SlideShare une entreprise Scribd logo

Contenu connexe

Tendances (13)

Luân hồi du kí tập 2
Luân hồi du kí   tập 2Luân hồi du kí   tập 2
Luân hồi du kí tập 2
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 1
Đường Về Xứ Phật - Tập 1Đường Về Xứ Phật - Tập 1
Đường Về Xứ Phật - Tập 1
 
địA ngục du ký tập 2
địA ngục du ký   tập 2địA ngục du ký   tập 2
địA ngục du ký tập 2
 
Dvxp t04-edit-07-3-2013- THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp t04-edit-07-3-2013- THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp t04-edit-07-3-2013- THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp t04-edit-07-3-2013- THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 2
Đường Về Xứ Phật - Tập 2Đường Về Xứ Phật - Tập 2
Đường Về Xứ Phật - Tập 2
 
Bồ Đề Chánh Đạo Bồ Tát Giới Luận (Thích Tịnh Nghiêm)
Bồ Đề Chánh Đạo Bồ Tát Giới Luận (Thích Tịnh Nghiêm)Bồ Đề Chánh Đạo Bồ Tát Giới Luận (Thích Tịnh Nghiêm)
Bồ Đề Chánh Đạo Bồ Tát Giới Luận (Thích Tịnh Nghiêm)
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 4
Đường Về Xứ Phật - Tập 4Đường Về Xứ Phật - Tập 4
Đường Về Xứ Phật - Tập 4
 
Nhung buctamthu1 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Nhung buctamthu1 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCNhung buctamthu1 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Nhung buctamthu1 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Nhân gian du ký
Nhân gian du kýNhân gian du ký
Nhân gian du ký
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 9
Đường Về Xứ Phật - Tập 9Đường Về Xứ Phật - Tập 9
Đường Về Xứ Phật - Tập 9
 
Dvxp t07-edit-07-3-2013 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp t07-edit-07-3-2013 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp t07-edit-07-3-2013 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp t07-edit-07-3-2013 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
So tu vi duoi mat khoa hoc
So tu vi duoi mat khoa hocSo tu vi duoi mat khoa hoc
So tu vi duoi mat khoa hoc
 
Luân hồi du kí tập 1
Luân hồi du kí   tập 1Luân hồi du kí   tập 1
Luân hồi du kí tập 1
 

En vedette

Tài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệp
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệpTài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệp
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệpVũ Nguyên
 
Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vn
Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vnDang ky va thanh lap doanh nghiep o vn
Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vnVũ Nguyên
 
Bt chien luoc canh tranh
Bt chien luoc canh tranhBt chien luoc canh tranh
Bt chien luoc canh tranhVũ Nguyên
 
Bài 3 marketing mix
Bài 3   marketing mixBài 3   marketing mix
Bài 3 marketing mixVũ Nguyên
 
PR trong doanh nghiệp
PR trong doanh nghiệpPR trong doanh nghiệp
PR trong doanh nghiệpVũ Nguyên
 
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vị
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vịTài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vị
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vịVũ Nguyên
 

En vedette (9)

Dorje shugden comic
Dorje shugden comicDorje shugden comic
Dorje shugden comic
 
Tuyển CTV
Tuyển CTVTuyển CTV
Tuyển CTV
 
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệp
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệpTài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệp
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 1 : marketing trong doanh nghiệp
 
Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vn
Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vnDang ky va thanh lap doanh nghiep o vn
Dang ky va thanh lap doanh nghiep o vn
 
songthien
songthiensongthien
songthien
 
Bt chien luoc canh tranh
Bt chien luoc canh tranhBt chien luoc canh tranh
Bt chien luoc canh tranh
 
Bài 3 marketing mix
Bài 3   marketing mixBài 3   marketing mix
Bài 3 marketing mix
 
PR trong doanh nghiệp
PR trong doanh nghiệpPR trong doanh nghiệp
PR trong doanh nghiệp
 
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vị
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vịTài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vị
Tài liệu cao học kinh tế- Bài 2 :định vị
 

Similaire à phutroVongLinh

Đường Về Xứ Phật - Tập 3
Đường Về Xứ Phật - Tập 3Đường Về Xứ Phật - Tập 3
Đường Về Xứ Phật - Tập 3Nthong Ktv
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 5
Đường Về Xứ Phật - Tập 5Đường Về Xứ Phật - Tập 5
Đường Về Xứ Phật - Tập 5Nthong Ktv
 
Truyền thuyết Bồ Tát Quán Thế Âm
Truyền thuyết Bồ Tát Quán Thế ÂmTruyền thuyết Bồ Tát Quán Thế Âm
Truyền thuyết Bồ Tát Quán Thế ÂmPhật Ngôn
 
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mêBí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mêTrieu Dangquoc
 

Similaire à phutroVongLinh (20)

Gioi duclamnguoi 1-10722
Gioi duclamnguoi 1-10722Gioi duclamnguoi 1-10722
Gioi duclamnguoi 1-10722
 
Gioi duclamnguoi 1-10722 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Gioi duclamnguoi 1-10722 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCGioi duclamnguoi 1-10722 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Gioi duclamnguoi 1-10722 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Dvxp t06-edit-07-3-2013
Dvxp t06-edit-07-3-2013Dvxp t06-edit-07-3-2013
Dvxp t06-edit-07-3-2013
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 3
Đường Về Xứ Phật - Tập 3Đường Về Xứ Phật - Tập 3
Đường Về Xứ Phật - Tập 3
 
Dvxp09 xuatban 08_2
Dvxp09 xuatban 08_2Dvxp09 xuatban 08_2
Dvxp09 xuatban 08_2
 
Dvxp09 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp09 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp09 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp09 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Dvxp09 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp09 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp09 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp09 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Dvxp09 xuatban 08
Dvxp09 xuatban 08Dvxp09 xuatban 08
Dvxp09 xuatban 08
 
Đường Về Xứ Phật - Tập 5
Đường Về Xứ Phật - Tập 5Đường Về Xứ Phật - Tập 5
Đường Về Xứ Phật - Tập 5
 
Dvxp05 xuatban 07
Dvxp05 xuatban 07Dvxp05 xuatban 07
Dvxp05 xuatban 07
 
Dvxp05 xuatban 07 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp05 xuatban 07 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp05 xuatban 07 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp05 xuatban 07 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Truyền thuyết Bồ Tát Quán Thế Âm
Truyền thuyết Bồ Tát Quán Thế ÂmTruyền thuyết Bồ Tát Quán Thế Âm
Truyền thuyết Bồ Tát Quán Thế Âm
 
Bí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mêBí mật cảm hứng và say mê
Bí mật cảm hứng và say mê
 
Dvxp08 xuatban 08_2
Dvxp08 xuatban 08_2Dvxp08 xuatban 08_2
Dvxp08 xuatban 08_2
 
Dvxp08 xuatban 08
Dvxp08 xuatban 08Dvxp08 xuatban 08
Dvxp08 xuatban 08
 
Dvxp08 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp08 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp08 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp08 xuatban 08 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Dvxp08 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp08 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠCDvxp08 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Dvxp08 xuatban 08_2 - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Pg co duongloirieng - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Pg co duongloirieng - THẦY THÍCH THÔNG LẠCPg co duongloirieng - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
Pg co duongloirieng - THẦY THÍCH THÔNG LẠC
 
