De Nederlandse gezondheidszorg moet kosten besparen. Ziekenhuizen kunnen bijvoorbeeld door het inzetten van externe storagecenters en door data niet vier- maar tweemaal op te slaan efficiënter gebruikmaken van technieken voor opslag van medische data.

1. big data
t Kosten besparen in
de gezondheidszorg
op storage
Een vergeten De Nederlandse gezondheidszorg staat voor ingrijpende
gebied besparingen. De stijging van kosten, die het afgelopen decennium
explosief was, moet worden teruggedrongen. Daarnaast dwingen
de bezuinigingsmaatregelen van de overheid tot ingrijpende
stappen. Daarbij zijn er meer mogelijkheden dan snijden in de
medische voorzieningen, bijvoorbeeld het efficiënt inzetten van
techniek. Alleen al op storage kunnen Nederlandse ziekenhuizen
op jaarbasis gezamenlijk minimaal 350 miljoen euro besparen.
Erik Möller, Stan Bosch en Nick Ceton
Explosie van data Steeds vaker wordt een complexe operatie geheel
Er zijn kostenbesparingen in de gezondheidszorg op digitale film vastgelegd. Men zou de stelling
mogelijk die de Nederlandse Staat miljarden kunnen verdedigen dat de toename aan opslag en
euro’s kunnen opleveren en die om onduidelijke verwerking van medische data mede schuldig is
redenen tot op heden onderbelicht zijn gebleven: aan de toename van de kosten in de gezondheids-
besparingen op storage van data in de zorg. Er zorg.
zijn ongetwijfeld meer niet-medische gebieden De meeste zorgverleners hebben momenteel een
waarop besparingen in de gezondheidszorg gere- meerlaagse storageomgeving:
aliseerd kunnen worden. Zo hebben veel zorgin- • Tier 1 voor hoge prestaties en beschikbaarheid.
stellingen nog deels papieren archieven waarop Tier 1 bevat meestal dubbel uitgevoerde opslag
door digitalisering relatief eenvoudig kosten op schijven en van de data wordt een back-up
bespaard kunnen worden. Hier richten we ons gemaakt.
hoofdzakelijk op de reeds gedigitaliseerde opslag • Tier 2 voor minder hoge eisen. Deze tier bevat
informatie / september 2011
van medische data in Nederland. goedkopere schijven die ook vaak dubbel zijn
Die hoeveelheid digitale, medische data explo- uitgevoerd.
deert waarbij sommige schattingen zelfs uitgaan
van een groei van 50 procent per jaar in de Deze tiers kunnen nog opgedeeld zijn in zeer
komende vijf jaar. Het maken van digitale foto’s hoge beschikbaarheid en zeer hoge prestaties en
en filmpjes is tegenwoordig steeds vaker een vast minder snelle c.q. beschikbare varianten, vaak
onderdeel van de medische behandeling en dat met goedkopere schijftechnologie. In vrijwel
zijn nou net de omvangrijkste databestanden. alle gevallen worden beide tiers naast elkaar
24

2. Samenvatting
De Nederlandse gezondheidszorg moet kosten besparen. Ziekenhuizen kunnen
bijvoorbeeld door het inzetten van externe storagecenters en door data niet vier-
maar tweemaal op te slaan efficiënter gebruikmaken van technieken voor storage van
medische data. Er zou zelfs gedacht kunnen worden aan een nationaal storagecenter,
een e-Depot, wat weer kennisbundeling en innovatie garandeert.
gebruikt, waardoor – bij dubbele uitvoering van nen worden als deze draaien en gekoeld worden.
de twee tiers – data maar liefst viermaal worden Het draaien en koelen van de schijven verbruikt
opgeslagen. De kosten van storage zijn op deze relatief veel elektriciteit, wat de kosten verder
wijze maximaal en dat kan niet de bedoeling opvoert.
