Đăng ký và thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam

3. LêI C¶M ¥N
B¸o c¸o nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét tËp thÓ c¸c c¸ nh©n, ®èi t¸c vµ tû vÊn cña
Chû¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn Kinh TÕ Tû Nh©n (MPDF).
C¸c ®ång t¸c gi¶ cña b¸o c¸o nµy lµ «ng Nick Freeman, «ng NguyÔn V¨n Lµn vµ bµ
NguyÔn H¹nh Nam. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang - MPDF vµ bµ Amanda Carlier -
Ng©n Hµng ThÕ Giíi (WB) lµ nh÷ng ngûêi ®· khëi xûëng vµ ph¸c th¶o phû¬ng ph¸p
nghiªn cøu cho dù ¸n nµy. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang còng lµ ngûêi chÞu tr¸ch
nhiÖm gi¸m s¸t chung cho dù ¸n.
¤ng TrÇn Thanh S¬n (WB) ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh vµ lËp mÉu nghiªn
cøu. Bµ NguyÔn H¹nh Nam, bµ Lª BÝch H¹nh vµ «ng Dû¬ng Thµnh Trung (MPDF) ®· trùc
tiÕp tham gia pháng vÊn c¸c chñ doanh nghiÖp. ¤ng Dû¬ng Thµnh Trung chÞu tr¸ch nhiÖm
chÝnh trong viÖc nhËp vµ xö lý th«ng tin d÷ liÖu. Bªn c¹nh ®ã lµ sù ®ãng gãp kh«ng nhá
cña bµ §µo ThÞ Liªn (MPDF) vµ bµ TrÇn ThÞ Ngäc Dung (WB) trong viÖc s¾p xÕp c¸c cuéc
pháng vÊn víi c¸c chñ doanh nghiÖp. Bµ NguyÔn Quúnh Trang, bµ Phan ThÞ Thïy Chi vµ
bµ NguyÔn Thu HuyÒn còng ®· tham gia víi tû c¸ch tû vÊn ®éc lËp trong viÖc rµ so¸t ®Ó
x¸c nhËn sù tån t¹i cña c¸c doanh nghiÖp ®· tham gia ®¨ng ký kinh doanh. Vµ cuèi cïng
lµ sù gióp ®ì cña bµ Catherine McKinley trong viÖc biªn tËp l¹i b¸o c¸o nµy.
Nghiªn cøu nµy kh«ng thÓ hoµn thµnh nÕu thiÕu sù gióp ®ì tËn t×nh vµ c¸c gãp ý thÊu ®¸o
cña rÊt nhiÒu doanh nh©n ë Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn, nh÷ng ngûêi ®· dµnh thêi gian
quý b¸u ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái cña chóng t«i vµ chia sÎ kinh nghiÖm cña m×nh trong qu¸
tr×nh ®¨ng ký. Hä kh«ng nh÷ng ®· gióp cho chóng t«i cã mét c¶m nhËn râ rµng h¬n lµ
nh÷ng h×nh dung ban ®Çu vÒ qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam mµ cßn gióp
chóng t«i cã ®ûîc mét bøc tranh s©u s¾c, ®a d¹ng vµ nhiÒu chiÒu h¬n vÒ t×nh h×nh thùc tÕ
mµ chóng t«i muèn ph¶n ¸nh trong b¶n b¸o c¸o nµy. Do ®ã chóng t«i xin bµy tá lßng c¶m
¬n tíi tÊt c¶ nh÷ng chñ doanh nghiÖp ®· s½n lßng tr¶ lêi pháng vÊn. Chóng t«i còng xin
c¶m ¬n «ng Vò Anh TuÊn ë Tæng Côc Thèng Kª vµ «ng NguyÔn Lª Trung ë Trung T©m
Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû ®· gióp chóng t«i cã c¸i nh×n thÊu ®¸o
h¬n vÒ viÖc thu thËp, ®èi chiÕu vµ b¸o c¸o c¸c con sè ®ûîc c«ng bè vÒ viÖc thµnh lËp vµ
®¨ng ký doanh nghiÖp cña ViÖt Nam.
TÊt c¶ nh÷ng sai sãt trong b¸o c¸o nµy thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña riªng c¸c c¸ nh©n ®ång
t¸c gi¶.
i

4. môc lôc
lêi c¶m ¬n i
tãm t¾t v
chÛ¬ng I. §¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM:
BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N 1
1.1. C¸c con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u? 1
1.2. Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè 2
chÛ¬ng II. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 5
2.1. Tiªu chÝ lùa chän mÉu 5
2.2. T×m kiÕm c¸c c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng 6
2.3. Thu thËp d÷ liÖu 7
chÛ¬ng III. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè” 9
3.1. Tæng côc Thèng kª 9
3.2. Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp 10
3.3. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 14
3.4. Suy ®o¸n vµ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu 17
3.5. Mét sè nguyªn nh©n lµm sai lÖch c¸c “con sè c«ng bè” 21
chÛ¬ng IV. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ C¸C THñ TôC TRONG QUY TR×NH
§¡NG Ký KINH DOANH 23
4.1. Chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh 23
4.2. §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp 25
4.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 26
4.4. Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” 26
chÛ¬ng V. NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký 29
5.1. Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn 29
5.2. C¸c rµo c¶n 31
5.3. Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ c¸c kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2 43
chÛ¬ng VI. KÕT LUËN 45
6.1. CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c 45
6.2. Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n 47
Nguån tµi liÖu tham kh¶o 49
phô lôc 51
iii

5. danh s¸ch c¸c b¶ng, hép vµ h×nh vÏ
B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng
ë ViÖt Nam 13
B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vµ TTTT DN
tõ n¨m 2000 - 2003 14
B¶ng sè 3: C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 16
B¶ng sè 4: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003 17
B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp 30
B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hµi lßng víi c¬ së vËt chÊt 34
B¶ng sè 7: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mÉu ®iÒu tra 51
B¶ng sè 8: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu 51
B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh 52
B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu 52
B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi
c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau 52
Hép sè 1: Mét vµi ghi nhanh ë tØnh Z 20
Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ phßng ®¨ng ký kinh doanh cña Së KH-§T Hµ Néi 25
Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A 27
Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vµ Y 28
Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai 33
Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dµi h¹n 33
Hép sè 7: Båi thûêng ®Ó gi¶i táa ®Êt 35
H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra 8
H×nh 2: C¸c rµo c¶n chÝnh 32
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
iv

6. TãM T¾T
NhËn thøc chung cña nhiÒu ngûêi lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn
m¹nh kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ra ®êi vµo n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu b¾t
nguån tõ c¸c b¶n b¸o c¸o ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp ®· dÔ dµng h¬n nhiÒu,
vµ khi nãi tíi sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký thµnh lËp míi trong vßng bèn n¨m võa qua,
ngûêi ta thûêng nãi tíi “con sè c«ng bè” s¸u ch÷ sè ®Çy Ên tûîng, qua con sè ®ã khu vùc
kinh tÕ tû nh©n cã vÎ lµ mét bøc tranh tû¬i s¸ng.
Tuy nhiªn, cã thÓ cã mét sè b»ng chøng cho thÊy khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng thËt hïng
m¹nh nhû “con sè c«ng bè”. Cô thÓ lµ, mét sè yÕu tè nhû: mét doanh nh©n ®¨ng ký thµnh
lËp nhiÒu doanh nghiÖp; rÊt Ýt hoÆc kh«ng hÒ cã sù theo dâi nh÷ng doanh nghiÖp ®· gi¶i
thÓ vµ sù tån t¹i cña “c¸c doanh nghiÖp ma” (®ûîc hiÓu lµ nh÷ng c«ng ty chØ tham gia
®¨ng ký nhûng thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc nÕu ho¹t ®éng chØ thùc hiÖn b¸n hãa ®¬n
®á kiÕm lêi), v.v... Nh÷ng yÕu tè nµy ®· thæi phång “sè c«ng bè” ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh.
“Con sè c«ng bè” còng kh«ng cung cÊp ®ûîc bÊt cø mét th«ng tin g× vÒ viÖc c¸c doanh
nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cã ph¸t triÓn hay kh«ng vµ ph¸t triÓn ®Õn møc nµo. Tãm l¹i, sè
lûîng giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh
gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc
h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn tûîng ®a chiÒu.
Trong bèi c¶nh nµy, Chû¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ Tû nh©n (MPDF) vµ Ng©n hµng ThÕ
giíi t¹i ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh khëi xûíng mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµ thµnh
lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nµy lµ nh»m hiÓu râ h¬n
vÒ qu¸ tr×nh mµ c¸c doanh nghiÖp míi ph¶i tr¶i qua khi ®¨ng ký vµ ®Ó t×m hiÓu xem c¸c
doanh nghiÖp ph¸t triÓn nhû thÕ nµo sau khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh râ nÐt
h¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phÝa sau nh÷ng “con sè c«ng bè”. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng
t«i sö dông ®· ®ûîc tr×nh bµy chi tiÕt trong Chû¬ng 2. C¸c ph¸t hiÖn chÝnh ®· ®ûîc tr×nh
bµy s¬ qua trong phÇn tãm t¾t s¬ bé nµy vµ ®· ®ûîc m« t¶ chi tiÕt h¬n trong Chû¬ng 3 vµ
Chû¬ng 5. Chû¬ng 6 ®Ò cËp tíi mét sè nhËn xÐt kÕt luËn.
C¸C PH¸T HIÖN
C¬ së d÷ liÖu ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm
Nh÷ng “con sè c«ng bè” cÇn ®ûîc sö dông mét c¸ch thËn träng, do c¸c c¬ së d÷ liÖu hiÖn
t¹i cho viÖc ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm. Chóng t«i ®· sö dông c¸c con sè ®¨ng ký
kinh doanh do Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû (TTTT DN)
cung cÊp vÒ viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp míi lµm c¬ së d÷ liÖu ph©n tÝch ban ®Çu cho
nghiªn cøu nµy. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng, mÆc dï c¸c con sè nµy m« t¶ tû¬ng ®èi chÝnh
v

7. ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
x¸c tèc ®é c¸c doanh nghiÖp míi chÝnh thøc ®¨ng ký (vµ trong mét sè trûêng hîp lµ ®¨ng
ký l¹i) nhûng kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ chØ sè ®¸ng tin cËy minh häa quy m« - hay tèc
®é ph¸t triÓn - cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam. Râ rµng lµ c¸c con sè hµng n¨m
vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cña Tæng Côc Thèng Kª (TCTK) thûêng nhá h¬n
40% so víi c¸c con sè vÒ ®¨ng ký kinh doanh do TTTT DN cung cÊp. Møc ®é chªnh lÖch
nµy kh«ng chØ do viÖc sö dông c¸c quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn v× c¸c
con sè nµy ®ûîc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng
ký (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TTTT DN) vµ sè c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t
®éng (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TCTK).
MÉu ®iÒu tra cña chóng t«i gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong ba n¨m tõ th¸ng 01
n¨m 2000 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2002 do TTTT DN cung cÊp, cho thÊy r»ng: 73,7% ch¾c
ch¾n hoÆc cã thÓ ®ang ho¹t ®éng; 13,7% ch¾c ch¾n hoÆc gÇn nhû ch¾c ch¾n ®ãng cöa
hoÆc kh«ng ho¹t ®éng; 15,7% vÉn cßn trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng, mÆc dï chóng t«i
®· cè g¾ng tèi ®a ®Ó x¸c ®Þnh. Cuéc ®iÒu tra nµy cho thÊy chØ cã 14 doanh nghiÖp (5%
cña mÉu) ®· chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng. Vµ trong sè ®ã chØ cã 3 doanh nghiÖp (1%
cña mÉu) ®· hoµn thµnh c¸c thñ tôc chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng kinh doanh. §iÒu
nµy cho thÊy qu¸ tr×nh chÊm døt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp hoÆc lµ rÊt khã kh¨n
hoÆc hÖ thèng hiÖn t¹i kh«ng khuyÕn khÝch lµm viÖc nµy. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi cho
thÊy kho¶ng h¬n 5% c¸c doanh nghiÖp míi sÏ kh«ng ho¹t ®éng thµnh c«ng vµ cuèi cïng
sÏ ®ãng cöa, thùc tr¹ng nµy lµ mét phÇn kh«ng thÓ tr¸nh khái trong vßng ®êi cña khèi
doanh nghiÖp. §ãng cöa doanh nghiÖp lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh vËn ®éng mµ ë ®ã c¸c
doanh nghiÖp thµnh c«ng sÏ ph¸t triÓn cßn c¸c doanh nghiÖp kh«ng thµnh c«ng sÏ ph¶i
rót lui.
Cßn nhiÒu bÊt cËp hiÖn ®ang tån t¹i trong chÝnh c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, nhÊt lµ vÒ vÊt ®Ò
chÊt lûîng nhËp vµ lûu gi÷, cËp nhËt d÷ liÖu. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng 39% c¸c doanh
nghiÖp trong mÉu cña chóng t«i hiÖn ®ang ë t¹i c¸c ®Þa chØ kh¸c víi ®Þa chØ ®ûîc ghi trong
c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, thûêng lµ do viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm sau khi ®¨ng ký.
C¸c doanh nghiÖp tham gia ®¨ng ký kh«ng ph¶i doanh nghiÖp míi ®Ûîc thµnh lËp
MÆc dï, con sè ®¨ng ký kinh doanh cao lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña
thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n, nhûng còng kh«ng nªn sö dông nh÷ng con sè ®ã ®Ó ®¸nh gi¸
tèc ®é ph¸t triÓn chung cña thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n. Trong c¸c doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒu
tra, 16% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· tõng ®¨ng ký kinh doanh trûíc khi Lu©t
doanh nghiÖp ®ûîc ban hµnh vµo th¸ng 1 n¨m 2000 vµ sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. §ång thêi,
cã kho¶ng 45% c¸c doanh nghiÖp mµ chóng t«i pháng vÊn ®· tõng tån t¹i dûíi h×nh thøc
kh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû c¸c c¬ së kinh doanh hé gia ®×nh) vµ ®· quyÕt ®Þnh ®¨ng ký
kinh doanh theo LuËt, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. ChØ kho¶ng 32% sè doanh nghiÖp mµ
chóng t«i pháng vÊn cã thÓ ®ûîc coi lµ do c¸c doanh nh©n thµnh lËp míi kÓ tõ khi LuËt
Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh.
vi