Pg co duongloirieng
Pg co duongloiriengPg co duongloirieng
Pg co duongloirieng
 
Duong loirieng
Duong loiriengDuong loirieng
Duong loirieng
 

Plus de Vũ Nguyên

DPO_Đào tạo thành viên_mem
DPO_Đào tạo thành viên_memDPO_Đào tạo thành viên_mem
DPO_Đào tạo thành viên_memVũ Nguyên
 
Lich dao tao thang 2-2011 DPO
Lich dao tao thang 2-2011 DPOLich dao tao thang 2-2011 DPO
Lich dao tao thang 2-2011 DPOVũ Nguyên
 
BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1
BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1
BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1Vũ Nguyên
 
[DPO] Nội quy Phòng Marketing
[DPO] Nội quy Phòng Marketing[DPO] Nội quy Phòng Marketing
[DPO] Nội quy Phòng MarketingVũ Nguyên
 
Phiếu thăm dò ý kiến khách hàng
Phiếu thăm dò ý kiến khách hàngPhiếu thăm dò ý kiến khách hàng
Phiếu thăm dò ý kiến khách hàngVũ Nguyên
 
Truyen thong DPO_Forum seedingx
Truyen thong DPO_Forum seedingxTruyen thong DPO_Forum seedingx
Truyen thong DPO_Forum seedingxVũ Nguyên
 
Hạnh phúc là điều có thật
Hạnh phúc là điều có thậtHạnh phúc là điều có thật
Hạnh phúc là điều có thậtVũ Nguyên
 
Buổi họp ngày 27/9/2011
Buổi họp ngày 27/9/2011Buổi họp ngày 27/9/2011
Buổi họp ngày 27/9/2011Vũ Nguyên
 
Ý tưởng kinh doanh
Ý tưởng kinh doanhÝ tưởng kinh doanh
Ý tưởng kinh doanhVũ Nguyên
 
Outline DPO System
Outline DPO SystemOutline DPO System
Outline DPO SystemVũ Nguyên
 
Thông báo điều chỉnh giá sản phẩm
Thông báo điều chỉnh giá sản phẩmThông báo điều chỉnh giá sản phẩm
Thông báo điều chỉnh giá sản phẩmVũ Nguyên
 
Tổng kết truyền thông forum-seeding
Tổng kết truyền thông forum-seedingTổng kết truyền thông forum-seeding
Tổng kết truyền thông forum-seedingVũ Nguyên
 
Khung hoạt động điều hành dự án online trên forum
Khung hoạt động điều hành dự án online trên forumKhung hoạt động điều hành dự án online trên forum
Khung hoạt động điều hành dự án online trên forumVũ Nguyên
 
DSlienlac-D06CN(1-5-07)
DSlienlac-D06CN(1-5-07)DSlienlac-D06CN(1-5-07)
DSlienlac-D06CN(1-5-07)Vũ Nguyên
 
hop dong thue nha DPO _ ok
hop dong thue nha DPO _ okhop dong thue nha DPO _ ok
hop dong thue nha DPO _ okVũ Nguyên
 

Plus de Vũ Nguyên (20)

DPO_Đào tạo thành viên_mem
DPO_Đào tạo thành viên_memDPO_Đào tạo thành viên_mem
DPO_Đào tạo thành viên_mem
 
Lich dao tao thang 2-2011 DPO
Lich dao tao thang 2-2011 DPOLich dao tao thang 2-2011 DPO
Lich dao tao thang 2-2011 DPO
 
BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1
BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1
BẢNG GIÁ ÁO PHÔNG DPO 5.1
 
[DPO] Nội quy Phòng Marketing
[DPO] Nội quy Phòng Marketing[DPO] Nội quy Phòng Marketing
[DPO] Nội quy Phòng Marketing
 
website amodern
website amodernwebsite amodern
website amodern
 
phongsinh
phongsinhphongsinh
phongsinh
 
Phiếu thăm dò ý kiến khách hàng
Phiếu thăm dò ý kiến khách hàngPhiếu thăm dò ý kiến khách hàng
Phiếu thăm dò ý kiến khách hàng
 
Truyen thong DPO_Forum seedingx
Truyen thong DPO_Forum seedingxTruyen thong DPO_Forum seedingx
Truyen thong DPO_Forum seedingx
 
ADSL_training
ADSL_trainingADSL_training
ADSL_training
 
Hạnh phúc là điều có thật
Hạnh phúc là điều có thậtHạnh phúc là điều có thật
Hạnh phúc là điều có thật
 
Buổi họp ngày 27/9/2011
Buổi họp ngày 27/9/2011Buổi họp ngày 27/9/2011
Buổi họp ngày 27/9/2011
 
Ý tưởng kinh doanh
Ý tưởng kinh doanhÝ tưởng kinh doanh
Ý tưởng kinh doanh
 
vaothien
vaothienvaothien
vaothien
 
8_dieu_may_man
8_dieu_may_man8_dieu_may_man
8_dieu_may_man
 
Outline DPO System
Outline DPO SystemOutline DPO System
Outline DPO System
 
Thông báo điều chỉnh giá sản phẩm
Thông báo điều chỉnh giá sản phẩmThông báo điều chỉnh giá sản phẩm
Thông báo điều chỉnh giá sản phẩm
 
Tổng kết truyền thông forum-seeding
Tổng kết truyền thông forum-seedingTổng kết truyền thông forum-seeding
Tổng kết truyền thông forum-seeding
 
Khung hoạt động điều hành dự án online trên forum
Khung hoạt động điều hành dự án online trên forumKhung hoạt động điều hành dự án online trên forum
Khung hoạt động điều hành dự án online trên forum
 
DSlienlac-D06CN(1-5-07)
DSlienlac-D06CN(1-5-07)DSlienlac-D06CN(1-5-07)
DSlienlac-D06CN(1-5-07)
 
hop dong thue nha DPO _ ok
hop dong thue nha DPO _ okhop dong thue nha DPO _ ok
hop dong thue nha DPO _ ok
 