zijn. Zorgverleners hebben deze kosten overigens
doorgaans niet inzichtelijk. De kosten voor storage Archiefparadigma
met behulp van harde schijven zijn relatief hoog, Door slimmer digitaal te archiveren worden er
niet alleen door de kosten van aanschaf. Er geldt hoge besparingen gerealiseerd van enkele tonnen
namelijk dat harde schijven slechts gebruikt kun- tot miljoenen euro’s per zorginstelling; we spreken
Dubbele vergrijzing dien sluitend te zijn. Recent is een stevig
De kosten van de Nederlandse gezond- bezuinigingspakket afgekondigd waarbij
heidszorg groeien onstuimig en lagen in onder meer het basispakket wordt verkleind,
2010 – inclusief welzijnszorg – boven de de eigen bijdrage wordt verhoogd, het eigen
€ 85 miljard. Dat betekent dat deze kosten risico wordt verhoogd en de vergoeding
meer dan verdrievoudigd zijn in 15 jaar tijd! voor bepaalde behandelingen wordt gemaxi-
Op zich is dat goed verklaarbaar doordat meerd (in geld of aantal behandelingen).
Nederland vergrijst (de babyboomgeneratie Daarnaast staan de hoge inkomens van de
gaat de komende 15 jaar met pensioen) en medisch specialisten ter discussie, wordt
oudere mensen hogere zorgkosten met zich het inhuren van dure interim-managers in
meebrengen. Daarnaast leven mensen langer de zorg teruggedrongen en mogen zieken-
en hebben zij daardoor langer zorg nodig. huisbestuurders niet meer verdienen dan de
Voorts komen er telkens nieuwe en innova- Balkenende-norm.
tieve, maar wel kostbare behandelmethoden Of de kostenstijgingen door de genoemde
bij. Ten slotte willen mensen vaker zorg en maatregelen afgeremd zullen worden zal de
worden hun kwaliteitseisen hoger. Vanwege tijd ons leren. De minister van VWS heeft
de ‘dubbele vergrijzing’ is de kans niet groot recentelijk al voor ruim € 1 miljard aan
dat de kosten van de Nederlandse gezond- ‘tegenvallers’ gemeld. Maatregelen die direc-
heidszorg de komende 35 jaar gelijk blijven te ingrepen in de medische zorg betekenen
of omlaag gaan. Deze kosten zullen in de kunnen bijzonder pijnlijk zijn. Immers als
toekomst verder stijgen als we geen maatre- levensverlengende operaties om kostentech-
gelen treffen en dat zou de gezondheidszorg nische redenen niet worden uitgevoerd zul-
onbetaalbaar kunnen maken. len mensen onnodig sterven. Maar verdienen
De zorgkosten dienen nota bene door ons- mensen die er een ongezonde levensstijl op
zelf te worden opgebracht: deels vanuit de nahouden het om dure, levensverlengende
informatie / september 2011
(verplichte) zorgpremies die we betalen behandelingen te ondergaan? Of moeten zij
aan de zorgverzekeraars en deels vanuit de hogere premies betalen? En dient het leven
belastinginkomsten van de Nederlandse verlengd te worden van iemand die niet
Staat. En die laatste ziet zich genoodzaakt meer kan genezen en helse pijnen lijdt? Dit
de zorgkosten te beteugelen; gezondheids- soort vragen vormen een belangrijke oorzaak
zorg dient immers voor iedereen betaalbaar waarom de discussie over de kosten van de
te blijven en de staatsbegroting dient boven- gezondheidszorg complex en lastig is.
25

3. big data
t hebben gekozen voor de duurste vorm biedt hoge
besparingsmogelijkheden, zeker indien met grote
hoeveelheden data gewerkt wordt.
Slim digitaal archiveren betekent dat er bij de
creatie van data al duidelijk moet zijn wat de
bewaar- en vernietigingsstrategie is. Helaas is dat
bij de meeste zorgverleners noch organisatorisch
dan over zorginstellingen vanaf middelgroot. Op noch qua verantwoordelijkheid optimaal belegd.
landelijk niveau kan een besparing gerealiseerd Vaak wordt de verantwoordelijkheid voor archive-
worden van enkele honderden miljoenen euro’s ring verondersteld bij de ICT-afdeling te liggen.
per jaar. Slimmer digitaal archiveren betekent dat: Dat gaat hooguit op voor technische archivering in
• gegevens die weinig geraadpleegd worden en het kader van besparen op dure ICT-technologie
ook niet direct beschikbaar hoeven te zijn opgesla- voor opslag. Archiveren is vanuit een wettelijk
gen worden in tiers 3 en 4; kader echter geen verantwoordelijkheid van de
• data maximaal tweemaal opgeslagen worden: één ICT-afdeling; deze kan en mag niet bepalen wat
origineel en één kopie. de strategie, het beleid en de uitvoering zijn van de
bewaar- en vernietigingsplicht van medische data.