8. §i vµo ho¹t ®éng cßn cã nhiÒu khã kh¨n
Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i còng cho thÊy, c¸c doanh nghiÖp trong mÉu ®iÒu tra cña
chóng t«i mÊt trung b×nh mÊt kho¶ng 50 ngµy (c¸c doanh nghiÖp nhê ®Õn c¸c nhµ cung
cÊp dÞch vô th× kho¶ng 23 ngµy) ®Ó hoµn tÊt toµn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký vµ thµnh lËp
doanh nghiÖp, tõ viÖc xin giÊy ®¨ng ký kinh doanh ®Õn lóc ®ûîc cÊp quyÓn “hãa ®¬n ®á”
®Çu tiªn ®Ó cã thÓ sö dông ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT). §¸ng chó ý lµ sè ngµy
nµy nhiÒu h¬n sè ngµy ®¨ng ký ë ViÖt Nam thûêng ®ûîc nãi ®Õn - cã thÓ lµ do ®ã lµ sè
liÖu ph¶n ¸nh thêi gian cÊp giÊy phÐp chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé thêi gian cho qu¸ tr×nh
thµnh lËp. ViÖc xin cÊp “hãa ®¬n ®á” lÇn ®Çu cã vÎ nhû lµ bûíc phiÒn to¸i nhÊt trong qu¸
tr×nh thµnh lËp.
Cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhûng thêi gian ®Ó viÖc ®¨ng ký míi ë ViÖt
Nam vÉn cßn tû¬ng ®èi l©u nÕu xÐt theo tiªu chuÈn quèc tÕ. C¸c thñ tôc hiÖn t¹i cÇn ®ûîc
®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®ång thêi cã thÓ xin ®¨ng ký con dÊu doanh
nghiÖp, m· sè thuÕ vµ mua hãa ®¬n, vµ do ®ã cã thÓ rót ng¾n ®ûîc toµn bé thêi gian ®¨ng
ký. C¸c thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ viÕt thµnh v¨n b¶n râ rµng còng sÏ gióp gi¶m “c¸c
kho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc” thûêng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh. Nh÷ng
ph¸t hiÖn trªn phï hîp víi nh÷ng sè liÖu ®ûa ra trong b¸o c¸o “Ho¹t §éng Kinh Doanh
2005 - xãa bá c¸c rµo c¶n t¨ng trûëng”1
.
C¸c vÊn ®Ò hËu ®¨ng ký kinh doanh (®Êt ®ai, vèn, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh) vÉn cßn
lµ trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn
B¶n b¸o c¸o nµy còng cè g¾ng chØ ra c¸c trë ng¹i vÒ mÆt quy ®Þnh ®ang v« t×nh k×m h·m
sù n¨ng ®éng cña khu vùc tû nh©n vµ ®Ò ra c¸c c¸ch thøc mµ ViÖt Nam cã thÓ lµm ®Ó c¶i
thiÖn m«i trûêng ph¸p lý nh»m hç trî cho mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n ho¹t ®éng m¹nh
mÏ h¬n. Trong sè 47 doanh nghiÖp chóng t«i pháng vÊn, ®a sè ®Òu cho biÕt lµ lµm ¨n cã
l·i nhûng gÇn mét nöa thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh doanh khã h¬n nhiÒu so víi dù tÝnh ban
®Çu. Tuy nhiªn, kho¶ng 90% vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trªn lo¹i h×nh kinh doanh nhû lóc míi
thµnh lËp vµ chØ 10% ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc kinh doanh.
Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi ®Õn viÖc t×m ®Êt ®ai hay c¬ së vËt chÊt
thÝch hîp nhû lµ phÇn khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp. Chûa ®Õn 10% c¸c
doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cã v¨n phßng trªn ®Êt riªng, cßn ®a sè hoÆc lµ thuª v¨n
phßng, nhµ xûëng hoÆc lµ sö dông tµi s¶n riªng thuéc së h÷u cña nh÷ng ngûêi s¸ng lËp.
Kho¶ng 11% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn thuª l¹i ®Êt hoÆc c¬ së vËt chÊt cña c¸c
doanh nghiÖp nhµ nûíc.
KÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy viÖc t×m ®ñ vèn ®Çu tû vÉn lµ th¸ch thøc lín ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp tû nh©n, c¶ trong giai ®o¹n khëi nghiÖp vµ ho¹t ®éng sau ®ã. §a sè
c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn ng©n hµng vµ hä tin r»ng viÖc khã
________________________________________________________
1 B¸o c¸o “ Kinh doanh n¨m 2005 – Xãa bá rµo c¶n t¨ng trûëng” cña Ng©n hµng ThÕ giíi, C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ vµ Oxford
University Press, Washington DC 2005.
Tãm t¾t
vii

9. tiÕp cËn c¸c kho¶n tÝn dông ng©n hµng ®ang k×m h·m triÓn väng ph¸t triÓn cña hä. Trë
ng¹i chÝnh dûêng nhû lµ thiÕu tµi s¶n cã gi¸ trÞ thÝch hîp ®Ó lµm thÕ chÊp.
NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho r»ng hÖ thèng thuÕ, ®Æc biÖt lµ viÖc cÊp quyÓn
‘hãa ®¬n ®á’ VAT lµ phiÒn phøc vµ tèn thêi gian. VÒ thuÕ thu nhËp, mét sè doanh nghiÖp
cho r»ng c¸c c¸n bé thuÕ thûêng ¸p ®Æt ra mét møc thuÕ mµ hä nghÜ lµ hîp lý, nhûng
kh«ng dùa vµo c¸c con sè kÕ to¸n cña c¸c doanh nghiÖp (c¸c c¸n bé thuÕ cã xu hûíng
kh«ng tin vµo c¸c con sè nµy). Theo mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× doanh
nghiÖp kh«ng thÓ tuyªn bè lµm ¨n thua lç khi b¸o c¸o thuÕ vµ c¸n bé thuÕ thûêng cho
r»ng l·i cña doanh nghiÖp t¨ng hµng n¨m, do ®ã thuÕ thu nhËp n¨m sau ph¶i t¨ng h¬n
n¨m trûíc.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
viii

10. ChÛ¬ng I
§¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM:
BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N
NhËn thøc chung lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· t¨ng trûëng m¹nh mÏ kÓ tõ
khi ban hµnh LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu xuÊt
ph¸t tõ c¸c b¸o c¸o cho thÊy quy tr×nh ®¨ng ký ®· trë nªn dÔ dµng h¬n rÊt nhiÒu, vµ “con
sè c«ng bè” vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m qua lªn tíi s¸u ch÷ sè. Trªn
thùc tÕ, “con sè c«ng bè” gÇn ®©y nhÊt vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi thûêng
®ûîc ®Ò cËp trong nhiÒu b¸o c¸o nhû mét b»ng chøng chøng minh cho tiÕn tr×nh tù do
hãa kinh doanh lÉn c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam ®ang diÔn ra mét c¸ch tÝch
cùc vµ cã nh÷ng thµnh qu¶ thËt sù.
1.1 C¸c con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u?
Theo mét b¸o c¸o cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, thêi gian trung b×nh ®Ó ®¨ng ký mét doanh
nghiÖp tû nh©n ®· rót ng¾n rÊt nhiÒu, tõ 99 ngµy (trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp) xuèng
cßn 10 ngµy, vµ chi phÝ cho viÖc ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng gi¶m mét c¸ch
®¸ng kÓ2
. B¸o c¸o “Kinh doanh n¨m 2005” cña Ng©n hµng ThÕ giíi l¹i ®ûa ra thêi gian
®¨ng ký trung b×nh cao h¬n nhiÒu - kho¶ng 56 ngµy. Tuy nhiªn, c¸c thñ tôc ®¨ng ký kinh
doanh hiÖn ®¬n gi¶n h¬n, nhanh chãng h¬n vµ chi phÝ rÎ h¬n nªn cã nhiÒu doanh nh©n
chÝnh thøc ®¨ng ký cho c¸c doanh nghiÖp hiÖn cã hay ®ang trong kÕ ho¹ch thµnh lËp. TÊt
nhiªn ®©y lµ mét tiÕn bé quan träng cÇn ®ûîc ghi nhËn vµ hoan nghªnh. Trªn thùc tÕ, sù
t¨ng trûëng vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp tû nh©n ®¨ng ký míi thûêng ®ûîc ®Ò cËp trong
nhiÒu b¸o c¸o nhû lµ mét chØ sè ®¹i diÖn quan träng chøng minh sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ
vµ thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh tù do hãa kinh doanh vµ c¶i tæ nÒn kinh tÕ t¹i ViÖt Nam. NÕu
®ûîc cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trûêng tèt cho viÖc t¨ng trûëng lµnh m¹nh, th× doanh
nghiÖp ®¨ng ký míi nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n sèng ®éng vµ
m¹nh mÏ t¹i ViÖt Nam.
Tuy nhiªn, cã mét vµi b»ng chøng ®©y ®ã cho thÊy r»ng khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng
hoµn toµn khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn nhanh nhû nh÷ng “con sè c«ng bè” cã thÓ hµm ý, vµ
sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ sè c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký ë ViÖt Nam kh«ng ®em l¹i
®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn. §Æc biÖt lµ nh÷ng “con sè c«ng bè” nµy cã thÓ bÞ thæi
phång lªn mét møc nhÊt ®Þnh bëi mét sè c¸c yÕu tè nhû mét doanh nghiÖp ®¨ng ký nhiÒu
lÇn vµ sù cã mÆt cña c¸c “doanh nghiÖp ma”. Do ®ã, sè lûîng chøng nhËn ®¨ng ký kinh
doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc
1
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
2 Xem “B¸o c¸o vÒ Thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp trong 3 n¨m qua”, Tæ c«ng t¸c ®Æc biÖt vÒ Thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp, th¸ng
05/2003.

11. tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn
tûîng ®a chiÒu. Thùc ra, kh«ng nªn kú väng qu¸ nhiÒu vµo hÖ thèng ®¨ng ký míi ®ûîc
thiÕt lËp ®Ó nh»m ghi nhËn sè lûîng doanh nghiÖp míi ®¨ng ký v× hÖ thèng nµy kh«ng
thÓ m« t¶ mét bøc tranh toµn diÖn vµ ®óng ®¾n. GÇn gièng viÖc chôp ¶nh nh÷ng chiÕc xe
®i nhanh, rÊt cã thÓ bøc ¶nh ®ã khi ®ûîc in ra sÏ rÊt mê nh¹t vµ chØ ®Ó miªu t¶ l¹i mét
viÖc ®· x¶y ra. Vµ khi bøc ¶nh ®ûîc in ra thùc tÕ ®· kh¸c ®i rÊt nhiÒu.
MÆc dï sè lûîng ®¨ng ký c¸c doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam cã thÓ ®ang ®ûîc ghi chÐp
kh¸ tèt, song viÖc ®ãng cöa c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®ûîc theo
dâi rÊt s¬ sµi. ë bÊt cø quèc gia nµo, viÖc dõng kinh doanh còng nhû viÖc ®¨ng ký kinh
doanh míi lµ mét phÇn b×nh thûêng cña qu¸ tr×nh t¨ng trûëng cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n.
ViÖc ®ãng cöa doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lµ ®û¬ng nhiªn mµ nã cßn lµ mét phÇn g¾n liÒn
cña qu¸ tr×nh khi mµ c¸c doanh nghiÖp - vµ toµn bé giíi doanh nghiÖp - ph¶n øng víi
nh÷ng thay ®æi liªn tôc cña m«i trûêng bªn ngoµi (vÝ dô, c¬ héi thÞ trûêng míi, c¬ héi
kinh doanh míi). §ã lµ mét phÇn “vßng ®êi” b×nh thûêng cña doanh nghiÖp. Nhû chÝnh
phñ Singapore ®· ghi nhËn “...c¸c doanh nghiÖp liªn tôc gia nhËp vµ rót khái nÒn kinh tÕ...
Qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ gi¶i t¸n nµy lµ mét quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh th«ng thûêng”3
.
1.2 Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè
Trong bèi c¶nh nµy, MPDF vµ Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh khëi xûíng
mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ë ViÖt Nam ®Ó: hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nh
mµ c¸c doanh nghiÖp tr¶i qua khi ®¨ng ký; xem c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn ra sao sau
khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu thùc tÕ xung quanh
“con sè c«ng bè” vÉn thûêng ®ûîc nh¾c tíi. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng t«i sö dông
®ûîc ®Ò cËp chi tiÕt ë Chû¬ng 2. B¶n th©n sù t¨ng trûëng vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp
®¨ng ký míi lµ mét dÊu hiÖu tèt, nhûng nã kh«ng cã ý nghÜa lµ quy m« vµ s¶n lûîng cña
khu vùc tû nh©n ViÖt Nam còng t¨ng trûëng cïng mét tèc ®é. VÝ dô, c¸c doanh nghiÖp
hiÖn t¹i cã thÓ ®ang t¸ch ra thµnh c¸c doanh nghiÖp míi nhá h¬n, nh»m tËn dông (mét
c¸ch hoµn toµn hîp ph¸p) c¸c ûu ®·i vÒ tµi chÝnh ®ang ®ûîc ¸p dông cho c¸c doanh
nghiÖp míi thµnh lËp. Nh÷ng ®éng th¸i nµy sÏ t¹o ra sù thæi phång c¸c sè liÖu thèng kª
chÝnh thøc vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi, nhûng kh«ng nhÊt thiÕt lµ t¹o ra bÊt
kú mét t¸c ®éng nµo vÒ s¶n lûîng, viÖc lµm, ®Çu tû vèn,v.v...
H¬n n÷a, mÆc dï viÖc ®¨ng ký kinh doanh ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu tõ n¨m 2000,
nhûng thñ tôc thµnh lËp mét doanh nghiÖp míi kh«ng chØ lµ viÖc ®¨ng ký. V× vËy nghiªn
cøu nµy tËp trung t×m hiÓu xem liÖu nh÷ng thñ tôc kh¸c ®i kÌm - vÝ dô nhû ®¨ng ký m·
sè thuÕ - còng ®· ®ûîc c¶i thiÖn cïng víi quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh hay kh«ng. Cuèi
cïng chóng t«i còng xem xÐt nh÷ng trë ng¹i mµ c¸c doanh nghiÖp míi ph¶i ®èi mÆt trong
giai ®o¹n ban ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng nhû viÖc tiÕp cËn vèn vµ quyÒn sö dông ®Êt...
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
2
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
3 §ûîc trÝch dÉn tõ the Statistics Singapore Newsletter, 09/2003, trang 17.

12. CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng môc tiªu chñ yÕu cña dù ¸n nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ ®Ó
v¹ch sai hay xem thûêng c¸c con sè thèng kª chÝnh thøc vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp mµ lµ
®Ó cung cÊp thªm nh÷ng c¸i nh×n thÊu ®¸o, vµ qua ®ã hy väng mang ®Õn mét ý nghÜa ®Çy
®ñ h¬n cho “con sè c«ng bè” thûêng ®ûîc ®Ò cËp trªn c¸c phû¬ng tiÖn th«ng tin. Râ rµng
lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· t¹o ®ûîc nh÷ng bûíc tiÕn bé trong
viÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinh doanh cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n, b¾t ®Çu tõ quy tr×nh
®¨ng ký trë ®i. M«i trûêng mét thêi kh«ng th©n thiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n th×
nay ®· trë nªn thuËn lîi vµ dÔ chÞu h¬n nhiÒu. B¶n b¸o c¸o nµy hy väng bæ sung thªm
th«ng tin vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong khu vùc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh,
®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n míi thµnh lËp. Hy väng r»ng vÊn ®Ò mµ b¸o c¸o nµy ®ûa ra lµ thÝch
hîp vµ nhËn ®ûîc sù quan t©m tõ phÝa c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nhû khèi kinh
tÕ tû nh©n.
Th«ng qua viÖc hiÓu biÕt h¬n vÒ nh÷ng g× thËt sù ®ang diÔn ra trong vµ xung quanh “con
sè c«ng bè”, hy väng chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch gióp cho
ViÖt Nam ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®ûîc, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc thùc thi
LuËt Doanh NghiÖp vµ cung cÊp th«ng tin ®Ó phôc vô viÖc th¶o luËn vÒ viÖc söa ®æi bé
luËt nµy. Vµ do ®ã cã thÓ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn
tiÕp theo.
Bèi c¶nh vµ c¬ së cña dù ¸n
3
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

13. ChÛ¬ng II
PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU
Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ chi phÝ, chóng t«i thÊy viÖc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra
c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trªn quy m« toµn quèc ë ViÖt Nam lµ kh«ng kh¶ thi. Do ®ã,
chóng t«i ®· chän mét mÉu ngÉu nhiªn gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký ®Ó ®iÒu tra, tÊt
c¶ c¸c doanh nghiÖp trong mÉu nµy ®ûîc ®¨ng ký t¹i Hµ Néi hoÆc c¸c tØnh l©n cËn lµ B¾c
Ninh, VÜnh Phóc, Hûng Yªn vµ Hµ T©y. §Ó chän ra mÉu nµy nµy, ®Çu tiªn chóng t«i ®·
sö dông c¸c sè liÖu thèng kª vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN
v× c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ tiÕp cËn mét c¸ch dÔ dµng vµ cã ®ñ chi tiÕt vÒ mçi
doanh nghiÖp4
.
H¬n n÷a, v× c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ®ûîc x©y dùng vµ qu¶n lý bëi mét c¬ quan nhµ nûíc
cã thÈm quyÒn ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký (lµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû vµ c¸c
Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû trªn toµn quèc) nªn hiÖn nay c¬ së d÷ liÖu nµy ®ûîc xem lµ mét
trong nh÷ng nguån th«ng tin ®¸ng tin cËy, dï vÉn cßn mét sè ®iÓm yÕu còng sÏ ®ûîc ®Ò
cËp trong b¸o c¸o nµy.
2.1 Tiªu chÝ lùa chän mÉu
ViÖc lùa chän mÉu ngÉu nhiªn ®ûîc dùa trªn 3 nhãm tiªu chÝ sau:
100 doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mçi n¨m 2000, 2001 vµ 2002 (tøc lµ cho 3 n¨m kÓ
tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2000); sau ®ã lµ
C¸c doanh nghiÖp ®ûîc chän dùa trªn tû lÖ tû¬ng øng tæng sè doanh nghiÖp ®ûîc
®¨ng ký cña c¸c tØnh vµ thµnh phè nµy5
; sau ®ã lµ
Theo tû lÖ trung b×nh c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph©n theo tû c¸ch ph¸p nh©n
(doanh nghiÖp tû nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn).
CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng mÉu 300 doanh nghiÖp t¹i Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn cã nh÷ng
mÆt h¹n chÕ cña nã, vµ v× vËy viÖc suy diÔn c¸c kÕt qu¶ cña ®iÒu tra nµy ra quy m« quèc
gia cÇn ph¶i ®ûîc xem xÐt mét c¸ch thËn träng. NhÊt lµ 300 doanh nghiÖp chØ lµ mét tû
lÖ kh¸ nhá (kho¶ng 4% hoÆc Ýt h¬n) trªn tæng sè c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ûîc
®¨ng ký trong trong ba n¨m 2000 - 2002, vµ do ®ã kh«ng thÓ ®ûîc xem lµ mét mÉu mang
tÝnh thèng kª ®¸ng kÓ cho toµn bé khu vùc kinh tÕ tû nh©n cña Viªt Nam. Còng cÇn chó
ý r»ng, 300 doanh nghiÖp ®ûîc lùa chän cho nghiªn cøu nµy ®Òu n»m ë miÒn B¾c cña
ViÖt Nam, do ®ã mÉu nµy kh«ng thÓ minh häa cho mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ viÖc ®¨ng
5
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
4 C¬ së d÷ liÖu cña TTTTDN cã thÓ tiÕp cËn dÔ dµng trªn internet (www.business.gov.vn).
5 Trong sè 300 doanh nghiÖp, 6 doanh nghiÖp ®Æt trô së ë VÜnh Phóc, 6 ë Hûng Yªn, 9 ë B¾c Ninh, 42 ë Hµ T©y, vµ 237 ë Hµ Néi.
Xem b¶ng 8 trong phÇn phô lôc ®Ó cã th«ng tin ph©n tÝch chi tiÕt, theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ n¨m ®¨ng ký kinh doanh.

