antikolinergjikë
dhe prokinetikë
A 06 Laksativë
A 04 Antiemetikë dhe antinauze
Niveli 2°:
Grupi terapeutik kryesorë
A03 A
Antispastikë e
antikolinergjikë
sintetikë
A03 B
Belladona
e nënprodukte,
të vetme
A03 E Antispastikë e antikolinergjikë, të kombinuar
A03 F Prokinetikë
A04 A
Antiemetikë
e antinauze
A06 A Laksativë
Niveli 3°: Nëngrupi terapeutik
A03A D
Derivate të
Papaverinës
A03B B
Alkaloide të Belladonës,
Krip.amon. kuaternarë
A03E D
Antispastikë,
t ë kombinuar
A03F A Prokinetikë
A04A D Antiemetikë të tjerë
A06A A
Emolientë
A06A B Të kontaktit
A06A C Të volumit
A06A D
Osmotikë
A04A X
Laksativë të tjerë
A06A G
Klizma
Niveli 4°: Nëngrupi terapeutiko- kimik
Niveli 1°: Grupi anatomik kryesorë
32
Dr.E.Mustafaj

33. SISTEMI I KLASIFIKIMIT ANATOMIKO TERAPEUTIKO KIMIK (A T C)
Etj.
SISTEMI NERVORË
N
Niveli 1°: Grupi anatomik kryesorë
N 01 Anestezikët
N 02
Analgjezikët
N 03 Antiepiletikët
Niveli 2°: Grupi terapeutik kryesorë
N03 A
Antiepiletikët
N01 B
Lokalët
N02 A
Opioidet
N02 B Analgj. e tjerë
N01 A E përgjithshëm
Niveli 3°:
Nëngrupi terapeutik
N03A A Barbituratet
N03A X Të tjerë
N01A X
Të tjerë
N01B A
Esteret
N01B X
Të tjerë
N02A A Alkal. natyrore
N02A X Të tjerë
N02B A
Alkal. natyrore
N02B X Të tjerë
N01A A Eteret
N03A B
Hidantoinat
N01A B
Hidrokarburet
N01B B
Amidet
N02A B Fenilpiperid.
N02B B Fenilpiperid.
Niveli 4°:
Nëngrupi terapeutiko-
kimik
33
Dr.E.Mustafaj

34. Analgjezikët
Acidi acetil
salicilik
(me kafeinë)
N02BA51
Sistemi nervorë
Analgjezikët
e antipiretikët
Analgjezik
Acidi salicilik e derivatet
Acidi acetil
salicilik
Specialiteti : CAFIASPIRIN
Dozimi:
1-3 g/ditë
Forma farmaceutike: tableta 0,5 g
Shpërndarja: OTC
Grupimi
(Analgjezik, antipiretik)
KLASIFIKIMI ATC (shëmbull)
B01AC06
Gjaku dhe organet
hematopoetike
Antitrombotikët
Antitrombotikët
Antiagregantët trombocitarë
Acidi acetil
salicilik
Specialiteti: CARDIOPIRIN
Dozimi: 0,3 g/ditë
Forma farmaceutike:
tableta 0,1 g
Shpërndarja:
sipas porosisë mjekut
(Antiagregant trombocitar)
N02BA01
Sistemi nervorë
Analgezikët
e antipiretikët
Acidi salicilik e derivatet
Specialiteti : ASPIRIN
Dozimi:
1-3 g/ditë
Forma farmaceutike:
tableta 0,5 g
Shpërndarja: OTC
(Analgjezik, antipiretik)
Acidi acetil salicilik
Analgjezik
34
Dr.E.Mustafaj