phutroVongLinh

  • 1. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE DIEÄU HAÏNH GIAO TRINH Vieät dòch NGUYEÃN MINH TIEÁN hieäu ñính vaø giôùi thieäu PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Nhöõng ñieàu caàn bieát ñeå giuùp ñôõ ngöôøi thaân trong giaây phuùt laâm chung, vaø ñeå chuaån bò saün saøng cho caùi cheát cuûa chính mình NHAØ XUAÁT BAÛN THÔØI ÑAÏI
  • 2. LÔØI GIÔÙI THIEÄU Toâi nhaän ñöôïc baûn Vieät dòch naøy nhö moät moùn quaø hoaøn toaøn mang tính caùch caù nhaân, nghóa laø ñöôïc göûi ñeán cho rieâng toâi, töø moät ngöôøi baïn hieän ñang soáng nôi Kinh ñoâ AÙnh saùng - Paris, Phaùp quoác. Toâi ñaõ heát söùc vui möøng, vì noäi dung baûn dòch chính laø nhöõng gì toâi ñang khao khaùt tìm kieám töø nhieàu naêm qua. Khi toâi vieát nhöõng doøng naøy thì cha toâi ñaõ böôùc vaøo naêm thöù 88 cuûa cuoäc ñôøi, vaø meï toâi vöøa sang tuoåi 81. Caû hai vò tuy vaãn coøn khoûe maïnh, nhöng laø caùi khoûe maïnh raát mong manh cuûa tuoåi giaø, vaø khoâng coù baát cöù lyù do naøo ñeå toâi coù theå tin ñöôïc - duø raát muoán nhö theá - laø caùc vò seõ coøn ôû laïi laâu daøi vôùi toâi. Söï thaät laø trong haøng chuïc naêm qua toâi vaãn luoân thao thöùc traên trôû veà ngaøy ra ñi cuûa caùc vò. Laø Phaät töû, toâi khoâng heà traùnh neù söï thaät neân vaãn luoân tìm kieám moät phöông thöùc naøo ñoù ñeå coù theå ñoái maët vaø chuaån bò thaät toát cho nhöõng ngaøy cuoái cuûa cha meï mình, nhaát laø trong yù nghóa tinh thaàn. Hôn theá nöõa, chính baûn thaân toâi cuõng ñaõ hôn moät laàn coù theå goïi laø “trôû veà töø coõi cheát”, neân toâi coù theå caûm nhaän saâu saéc leõ voâ thöôøng moät caùch cuï theå vaø taát yeáu nhö nhöõng gì maét thaáy tai nghe chöù khoâng nhö moät lyù thuyeát tröøu töôïng coù ñöôïc qua suy töôûng. Moãi ngaøy toâi luoân töï nhaéc nhôû mình veà moät söï ra 5
  • 3. ñi coù theå vaøo baát cöù luùc naøo. Vì theá, caâu hoûi tröôùc tieân cuûa toâi trong ngaøy bao giôø cuõng laø: “Ñieàu gì caàn thieát nhaát phaûi laøm neáu hoâm nay laø ngaøy cuoái cuûa ñôøi mình?” Vaø taäp saùch naøy ñaõ ñeán vôùi toâi trong taâm traïng nhö theá ñoù. Vì vaäy, chæ rieâng caùi töïa ñeà cuûa noù cuõng ñaõ ñuû cuoán huùt toâi roài! Thaät ra thì caùch ñaây nhieàu naêm toâi ñaõ töøng chuyeån dòch vaø bình giaûi quyeån Töû thö (Bardo Thődol) noåi tieáng cuûa Phaät giaùo Taây Taïng.1 Taát nhieân laø toâi khoâng coù vaø cuõng khoâng ñuû khaû naêng ñoïc nguyeân baûn tieáng Taây Taïng, neân ñaõ söû duïng baûn dòch Anh ngöõ coù töïa ñeà “The Tibetan Book of the Death” cuûa Lama Kazi Dawa Samdup. Tuy vaäy, toâi tin chaéc laø mình khoâng ñeán noãi boû soùt baát cöù noäi dung quan troïng naøo cuûa taäp saùch, vì maáy naêm sau khi coù dòp tieáp xuùc vôùi baûn luaän giaûng Anh ngöõ “Death, Intermediate State and Rebirth in Tibetan Buddhism” cuûa Ñaïi sö Lati Rinbochay thì toâi nhaän ra nhöõng gì mình ñaõ hieåu ñöôïc qua baûn dòch cuoán Töû thö cuõng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi lôøi daïy cuûa Ñaïi sö. Maëc duø vaäy, toâi khoâng nghó laø taát caû Phaät töû Vieät Nam, chaúng haïn nhö cha meï toâi, coù theå deã daøng tieáp nhaän nhöõng yù töôûng ñöôïc trình baøy trong Töû thö. Noùi cho cuøng, neáu chöa coù ñöôïc moät neàn taûng hieåu bieát nhaát ñònh veà Phaät giaùo Taây Taïng cuõng nhö moät ñöùc tin vöõng chaéc - thaäm chí laø tuyeät ñoái - vaøo nhöõng gì ñöôïc thuyeát daïy trong Töû thö, thì ngöôøi ñoïc seõ raát khoù loøng tieáp nhaän 1 Ñoäc giaû coù theå tìm ñoïc “Ngöôøi cheát ñi veà ñaâu” - Baûn Vieät dòch cuûa Nguyeân Chaâu - Nguyeãn Minh Tieán, NXB Vaên hoùa Thoâng tin, 2005,. 6
  • 4. ñöôïc nhöõng yù nghóa tuy raát saâu xa nhöng heát söùc tröøu töôïng vaø coâ ñoïng ñöôïc chuyeån taûi trong ñoù. Ñaây cuõng chính laø lyù do vì sao trong moät quaõng thôøi gian daøi raát laâu tröôùc ñaây taäp saùch naøy khoâng ñöôïc phoå bieán roäng raõi maø chæ daønh rieâng cho caùc vò haønh giaû, caùc baäc thaày ñang ñaûm nhieäm vieäc phuø trôï, giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi laâm chung hoaëc vöøa môùi qua ñôøi. Nhöng vieäc tieáp nhaän noäi dung taäp saùch “Phuø trôï ngöôøi laâm chung” naøy laïi laø moät ñieàu hoaøn toaøn khaùc, maëc duø noù cuõng ñöôïc thuyeát giaûng bôûi moät vò Ñaïi sö thuoäc Phaät giaùo Taây Taïng vaø cuõng noùi veà cuøng moät chuû ñeà nhö quyeån Töû thö. Töø khi baét ñaàu ñoïc nhöõng doøng ñaàu tieân, toâi ñaõ haàu nhö khoâng theå rôøi maét ra cho ñeán nhöõng doøng cuoái cuøng. Toâi nhö ngöôøi ñang trong côn khaùt chaùy boûng voäi vaøng uoáng laáy töøng nguïm nöôùc trong maùt ñoå xuoáng töø côn möa Phaùp naøy. Vaø laï luøng thay, laø moät ngöôøi tu taäp theo phaùp moân Tònh ñoä, laàn ñaàu tieân toâi baát ngôø nhaän ra raèng nhöõng ñieàu ñöôïc thuyeát giaûng ôû ñaây laø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi giaùo lyù Tònh ñoä maø toâi ñaõ töøng ñöôïc bieát. Noùi caùch khaùc, theo nhaän thöùc cuûa rieâng toâi thì taäp saùch naøy coù theå xem nhö caàu noái quan troïng giöõa nhöõng phaàn giaùo phaùp veà söï cheát trong Phaät giaùo Taây Taïng vôùi phaùp moân Tònh ñoä voán voâ cuøng quen thuoäc vôùi ña soá Phaät töû Vieät Nam. Qua taäp saùch naøy, ngöôøi ñoïc coù theå nhaän ra nhöõng khaùc bieät trong caùch bieåu ñaït cuûa hai neàn giaùo phaùp, nhöng thöïc söï laø hoaøn toaøn töông ñoàng veà maët noäi dung, yù nghóa. 7