14. ký kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam. VÝ dô, mét mÉu tû¬ng
tù c¸c doanh nghiÖp t¹i mét vµi thµnh phè vµ c¸c tØnh phÝa Nam cã thÓ ®ûa ra nh÷ng kÕt
qu¶ kh¸c. Nghiªn cøu gÇn ®©y ®· x¸c nhËn nh÷ng sù kh¸c biÖt kh«ng thÓ nãi lµ kh«ng
®¸ng kÓ trong m«i trûêng kinh doanh hiÖn ®ang tån t¹i ë tõng tØnh cña ViÖt Nam6
- ®©y
lµ khÝa c¹nh mµ nghiªn cøu nµy chûa ph¶n ¸nh ®ûîc.
2.2 T×m kiÕm c¸c c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng
TiÕn tr×nh thu thËp d÷ liÖu bao gåm hai phÇn riªng biÖt, hay gäi lµ hai giai ®o¹n. Sau khi
®· x¸c ®Þnh mÉu ®¹i diÖn gåm 300 doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ®¨ng
ký ë Hµ Néi vµ bèn tØnh l©n cËn trong thêi gian tõ th¸ng 01 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 01 n¨m
2002, giai ®o¹n 1 lÇn lûît x¸c ®Þnh xem c¸c doanh nghiÖp trong sè ®ã hiÖn ®ang ho¹t
®éng, kh«ng cßn ho¹t ®éng hay ë trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nµy
bao gåm mét chuçi c¸c bûíc kiÓm tra nhû sau:
Sö dông sè liÖu chi tiÕt cña mçi doanh nghiÖp trong sè 300 doanh nghiÖp trong mÉu
trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, bûíc kiÓm tra ®Çu tiªn ®ûîc thùc hiÖn qua sè ®iÖn
tho¹i ghi trªn c¬ së d÷ liÖu vµ tra trªn danh b¹ ®iÖn tho¹i hoÆc sö dông tæng ®µi dÞch
vô 1080 ®Ó t×m sè ®iÖn tho¹i ®Ó liªn l¹c víi doanh nghiÖp ®ã;
X¸c minh, vµ/hoÆc cËp nhËt c¸c chi tiÕt chÝnh vÒ doanh nghiÖp dùa trªn c¬ së d÷
liÖu cña TTTT DN ®Ó phôc vô cho yªu cÇu tiÕp theo cña nghiªn cøu trong giai ®o¹n
1 vµ giai ®o¹n 2 cña ®iÒu tra nµy;
C¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ®ûîc tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n
2 cña cuéc ®iÒu tra;
§èi víi nhãm nh÷ng doanh nghiÖp cã dÊu hiÖu kh«ng ho¹t ®éng hoÆc t×nh tr¹ng
ho¹t ®éng cña hä kh«ng râ rµng, chóng t«i tiÕn hµnh kiÓm tra hai lÇn, bao gåm:
LÇn thø nhÊt lµ “kh¶o s¸t thùc ®Þa” t¹i ®Þa chØ doanh nghiÖp ®Æt trô së theo d÷ liÖu
cña TTTT DN ®Ó x¸c minh thªm th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng cña doanh nghiÖp ®ã7
;
LÇn thø hai lµ kiÓm tra ®Ó xem liÖu doanh nghiÖp ®· ®ûîc c¬ quan thuÕ cã thÈm
quyÒn cÊp m· sè thuÕ hay chûa8
;
C¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ë giai ®o¹n nµy còng sÏ ®ûîc
tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n hai cña cuéc ®iÒu tra ë giai ®o¹n 2;
Vµ cuèi cïng, kÕt thóc giai ®o¹n 1 cña cuéc ®iÒu tra, chóng t«i läc ra mét mÉu thø
cÊp bao gåm c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc kh¼ng ®Þnh lµ hiÖn ®ang kh«ng ho¹t ®éng
hoÆc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña hä vÉn kh«ng râ rµng.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
6
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
6 Xem Malesky Edmund, “ Doanh nghiÖp vïng ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n ë c¸c tØnh thµnh träng
®iÓm cña ViÖt Nam” Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tû nh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004.
7 NÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng ë ®Þa chØ ®· ®¨ng ký, th× viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa ®ûîc bæ sung b»ng mét cuéc kiÓm tra nhá quanh khu
vùc ®ã vµ hái ngûêi d©n xung quanh xem liÖu hä cã biÕt chót g× vÒ doanh nghiÖp ®ã kh«ng.
8 Xin cÊp m· sè thuÕ lµ bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp sau khi ®¨ng ký kinh doanh, do ®ã viÖc mét doanh nghiÖp
kh«ng cã m· sè thuÕ sÏ lµ mét b»ng chøng m¹nh mÏ – nhûng kh«ng ph¶i lµ kh¼ng ®Þnh hoµn toµn – r»ng doanh nghiÖp kh«ng b¾t
®Çu ho¹t ®éng thùc sù v× mét lý do nµo ®ã.

15. 2.3 Thu ThËp D÷ LiÖu
Giai ®o¹n hai cña dù ¸n nghiªn cøu nµy chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng doanh nghiÖp trong
mÉu mµ ë giai ®o¹n 1 ®· ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng. Giai ®o¹n nµy ®ûîc tiÕn
hµnh th«ng qua c¸c cuéc pháng vÊn chi tiÕt víi c¸c nhµ qu¶n lý hoÆc chñ së h÷u cña 47
doanh nghiÖp s½n lßng th¶o luËn vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. C«ng cô nghiªn
cøu ®ûîc sö dông lµ mét phiÕu c©u hái nh»m thu ®ûîc c¸c th«ng tin cã tÝnh ®ång nhÊt vÒ
cÊu tróc. PhiÕu c©u hái gåm h¬n 50 c©u (c¶ c©u hái ®ãng vµ c©u hái më) ®Ó qua ®ã n¾m
®ûîc nhiÒu h¬n vÒ:
XuÊt xø cña doanh nghiÖp;
Qu¸ tr×nh ®¨ng ký mµ doanh nghiÖp ®· tr¶i qua (bao gåm xin cÊp m· sè thuÕ vµ
‘hãa ®¬n ®á’);
C¸c vÊn liªn quan tíi giai ®o¹n thµnh lËp ban ®Çu cña doanh nghiÖp;
C¸c ho¹t ®éng hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp;
C¸c vÊn ®Ò cô thÓ liªn quan tíi ®Êt ®ai; vµ
TriÓn väng tû¬ng lai cña doanh nghiÖp.
47 doanh nghiÖp ®· ®ûîc pháng vÊn - chiÕm 16% tæng mÉu ®iÒu tra hay 22% sè c¸c doanh
nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng trong giai ®o¹n mét cña cuéc ®iÒu tra. C¸c
kÕt qu¶ chÝnh cña giai ®o¹n hai sÏ ®ûîc ®Ò cËp trong Chû¬ng 4 vµ 5 cña b¸o c¸o nµy.
Lý tûëng nhÊt lµ ph¶i pháng vÊn theo mÉu ngÉu nhiªn th× míi ®ûa ra ®ûîc mét bøc tranh
tèi ûu vÒ 300 doanh nghiÖp ®· ®iÒu tra. Tuy nhiªn, chóng t«i ®· kh«ng thÓ lµm ®ûîc ®iÒu
nµy, ®¬n gi¶n lµ v× nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng ®ång ý cho pháng vÊn. YÕu tè nµy t¹o ra
mét sè h¹n chÕ vÒ ý nghÜa cña c¸c kÕt qu¶. VÝ dô, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu
qu¶ - nhû c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç trÇm träng, hoÆc ®ang trªn bê vùc cña sù ph¸
s¶n - hÇu nhû ®Òu tõ chèi lêi ®Ò nghÞ pháng vÊn, mÆc dï c¸c kinh nghiÖm vµ nh÷ng nhËn
xÐt cña hä lµ rÊt cã gi¸ trÞ vµ thó vÞ cho mét cuéc nghiªn cøu nhû thÕ nµy. Tuy nhiªn, ®iÒu
nµy kh«ng nªn qu¸ lo ng¹i v× môc ®Ých chÝnh cña c¸c cuéc pháng vÊn trong giai ®o¹n hai
lµ ®Ó ®ûa ra c¸c vÝ dô thùc tiÔn vÒ c¸c d¹ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc mµ c¸c doanh nghiÖp
gÆp trong vµ sau khi ®¨ng ký.
§a sè nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn (kho¶ng 85%) n¾m gi÷ vÞ trÝ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh.
Kho¶ng 10% sè ngûêi ®ûîc pháng vÊn lµ c¸c phã gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, vµ chØ 5% lµ c¸c
cÊp qu¶n lý thÊp h¬n (vÝ dô nhû kÕ to¸n trûëng hoÆc gi¸m ®èc phô tr¸ch s¶n xuÊt). Trong
mét sè trûêng hîp, c¶ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ cÊp phã cña ngûêi ®ã ®Òu tham gia vµo cuéc
pháng vÊn. Trong phÇn lín c¸c trûêng hîp, ngûêi gi¸m ®èc ®iÒu hµnh còng lµ ngûêi chñ
së h÷u chÝnh cña doanh nghiÖp. V× nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®Òu cã vÞ trÝ cao trong
c¸c doanh nghiÖp, chóng t«i hy väng ®· n¾m b¾t ®óng t×nh h×nh nh÷ng trë ng¹i vµ th¸ch
thøc cÊp b¸ch mµ mçi doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt.
Phû¬ng ph¸p nghiªn cøu
7
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

16. H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
8
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
GIAI ®O¹N I
D÷ liÖu TTTT DN
Chän mÉu ngÉu nhiªn
300 doanh nghiÖp
KiÓm tra qua ®iÖn tho¹i
§Õn tõng doanh nghiÖp
KiÓm tra theo m· sè thuÕ
218 DN ®ang ho¹t ®éng
(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ
®ang ho¹t ®éng)
giai ®o¹n II
TiÕn hµnh pháng vÊn
Hoµn tÊt ®iÒu tra
44 DN kh«ng râ cßn
ho¹t ®éng hay kh«ng
38 DN ®· ®ãng cöa
(ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ
dõng ho¹t ®éng)
171DNch¾cch¾n®angho¹t®éng
218
171
47
3DNch¾cch¾n®angho¹t®éng
24DNcãkh¶n¨ng®·®ãngcöa
2DNch¾cch¾n®ãngcöa
12DNch¾cch¾n®ãngcöa
44DNkh«ngcãm·sèthuÕ
44DNcãkh¶n¨ng®angho¹t®éng
Kh«ng s½n sµng tham
gia hoÆc qu¸ bËn ®Ó
tham gia pháng vÊn

17. ChÛ¬ng III
PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè”
Nhû ®· nãi ë phÇn trûíc, nhiÒu ngûêi ®Òu thõa nhËn r»ng sè lûîng c¸c doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh ®¨ng ký mét c¸ch chÝnh thøc ë ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong vµi
n¨m gÇn ®©y nhê phÇn lín c¸c rµo c¶n ®· ®ûîc gì bá. Theo mét chuyªn gia cao cÊp tõ
ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý Kinh tÕ Trung û¬ng (CIEM), trong kho¶ng 4 n¨m tõ n¨m 2000
®Õn 2004 cã kho¶ng 114.000 doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh, so víi 45.000 doanh
nghiÖp tham gia ®¨ng ký kinh doanh trong vßng 8 n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn 1999; n©ng tæng
sè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lªn 150.0009
. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý r»ng tèc ®é t¨ng nhanh
sè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh míi ë ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 2000 cã ®iÓm khëi ®Çu
thÊp - lµ mét ®iÒu thûêng cã trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi víi khu vùc kinh tÕ nhµ nûíc
hÇu nhû thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ chÝnh thøc cho ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1990. So víi c¸c
quèc gia kh¸c ë Ch©u ¸, sè lûîng vµ quy m« ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc khu
vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn cßn kh¸ nhá tÝnh theo tû lÖ d©n sè, s¶n lûîng c«ng
nghiÖp hay GDP.
C¸c nguån sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc (kh«ng
tÝnh c¸c doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc vµ kinh doanh hé gia ®×nh) ®ang ho¹t ®éng ë
ViÖt Nam cã sù kh¸c nhau10
. HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã hai tæ chøc ®éc lËp c«ng bè d÷ liÖu
vÒ viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ: i) Tæng Côc Thèng Kª (TCTK);
vµ ii) Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) thuéc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. MÆc
dï mét sè c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc kh¸c cã thÓ thØnh tho¶ng tiÕn hµnh c¸c cuéc ®iÒu tra
cña riªng hä ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ c¸c doanh nghiÖp th× TCTK vµ TTTT DN vÉn lµ
nh÷ng nguån chÝnh thøc cung cÊp c¸c lo¹i th«ng tin nµy. Chóng t«i lûît xem xÐt tõng
nguån d÷ liÖu nµy trûíc khi ph©n tÝch kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n.
3.1 Tæng Côc Thèng Kª
Theo c¸c sè liÖu thèng kª míi nhÊt hiÖn nay tõ Tæng Côc Thèng Kª (TCTK), sè lûîng
c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 lµ h¬n 62.900;
t¨ng kho¶ng hai lÇn kÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 200011
. XÐt
trªn khÝa c¹nh ®¨ng ký doanh nghiÖp, nguån TCTK cho thÊy sè lûîng doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh chiÕm kho¶ng 93% trong tæng khèi doanh nghiÖp cña ViÖt Nam (tøc lµ bao
gåm c¶ doanh nghiÖp nhµ nûíc vµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tû nûíc ngoµi) vûît h¼n
9
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
9 NguyÔn §×nh Cung “ Mét sè kinh nghiÖm trong viÖc so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp t¹i ViÖt Nam”, b¶n thuyÕt tr×nh cho MPDF vµ Ban
so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp cña Lµo, th¸ng 12 n¨m 2004.
10 Theo ûíc tÝnh cña TCTK, vµo n¨m 2002 ë ViÖt Nam, ngoµi c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc dù tÝnh cßn cã h¬n 650.000 doanh nghiÖp
kh«ng chÝnh thøc ®ang ho¹t ®éng (kh«ng cã m· sè thuÕ).
11 Theo TCTK, vµo cuèi n¨m 1999, cã 33.393 doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam cã m· sè thuÕ.

18. ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
con sè 83% trûíc khi thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp. MÆc dï vµo thêi ®iÓm viÕt b¸o c¸o nµy
con sè thèng kª chÝnh thøc cña TCTK vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i thêi ®iÓm
cuèi n¨m 2003 vÉn chûa cã song con sè nµy ®ûîc ûíc tÝnh vµo kho¶ng 75.000.
TCTK thu thËp sè liÖu thèng kª vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng nhû thÕ nµo? Con
sè nµy ®ûîc thèng kª hµng n¨m theo tæng ®iÒu tra quèc gia ®ûîc thùc hiÖn víi tÊt c¶ c¸c
doanh nghiÖp ®ang chÝnh thøc ho¹t ®éng12
. TÝnh ®Õn n¨m 2004, nguån sè liÖu tham kh¶o
chñ yÕu mµ TCTK sö dông vÉn lµ m· sè thuÕ ®· ®ûîc c¸c c¬ quan thuÕ ph¸t hµnh cho
mçi doanh nghiÖp. Nh÷ng m· sè thuÕ nµy ®ûîc göi tíi c¸c Chi Côc Thèng Kª (®ûîc viÕt
t¾t lµ CCTKs) t¹i mçi tØnh, quËn huyÖn, c¸c nh©n viªn cña TCTK tham chiÕu sè liÖu nµy
khi tÝnh to¸n sè lûîng c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp ®·
®ãng cöa hoÆc kh«ng ho¹t ®éng th× ®ûîc lo¹i ra. Tû¬ng tù, bÊt kÓ doanh nghiÖp nµo ®ang
ho¹t ®éng mµ kh«ng cã tªn trong danh s¸ch m· sè thuÕ th× kh«ng ®ûîc tÝnh. GÇn ®©y,
TCTK còng tham chiÕu c¶ d÷ liÖu ®¨ng ký doanh nghiÖp míi mµ TTTT DN cung cÊp
cïng víi danh s¸ch m· sè thuÕ.
TCTK cã nhËn thÊy mét sè ®iÓm yÕu tiÒm Èn cña biÖn ph¸p tÝnh to¸n nµy: i) nguy c¬ tÝnh
hai lÇn nh÷ng doanh nghiÖp ®ûîc ph¸t hµnh mét m· sè thuÕ míi khi thay ®æi tû c¸ch ph¸p
nh©n; ii) mét sè c¸c doanh nghiÖp kh«ng ®ãng thuÕ do kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ (vÝ dô
nhû c¸c hîp t¸c x· chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp); iii) c¸c doanh nghiÖp nhá cã thÓ tr×
ho·n viÖc nhËn m· sè thuÕ nhûng thùc tÕ l¹i ®ang ho¹t ®éng; vµ iv) nh÷ng khã kh¨n mµ
c¸c c¸n bé cña TCTK gÆp ph¶i trong viÖc tÝnh to¸n sè lûîng tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp khi
mµ mét sè c¸c doanh nghiÖp khã mµ t×m thÊy ®ûîc hoÆc cã thÓ kh¼ng ®Þnh lµ ®ang ho¹t
®éng. §èi víi vÊn ®Ò nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng kh¼ng ®Þnh ®ûîc lµ ®ang ho¹t ®éng,
TCTK cho r»ng kho¶ng gÇn 4% tæng sè c¸c doanh nghiÖp - phÇn lín lµ nh÷ng doanh
nghiÖp rÊt nhá, chØ cã mét vµi lao ®éng - lµ kh«ng ®ûîc tÝnh ®Õn, do ®ã con sè c¸c doanh
nghiÖp ®ang ho¹t ®éng tai ViÖt Nam mµ TCTK ®ûa ra lµ kh¸ chÝnh x¸c (dao ®éng trong
kho¶ng 3.000).
3.2 Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp
Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) cã tû c¸ch thuËn lîi ®Ó thu thËp, kiÓm tra
vµ phæ biÕn th«ng tin vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. N»m trong Côc Ph¸t triÓn
Doanh nghiÖp Võa vµ Nhá (míi ®ûîc thµnh lËp) cña Bé KÕ hoach vµ §Çu tû, TTTT DN
cè g¾ng duy tr× mét c¬ së d÷ liÖu quèc gia vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp. Th«ng tin cho c¬ së
d÷ liÖu nµy ®ûîc cung cÊp tõ c¸c Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû (Së KH-§T) trªn toµn quèc.
ChÝnh Së KH-§T lµ n¬i doanh nghiÖp nép ®¬n xin ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó
nhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. Theo sè liÖu toµn quèc t¹i thêi ®iÓm cuèi
n¨m 2003 cña c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, cã 83.490 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, trong sè
®ã h¬n 14.000 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004.
10
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
12 Hµng n¨m, TCTK ®· nç lùc t×m kiÕm, thèng kª tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng dïng kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu hoÆc phû¬ng ph¸p
ngo¹i suy. Phû¬ng ph¸p ®iÒu tra nµy kh«ng tÝnh ®Õn c¸c hé kinh doanh gia ®×nh, tuy nhiªn trong ®iÒu tra toµn bé ®Þnh kú 5 n¨m cã
sö dông kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu vµ phû¬ng ph¸p ngo¹i suy l¹i tÝnh c¶ c¸c hé kinh doanh gia ®×nh.

19. Quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TTTT DN rÊt kh¸c so víi quy tr×nh cña TCTK. Kh¸c biÖt
lín nhÊt lµ TTTT DN thu thËp d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp míi ®¨ng ký tõ c¸c Së KH-§T cña
c¸c tØnh vµ thµnh phè chø kh«ng tÝnh theo tiªu chÝ c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t
®éng. TTTT DN tæng kÕt c¸c con sè ®¨ng ký doanh nghiÖp nµy trong toµn quèc. Th«ng
tin nµy ®ûîc 11 v¨n phßng Së KH-§T chuyÓn ®Õn TTTT DN b»ng ®ûêng ®iÖn tö qua
m¹ng TTTT DN ®ûîc nèi m¹ng tíi Hµ Néi, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, H¶i Dû¬ng, Phó Thä,
Th¸i Nguyªn, NghÖ An, Vòng Tµu - Bµ RÞa, §ång Nai vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §·
cã kÕ ho¹ch më réng TTTT DN tíi tÊt c¶ c¸c Së KH-§T ë ViÖt Nam, nhûng kÕ ho¹ch
nµy vÉn chûa ®ûîc thùc hiÖn. C¸c Së KH-§T kh«ng nèi m¹ng víi TTTT DN hµng th¸ng
sÏ göi sè liÖu vÒ doanh nghiÖp ®¨ng ký míi tíi TTTT DN b»ng fax hoÆc qua ®ûêng bûu
®iÖn, sau ®ã TTTT DN cËp nhËp d÷ liÖu b»ng tay. Tuy nhiªn, mét sè Së KH-§T thûêng
göi sè liÖu chËm lµm cho viÖc tæng hîp c¸c sè liÖu ë TTTT DN khã kh¨n h¬n nhiÒu. VÝ
dô, 6 trong sè 64 v¨n phßng Së KH-§T ®· kh«ng göi mét b¸o c¸o nµo trong bèn th¸ng
®Çu n¨m 2004. Khi chóng t«i gÆp TTTT DN vµo gi÷a n¨m 2004, chóng t«i hiÓu r»ng mét
sè Së KH-§T thiÕu c¸c nguån lùc vµ nh©n lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc hiÖu qu¶ nhû TTTT
DN mong muèn v× nhiÖm vô chÝnh cña hä lµ ph¸t hµnh giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh
doanh cho nh÷ng doanh nghiÖp xin ®¨ng ký cã ®ñ ®iÒu kiÖn, nh÷ng nhiÖm vô kh¸c Ýt quan
träng h¬n ®«i khi ®· kh«ng ®ûîc quan t©m.
Cã lÏ ®iÓm yÕu chÝnh cña hÖ thèng TTTT DN lµ sè liÖu ®¨ng ký cña hä ®«i khi ®ûîc mäi
ngûêi v« t×nh coi lµ sè liÖu ph¶n ¸nh sè lûîng c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng.
Nhûng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký th× sau nµy ®Òu ho¹t ®éng v× hoµn
c¶nh ®· thay ®æi vµ kÕ ho¹ch kinh doanh ®· bÞ hñy bá hoÆc ngõng trÖ. Kh«ng t×m ®ûîc
nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt hay nh÷ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn thÞ trûêng, luËt lÖ hoÆc mét
hîp ®ång trong kÕ ho¹ch bÞ huû bá ®Òu lµ c¸c vÝ dô cã thÓ dÉn ®Õn viÖc doanh nghiÖp
kh«ng thÓ ho¹t ®éng sau khi ®· ®¨ng ký kinh doanh. Nhû giai ®o¹n hai cña nghiªn cøu
nµy cho thÊy, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp míi, quy tr×nh xin cÊp m· sè thuÕ dûêng nhû khã
kh¨n h¬n nhiÒu so víi quy tr×nh ®¨ng ký ban ®Çu vµ mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· kh«ng
thÓ vûît qua rµo c¶n nµy.
Theo quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TCTK, còng cã thÓ mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc
tÝnh hai lÇn trong trûêng hîp c¸c doanh nghiÖp nµy ®¨ng ký l¹i do thay ®æi tû c¸ch ph¸p
nh©n hoÆc h×nh thøc së h÷u. H¬n n÷a, mét phÇn cã thÓ do t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña nhiÒu
yÕu tè kh¸c nhau nhû c¬ chÕ khuyÕn khÝch ®Çu tû cho c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp,
c¸c doanh nghiÖp hiÖn ®ang ho¹t ®éng cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp vÖ tinh míi
chø kh«ng më réng quy m« ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ng ký khi
hä më réng hoÆc ®a d¹ng hãa ho¹t ®éng kinh doanh. C¸c chi nh¸nh cña c¸c doanh nghiÖp
®ûîc thµnh lËp ë nhiÒu ®Þa phû¬ng kh¸c nhau còng ®ûîc tÝnh nhû lµ c¸c doanh nghiÖp
míi. Ngoµi ra, nh÷ng hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp
chÝnh thøc. Nhû vËy, râ rµng lµ sè liÖu cña TTTT DN vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp míi
thµnh lËp lµ mét con sè bÞ thæi phång vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i
võa míi ®ûîc thµnh lËp nhû “con sè c«ng bè” bëi v×, mét tû lÖ lín trong sè c¸c doanh
Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
11
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

20. nghiÖp ®ûîc cho lµ míi ®· ®¨ng ký thµnh lËp tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo
n¨m 2000 l¹i kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp hoµn toµn míi. Nhûng ®¸ng nãi h¬n lµ d÷ liÖu
cña TTTT DN kh«ng ghi nhËn chÆt chÏ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ, hay ®¬n
gi¶n lµ dõng ho¹t ®éng (vÝ dô lµ dõng ho¹t ®éng do c¸c ®iÒu kiÖn thÞ trûêng). Nãi mét
c¸ch ®¬n gi¶n lµ trong khi viÖc “khai sinh” doanh nghiÖp míi ®ûîc ghi chÐp ®Çy ®ñ th×
viÖc “khai tö” cña c¸c doanh nghiÖp l¹i kh«ng ®ûîc ghi l¹i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c con
sè mµ TTTT DN ®ûa ra cÇn ®ûîc sö dông mét c¸ch thËn träng v× chóng cho biÕt chÝnh
x¸c tèc ®é c¸c doanh nghiÖp míi ®· ®ûîc ®¨ng ký, nhûng chóng kh«ng mang ®Õn th«ng
tin chÝnh x¸c vÒ quy m« hay sù t¨ng trûëng cña khu vùc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. §©y
chÝnh lµ mét sù kh¸c biÖt quan träng cÇn ph¶i lûu t©m.
B¶ng 1 dûíi ®©y cè g¾ng so s¸nh gi÷a hai nguån “con sè c«ng bè” vÒ viÖc thµnh lËp doanh
nghiÖp t¹i ViÖt Nam. Sau ®ã lµ b¶ng 2 ®ûa ra sè liÖu c«ng bè gÇn ®©y do TTTT DN vµ
TCTK c«ng bè. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy sù chªnh lÖch gi÷a hai nguån sè liÖu cµng ngµy
cµng lín, sè liÖu cña TCTK nhá h¬n sè liÖu cña TTTT DN vµo kho¶ng 40%. Sù kh¸c biÖt
nµy kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông c¸c quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn
v× chóng ®¸nh gi¸ nh÷ng hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh
doanh (trong trûêng hîp cña TTTT DN) vµ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng (trong
trûêng hîp cña TCTK). §©y lµ sù kh¸c biÖt quan träng cÇn lu«n lûu ý.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
12
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

21. Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
13
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
TCTK TTTT DN
Sù kh¸c nhau
chñ yÕu
TÝnh sè doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng. TÝnh sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký
míi.
M« t¶ chung
vÒ c¬ së d÷
liÖu
Lµ mét phÇn cña d÷ liÖu tæng ®iÒu tra
hµng n¨m.
Lµ c¬ së d÷ liÖu ®ûîc lËp cho môc ®Ých
theo dâi doanh nghiÖp ®¨ng ký trªn
toµn quèc.
Nguån d÷ liÖu
chÝnh
TËp hîp tõ ®iÒu tra thèng kª hµng n¨m ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i
ViÖt Nam.
TËp hîp chi tiÕt sè c¸c doanh nghiÖp
®¨ng ký t¹i tÊt c¶ c¸c v¨n phßng Së
KH-§T t¹i ViÖt nam
TÇn suÊt cña
viÖc thu thËp
d÷ liÖu
Hµng n¨m. Sè liÖu cËp nhËt trùc tuyÕn ®èi víi 11
tØnh/thµnh ®ûîc kÕt nèi vµ cËp nhËt
hµng th¸ng ®èi víi tÊt c¶ c¸c tØnh
thµnh cßn l¹i.
Nh÷ng mÆt
m¹nh chñ yÕu
Theo dâi tæng sè c¸c doanh nghiÖp ®ang
ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ chÝnh x¸c.
Theo dâi tæng sè doanh nghiÖp ®¨ng
ký thµnh lËp mét c¸ch tû¬ng ®èi
nhanh.
Nh÷ng ®iÓm
yÕu chñ yÕu
1. Cuéc ®iÒu tra chØ ®ûîc tiÕn hµnh hµng
n¨m vµ kÕt qu¶ cuèi n¨m sÏ kh«ng ®ûîc
c«ng bè ngay mµ ph¶i chê ®Õn mét thêi
®iÓm thÝch hîp sau ®ã.
2. Mét sè c¸c doanh nghiÖp nhá h¬n ®ang
ho¹t ®éng nhûng c¸c c¸n bé cña TCTK
kh«ng dÔ dµng tiÕp cËn th× thûêng lµ bÞ
bá qua.
3. C¸c doanh nghiÖp trong giai ®o¹n ®ûîc
miÔn thuÕ sÏ kh«ng cã m· sè thuÕ, vµ
do ®ã cã thÓ bÞ bá qua.
4. Khi c¸c doanh nghiÖp thay ®æi tû c¸ch
ph¸p nh©n, hä cã thÓ ®ûîc ph¸t hµnh
mét m· sè thuÕ míi, do ®ã cã nguy c¬
®ûîc tÝnh hai lÇn. Tû¬ng tù, c¸c doanh
nghiÖp cã nhiÒu chi nh¸nh cã thÓ cã
nhiÒu m· sè thuÕ.
1. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp
®¨ng ký ®Òu lµ c¸c doanh nghiÖp
®ang ho¹t ®éng.
2. C¸c Së KH-§T kh«ng cã hÖ thèng
theo dâi c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶i
thÓ hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.
3. ChØ cã 11 Së KH-§T ®ûîc kÕt nèi
trùc tiÕp víi m¹ng cña TTTT DN,
c¸c Së KH-§T kh¸c nép b¸o c¸o
doanh nghiÖp ®¨ng ký míi b»ng
®ûêng c«ng v¨n th«ng thûêng nªn
thûêng bÞ chËm.
4. C¸c doanh nghiÖp thay ®æi tû c¸ch
ph¸p nh©n thûêng ®¨ng ký l¹i ë c¸c
Së KH-§T nhûng nh÷ng doanh
nghiÖp nµy vÉn ®ûîc tÝnh nhû lµ
c¸c doanh nghiÖp míi.
Sè liÖu míi
nhÊt vÒ sè c¸c
doanh nghiÖp
®¨ng ký
Cuèi n¨m 2002: 62.908 c¸c doanh nghiÖp
®ang ho¹t ®éng.
Cuèi n¨m 2003: 72.016 doanh nghiÖp
®ang ho¹t ®éng.
Cuèi n¨m 2003: 128.490 doanh
nghiÖp ®· ®¨ng ký.
B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng
ë ViÖt Nam