Onderzoeken wijzen uit dat circa 60 procent ICT’ers zijn hiervoor simpelweg niet opgeleid en
van de medische data bij ziekenhuizen weinig gaan feitelijk slechts over de operationele beschik-
geraadpleegd wordt en niet direct beschikbaar baarheid en continuïteit van de informatievoorzie-
hoeft te zijn. Tiers 3 en 4 bevatten doorgaans ning.
tape als opslagmedium. Het verschil in kosten De verantwoordelijkheid voor de bewaar- en ver-
tussen de duurste en de goedkoopste vorm van nietigingsstrategie van data – evenals toegang tot
storage beslaat een factor 20. De wetenschap dat en hergebruik van data – hoort logischerwijs bij de
zorgverleners op dit moment vrijwel uitsluitend applicatie-eigenaren, gebruikers van de medische
Schatting van minimaal mogelijke • Er wordt geen rekening gehouden met groei
besparingen van de data.
Uitgangspunten en aannames:
• Bij ziekenhuizen zijn de besparingsmo- Besparingen op jaarbasis:
gelijkheden het grootst; hier worden de • Per academisch ziekenhuis:
meeste data verwerkt en opgeslagen en is (500 * 15.000) -/- (100 * 10.000 + 100 *
de groei het hoogst door het snelle verloop 5.000 + 300 * 500) = € 5,85 miljoen
van patiënten. • Per topklinisch ziekenhuis:
• Een academisch ziekenhuis heeft gemid- (400 * 15.000) -/- (80 * 10.000 + 80 *
deld 500 TB aan medische data. 5.000 + 240 * 500) = € 4,7 miljoen
• Een topklinisch ziekenhuis heeft gemiddeld • Per algemeen ziekenhuis:
400 TB aan medische data. (250 * 15.000) -/- (50 * 10.000 + 50 *
• Een algemeen ziekenhuis heeft gemiddeld 5.000 + 150 * 500) = € 2,9 miljoen
250 TB aan medische data. • 8 academische ziekenhuizen kunnen bij
• Dubbel uitgevoerde dataopslag in tier 1 elkaar 8 * 5,85 = ca. € 47 miljoen besparen
kost gemiddeld € 10.000 per TB. • 27 topklinische ziekenhuizen kunnen bij
• Dubbel uitgevoerde dataopslag in tier 2 elkaar 27 * 4,7 = ca. € 126 miljoen bespa-
kost gemiddeld € 5.000 per TB. ren
• Dataopslag in tier 3/4 kost extern gemid- • 57 algemene ziekenhuizen kunnen bij
deld € 500 per TB. elkaar 57 * 2,9 = ca. € 152 miljoen bespa-
informatie / september 2011
• 60 procent van de medische data kan ren
extern in tier 3/4 opgeslagen worden. • Nederlandse ziekenhuizen kunnen bij
• 20 procent van de medische data wordt elkaar (47 + 126 + 152) = ca. € 325 mil-
(dubbel) in tier 1 opgeslagen. joen besparen
• 20 procent van de medische data wordt • Met de besparingen bij overige grote zor-
(dubbel) in tier 2 opgeslagen. ginstellingen erbij moet een jaarlijkse
• Dubbele opslag van dezelfde data in zowel besparing in Nederland van minimaal € 350
tier 1 als 2 is niet nodig. miljoen gerealiseerd kunnen worden.