  • 5. Vì theá, ñieàu tröôùc tieân toâi nghó ñeán sau khi ñoïc xong baûn Vieät dòch saùch naøy laø phaûi laøm sao chia seû Phaùp baûo naøy ñeán vôùi taát caû moïi ngöôøi. Hoan hyû thay, dòch giaû laø chò Dieäu Haïnh Giao Trinh (Paris, Phaùp quoác) ñaõ taùn thaønh yù ñònh cuûa toâi vaø heát loøng khuyeán trôï. Chò ñaõ kính caån trình leân Ñaïi sö Dagpo Rinpoche yù ñònh naøy vaø ñöôïc ngaøi hoan hyû chuaån thuaän. Töø ñoù, chuùng toâi ñaõ cuøng nhau noã löïc laøm vieäc ñeå coù theå sôùm giôùi thieäu baûn dòch naøy ñeán vôùi ñoäc giaû. Thaät ra, nhöõng lôøi daïy maø Ñaïi sö ñaõ ban ra laø heát söùc hoaøn chænh. Nhöng vì toaøn boä noäi dung naøy ñöôïc ñöa ra trong caùc Phaùp hoäi khaùc nhau, daønh cho moät soá thính chuùng nhaát ñònh, neân caùch trình baøy taát nhieân coù phaàn khaùc vôùi moät quyeån saùch. Ñaïi sö hoaøn toaøn khoâng coù yù ñònh bieân soaïn moät quyeån saùch, vaø vieäc ghi cheùp laïi noäi dung ñeå roài chuyeån dòch, in aán vaø phoå bieán laø nhöõng vieäc tuøy duyeân maø phaùt sinh, khoâng naèm trong chuû ñích ban ñaàu cuûa ngöôøi thuyeát giaûng. Tuy vaäy, Ngaøi ñaõ heát söùc hoan hyû taùn trôï khi bieát ñöôïc vieäc laøm cuûa chuùng toâi, vaø thaäm chí ñaõ daønh thôøi gian chuù nguyeän cho coâng vieäc cuûa chuùng toâi luoân ñöôïc thuaän lôïi, toát ñeïp. Nhaân ñaây cuõng xin löôïc noùi qua ñoâi doøng veà Ñaïi sö Dagpo Rinpoche (Dagpo Rimpoché - Lobsang Jhampel Jhampa Gyamtshog), moät trong nhöõng baäc cao taêng hieám hoi cuûa thôøi ñaïi naøy. Ngaøi sinh naêm 1932 taïi Nandzong, vuøng Dagpo thuoäc Ñoâng nam Taây Taïng, vaø cuõng naêm aáy Ngaøi ñöôïc ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thöù 13 Thubten Gyatso 8
  • 6. (1876-1933) xaùc nhaän laø hoùa thaân taùi sanh cuûa Ñaïi sö Dagpo Lama Rinpoche Jampel Lhundrup thuoäc doøng truyeàn thöøa Gelupa, töøng laø Vieän tröôûng Vieän Dagpo Datsang ôû vuøng Dagpo. Naêm leân saùu, Ngaøi ñöôïc ñöa vaøo hoïc taïi Tu vieän Bamchoe (Bamchoe Monastery) vaø ñeán naêm 13 tuoåi Ngaøi ñöôïc theo hoïc ôû Vieän Dagpo Datsang (Dagpo Shedrup Ling), voán noåi tieáng heát söùc nghieâm khaéc vaø kyû cöông. Tieâu chuaån ñaøo taïo cuûa Vieän naøy laø raát cao xeùt veà moïi laõnh vöïc Phaät hoïc, nhöng ñaëc bieät laø heát söùc chuù troïng vaøo giaùo phaùp Lam-rim. Ñaïi sö Dagpo Rinpoche töøng ñöôïc theo hoïc vôùi 34 baäc thaày uyeân baùc veà Phaät hoïc, trong soá ñoù coù caû ñöùc Ñaït-lai Laït-ma 14 vaø hai baäc thaày daïy cuûa ngaøi laø Kyabje Ling Rinpoche vaø Kyabje Trijang Rinpoche. Ñaïi sö Dagpo Rinpoche hoïc taïi Datsang cho ñeán naêm 1954. Naêm 1959, Ngaøi theo ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thöù 14 sang AÁn Ñoä roài ngay naêm sau ñoù Ngaøi sang ñònh cö ôû Phaùp theo lôøi môøi cuûa caùc giaùo sö Ñaïi hoïc vaø söï cho pheùp cuûa ñöùc Ñaït-lai Laït-ma. Taïi ñaây, Ngaøi daïy tieáng Taây Taïng ôû tröôøng Langues O trong suoát 16 naêm, nhöng khoâng giaûng daïy Phaät phaùp vì xeùt thaáy chöa ñuû cô duyeân. Töø naêm 1976, vaâng theo huaán thò cuûa caùc baäc thaày cuûa Ngaøi, Ngaøi baét ñaàu vieäc giaûng daïy Phaät phaùp. Naêm 1978, Ngaøi thaønh laäp Phaät hoïc vieän Guepele Tchantchoup Ling (sau ñoù trôû thaønh Ganden Ling Institute) taïi Paris. Hieän nay Ngaøi vaãn thöôøng xuyeân thuyeát giaûng taïi Phaät hoïc vieän naøy. 9
  • 7. Vöøa daïy Taïng ngöõ, Ngaøi vöøa ñaøo taïo nhieàu dòch giaû, trong soá ñoù coù coâ Marie Stella Boussemart chuyeân dòch Taïng-Phaùp vaø coâ Rosemary Patton chuyeân dòch Taïng-Anh. Hoï ñaõ theo Ngaøi trong taát caû caùc chuyeán ñi thuyeát giaûng khaép caùc nöôùc nhö Italy, Switzerland, Holland, Belgium, Canada, Anh, Hoa Kyø, AÁn Ñoä, Indonesia, Malaysia... vaø ñaëc bieät laø ngay taïi Phaùp quoác. Töø naêm 2006 ñeán 2008, Ngaøi ñaõ naêm laàn lieân tieáp thuyeát giaûng veà ñeà taøi “phuø trôï ngöôøi laâm chung”, moãi laàn keùo daøi suoát hai ngaøy. Töø cô duyeân naøy, coâ Marie Stella Boussemart ñaõ thöïc hieän vieäc ghi cheùp toång hôïp noäi dung cuûa caû naêm laàn thuyeát giaûng thaønh moät baûn tieáng Phaùp. Vaø chính nhôø ñoù maø chuùng ta coù ñöôïc baûn Vieät dòch cuûa ñaïo höõu Giao Trinh töø baûn tieáng Phaùp naøy. Coâng vieäc chính cuûa chuùng toâi chæ laø raø soaùt laïi toaøn boä baûn Vieät dòch ñeå loaïi boû taát caû nhöõng sai soùt trong vieäc ghi cheùp, chuyeån dòch; ñoàng thôøi cuõng thöïc hieän moät soá thay ñoåi caàn thieát vaø thích hôïp ñeå chuyeån töø loái vaên noùi sang phong caùch vaên vieát. Nhöõng vieäc laøm naøy ñeàu nhaém ñeán moät muïc ñích duy nhaát laø giuùp ngöôøi ñoïc coù theå nhaän hieåu deã daøng hôn nhôø vaøo nhöõng caùch dieãn ñaït roõ raøng, maïch laïc, vaø taát nhieân laø vaãn treân tinh thaàn toân troïng tuyeät ñoái nhöõng gì Ñaïi sö ñaõ noùi ra. Ñoâi khi, chuùng toâi cuõng theâm caùc tieåu töïa hoaëc phaân ñoaïn laïi moät vaøi nôi, nhaèm taïo ra moät keát caáu chaët cheõ vaø hoaøn chænh hôn cho taäp saùch. Xeùt cho cuøng, töø nhöõng noäi dung ñöôïc trình baøy cho moät thính chuùng caù bieät vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh, 10