22. 3.3 C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1
VËy “c¸c con sè c«ng bè” chÝnh thøc nµy so víi kÕt qu¶ kh¶o s¸t mÉu 300 doanh nghiÖp
cña chóng t«i nhû thÕ nµo? Trong bûíc thø nhÊt cña qu¸ tr×nh kiÓm tra, b»ng c¸ch gäi
®iÖn tho¹i vµ sö dông danh b¹ ®iÖn tho¹i, chóng t«i ®· ph¸t hiÖn ra:
57% doanh nghiÖp (171 doanh nghiÖp) trong mÉu cña chóng t«i râ rµng ®ang ho¹t
®éng;
ChØ cã 4% (12 doanh nghiÖp) trong sè c¸c doanh nghiÖp cã vÎ lµ ®· gi¶i thÓ;
Vµ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña 39% cßn l¹i (117 doanh nghiÖp) lµ ë t×nh tr¹ng kh«ng
râ rµng.
Còng cÇn chó ý c¸c ®iÓm kh¸c nhau gi÷a c¸c ®Þa phû¬ng kh¸c nhau. VÝ dô nhû ë tØnh
Hûng Yªn, tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp trong mÉu râ rµng ®ang ho¹t ®éng, tû lÖ nµy ë B¾c
Ninh lµ 44%. Tuy quy m« cña mÉu thø cÊp cho tõng ®Þa phû¬ng nµy lµ qu¸ nhá ®Ó ®ûa
ra bÊt cø sù kh¼ng ®inh hay kÕt luËn nµo, nhûng sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c tØnh còng cã thÓ
cho thÊy r»ng vÉn cßn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong c¸ch thøc mµ mçi Së KH-§T thùc
hiÖn viÖc ®¨ng ký vµ/hoÆc gi¸m s¸t c¸c doanh nghiÖp khèi tû nh©n thuéc ®Þa bµn m×nh.
(§iÒu nµy còng phï hîp víi mét nghiªn cøu kh¸c gÇn ®©y nãi râ sù kh¸c biÖt vÒ chÝnh
s¸ch vµ m«i trûêng kinh doanh ë c¸c tØnh vµ thµnh phè kh¸c nhau).
Sau ®ã chóng t«i ®i kh¶o s¸t thùc ®Þa 129 doanh nghiÖp (43% trong mÉu) mµ mµ qua ®iÒu
tra trªn ®iÖn tho¹i vµ qua danh b¹ cã vÎ lµ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc kh«ng râ cã ho¹t ®éng
hay kh«ng13
. ViÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa nµy ®ûa ra nh÷ng kÕt qu¶ sau:
Sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng ®ûîc x¸c nhËn l¹i t¨ng lªn ®¸ng kÓ (tõ
171 ®Õn 218), lªn ®Õn 73% tæng sè mÉu ;
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
14
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
Cuèi n¨m
2000
Cuèi n¨m
2001
Cuèi n¨m
2002
Cuèi n¨m
2003
Sè liÖu vÒ sè c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký míi
cña TTTT DN*
59.413 80.453 101.988 128.490
Sè liÖu vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng
cña TCTK
42.288 51.680 62.908 72.012
Sè liÖu cña TCTK theo tû lÖ % so víi sè
liÖu cña TTTT DN
71% 64% 62% 58%
B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vµ TTTT DN
tõ n¨m 2000 - 2003
* Nh÷ng con sè nµy bao gåm sè c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký tõ ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2000.
________________________________________________________
13 Chóng t«i ®· ®Õn th¨m thªm 8 doanh nghiÖp n÷a khi ph¸t hiÖn ra r»ng hä cã vÎ ®ang thùc sù ho¹t ®éng, mÆc dï c¬ së d÷ liÖu cña
TTTT DN cho r»ng nh÷ng c«ng ty nµy ®· chÝnh thøc ®ãng cöa.

23. Sè c¸c doanh nghiÖp gi¶i thÓ ®ûîc x¸c nhËn còng t¨ng lªn mét chót, (tõ 12 ®Õn 14)
(chØ cã mét doanh nghiÖp trong sè nµy kh«ng ®Æt trô së ë Hµ Néi), chûa ®Õn 5%
tæng sè mÉu;
22% mÉu - kho¶ng 68 doanh nghiÖp- kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc lµ cã ®ang ho¹t ®éng
hay kh«ng, thËm chÝ sau khi ®· t×m ®Õn tËn ®Þa chØ cña c¸c doanh nghiÖp nµy theo
c¬ së d÷ liÖu TTTT DN.
Cïng víi viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa doanh nghiÖp, chóng t«i còng tiÕn hµnh ®iÒu tra xem
nh÷ng doanh nghiÖp nµo trong sè 300 doanh nghiÖp ®· ®ûîc cÊp m· sè thuÕ - mét quy
®Þnh tiÕp theo trong nh÷ng thñ tôc ®Ó b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh. MÆc dï chóng t«i
kh«ng thÓ cam kÕt hoµn toµn vÒ møc ®é chÝnh x¸c cña viÖc kiÓm tra m· sè thuÕ nµy nhûng
theo sè liÖu ®iÒu tra, kho¶ng 14% trong tæng sè mÉu 300 doanh nghiÖp (hay 42 doanh
nghiÖp) ®· kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ. NÕu sè liÖu nµy lµ ®óng th× cã vÎ lµ c¸c doanh
nghiÖp nµy ®· kh«ng hoµn tÊt ®ûîc nh÷ng thñ tôc ®Ó b¾t ®Çu kinh doanh vµ do ®ã kh«ng
thÓ ®i vµo ho¹t ®éng ®ûîc.
Trong sè c¸c doanh nghiÖp kh«ng x¸c minh ®ûîc cã ho¹t ®éng hay kh«ng nãi trªn, 24
doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ vµ 44 doanh nghiÖp cã vÎ nhû ®· ®ûîc cÊp m· sè thuÕ.
Do ®ã chóng t«i rÊt nghi ngê r»ng 24 doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ nµy chûa bao
giê ho¹t ®éng ®ûîc v× c¸c doanh nghiÖp nµy kh«ng cã ®ûîc quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ thuÕ VAT
cÇn thiÕt ®Ó giao dÞch kinh doanh, Ýt nhÊt lµ giao dÞch chÝnh thøc. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp
nµy ®ûîc tÝnh vµo sè c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc x¸c nhËn gi¶i thÓ hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.
§èi víi 44 doanh nghiÖp kh«ng x¸c ®Þnh ®ûîc cã ho¹t ®éng hay kh«ng nhûng cã m· sè
thuÕ th× cã thÓ hiÓu r»ng hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp nµy vÉn ®ang ho¹t ®éng; mÆc dï mäi
cè g¾ng ®iÒu tra cña chóng t«i kh«ng thÓ t×m ra bÊt kú dÊu vÕt nµo cña c¸c doanh nghiÖp
nµy vµ do ®ã cã kh¶ n¨ng lµ phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nµy chÝnh lµ c¸c “doanh nghiÖp
ma”. Trong sè c¸c doanh nghiÖp ®· x¸c nhËn gi¶i thÓ trong mÉu cña chóng t«i th× vÉn cã
bèn doanh nghiÖp vÉn cßn m· sè thuÕ cã hiÖu lùc. §iÒu nµy cã thÓ lµ do qu¶n lý s¬ xuÊt,
nhûng còng cã thÓ lµ c¸c doanh nghiÖp tuy kh«ng cßn ho¹t ®éng n÷a mµ vÉn mua ®ûîc
quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT. Trong sè 59 doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ trong mÉu cña
chóng t«i th× cã ®Õn 14 doanh nghiÖp ®ûîc x¸c nhËn lµ ®ang ho¹t ®éng vµ do ®ã cã thÓ
cho r»ng c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng mµ kh«ng cã “hãa ®¬n ®á” thuÕ VAT.
Dùa vµo kÕt qu¶ cuéc kh¶o s¸t trªn ®©y, chóng t«i cã thÓ ®ûa ra “c¸c con sè c«ng bè” cho
mÉu ngÉu nhiªn 300 doanh nghiÖp ë Hµ Néi vµ c¸c tØnh quanh Hµ Néi, ®· ®¨ng ký míi
trong 3 n¨m ®Çu tiªn kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh nhû sau:
218 doanh nghiÖp (kho¶ng 72.7% trong mÉu) cã thÓ kh¼ng ®Þnh hoÆc gi¶ ®Þnh r»ng
®ang ho¹t ®éng;
38 doanh nghiÖp (hay 12.7%) cã thÓ kh¼ng ®Þnh hay rÊt nghi ngê r»ng ®· gi¶i thÓ;
Vµ 44 doanh nghiÖp (hay 14.7% trong mÉu) ë trong tr¹ng th¸i kh«ng thÓ x¸c minh
cã ho¹t ®éng hay kh«ng.
Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
15
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

24. B¶ng 3 dûíi ®©y m« t¶ kÕt qu¶ kh¶o s¸t chi tiÕt cña giai ®o¹n 1 thÓ hiÖn qua sè tuyÖt ®èi
lµ sè lûîng doanh nghiÖp (mÉu lµ 300 doanh nghiÖp) vµ sè tû¬ng ®èi lµ tû lÖ phÇn tr¨m.
C¸c kÕt qu¶ nµy còng ph©n theo tiªu chÝ nhû ba lo¹i h×nh doanh nghiÖp theo luËt ®Þnh vµ
tõng n¨m cho ba n¨m sau LuËt Doanh NghiÖp.
B¶ng sè 3: C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1
C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra (theo sè tuyÖt ®èi)
* TÊt c¶ c¸c sè liÖu ®· ®ûîc lµm trßn.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
16
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra
(tÝnh b»ng sè)
§ûîc x¸c ®Þnh
®ang ho¹t ®éng
§ûîc x¸c ®Þnh hoÆc
coi nhû ®· gi¶i thÓ
Kh«ng râ cã ho¹t
®éng hay kh«ng
Tæng
mÉu
Theo tû c¸ch ph¸p nh©n
Doanh nghiÖp Tû nh©n 31 5 0 36
C«ng ty Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 160 29 39 228
C«ng ty Cæ phÇn 27 4 5 36
Tæng sè 218 38 44 300
Theo n¨m ®¨ng ký
2000 75 17 8 100
2001 68 12 20 100
2002 75 9 16 100
Tæng sè 218 38 44 300
C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra (tÝnh b»ng %)
Theo tû c¸ch ph¸p nh©n
Tû nh©n 10% 1% 1% 12%
Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 53% 10% 13% 76%
Cæ phÇn 9% 2% 1% 12%
Tæng sè 73% 13% 15% 100%
Theo n¨m ®¨ng ký
2000 25% 5% 3% 33%
2001 23% 4% 7% 34%
2002 25% 3% 5% 33%
Tæng sè 73% 13% 15% 100%

25. B¶ng sè 4: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003
Nguån: C¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN.
3.4 Suy ®o¸n vµ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu
Cã thÓ ®ûa ra mét sè suy ®o¸n vµ kÕt luËn c¬ b¶n tõ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu, mÆc dï
c¸c suy ®o¸n vµ kÕt luËn nµy cã h¹n chÕ lµ suy diÔn tõ mÉu cã quy m« kh¸ nhá - vµ giíi
h¹n vÒ ph¹m vi ®Þa lý cña dù ¸n nghiªn cøu.
3.4.1 C¸c con sè c«ng bè bÞ thæi phång lªn
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy r»ng con sè thèng kª chÝnh thøc ®ûîc thu
thËp (hay cßn gäi lµ “con sè c«ng bè”) vÒ c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc ®¨ng ký lín h¬n
rÊt nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp ®ang thùc sù ho¹t ®éng. “Con sè c«ng bè’ ®ûîc cung
cÊp tõ c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ t¹o ra mét h×nh ¶nh phãng ®¹i vÒ t×nh h×nh thùc
tÕ. NÕu c¸c kÕt qu¶ tõ nghiªn cøu cña chóng t«i ®ûîc suy ra trªn toµn quèc, cuéc ®iÒu tra
nhá nµy cña chóng t«i sÏ cho ra con sè chØ kho¶ng 73% c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lµ
thËt sù ®ang ho¹t ®éng14
. §iÒu nµy cã thÓ chÊp nhËn ®ûîc, ®Æc biÖt lµ ë mét quèc gia mµ
sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi ®ang t¨ng rÊt nhanh. §©y còng lµ mét hiÖn tûîng
tû¬ng tù gièng nhû viÖc sè lûîng c¸c dù ¸n ®Çu tû nûíc ngoµi ®ûîc phª duyÖt vµ sè vèn
doanh nghiÖp cam kÕt cã xu hûíng lín h¬n nhiÒu so víi sè lûîng dù ¸n ®i vµo ho¹t ®éng
vµ sè vèn ®ûîc gi¶i ng©n. Còng cÇn lûu ý r»ng mét sè lûîng rÊt lín c¸c doanh nghiÖp lµ
hé gia ®×nh vµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc ®· kh«ng ®ûîc ®ûa vµo sè liÖu thèng
kª chÝnh thøc vµ “con sè c«ng bè”.
Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
17
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
Doanh
nghiÖp
tû nh©n
C«ng ty
TNHH
C«ng ty
Cæ PhÇn
C«ng ty
Hîp danh
C«ng ty
TNHH mét
thµnh viªn
Doanh
nghiÖp
Nhµ nûíc
Tæng sè
Toµn quèc 27.865 46.752 8.635 6 157 75 83.490
Trong ®ã
mÉu:
Hµ Néi 1.085 11.190 3.522 0 65 0 15.862
Hµ T©y 219 717 135 0 7 0 1.078
B¾c Ninh 264 468 53 0 0 0 785
Hûng Yªn 137 305 34 0 0 0 476
VÜnh Phóc 118 362 31 0 1 0 512
________________________________________________________
14 Con sè phÇn tr¨m nµy (vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng so víi c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký) cao h¬n con sè TCTK, vµ còng cã
thÓ ph¶n ¸nh thùc tÕ lµ chóng t«i ®· ph¶i nç lùc h¬n rÊt nhiÒu ®Ó ®iÒu tra lÇn t×m dÊu vÕt cña c¸c doanh nghiÖp cã t×nh tr¹ng ho¹t ®éng
kh«ng râ rµng. §iÒu nµy kh«ng qu¸ ®¸ng ng¹c nhiªn v× ®iÒu tra cña chóng t«i chØ giíi h¹n trong 300 doanh nghiÖp, cßn TCTK mçi
n¨m ph¶i thùc hiÖn víi vµi chôc ngµn doanh nghiÖp.