26

4. data of de raad van bestuur te liggen. Ook die zijn verlener en het storagecenter. Verder kunnen door
echter vaak niet tot in detail op de hoogte van de gebruikmaking van een extern storagecenter de
mogelijkheden c.q. technieken en moeten de hulp prestaties en de beschikbaarheid van de eigen
van een storagespecialist inschakelen. En daar ligt ICT-infrastructuur verhoogd worden; de hoeveel-
de sleutel voor de toekomst. Indien zorgverleners heid data bij de zorginstelling zelf neemt immers
een deel van hun medische data onderbrengen bij zienderogen af. De beperking tot archiefvorming
gespecialiseerde, externe storagecenters kun-
nen ze enorme kostenbesparingen realiseren
en zich op hun core competenties richten. De
oprichting van een storagecenter kan ook een
»Door slimmer digitaal te
regionaal of landelijk initiatief zijn. Vaak kan archiveren worden er hoge
een extern, commercieel storagecenter al op
zeer korte termijn ingeschakeld worden. besparingen gerealiseerd van
Andere overwegingen enkele tonnen tot miljoenen
Er zijn nog verdere besparingen mogelijk.
Naast het volledig papierloos maken van het
medisch archief kan bespaard worden op het
euro’s per zorginstelling «
maken van back-ups en de inrichting van een
uitwijkcentrum. Voorts kunnen ook niet-medische bij één of enkele storagecenters biedt daarbij de
data in tiers 3 en 4 ondergebracht worden. Voor de beste mogelijkheden tot gestandaardiseerd beheer
overgang naar de goedkopere tierstructuur is het en dienstverlening voor uitwisseling met eendui-
volgende stappenplan bruikbaar: dige garanties voor informatiebeveiliging en priva-
1. Maak de datasamenstelling in de eigen organi- cybescherming.
satie inzichtelijk. In Nederland kan ook een nationaal storagecenter
2. Stel vast waar de data in de eigen organisatie voor de zorg, een ‘e-Depot’, worden opgericht,
zijn opgeslagen. hiertoe kan ook een commerciële partij worden
3. Ontwikkel een bewaar- en vernietigingsstrate- ingeschakeld. Een e-Depot kan waarborgen dat de
gie en beleg de verantwoordelijkheid hiervoor richtlijnen voor naleving van de wettelijke archive-
binnen de organisatie. ring worden nageleefd en zorgverleners hoeven dat
4. Voer een leveranciersselectie uit voor een dan niet meer op individuele basis vast te stellen
geschikt storagecenter. en te beheren. Naast de hier genoemde voordelen
5. Zet het project in gang voor overgang van een kan de uitwisseling van medische gegevens tus-
deel van de data. sen zorgverleners – onder bepaalde voorwaarden
– binnen het e-Depot plaatsvinden. Een dergelijke
De eindgebruikers hoeven nauwelijks iets te mer- aanpak biedt tevens de beste garanties voor ken-
ken van de overgang naar de nieuwe situatie. nisbundeling en innovaties op voldoende schaal.
Naast de kostenbesparingen die gerealiseerd kun- Omdat er in de geschetste aanpak geen vermen-
nen worden zijn er andere voordelen te realiseren ging is van archief en operationele omgeving biedt
met het onderbrengen van data bij een extern deze aanpak tevens de beste garanties voor conti-
storagecenter. Zo hebben de meeste ervan ruime nuïteit.
ervaring met langdurige opslag van data waardoor
het voor zorgverleners eenvoudiger wordt aan de
Erik Möller
wettelijke bewaartermijnen voor medische data is Manager van resultaat, Arlande. E-mail: emoller@arlande.nl.
te voldoen. Uiteraard dient bij het externe stora- Telefoon: 06-15838791.
gecenter voldoende aandacht besteed te worden Stan Bosch
informatie / september 2011
aan informatiebeveiliging zodat de medische data is Consultant ICT Solutions, Hewlett-Packard Nederland B.V.
E-mail: stan.bosch@hp.com.
beschermd worden tegen onbevoegde inzage en
gebruik en voorts integer blijven. Van het externe Nick Ceton
is Business Development Manager, Technicolor.
storagecenter mag geëist worden dat dit minimaal E-mail: nick.ceton@technicolor.com.
jaarlijks gecertificeerd wordt tegen de informa-
tiebeveiligingsstandaard ISO 27001. Daarnaast
moet voldoende aandacht gegeven worden aan
beveiliging van het datatransport tussen de zorg-
27