  • 8. coù phaàn naøo ñoù mang tính chaát öùng cô vaø tuøy bieán ñoái vôùi ngöôøi nghe, thì vieäc chuyeån sang thaønh moät quyeån saùch coù keát caáu hoaøn chænh daønh cho taát caû moïi ngöôøi khoâng theå laø moät chuyeän deã daøng vaø coù theå tuøy tieän ñöôïc. Vì theá, chuùng toâi ñaõ heát söùc caån troïng trong coâng vieäc vaø luoân coá gaéng ñeå haïn cheá moïi sai soùt. Maëc duø vaäy, neáu coù nhöõng khuyeát ñieåm naøo thuoäc veà phaàn vieäc cuûa chuùng toâi laøm cho ñoäc giaû caûm thaáy khoâng ñöôïc haøi loøng hoaëc khoù tieáp nhaän, chuùng toâi xin chaân thaønh nhaän loãi veà mình vì chaéc chaén ñieàu ñoù chæ coù theå laø do khaû naêng haïn cheá cuõng nhö taàm nhaän thöùc coøn chöa thaáu trieät cuûa baûn thaân chuùng toâi maø thoâi. Trôû laïi vôùi noäi dung saùch naøy, ñaây coù theå noùi laø moät chuû ñeà vöøa quen vöøa laï ñoái vôùi haàu heát chuùng ta. Noùi laø quen, vì coù maáy ai trong chuùng ta laïi chöa töøng moät laàn ñoái dieän vôùi caùi cheát cuûa moät trong nhöõng ngöôøi thaân cuûa mình? Hôn theá nöõa, coøn coù ñieàu gì töông ñoàng vaø phoå bieán ñoái vôùi taát caû chuùng ta hôn laø caùi cheát? Keå töø khi ta môû maét chaøo ñôøi, caùi cheát ñaõ baét ñaàu löøng löõng tieán daàn veà phía chuùng ta, khoâng theå traùnh neù, khoâng theå ngaên chaën, cuõng khoâng theå laøm cho chaäm laïi... Cöù nhö theá, taát caû chuùng ta ñeàu hoaøn toaøn baát löïc trong söï chôø ñôïi moät söï kieän kinh hoaøng khoâng sao traùnh khoûi laø caùi cheát. Theá nhöng caùi cheát cuõng laø moät söï kieän hoaøn toaøn xa laï ñoái vôùi taát caû chuùng ta. Bôûi khoâng ai trong chuùng ta ñaõ töøng töï mình traûi nghieäm caùi cheát! Chuùng ta chæ nhìn thaáy ngöôøi khaùc cheát vaø ñöôïc nghe noùi veà caùi cheát töø 11
  • 9. nhöõng ngöôøi... chöa bao giôø cheát. Neáu ñaõ theá thì laøm sao ta coù theå bieát ñöôïc gì veà caùi cheát? Thöû hình dung, khi cô hoäi ñeán vôùi ta ñeå thöïc söï caûm nhaän vaø hieåu bieát ñöôïc ñoâi ñieàu veà caùi cheát, thì cuõng ñaõ khoâng coøn cô hoäi naøo nöõa ñeå ta coù theå keå laïi veà nhöõng kinh nghieäm töï thaân ñoù cho taát caû moïi ngöôøi. Ít ra thì ñieàu naøy cuõng laø ñuùng vôùi haàu heát nhöõng ngöôøi bình thöôøng. Vaø vì theá, maëc duø “caùnh cöûa töû” laø raát gaàn vaø coù theå môû ra vôùi moãi chuùng ta baát cöù luùc naøo, nhöng nhöõng gì “beân kia cöûa töû” döôøng nhö vaãn laø moät bí aån muoân ñôøi ñoái vôùi nhöõng keû phaøm phu. Nhöng may maén thay cho cho taát caû chuùng ta, vì moät ñaïi söï nhaân duyeân neân caùch ñaây hôn 25 theá kyû ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni ñaõ ra ñôøi. Vôùi trí tueä toaøn giaùc, Ngaøi laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ coù theå moâ taû veà caûnh giôùi sau khi cheát cuõng nhö moïi tieán trình dieãn tieán cuûa söï cheát. Nhöõng ñieàu naøy ñöôïc Ngaøi thaáy bieát nhö thaät baèng vaøo söï thöïc chöùng cuûa kinh nghieäm töï thaân, hoaøn toaøn khoâng xuaát phaùt töø baát kyø moät lyù thuyeát suy dieãn naøo. Hôn theá nöõa, nhöõng phöông phaùp tu taäp ñeå ñaït ñeán söï chöùng nghieäm veà söï cheát ñaõ ñöôïc Ngaøi truyeàn daïy laïi, vaø töø ñoù ñeán nay ñaõ coù voâ soá caùc vò ñaïi sö, haønh giaû... thöïc haønh thaønh coâng, ñaït ñeán söï thaáy bieát nhö thaät veà söï cheát vaø moïi tieán trình cuûa noù. Söï chöùng nghieäm naøy laø neàn taûng quan troïng giuùp caùc vò kieåm soaùt ñöôïc hoaøn toaøn söï cheát vaø taùi sinh, hay ít ra cuõng laø coù theå töï choïn laáy moät con ñöôøng lôïi laïc hôn, toát ñeïp hôn cho chính baûn thaân mình sau khi cheát. 12
  • 10. Phaät giaùo luoân xem vaán ñeà soáng cheát laø ñieàu quan troïng nhaát caàn phaûi ñöôïc nhaän hieåu moät caùch thaáu ñaùo. Ñaây laø ñieåm töông ñoàng giöõa taát caû caùc toâng phaùi khaùc nhau trong Phaät giaùo. Thieàn toâng luoân quan nieäm sinh töû laø vieäc toái quan troïng cuûa moät thieàn giaû, vaø chính vì caùi “sinh töû söï ñaïi” naøy maø thieàn sö Huyeàn Giaùc khi ñeán tham baùi Luïc toå ñaõ choáng tích tröôïng ñöùng trô trô khoâng leã laïy! Chæ sau khi giaûi quyeát xong chuyeän toái quan troïng naøy roài ngaøi môùi chí thaønh phuû phuïc leã baùi Toå sö. Vì theá, coù theå noùi ngöôøi tu Thieàn khoâng sôï cheát, nhöng laïi sôï nhaát laø khoâng hieåu roõ veà caùi cheát. Moät khi chöa thaáu trieät vaán ñeà sinh töû, hay noùi moät caùch khaùc laø chöa bieát chaéc ñöôïc mình seõ ñi ñaâu veà ñaâu sau khi chaám döùt cuoäc soáng naøy, thì haønh giaû duø coù mieân maät coâng phu ñeán ñaâu cuõng chöa theå xem laø ñaõ naém chaéc ñöôïc muïc tieâu giaûi thoaùt. Ñoái vôùi caùc haønh giaû Maät toâng thì ñieàu naøy laïi caøng deã daøng nhaän thaáy hôn. Toaøn boä coâng phu haønh trì tu taäp cuûa moät haønh giaû trong suoát cuoäc ñôøi haàu nhö chæ höôùng ñeán moät muïc ñích duy nhaát laø chuaån bò cho caùi cheát. Sôû dó nhö theá laø vì theo Maät toâng thì tröø ra moät soá raát ít caùc vò ñaïi haønh giaû coù theå ñaït ñöôïc chöùng ngoä vaø giaûi thoaùt ngay trong ñôøi soáng, coøn ñoái vôùi haàu heát moïi ngöôøi thì thôøi ñieåm cheát seõ laø cô hoäi toát nhaát, thuaän lôïi nhaát ñeå moät haønh giaû ñaït ñöôïc söï giaûi thoaùt. Kinh ñieån Maät toâng daïy raèng, khi thaân töù ñaïi tan raõ cuõng laø thôøi ñieåm taâm thöùc seõ coù moät söï “loùe saùng” raát gaàn vôùi taâm thöùc giaùc ngoä, vaø neáu chuùng ta khoâng coù söï tu taäp ñeå taän duïng cô hoäi naøy 13