26. 3.4.2 Khã cã thÓ tÝnh ®ûîc sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ
Chóng ta cã thÓ dù ®o¸n r»ng mét tû lÖ lín c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký sÏ chÝnh thøc gi¶i
thÓ sau khi ho¹t ®éng kinh doanh cña hä kh«ng thµnh c«ng (®iÒu nµy lµ hiÓn nhiªn v× ch¾c
ch¾n lµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®ûîc thµnh lËp ®Òu ho¹t ®éng thµnh c«ng).
Tuy nhiªn, nghiªn cøu cña chóng t«i chØ ph¸t hiÖn ®ûîc kh¸ Ýt c¸c doanh nghiÖp ®· chÝnh
thøc gi¶i thÓ (14 doanh nghiÖp, hay 5% tæng sè mÉu). H¬n n÷a, trong sè 14 doanh nghiÖp
nµy th× chØ cã 3 doanh nghiÖp (1% mÉu) ®· hoµn thµnh c¸c thñ tôc gi¶i thÓ doanh nghiÖp.
§iÒu ®ã cho thÊy r»ng thñ tôc ®Ó gi¶i thÓ doanh nghiÖp hoÆc lµ khã kh¨n hoÆc chÝnh s¸ch
kh«ng khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c«ng khai gi¶i thÓ. KÕt qu¶ lµ, c¸c doanh nghiÖp
chØ muèn gi¶i thÓ mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc hoÆc t¹m ngõng ho¹t ®éng, cã thÓ lµ t¹m
n»m im ®Ó chê mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong tû¬ng lai khi c¸c ®iÒu kiÖn thay ®æi theo chiÒu
hûíng tèt h¬n th× ho¹t ®éng trë l¹i.
3.4.3 Sö dông m· sè thuÕ lµ h×nh thøc kh¸ h÷u hiÖu ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng doanh
nghiÖp
Mét sè lûîng kh¸ lín c¸c doanh nghiÖp trong mÉu kh«ng x¸c ®Þnh ®ûîc cã ®ang ho¹t
®éng hay kh«ng, mÆc dï ®· ®iÒu tra thùc ®Þa tËn n¬i. §¸ng lûu ý lµ 1/3 sè c¸c doanh
nghiÖp nµy lµ dûêng nhû kh«ng cã m· sè thuÕ. Cã thÓ cho r»ng nh÷ng doanh nghiÖp
kh«ng cã m· sè thuÕ nµy lµ do cã ngûêi ®· chÝnh thøc ®¨ng ký doanh nghiÖp song v× mét
lý do nµo ®ã nªn ®· kh«ng tiÕn hµnh xin cÊp m· sè thuÕ vµ c¸c thñ tôc khëi nghiÖp kh¸c.
§iÒu nµy cã thÓ suy ra lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kh«ng râ rµng vµ
kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ th× hÇu nhû ch¾c ch¾n ®· kh«ng triÓn khai ho¹t ®éng v× kh«ng
cã “hãa ®¬n ®á” VAT ®Ó ph¸t hµnh cho kh¸ch hµng. NÕu tÝnh sè doanh nghiÖp nµy (8%
cña mÉu) gép vµo sè c¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®· gi¶i thÓ (5% cña mÉu), chóng
ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tû¬ng ®èi ch¾c r»ng Ýt nhÊt 13% sè c¸c doanh nghiÖp trong mÉu lµ
kh«ng ho¹t ®éng. H¬n n÷a, còng cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng sè lûîng m· sè thuÕ ®ûîc ph¸t
hµnh chø kh«ng ph¶i lµ sè doanh nghiÖp ®¨ng ký trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN míi
lµ mét chØ sè chÝnh x¸c h¬n vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp míi ®i vµo ho¹t ®éng.
3.4.4 C¬ së d÷ liÖu TTTT DN cßn rÊt nhiÒu ®iÓm yÕu
Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra chóng t«i ph¸t hiÖn mét sè ®iÓm yÕu hiÖn ®ang tån t¹i trong c¬
së d÷ liÖu cña TTTT DN, chñ yÕu lµ vÒ chÊt lûîng cña d÷ liÖu vÒ mçi doanh nghiÖp. Khi
truy cËp lÊy th«ng tin vÒ 300 doanh nghiÖp trong mÉu, chóng t«i ph¸t hiÖn ra nhiÒu môc
trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN ®· bÞ thiÕu th«ng tin. §iÒu nµy cho thÊy r»ng viÖc nhËp
d÷ liÖu ban ®Çu ®· kh«ng ®ûîc thùc hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c. Sau ®ã khi chóng t«i kiÓm
tra tõng doanh nghiÖp theo d÷ liÖu ®· thu thËp tõ c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, chóng t«i
ph¸t hiÖn thÊy mét tû lÖ kh¸ lín c¸c th«ng tin nµy lµ kh«ng chÝnh x¸c. Cô thÓ lµ chóng
t«i ®· ph¸t hiÖn ra 118 doanh nghiÖp trong sè nµy (39% cña mÉu) ë nh÷ng ®Þa chØ kh¸c
so víi ®Þa chØ trong c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, thûêng lµ do thay ®æi ®Þa ®iÓm sau khi
®¨ng ký. §iÒu nµy còng cho thÊy r»ng th«ng tin trong c¬ së d÷ liÖu kh«ng ®ûîc lûu gi÷
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
18
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

27. hoÆc cËp nhËt mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy dûêng nhû b¾t nguån tõ sù kÕt
hîp c¸c b¸o c¸o kh«ng ®Çy ®ñ cña chÝnh c¸c doanh nghiÖp vµ tõ viÖc cËp nhËt kh«ng ®Çy
®ñ c¸c d÷ liÖu cña c¸c v¨n phßng Së KH-§T. Qua pháng vÊn c¸c c¸n bé cña Së KH-§T
ë mét tØnh chóng t«i ®ûîc biÕt lµ nhiÒu doanh nghiÖp ®· lê ®i c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh ®èi
víi yªu cÇu nép b¸o c¸o ho¹t ®éng hµng n¨m (bao gåm c¶ c¸c thay ®æi vÒ ®Þa chØ), vµ c¸c
quy ®Þnh nµy - bao gåm c¶ chÕ tµi ph¹t thu håi giÊy phÐp kinh doanh - ®· kh«ng ®ûîc thi
hµnh. C¸c Së KH-§T còng trong t×nh tr¹ng thiÕu nh©n lùc, vµ v× sè lûîng c¸n bé h¹n chÕ
nªn kh«ng thÓ thûêng xuyªn tiÕn hµnh kiÓm tra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ng
ký. KÕt qu¶ lµ Së KH-§T thûêng dõng l¹i ë viÖc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh
mµ kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ cho viÖc gi¸m s¸t tiÕp theo. Ngoµi ra cßn mét sè
vÊn ®Ò tõ chÝnh hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu. HiÖn t¹i c¬ së d÷ liÖu chØ thu thËp vµ tæng hîp qua
m¹ng ®iÖn tö ®èi víi 11 Së KH-§T ë nh÷ng tØnh vµ thµnh phè chÝnh15
.
§èi víi tÊt c¶ c¸c tØnh kh¸c, d÷ liÖu ®ûîc göi ®i b»ng ®ûêng c«ng v¨n sau ®ã ®ûîc nhËp
theo phû¬ng ph¸p thñ c«ng, lµm t¨ng nguy c¬ t¹o ra c¸c lçi trong khi thùc hiÖn.
3.4.5 Sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký l¹i lµm mÐo mã con sè c«ng bè
49 doanh nghiÖp (16% cña mÉu) ®· ®¨ng ký trûíc khi thi hµnh luËt vµo th¸ng 01 n¨m
2000, sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. “§¨ng ký quay vßng” theo h×nh thøc nµy còng sÏ lµm cho
“con sè c«ng bè” c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký cã thÓ bÞ thæi phång thªm mét chót. Do mét
sè c¸c doanh nghiÖp cè t×nh tù ý ®¨ng ký ®Ó ®ûîc hûëng mét sè ûu ®·i vÒ thuÕ dµnh cho
c¸c doanh nghiÖp míi ®¨ng ký hoÆc lµ v× lý do nµo kh¸c cã lîi cho doanh nghiÖp cña hä.
3.4.6 HÖ thèng VAT khuyÕn khÝch mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp tham gia
®¨ng ký
Cuèi cïng, cÇn ghi nhËn r»ng c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh s¶n xuÊt chØ chiÕm 12%
trong mÉu. MÆc dï cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Þnh nghÜa c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ dÞch vô
nhû nãi ë trªn vµ kh¶ n¨ng lÖch l¹c khi suy luËn tõ mét mÉu nhá - song ®iÒu nµy ph¶n
¸nh cã thÓ mét sè lûîng lín doanh nghiÖp míi ®ûîc thµnh lËp theo LuËt Doanh NghiÖp
thûêng lµ nh÷ng doanh nghiÖp thû¬ng m¹i hoÆc nh÷ng doanh nghiÖp dÞch vô nhá. Trong
bèi c¶nh ®ã, chóng ta cã thÓ tiÕp tôc suy ®o¸n xem bao nhiªu trong sè nh÷ng doanh
nghiÖp thû¬ng m¹i míi ®¨ng ký ®ûîc thµnh lËp chØ ®Ó cã quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT cña
kh¸ch hµng. NÕu ®óng nhû vËy, mét ®éng lùc thóc ®Èy c¸c hé gia ®×nh thµnh lËp c¸c
doanh nghiÖp chÝnh thøc, nhû ®· thÊy tõ viÖc ®¨ng ký chÝnh thøc c¸c doanh nghiÖp ngµy
cµng gia t¨ng, cã lÏ lµ do sù ra ®êi cña hÖ thèng VAT ë ViÖt Nam cïng lóc víi viÖc ban
hµnh LuËt Doanh NghiÖp ®Çu n¨m 2000.
Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
19
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
15 ThËm chÝ, mét sè thµnh phè trong sè nµy ®· trang bÞ vi tÝnh hãa cho c¶ hÖ thèng ®¨ng ký cña phßng Së KH-§T, ®· tù viÕt phÇn mÒm,
®éc lËp víi c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ¸p dông trªn toµn quèc, ®iÒu nµy dÉn ®Õn khã kh¨n trong viÖc so s¸nh.

28. ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
20
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
16 TÊt c¶ nh÷ng t×nh huèng ®ûa ra trong hép tho¹i ®Òu cã thËt chØ cã tªn c¸c tØnh thµnh vµ c«ng ty lµ thay ®æi.
Theo Côc thuÕ vµ Së KH-§T ë tØnh Z, cã hai lý do chÝnh gi¶i thÝch t¹i sao gÇn ®©y c¸c doanh
nghiÖp ®· ®¨ng ký kh«ng tiÕp tôc xóc tiÕn viÖc mua “hãa ®¬n ®á” sau khi ®· nhËn ®ûîc giÊy
chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vµ m· sè thuÕ lµ: i) kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng t×m ®ûîc mÆt b»ng ®Êt
nhû ®· dù tÝnh; hoÆc ii) kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c hîp ®ång thû¬ng m¹i víi c¸c ®èi t¸c
kinh doanh, mµ nh÷ng hîp ®ång nµy lµ yÕu tè chÝnh thóc ®Èy viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp míi,
vµ do ®ã c«ng viÖc kinh doanh kh«ng thÓ tiÕn triÓn. Ýt nhÊt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp míi thµnh
lËp, ®iÒu nµy cho thÊy r»ng mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký xin cÊp giÊy phÐp trûíc khi b¾t ®Çu
c«ng viÖc kinh doanh. Khi c¸c ®iÒu kiÖn cho viÖc kinh doanh ®· ®ûîc v¹ch ra kh«ng trë thµnh
hiÖn thùc th× c¸c doanh nghiÖp ®ã míi ngõng ho¹t ®éng. §iÒu nµy thûêng x¶y ra sau khi c¸c
doanh nghiÖp ®· nhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vµ ®ûîc cÊp m· sè thuÕ, nhûng
trûíc khi mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Çu tiªn. NÕu nhû vËy, phû¬ng ph¸p tÝnh sè lûîng doanh
nghiÖp thùc sù ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam ph¶i lµ tÝnh sè c¸c doanh nghiÖp mµ ®· mua “hãa ®¬n
®á” chø kh«ng ph¶i lµ tÝnh sè giÊy phÐp kinh doanh hoÆc sè m· sè thuÕ ®ûîc ph¸t hµnh.
Thêi gian ®Ó ®¨ng ký ë tØnh Z chØ cã tõ 2 - 3 ngµy. §iÒu nµy lµ do cã Ýt c¸c doanh nghiÖp xin
®¨ng ký. N¨m 2003, trong sè vµi tr¨m doanh nghiÖp míi ®¨ng ký thµnh lËp, chØ cã ba doanh
nghiÖp ®Ö ®¬n xin chÝnh thøc gi¶i thÓ vµ kh«ng cã doanh nghiÖp nµo xin tuyªn bè ph¸ s¶n. L·nh
®¹o cña bé phËn ®¨ng ký ë Së KH-§T cho biÕt mét thùc tÕ thûêng thÊy lµ c¸c doanh nghiÖp ®¨ng
ký sè vèn thÊp h¬n thùc tÕ ®Ó gi¶m tiÒn thuÕ m«n bµi hµng n¨m.
Theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh, mét doanh nghiÖp sÏ bÞ rót giÊy phÐp kinh doanh nÕu doanh nghiÖp
®ã kh«ng nép b¸o c¸o hµng n¨m cña hä. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, chØ cã 30% sè c¸c doanh nghiÖp
ë tØnh Z cã nép b¸o c¸o vµ Së KH-§T ë tØnh Z chûa bao giê thu håi mét giÊy phÐp nµo. V¨n
phßng Së KH-§T ë ®Þa phû¬ng cè g¾ng nh¾c nhë mçi n¨m ba lÇn c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn
nghÜa vô nµy lóc trûíc khi ®Õn thêi h¹n, trong thêi h¹n, vµ sau khi hÕt thêi h¹n nép. Nhûng tû lÖ
c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc nép b¸o c¸o l¹i rÊt thÊp. C¸c Së KH-§T cho r»ng ®iÒu nµy x¶y
ra lµ do kh«ng cã chÕ tµi ph¹t tiÒn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp kh«ng nép b¸o c¸o. Cßn viÖc däa rót
giÊy phÐp th× dûêng nhû lµ kh«ng cã hiÖu qu¶ v× Së KH-§T ®Þa phû¬ng cho r»ng ®ã lµ mét h×nh
ph¹t qu¸ nÆng vµ khã mµ thùc hiÖn ®ûîc.
Phßng thuÕ ë tØnh Z cã tíi 380 nh©n viªn trong khi phßng ®¨ng ký cña Së KH-§T chØ cã ba nh©n
viªn. Do ®ã c¸c c¸n bé thuÕ dûêng nhû hiÓu râ h¬n vÒ ®iÒu kiÖn vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh
nghiÖp trong tØnh, Ýt nhÊt sau khi ®¨ng ký, so víi c¸n bé phô tr¸ch ®¨ng ký doanh nghiÖp cña Së
KH-§T. MÆt kh¸c, c¸n bé cña Së KH-§T dûêng nhû chØ tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò ®¨ng ký doanh
nghiÖp ban ®Çu vµ kh«ng ghi l¹i nh÷ng thay ®æi cña c¸c doanh nghiÖp - vÝ dô nhû thay ®æi vÒ ®Þa
chØ hay thay ®æi vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh - nÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng nép b¸o c¸o ho¹t ®éng
hµng n¨m. Nhû ®· nãi ë trªn, kho¶ng 70% c¸c doanh nghiÖp ë tØnh Z kh«ng nép b¸o c¸c ho¹t
®éng hµng n¨m.
Hép sè 1: Mét vµi ghi nhanh ë tØnh Z16

29. 3.5 Mét sè nguyªn nh©n lµm sai lÖch c¸c “con sè c«ng bè”
C¸c con sè c«ng bè vÒ viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp bÞ sai lÖch do:
Mét sè c¸c doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc - vÝ dô nhû c¸c doanh nghiÖp lµ hé gia
®×nh - cã thÓ kh«ng thÝch ®¨ng ký chÝnh thøc mÆc dï hä ®ñ ®iÒu kiÖn vµ thõa kh¶
n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu ®Ó ®¨ng ký;
Mét sè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, cã thÓ kh«ng chÝnh thøc
th«ng b¸o gi¶i thÓ mµ thay vµo ®ã lµ duy tr× t×nh tr¹ng t¹m ngõng ho¹t ®éng;
Mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký ®Ó tranh thñ c¸c ûu ®·i vÒ luËt lÖ hay tµi chÝnh, ®Ó
t×m c¸ch thu lîi (hoµn toµn hîp ph¸p) tõ c¸c ûu ®·i vÒ thuÕ hoÆc cã c¸c lîi Ých kh¸c
mµ cã thÓ cã khi ®¨ng ký l¹i hay ®¨ng ký nhiÒu doanh nghiÖp17
;
Mét sè doanh nghiÖp cã thÓ ®¨ng ký nh»m phôc vô nh÷ng môc ®Ých c¸ nh©n hay
môc ®Ých ®Æc biÖt cña riªng doanh nghiÖp (vÝ dô: ®ûîc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”
VAT ®Ó sau ®ã b¸n l¹i)
Mét sè c¸c doanh nghiÖp trong nûíc cã thÓ ®¨ng ký theo luËt ®Çu tû nûíc ngoµi,
nh»m hûëng lîi tõ c¸c chÕ ®é ûu ®·i vÒ tµi chÝnh chØ dµnh cho c¸c doanh nghiÖp cã
vèn ®Çu tû nûíc ngoµi;
TCTK hoÆc TTTT DN ®· v« t×nh tÝnh hai lÇn mét sè doanh nghiÖp do nhiÒu c¸c yÕu
tè kh¸c nhau (vÝ dô: sù thay ®æi tû c¸ch ph¸p nh©n dÉn ®Õn viÖc ®¨ng ký kinh doanh
míi vµ/hoÆc m· sè thuÕ míi, hoÆc viÖc më mét v¨n phßng chi nh¸nh ë mét ®Þa
phû¬ng kh¸c,v.v...).
C¸c yÕu tè lµm t¨ng hay gi¶m sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký bï triÖt tiªu nhau ë
møc ®é nµo lµ kh«ng x¸c ®Þnh râ ®ûîc.
Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè”
21
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
________________________________________________________
17 VÝ dô, ®Ó tËn dông thêi kú miÔn thuÕ thu nhËp giµnh cho c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp, hay ®Ó tËn dông c¸c khuyÕn khÝch tµi chÝnh
giµnh cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë nh÷ng khu vùc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng khuyÕn khÝch nhû vËy cã thÓ thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp
hiÖn cã thµnh lËp thªm nhiÒu doanh nghiÖp h¬n, chø kh«ng ph¶i lµ chØ ®¬n gi¶n t¸i ®Çu tû vµo lÜnh vùc kinh doanh ban ®Çu, c¸c doanh
nghiÖp nµy nh»m ph¸t triÓn bÒ réng chø kh«ng theo chiÒu s©u.