  • 11. thì sau ñoù nghieäp löïc seõ hieän haønh, tieáp tuïc xoâ ñaåy, daãn daét chuùng ta vaøo caùc caûnh giôùi taùi sinh trong saùu neûo luaân hoài. Rieâng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tu taäp theo phaùp moân Tònh ñoä thì söï cheát chính laø ñích ñeán cuûa moät ñôøi tu taäp. Giaùo lyù Tònh ñoä khoâng noùi nhieàu veà tieán trình cuûa söï cheát, nhöng xaùc quyeát moät ñieàu laø chaéc chaén coù söï taùi sinh sau khi cheát. Treân caên baûn ñoù, neáu ngöôøi tu chuaån bò toát caùc moùn tö löông laø tín, nguyeän vaø haïnh thì chaéc chaén seõ ñöôïc söï tieáp daãn cuûa ñöùc Phaät A-di-ñaø cuøng Thaùnh chuùng vaø ñöôïc vaõng sinh veà coõi Tònh ñoä cuûa Ngaøi. Thaät ra, kinh ñieån Maät toâng cuõng nhaéc ñeán söï tieáp daãn cuûa chö Phaät, nghóa laø raát nhieàu vò Phaät ôû caùc coõi Tònh ñoä khaùc nhau chöù khoâng chæ rieâng ñöùc Phaät A-di- ñaø, vaø vieäc vaõng sinh veà coõi Tònh ñoä naøo laø tuøy theo söï phaùt nguyeän cuûa haønh giaû. Theo saùch Ñaïi Ñöôøng Taây vöïc kyù thì ngaøi Tam taïng Phaùp sö Huyeàn Trang ñaõ phaùt nguyeän vaõng sinh leân coõi Tònh ñoä cuûa ñöùc Boà Taùt Di-laëc, töùc laø cung trôøi Ñaâu-suaát. Tröôùc giôø laâm chung, Ngaøi ñaõ ñöôïc nhìn thaáy nhöõng ñieàm laønh roõ reät baùo tröôùc söï vaõng sinh cuûa Ngaøi, vaø Ngaøi ñaõ noùi vôùi caùc ñeä töû moät caùch chaéc chaén veà vieäc Ngaøi seõ taùi sinh leân cung trôøi Ñaâu-suaát ñeå tieáp tuïc hoïc hoûi giaùo phaùp vôùi Boà Taùt Di-laëc. Nhö vaäy, cho duø laø Thieàn toâng, Maät toâng hay Tònh ñoä... söï töông ñoàng ôû ñaây chính laø moät noã löïc tích cöïc trong suoát caû cuoäc ñôøi ñeå höôùng ñeán vieäc chuaån bò toát cho 14
  • 12. giaây phuùt cuoái ñôøi. Moãi toâng phaùi coù nhöõng phaùp moân khaùc nhau ñeå ñaït ñeán muïc ñích naøy, nhöng ñi vaøo luaän giaûi thì taát caû ñeàu töông hôïp, tuy coù nhöõng neùt khaùc bieät nhau trong hình thöùc bieåu ñaït nhöng khoâng heà coù söï maâu thuaãn veà noäi dung, yù nghóa. Chính baûn thaân toâi sau khi ñöôïc ñoïc qua nhöõng lôøi giaûng cuûa Ñaïi sö Dagpo Rinpoche trong taäp saùch naøy môùi nhaän ra vaø xaùc quyeát ñieàu ñoù. Vì theá, toâi tin chaéc moät ñieàu laø taäp saùch naøy khoâng chæ daønh rieâng cho nhöõng ai ñang tu taäp theo Phaät giaùo Taây Taïng. Söï thaät laø nhöõng lôøi daïy cuûa Ñaïi sö Dagpo Rinpoche coù theå mang ñeán lôïi laïc cho taát caû chuùng ta, khoâng chæ nhöõng ngöôøi Phaät töû maø keå caû nhöõng ngöôøi theo toân giaùo khaùc, vaø khoâng chæ cho nhöõng ngöôøi coù tín ngöôõng maø keå caû nhöõng ai chöa ñaët nieàm tin vaøo baát cöù toân giaùo naøo. Vì sao vaäy? Vì nhöõng gì ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây laø nhöõng vaán ñeà raát thieát thöïc coù lieân quan ñeán moïi con ngöôøi vaø moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå töï mình kieåm nghieäm tính ñuùng ñaén cuûa nhöõng vaán ñeà ñoù ngay trong cuoäc soáng; vì nhöõng phöông thöùc ñöôïc ñeà xuaát ôû ñaây laø nhöõng ñieàu maø baát cöù ai cuõng coù theå laøm ñöôïc neáu coù moät chuùt löu taâm vaø noã löïc, vaø ñeàu seõ nhaän ñöôïc nhöõng lôïi laïc voâ bieân töø vieäc thöïc haønh nhöõng phöông thöùc ñoù; vaø cuoái cuøng laø vì duø muoán hay khoâng muoán, duø tin hay khoâng tin thì taát caû chuùng ta ñeàu phaûi ñoái maët töøng ngaøy tröôùc caùi cheát ñang ñeán gaàn vôùi nhöõng ngöôøi thaân yeâu cuûa mình, roài cuoái cuøng laø caùi cheát cuûa chính baûn thaân mình. Suy cho 15
  • 13. cuøng, cho duø ai ñoù chöa coù nieàm tin vöõng chaéc vaøo nhöõng gì ñöôïc trình baøy ôû ñaây thì lieäu hoï coù theå coù ñöôïc moät löïa choïn naøo khaùc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà soáng cheát? Vaø ñaõ theá thì, sao khoâng thöû qua moät laàn cho bieát nhæ? Nhöõng lôøi daïy cuûa Ñaïi sö Dagpo Rinpoche trong saùch naøy noùi rieâng vaø Phaät phaùp noùi chung ñaõ mang laïi quaù nhieàu lôïi laïc cho baûn thaân toâi vaø caû gia ñình toâi. Vì theá, taám loøng tri aân thaønh kính cuûa chuùng toâi ñoái vôùi Tam baûo laø khoâng theå noùi heát ôû ñaây. Vieäc coá gaéng giôùi thieäu saùch naøy ñeán vôùi taát caû moïi ngöôøi chæ laø moät trong nhöõng noã löïc nhoû nhoi ñeå ñaùp ñeàn hoàng aân Tam baûo, maëc duø chuùng toâi luoân töï bieát veà khaû naêng haïn cheá vaø kieán thöùc giôùi haïn cuûa chính baûn thaân mình tröôùc coâng vieäc khoù khaên naøy. Treân tinh thaàn ñoù, chuùng toâi xin hoan hyû ñoùn nhaän moïi söï goùp yù chæ daïy töø caùc vò thöùc giaû gaàn xa, ñeå nhöõng sai soùt neáu coù ñeàu seõ ñöôïc chænh söûa tröôùc khi taùi baûn. Mong sao taát caû nhöõng ai coù duyeân may gaëp ñöôïc saùch naøy ñeàu seõ nhaän ñöôïc nhöõng lôïi ích voâ bieân töø Phaät phaùp, hoaëc chí ít cuõng seõ caát ñi ñöôïc caùi gaùnh naëng muoân ñôøi cuûa noãi öu tö veà caùi cheát. Mong sao taát caû nhöõng ai hieän ñang vaø seõ ñoái maët vôùi noãi kinh hoaøng cuûa caùi cheát ñeàu seõ nhaän ñöôïc söï quan taâm giuùp ñôõ thích ñaùng töø nhöõng ngöôøi coøn soáng ñeå khoâng phaûi caûm thaáy sôï haõi vaø bô vô laïc loõng khi saép caát böôùc leân ñöôøng, tröôùc moät cuoäc haønh trình chöa bieát seõ veà ñaâu. 16
  • 14. Mong sao taát caû nhöõng ai ñaõ, ñang hoaëc seõ phaûi ñoái maët vôùi caùi cheát cuûa nhöõng ngöôøi thaân yeâu ñeàu seõ nhaän hieåu ñöôïc nhöõng lôøi daïy saùng suoát naøy ñeå coù theå töï mình xua tan moïi noãi lo sôï vaø ñau khoå, coù theå thaép leân ngoïn ñeøn Chaùnh phaùp vaøo ñuùng luùc ñeå giuùp soi roõ con ñöôøng ñi beân kia cöûa töû cho ngöôøi laâm chung. Cuoái cuøng, thay maët taát caû nhöõng ai ñaõ, ñang vaø seõ nhaän ñöôïc voâ vaøn lôïi ích töø taäp saùch naøy, xin kính daâng leân Ñaïi sö Dagpo Rinpoche loøng bieát ôn chaân thaønh ñoái vôùi taâm töø bi voâ haïn vaø nhöõng lôøi thuyeát giaûng ñaày trí tueä cuûa Ngaøi; xin caûm nieäm coâng ñöùc voâ löôïng cuûa coâ Marie Stella Boussemart, ngöôøi ñaõ thöïc hieän ghi cheùp baûn Phaùp ngöõ, vaø ñaïo höõu Giao Trinh, ngöôøi ñaõ chuyeån dòch töø Phaùp ngöõ sang Vieät ngöõ vôùi moät söï caån troïng vaø taâm nguyeän vò tha roäng lôùn; xin tri aân taát caû caùc thieän tri thöùc, caùc thaân höõu gaàn xa ñaõ goùp phaàn tröïc tieáp cuõng nhö giaùn tieáp, vaät chaát cuõng nhö tinh thaàn cho söï hình thaønh vaø ra ñôøi cuûa taäp saùch naøy. Xin hoài höôùng moïi coâng ñöùc veà cho toaøn theå phaùp giôùi chuùng sinh, nguyeän cho taát caû ñeàu seõ phaùt taâm Boà-ñeà, tinh taán tu taäp vaø sôùm ñaït ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn. Traân troïng NGUYEÃN MINH TIEÁN 17
  • 15. 18
  • 16. DAÃN NHAÄP T röôùc heát, theo truyeàn thoáng Taây Taïng, vaø nhaân danh taát caû nhöõng ngöôøi ñoàng höông cuûa toâi, coù maët hay vaéng maët, vaø noùi chung laø nhaân danh taát caû Phaät töû, xin cho toâi noùi caâu “Tashi deùleùg”, nghóa laø “chaøo möøng quyù vò”! Toâi voâ cuøng haïnh phuùc coù ñöôïc dòp naøy ñeå gaëp quyù vò, vì toâi nghó raèng söï gaëp gôõ naøy cuõng laø moät cô hoäi ñeå chuùng ta trao ñoåi vôùi nhau. Chuùng ta raát ñoâng, ai cuõng phaûi maát coâng söùc ñeán nôi naøy, vaø toâi cuõng bieát raèng coù nhieàu ngöôøi ñaõ phaûi ñi xa, raát xa nöõa laø khaùc, khoâng nhöõng töø nhieàu tænh khaùc cuûa nöôùc Phaùp maø coøn töø nhieàu quoác gia khaùc nöõa. Giöõa chuùng ta ñaây coøn coù nhöõng ngöôøi ñaëc bieät ñeán töø AÙ chaâu ñeå tham döï cuoäc hoäi thaûo naøy. Toâi caûm ôn taát caû quyù vò ñaõ boû coâng söùc ñeán ñaây, vì ñieàu ñoù toû roõ söï löu taâm cuûa quyù vò ñoái vôùi ñeà taøi maø chuùng ta saép baøn thaûo. Chuùng ta khoâng coù nhieàu thôøi gian vôùi nhau, vì theá haõy taän duïng toái ña nhöõng giaây phuùt naøy. Laøm theá naøo ñeå cuoäc hoïp maët hoâm nay coù yù nghóa nhaát? 19
  • 17. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Neáu chæ ñôn giaûn laø moät ngöôøi dieãn thuyeát treân buïc vaø vaøi ba ngöôøi khaùc coá söùc dòch ra caùc ngoân ngöõ khaùc nhö tieáng Phaùp, tieáng Anh (vaø töø naêm 2007 laø caû tieáng Vieät nöõa), roài nhöõng ngöôøi coøn laïi khoâng laøm gì khaùc hôn laø laéng nghe, thì dó nhieân cuõng coù lôïi, nhöng söï lôïi ích ñoù chaúng ñöôïc laø bao. Chuùng ta laø moät hoäi chuùng khaù ñoâng vaø xuaát thaân töø nhöõng neàn vaên hoùa, nhöõng moâi tröôøng khaùc nhau. Nhö toâi ñaõ noùi, chuùng ta ñeán töø nhieàu quoác gia, nhöng khoâng chæ coù theá, trong Phaùp hoäi naøy coøn coù raát nhieàu quan ñieåm dò bieät, ñeán töø nhöõng truyeàn thoáng baát ñoàng, baát luaän laø xeùt veà maët toân giaùo, taâm linh hay trieát lyù. Vì chuû ñeà chuùng ta saép baøn thaûo ñaây thaät söï voâ cuøng quan troïng neân haàu nhö chaéc chaén laø moïi ngöôøi ñeàu ñaõ suy nghó tröôùc hoaëc töï mình coù moät yù kieán rieâng veà vaán ñeà naøy. Neáu chuùng ta coù theå ñoái chieáu quan ñieåm vôùi nhau thì thaät lyù töôûng. Rieâng phaàn toâi, dó nhieân toâi seõ coá gaéng trình baøy kieán giaûi cuûa Phaät giaùo, vaø sau ñoù [moãi ngöôøi]1 chuùng ta neân so saùnh quan ñieåm cuûa mình vôùi caùc quan ñieåm khaùc 1 Trong suoát baûn dòch naøy, chuùng toâi coá gaéng toân troïng vaø theo saùt toái ña nguyeân baûn Phaùp ngöõ. Tuy nhieân, ôû moät vaøi nôi vieäc dòch saùt nguyeân baûn coù theå phaàn naøo trôû neân hôi khoù hieåu trong tieáng Vieät, vì theá chuùng toâi seõ theâm vaøo moät vaøi töø hoaëc cuïm töø ñeå laøm roõ yù hôn, vaø nhöõng gì ñöôïc theâm vaøo theo yù ngöôøi dòch nhö theá seõ ñöôïc ñaët giöõa hai daáu ngoaëc vuoâng ñeå ngöôøi ñoïc coù theå deã daøng phaân bieät roõ. 20