30. ChÛ¬ng IV
PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ C¸C THñ TôC TRONG QUY TR×NH
§¡NG Ký KINH DOANH
Ngay sau khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh vµo n¨m 2000, mét ®iÒu cÇn c«ng nhËn
lµ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®èi víi khèi doanh nghiÖp tû nh©n ®· ®ûîc ®¬n gi¶n hãa
®¸ng kÓ vµ ®iÒu ®ã còng ®· ®ûîc thÓ hiÖn rÊt râ trong nghiªn cøu nµy nµy. TiÕn triÓn nµy
®· ®ûîc ®«ng ®¶o giíi kinh doanh ë ViÖt Nam hoan nghªnh. Bèn bûíc chÝnh cña qu¸
tr×nh ®¨ng ký kinh doanh vµ qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp hiÖn nay lµ nhû sau:
(i) §¨ng ký xin giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh ë Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû;
(ii) Lµm con dÊu vµ ®¨ng ký t¹i c¬ quan c«ng an ®Þa phû¬ng;
(iii) NhËn m· sè thuÕ ë côc thuÕ ®Þa phû¬ng;
(iv) Cuèi cïng lµ mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” ë phßng thuÕ.
C¸c doanh nghiÖp ®Òu ph¶i tu©n thñ qu¸ tr×nh nµy, tõng bûíc tõng bûíc mét, theo ®óng
tr×nh tù chÆt chÏ nªu trªn chø kh«ng ®ûîc thùc hiÖn c¸c bûíc nµy cïng mét lóc. Nghiªn
cøu cña chóng t«i ®· cho thÊy trung b×nh mét doanh nghiÖp mÊt kho¶ng 50 ngµy ®Ó hoµn
tÊt toµn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµ thµnh lËp doanh nghiÖp.
4.1 chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh
§a sè c¸c doanh nh©n ®ûîc pháng vÊn trong giai ®o¹n hai ®Òu thÊy bûíc ®Çu tiªn trong
qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh lµ tû¬ng ®èi dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n. C¸c doanh nghiÖp cã thÓ
hoÆc lµ thuª mét nhµ cung cÊp dÞch vô (nhû mét c«ng ty luËt) hoÆc tù m×nh ®i ®¨ng ký.
PhÝ cÊp giÊy phÐp kinh doanh chÝnh thøc lµ 200.000 VND (kho¶ng 13 ®« la Mü).
Trong sè c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn, kho¶ng 42% doanh nghiÖp ®· thuª nhµ cung
cÊp dÞch vô hç trî m×nh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nµy ®Òu thuª
nhµ cung cÊp dÞch vô ®¶m nhËn toµn bé qu¸ tr×nh ®¨ng ký (bao gåm giÊy phÐp kinh
doanh, m· sè thuÕ, kh¾c dÊu vµ quyÓn hãa ®¬n ®á) vµ ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn trän gãi
cho dÞch vô nµy. Trung b×nh c¸c doanh nghiÖp nµy ph¶i tr¶ 2,2 triÖu VND (kho¶ng 140
®« la Mü) cho nhµ cung cÊp dÞch vô trän gãi qu¸ tr×nh ®¨ng ký, vµ trung b×nh th× tiÕn tr×nh
nµy chØ mÊt 23 ngµy ®Ó hoµn tÊt. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ®Òu hµi lßng
víi dÞch vô nµy.
Kho¶ng 55% c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu tra cña chóng t«i cho biÕt hä tù thùc hiÖn qu¸
tr×nh ®¨ng ký. Trung b×nh, c¸c doanh nghiÖp nµy mÊt tõ 42 ®Õn 56 ngµy míi hoµn tÊt
toµn bé qu¸ tr×nh nµy (l©u h¬n hai lÇn so víi c¸c doanh nghiÖp thuª nhµ cung cÊp dÞch
vô). ChØ riªng cho viÖc xin cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh th«i, doanh nghiÖp
23
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

31. còng mÊt tõ 14 ®Õn 21 ngµy míi xin ®ûîc. Nhûng nãi chung, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp
®Òu kh«ng phµn nµn vÒ qu¸ tr×nh nµy. Mét nöa sè doanh nghiÖp tr¶ lêi hä ph¶i tr¶ c¸c
kho¶n phÝ “kh«ng chÝnh thøc” ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Mét nöa kh¸c nãi hä
kh«ng ph¶i tr¶ bÊt kÓ mét kho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc nµo vµ còng ch¼ng gÆp bÊt kú khã
kh¨n trë ng¹i nµo.
§iÒu tra nµy cña chóng t«i ®· cho thÊy qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh sÏ mÊt nhiÒu thêi
gian h¬n nÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng tr¶ phô phÝ, cho dï ®©y chØ lµ mét kho¶n tiÒn tû¬ng
®èi nhá. Mét gi¸m ®èc kh«ng tr¶ kho¶n phô phÝ nhû vËy ®· nãi r»ng doanh nghiÖp cña
«ng ta mÊt h¬n hai th¸ng míi ®ûîc ®¨ng ký. Doanh nghiÖp nµy ®· kh«ng tr¶ bÊt kÓ mét
kho¶n phÝ “kh«ng chÝnh thøc” nµo cho dï c¸n bé ë phßng ®¨ng ký gîi ý r»ng doanh
nghiÖp nªn tr¶ thªm tiÒn ®Ó lµm ®ûîc nhanh h¬n. NÕu tr¶ mét kho¶n phÝ kh«ng chÝnh
thøc, doanh nghiÖp cã thÓ ®ûîc c¸c c¸n bé phßng ®¨ng ký chØ dÉn tûêng tËn h¬n, vµ do
®ã tiÕt kiÖm ®ûîc thêi gian trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ giÊy tê cÇn thiÕt. Mét trong nh÷ng
yÕu tè gi¶i thÝch cho vÊn ®Ò phÝ “kh«ng chÝnh thøc” lµ phßng ®¨ng ký thûêng qu¸ t¶i vµ
c¸c c¸n bé kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó chØ dÉn tûêng tËn cho tÊt c¶ mäi ngûêi. Gi¸m ®èc
cña mét doanh nghiÖp tû vÊn ®· m« t¶ qu¸ tr×nh ®¨ng ký cña doanh nghiÖp m×nh nhû sau:
ChÊt lûîng dÞch vô ë Phßng §¨ng ký Doanh nghiÖp rÊt kÐm. Do thiÕu trang thiÕt
bÞ vµ nguån nh©n lùc, c¸n bé phßng ®¨ng ký dûêng nhû bÞ qu¸ t¶i. Chóng t«i ph¶i
chê rÊt l©u vµ ®i l¹i kho¶ng 5 lÇn. C¸c c¸n bé ë phßng ®¨ng ký ®· kh«ng chØ dÉn
tËn t×nh. ThËm chÝ mÆc dï hä biÕt giÊy tê cña chóng t«i cã khiÕm khuyÕt nhûng hä
kh«ng nãi cho chóng t«i biÕt ngay mét lóc, thÕ nªn chóng t«i cø ph¶i lµm ®i lµm l¹i
nhiÒu lÇn.
Còng cã lêi than phiÒn vÒ viÖc danh s¸ch nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng kinh doanh, doanh
nghiÖp cã thÓ ®¨ng ký lµ kh«ng ®Çy ®ñ. Hai doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi r»ng lo¹i
h×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña hä kh«ng cã trong danh s¸ch vµ do ®ã hä ph¶i ®¨ng ký
mét lo¹i h×nh rÊt chung chung. Doanh nghiÖp cã thÓ e ng¹i r»ng sau nµy nã cã thÓ g©y ra
c¸c vÊn ®Ò r¾c rèi, ®Æc biÖt lµ khi doanh nghiÖp ph¶i lµm viÖc víi c¸n bé thuÕ vÒ viÖc x¸c
®Þnh thuÕ suÊt.
Mét thµnh viªn cña nhãm nghiªn cøu ®· ®Õn kh¶o s¸t t¹i mét phßng ®¨ng ký kinh doanh
®Ó t×m hiÓu vÒ quy tr×nh ®¨ng ký.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
24
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

32. Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ c¸c thñ tôc trong quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh
25
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
Hûíng dÉn ®Çy ®ñ vµ chi tiÕt vÒ quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®ûîc d¸n trªn tûêng trong
v¨n phßng cña Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. B¶n ph«-t« hûíng dÉn còng ®ûîc bµy b¸n cho ai
muèn mang ®i ®Ó ®äc kü h¬n víi gi¸ 20.000 VND mét bé (kho¶ng 1.25 ®« la Mü). Lµm
theo hûíng dÉn nµy lµ hoµn toµn cã thÓ hoµn tÊt hå s¬ ®¨ng ký kinh doanh mµ kh«ng cÇn
thuª dÞch vô chuyªn nghiÖp.
Khi chuÈn bÞ xong hå s¬ xin ®¨ng ký th× cÇn nép c¸n bé phô tr¸ch ®¨ng ký kinh doanh ë Së
KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. C¸n bé phô tr¸ch ®¨ng ký kinh doanh sÏ hÑn ngµy quay l¹i ®Ó th«ng
b¸o cho b¹n biÕt liÖu giÊy tê cña b¹n ®· hoµn tÊt chûa vµ cã chÝnh thøc ®ûîc chÊp nhËn hay
kh«ng. NÕu kh«ng cã vÊn ®Ò g×, b¹n cã thÓ nhËn chøng nhËn kinh doanh sau 15 ngµy.
LÖ phÝ ®¨ng ký chÝnh thøc vµ cã giÊy biªn nhËn lµ 200.000VND (kho¶ng 12.50 ®« la Mü)
vµ ph¶i thanh to¸n khi b¹n nhËn giÊy phÐp. Tuy nhiªn, nÕu cã vÊn ®Ò g× trong bé giÊy tê,
nh÷ng c¸n bé nµy sÏ yªu cÇu b¹n lËp mét bé hå s¬ míi vµ xin cÊp giÊy phÐp l¹i.
Chóng t«i cã nãi chuyÖn víi vµi ngûêi ë phßng ®¨ng ký. Mét ngûêi lµm viÖc cho mét c«ng
ty luËt nãi r»ng anh ta thûêng xuyªn ®Õn ®©y ®Ó gióp kh¸ch hµng ®¨ng ký kinh doanh.
Anh ta còng tû vÊn r»ng nÕu b¹n ®ûa chót tiÒn phong b× th× sù viÖc sÏ nhanh chãng
h¬n nhiÒu. NÕu kh«ng ®ûa tiÒn th× c¸n bé ®¨ng ký sÏ chØ ra lçi trong bé hå s¬. VÊn ®Ò
lµ ë chç c¸n bé nµy kh«ng chØ ra tÊt c¶ c¸c lçi cïng mét lóc nªn khi b¹n söa ®ûîc mét
lçi råi vµ tr×nh l¹i hå s¬ th× ngûêi c¸n bé nµy l¹i chØ ra mét lçi kh¸c. V× vËy b¹n cã thÓ
ph¶i lµm ®i lµm l¹i bé hå s¬ ®¨ng ký nhiÒu lÇn. H¬n n÷a ®«i khi lçi chØ lµ c¸c chi tiÕt
rÊt nhá, v× thÕ kh«ng ai cã thÓ ®¶m b¶o hoµn toµn ®ûîc r»ng hå s¬ ®· ®ûîc chuÈn bÞ
hoµn h¶o. §iÒu nµy thËm chÝ còng x¶y ra víi c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô lµm thñ tôc
®¨ng ký kinh doanh nhû c¸c c«ng ty luËt. Nhûng nÕu ®ûa tiÒn phong b×, c¸c c¸n bé
®¨ng ký sÏ thûêng dÔ dµng h¬n vµ sÏ chØ ra tÊt c¶ c¸c lçi trong bé giÊy tê ®¨ng ký ngay
lÇn ®Çu tiªn. (Anh ta kh«ng nãi tiÒn phong b× lµ bao nhiªu).
Mét ngûêi kh¸c còng ®ang xin ®iÒu chØnh Néi dung ®¨ng ký kinh doanh cña doanh nghiÖp
m×nh. ChÞ ta nãi r»ng chÞ ta cã thÓ xin chØnh söa nhanh chãng vµ ªm xu«i v× chÞ ta ®· lµm
vµi lÇn råi mÆc dï chÝnh chÞ ta còng kh«ng biÕt t¹i sao doanh nghiÖp m×nh cø ph¶i chØnh söa
giÊy phÐp kinh doanh 2-3 lÇn mçi n¨m. ChÞ lu«n kÑp 50.000 VND (kho¶ng 3,15 ®« la Mü)
vµo giÊy tê xin söa néi dung giÊy phÐp kinh doanh vµ c«ng viÖc dûêng nhû rÊt nhÑ nhµng.
Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ t¹i mét phßng ®¨ng ký kinh doanh
4.2 §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp
Sau khi cã giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh gèc, doanh nghiÖp cã thÓ b¾t ®Çu ®¨ng
ký con dÊu chÝnh thøc cña m×nh t¹i C¬ quan c«ng an ®Þa phû¬ng. Theo kh¶o s¸t cña chóng
t«i, qu¸ tr×nh lµm con dÊu kh¸ ®¬n gi¶n vµ thûêng mÊt kho¶ng tõ mét tuÇn ®Õn 10 ngµy.
Mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi r»ng hä ph¶i tr¶ tiÒn “phÝ kh«ng chÝnh thøc”

33. cho c¬ quan c«ng an, cßn mét sè kh¸c chØ ph¶i tr¶ lÖ phÝ chÝnh thøc th«i. Kh«ng doanh
nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nµo gÆp r¾c rèi khi lµm con dÊu. Tuy nhiªn mét sè doanh nghiÖp
cho r»ng kho¶ng thêi gian ®Ó lµm dÊu 10 ngµy lµ qu¸ dµi, ®Æc biÖt lµ v× doanh nghiÖp
kh«ng thÓ thùc hiÖn ®ûîc bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký (vÝ dô nhû ®¨ng ký
m· sè thuÕ) mµ kh«ng cã con dÊu doanh nghiÖp.
4.3 §¨ng ký m· sè thuÕ
Sau khi cã ®ûîc con dÊu th× doanh nghiÖp ®ã míi cã thÓ b¾t ®Çu xin ®¨ng ký m· sè thuÕ
ë Phßng ThuÕ n¬i mµ doanh nghiÖp ®Æt trô së. MÊt kho¶ng 15 ngµy míi nhËn ®ûîc m·
sè thuÕ, m· sè nµy dïng cho c¶ thuÕ VAT vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Còng gièng
nhû khi ®i ®¨ng ký dÊu doanh nghiÖp, ®a sè c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn ®Òu nãi
kh«ng gÆp khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký m¨ sè thuÕ. Tuy nhiªn vÉn cã kho¶ng 6%
c¸c doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒu tra kh«ng hµi lßng víi tiÕn tr×nh nµy, v× hä ®· ph¶i ®i ®Õn
phßng thuÕ vµi lÇn vµ còng ph¶i tr¶ tiÒn “phÝ kh«ng chÝnh thøc” cho xong viÖc. Tuy nhiªn
kh«ng doanh nghiÖp nµo nhí ®ûîc c¸c chi tiÕt râ rµng. Mét gi¸m ®èc ®ûîc pháng vÊn ®·
m« t¶ qu¸ tr×nh nµy lµ ‘phøc t¹p vµ mÊt nhiÒu thêi gian’. C« ta tr¶ mét kho¶n “phÝ kh«ng
chÝnh thøc” nhá cho nh©n viªn phô tr¸ch c«ng viÖc nµy, nhûng cho r»ng thÕ lµ b×nh
thûêng. C« ta nãi thªm:
Hä yªu cÇu chóng t«i quay ®i quay l¹i nhiÒu lÇn. Sau ®ã chóng t«i kÝn ®¸o ®ûa
phong b× cho hä. Kh«ng nhiÒu, vµ mäi viÖc xong xu«i. B¹n biÕt ®Êy, ®©y lµ luËt bÊt
thµnh v¨n. Khi gi¶i quyÕt nh÷ng thñ tôc nhû thÕ nµy, b¹n ph¶i cã ®Çu ãc nhanh
nh¹y vµ linh ho¹t. Chóng t«i quan t©m ®Õn viÖc lµm ¨n nhiÒu h¬n nªn nh÷ng thñ
tôc nhû thÕ nµy chØ lµ nh÷ng viÖc ®¬n gi¶n cÇn ph¶i lµm. Chóng t«i nghÜ kh«ng cÇn
ph¶i coi ®ã lµ vÊn ®Ò. Chóng t«i còng muèn gi÷ quan hÖ tèt víi hä bëi sau nµy hä
cßn qu¶n lý thuÕ cña chóng t«i. Vµ t«i nghÜ lµm thÕ còng ph¶i th«i. B¹n biÕt ®Êy
nÕu hä chØ tr«ng chê vµo lû¬ng th«i th× hä h¼n sÏ rÊt nghÌo. Do ®ã, chi mét Ýt tiÒn
cho hä ch¼ng sao c¶. §iÒu nµy còng gièng nhû tÆng mét mãn quµ ®Ó c¶m ¬n hä.
4.4 Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”
Theo kh¶o s¸t cña chóng t«i th× c¸c thñ tôc liªn quan ®Õn viÖc mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”
®Çu tiªn ®«i khi rÊt phøc t¹p vµ khã chÞu. ThËm chÝ gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp nhiÒu khi
ph¶i ®Õn gÆp trùc tiÕp c¸c c¸n bé phßng thuÕ trong lÇn ®Çu mua quyÓn “hãa ®¬n ®á”. MÆc
dï c¸c thñ tôc nµy ®· ®ûîc coi lµ ®· c¶i thiÖn trûíc khi chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøu
nµy nhûng vÉn cßn rÊt phøc t¹p. Lý do chñ yÕu gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy lµ ®Ó cè g¾ng tr¸nh
b¸n hãa ®¬n ®á cho c¸c doanh nghiÖp “ma”, c¸n bé phßng thuÕ ph¶i mÊt thêi gian ®Ó ch¾c
ch¾n r»ng hä kh«ng ph¸t hµnh c¸c quyÓn “hãa ®¬n ®á” cho nh÷ng ngûêi xin ®¨ng ký bÊt
chÝnh. Kho¶ng mét nöa sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho biÕt hä ®· tr¶ mét kho¶n
“phÝ kh«ng chÝnh thøc” ®Ó mäi viÖc diÔn ra xu«n sÎ. TÊt c¶ ®Òu nghÜ r»ng ®ã lµ ®iÒu hiÓn
nhiªn vµ kh«ng cho r»ng kho¶n tiÒn ®ã lµ ®¸ng kÓ.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
26
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20

34. Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ c¸c thñ tôc trong quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh
27
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
C«ng ty luËt A ®ûîc thµnh lËp vµo n¨m 2001 ë Hµ Néi vµ chuyªn cung cÊp c¸c dÞch vô tû
vÊn ph¸p lý cho c¸c doanh nghiÖp. TÝnh ®Õn nay, c«ng ty ®· phôc vô kho¶ng 1.800 kh¸ch
hµng, hÇu hÕt trong c¸c lÜnh vùc nhû ®¨ng ký kinh doanh, söa ®æi ®¨ng ký kinh doanh, b¶n
quyÒn vµ c¸c vÊn ®Ò vÒ nh·n hiÖu hµng hãa, v.v... Ngoµi viÖc gióp rÊt nhiÒu doanh nghiÖp
míi ®¨ng ký, c«ng ty luËt nµy cßn lµm dÞch vô thñ tôc chÝnh thøc gi¶i thÓ cho kho¶ng 30
doanh nghiÖp vµ lµm thñ tôc t¹m thêi dõng ho¹t ®éng cho 5 doanh nghiÖp. C«ng ty nµy cã
kho¶ng 15 nh©n viªn lµm viÖc t¹i Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn.
Trong qu¸ tr×nh cung cÊp dÞch vô, c«ng ty luËt A ®· nhËn ra rÊt nhiÒu khã kh¨n mµ c¸c
doanh nghiÖp gÆp ph¶i khi ®¨ng ký kinh doanh. VÒ ®¨ng ký tªn doanh nghiÖp, NghÞ ®Þnh
3 cho phÐp trïng lÆp tªn ë c¸c tØnh kh¸c nhau trong khi ®ã NghÞ ®Þnh 54 l¹i cÊm. Ngoµi ra,
viÖc x¸c ®Þnh tõ nµo vµ c¸c ch÷ viÕt t¾t nµo kh«ng ®ûîc phÐp ®ûa vµo tªn doanh nghiÖp vÉn
mËp mê, t¹o khe hë cho c¸c c¸n bé phßng ®¨ng ký doanh nghiÖp cña c¸c Së KH-§T tr×
ho·n qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Mét chñ doanh nghiÖp míi còng kh¼ng ®Þnh r»ng chÞ ta kh«ng
®ûîc phÐp sö dông tõ nûíc ngoµi hay tõ tù ph¸t minh ra lµm tªn chÝnh thøc cho doanh
nghiÖp cho dï c¸c hûíng dÉn, quy ®Þnh ®Òu kh«ng c¶n trë g× ®iÒu nµy.
Còng theo c«ng ty luËt A, c¸c quy ®Þnh hµnh chÝnh vµ ph¸p lý ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ
kinh doanh nhÊt ®Þnh còng chûa râ rµng. VÝ dô c¸c ho¹t ®éng tû vÊn luËt mét phÇn lµ do
Së KH-§T qu¶n lý theo LuËt Doanh NghiÖp, mét phÇn lµ do Bé Tû Ph¸p qu¶n lý. Theo
c«ng ty luËt nµy, c¸c c¸n bé ë mét sè Së KH-§T yªu cÇu khi ®¨ng ký xuÊt tr×nh thªm mét
sè giÊy tê (mµ LuËt Doanh NghiÖp kh«ng yªu cÇu). VÝ dô nhû phßng ®¨ng ký kinh doanh
ë mét quËn cña Hµ Néi yªu cÇu xuÊt tr×nh b¶n copy cña hîp ®ång v¨n phßng. Ngay gi÷a
c¸c c¸n bé phßng ®¨ng ký cã vÎ còng lÉn lén khi ph©n biÖt gi÷a c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u
h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn, dÉn ®Õn nh÷ng yªu cÇu vÒ giÊy tê kh«ng cÇn thiÕt.
Theo quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A, phÇn g©y phiÒn hµ nhiÒu nhÊt trong qu¸ tr×nh xin ®¨ng
ký trûíc khi ho¹t ®éng lµ viÖc xin m· sè thuÕ. ThËm chÝ theo luËt, phßng thuÕ kh«ng ®ûîc
yªu cÇu thªm bÊt kú tµi liÖu nµo vµ ph¶i cÊp m¨ sè thuÕ cho bÊt kú doanh nghiÖp nµo míi
®ûîc Së KH-§T cho ®¨ng ký - qu¸ tr×nh nµy cã thÓ ®¬n gi¶n h¬n nÕu xö lý b»ng mét phÇn
mÒm phï hîp- nhûng phßng thuÕ thûêng kÐo dµi qu¸ tr×nh nµy, trung b×nh mÊt kho¶ng 15
ngµy míi cÊp m· sè thuÕ. (Tuy nhiªn, trong nh÷ng trûêng hîp ®ûa quµ c¸p c¸ nh©n cho c¸c
c¸n bé phô tr¸ch kh©u nµy th× cã thÓ ®ûîc cÊp m· sè thuÕ ngay trong ngµy lµm viÖc.) Ngoµi
ra, phßng thuÕ còng cßn yªu cÇu xuÊt tr×nh hîp ®ång thuª v¨n phßng vµ c¸c giÊy tê chøng
minh quyÒn sö dông ®Êt, ®· thanh to¸n hÕt c¸c kho¶n thuÕ ®Êt. Nhûng hiÖn t¹i kho¶ng tõ 75
®Õn 80% nhµ ë Hµ Néi vµ c¸c vïng l©n cËn kh«ng ®¸p øng ®ûîc ®iÒu kiÖn nµy.
Nhû vËy, toµn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký kinh doanh theo nhû m« t¶ ë trªn cã thÓ mÊt tõ 45
®Õn 60 ngµy, trong khi ®¸ng lÏ ra chØ cÇn mÊt tæng céng lµ h¬n 10 ngµy ®Ó hoµn tÊt, tõ viÖc
xin vµ nhËn giÊy phÐp kinh doanh ®Õn viÖc xin ®ûîc m· sè thuÕ.
VÒ viÖc chÝnh thøc gi¶i thÓ doanh nghiÖp, c«ng ty luËt A cho r»ng khã kh¨n lín nhÊt lµ yªu
cÇu doanh nghiÖp ph¶i hoµn tÊt quyÕt to¸n lÇn cuèi víi c¬ quan thuÕ trûíc khi gi¶i thÓ. C¸c
quy ®Þnh hiÖn hµnh kh«ng quy ®Þnh giíi h¹n thêi gian mµ c¸n bé thuÕ cÇn hoµn tÊt thñ tôc
nµy cho doanh nghiÖp nªn mét sè c¸n bé phßng thuÕ tr× ho·n viÖc quyÕt to¸n thuÕ lÇn cuèi
nµy khi hä kh«ng thÊy cã lîi Ých c¸ nh©n.
Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A

35. Nãi tãm l¹i, mÆc dï qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ®· ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ ®a sè c¸c
doanh nghiÖp ®Òu cã vÎ hµi lßng víi qu¸ tr×nh nµy, vÉn cßn mét sè kh©u cã thÓ c¶i thiÖn
®ûîc. Thêi gian ®Ó xin giÊy phÐp thµnh lËp cho mét doanh nghiÖp míi vÉn cßn qu¸ dµi
so víi tiªu chuÈn quèc tÕ. C¸c thñ tôc hiÖn t¹i cã thÓ ®ûîc ®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp c¸c
doanh nghiÖp cã thÓ ®ång thêi xin ®¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp, m· sè thuÕ vµ hãa ®¬n
mua b¸n ®Ó rót ng¾n toµn bé thêi gian ®¨ng ký. C¸c thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ cã
hûíng dÉn râ rµng cã thÓ gãp phÇn lµm cho c¸c kho¶n “phÝ kh«ng chÝnh thøc” bít phæ
biÕn h¬n.
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n
28
Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20
Doanh nghiÖp X lµ mét c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã trô së t¹i Hµ Néi vµ ®· chÝnh thøc
thµnh lËp vµo th¸ng 7 n¨m 2002. Doanh nghiÖp nµy tuyªn bè kinh doanh ®a d¹ng, tõ b¸n
lÎ xe m¸y vµ kinh doanh hãa chÊt ®Õn viÖc kinh doanh nhµ hµng. Doanh nghiÖp X do mét
gia ®×nh kinh doanh xe m¸y ®· nhiÒu n¨m nay thµnh lËp vµ ®¨ng ký kinh doanh lÇn ®Çu
vµo n¨m 1995.
¤ng X, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh cña doanh nghiÖp X, nãi r»ng «ng nhËn giÊy phÐp kinh doanh
vµ m· sè thuÕ vµo n¨m 2002 mét c¸ch rÊt thuËn lîi. Tuy nhiªn, «ng vÉn chûa mua ®ûîc
quyÓn hãa ®¬n ®á. Theo «ng X, lý do cã thÓ lµ v× cã qu¸ nhiÒu doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký
cïng ®Þa chØ víi doanh nghiÖp X, vµ do ®ã phßng thuÕ ng¹i r»ng doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng
gian lËn hãa ®¬n. Nhûng «ng X còng nghi ngê r»ng vÊn ®Ò cã thÓ lµ do «ng kh«ng cho c¸n
bé phßng thuÕ tiÒn.
§i¹ chØ doanh nghiÖp X còng lµ ®i¹ chØ cöa hµng vµ v¨n phßng cña doanh nghiÖp Y - mét
c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n kh¸c. Thùc tÕ, «ng X nãi r»ng «ng b¸n ®ûîc kho¶ng 2.000 xe
m¸y mçi n¨m. Khi chóng t«i ®Õn, cã kho¶ng 30 chiÕc xe Honda míi dùng trong cöa hµng
vµ c«ng viÖc lµm ¨n cã vÎ rÊt s«i ®éng. Theo «ng X - «ng ®ång thêi cã cæ phÇn trong c¶
doanh nghiÖp X vµ doanh nghiÖp Y), th× ngoµi doanh nghiÖp Y, gia ®×nh «ng cßn ®¨ng ký
thªm 5 doanh nghiÖp n÷a còng ë cïng ®i¹ chØ, mçi doanh nghiÖp lµ cña mét thµnh viªn
kh¸c nhau trong gia ®×nh (mÆc dï chóng t«i chØ cã thÓ t×m thÊy hai Doanh nghiÖp X vµ
Doanh nghiÖp Y trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN). Së dÜ cã viÖc nhû vËy lµ do gia ®×nh
muèn ph©n chia râ rµng tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých gi÷a c¸c anh chÞ em trong gia ®×nh ®Ó tr¸nh
c¸c tranh chÊp trong gia ®×nh.
Trªn thùc tÕ, Doanh nghiÖp X kh«ng hÒ ho¹t ®éng. ThËm chÝ c¶ tªn doanh nghiÖp còng
kh«ng ®ûîc treo ë trûíc trô së. Tuy nhiªn theo luËt th× doanh nghiÖp nµy l¹i tån t¹i vµ chñ
cña nã vÉn tr¶ thuÕ m«n bµi hµng n¨m ®Ó duy tr× giÊy phÐp. Lý do ®Ó chñ doanh nghiÖp
kh«ng gi¶i thÓ doanh nghiÖp X lµ v× hä coi thuÕ m«n bµi kh«ng ®¸ng kÓ vµ vÉn hy väng mét
ngµy nµo ®ã hä cã thÓ mua ®ûîc quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Ó cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng.
Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vµ Y