  • 18. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE veà cuøng ñeà taøi naøy. Toâi tin raèng, nhö theá moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu seõ gaët haùi ñöôïc raát nhieàu lôïi laïc. Chuû ñeà chuùng ta löïa choïn ñeå cuøng nhau ñaøo saâu laø [nhöõng vaán ñeà] xoay quanh söï cheát. Ñoái vôùi [söï cheát cuûa] ngöôøi khaùc, ta phaûi laøm theá naøo ñeå ñöa tieãn nhöõng ngöôøi ôû giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi, vaø phaûi laøm theá naøo ñeå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñaõ quaù coá neáu caàn; ñoái vôùi baûn thaân, ta phaûi laøm theá naøo ñeå chuaån bò cho caùi cheát cuûa chính mình, vaø laøm sao ñeå ñoái maët vôùi noù. Chính vì tính caùch phoå quaùt cuûa söï cheát neân treân taát caû moïi ñaïi luïc, ôû taát caû moïi thôøi ñaïi, chaéc chaén laø taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñaõ töøng löu taâm suy nghó veà vaán ñeà naøy vaø cuõng ñaõ thöû tìm ñuû moïi caùch ñeå cho caùi kinh nghieäm khoâng theå traùnh khoûi aáy ñöôïc deã daøng hôn, an bình hôn. Maët khaùc, ôû Phaùp vaø noùi chung laø ôû caùc nöôùc AÂu chaâu, hieän nay ngöôøi ta khoâng coøn hay ñaõ bôùt ñi nhieàu söï huùy kî khi noùi veà söï cheát, cho duø trong haøng chuïc naêm qua “cheát” laø moät chöõ khoâng ñöôïc nhaéc ñeán, laø moät vaán ñeà khoâng ñöôïc gôïi leân. Toâi coøn nhôù, luùc toâi môùi qua Phaùp vaøo thaäp nieân 60, noùi ñeán caùi cheát laø moät ñieàu baát lòch söï, vaø nhaát laø khoâng ai ñöôïc duøng moät töø ngöõ soáng söôïng nhö theá. Ñeà taøi aáy khoâng ñem laïi chuùt höùng thuù naøo cho 21
  • 19. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG baát cöù ai. Noùi chung, ngöôøi tao nhaõ khoâng ñöôïc baøn luaän veà ñeà taøi aáy. Töø moät vaøi naêm trôû laïi ñaây, tình hình ñaõ ngaøy caøng thay ñoåi. Ngöôøi ta ñaõ tieán boä nhieàu, ñaõ daùm ñeà caäp moät caùch tröïc tieáp vaø thaúng thaén ñeán ñeà taøi voâ cuøng quan troïng naøy. Ngöôøi ta ñaõ nghieân cöùu tìm toøi, ñaõ hoaøn chænh nhieàu phöông phaùp ñeå an uûi, giuùp ñôõ phaàn naøo, khoâng chæ nhöõng ngöôøi saép cheát maø coøn caû thaân nhaân vaø nhöõng ngöôøi chaêm soùc beänh nhaân nöõa. Nhöõng hoäi ñoaøn, Bi maãn ñöôøng ñaõ baét ñaàu xuaát hieän khaép nôi, thaät laø moät ñieàu ñaùng möøng! Nhö toâi vöøa noùi, chuùng ta ñeán ñaây raát ñoâng, vaø chaéc chaén ai cuõng töøng suy nghó ñeán caùi cheát, keát quaû laø ai cuõng töøng khôûi thaûo nhieàu keá hoaïch khaùc nhau. Ñeå coù theå xaùc ñònh roõ vaán ñeà naøy thì lyù töôûng nhaát laø moãi ngöôøi chuùng ta ai cuõng phaûi coù dòp trình baøy nhöõng phöông phaùp maø truyeàn thoáng hay ngheà nghieäp cuûa mình ñaõ ñeà xöôùng. Töø nay, vì chuùng ta coù quyeàn choïn löïa giöõa raát nhieàu phöông phaùp khaùc nhau vaø coù theå söû duïng ñeán khi caàn, chuùng ta neân choïn löïa theo hai tieâu chuaån: phöông phaùp naøo deã aùp duïng nhaát vaø phöông phaùp naøo höõu hieäu nhaát. Taïi sao chuùng toâi, vôùi tö caùch cuûa moät Phaät hoïc vieän, laïi toå chöùc moät buoåi hoäi thaûo veà söï cheát vaø 22
  • 20. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE phöông phaùp giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung cuõng nhö ngöôøi quaù coá? Ñoù laø vì trong khoaûng moät vaøi thaäp nieân tröôùc thì moät ñeà taøi nhö hoâm nay khoâng heà thu huùt ngöôøi ñeán tham döï, nhöng traùi laïi hieän nay ñaây laø moät vaán ñeà thôøi söï. Ngöôøi khoâng chuyeân moân thì tröïc tieáp quan taâm ñeán ñeà taøi naøy nhieàu hôn vì chính baûn thaân mình, coøn ôû caùc nöôùc coâng nghieäp cao, nhöõng hoäi ñoaøn y teá vaø caän y teá hieän ñang gia taêng nghieân cöùu ñeå caûi thieän tình traïng cuûa beänh nhaân luùc cuoái ñôøi vaø nhöõng ngöôøi quanh hoï. Laø moät taêng só Phaät giaùo, töø laâu toâi ñaõ bieát raèng truyeàn thoáng ñaïo Phaät luoân ñaët troïng taâm giaùo phaùp treân vaán ñeà chính yeáu naøy, töùc laø söï cheát. Vaø vì Phaät giaùo ñaõ nghieân cöùu suoát töø nhieàu theá kyû qua, neân nhaát ñònh laø ñaõ khaùm phaù moät soá phöông phaùp vaø khai quang nhöõng con ñöôøng môùi [trong laõnh vöïc naøy]. Chuùng ta coù theå noùi raèng, treân phöông dieän naøy thì Phaät giaùo toû ra raát phong phuù vaø chi tieát. Vì nhaän thaáy raèng ôû caùc nöôùc AÂu chaâu söï quan taâm ñaõ gia taêng roõ reät vaø raát nhieàu ngöôøi thaønh taâm ñaõ heát söùc coá gaéng ñeå taïo nhöõng ñieàu kieän toát ñeïp nhaát cho ngöôøi laâm chung, neân toâi nghó raèng moät Phaät töû nhö toâi haún phaûi coù boån phaän chia seû vaø ñeà nghò vôùi nhöõng ai öa thích, trình baøy cho hoï bieát nhöõng 23
  • 21. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG gì Phaät giaùo ñaõ khaùm phaù vaø hoaøn chænh trong suoát nhöõng theá kyû qua. Sau ñoù, moãi ngöôøi seõ töï nhaän ñònh veà nhöõng gì hoï coù theå tieáp nhaän hay khoâng theå tieáp nhaän töø nhöõng kinh nghieäm cuûa Phaät giaùo. Vieäc trao chieác chìa khoùa ñeå môû vaøo kho taøng kinh nghieäm Phaät giaùo khoâng coù nghóa laø baét buoäc moïi ngöôøi phaûi gia nhaäp vaø ai cuõng muoán aùp duïng. Khoâng! Ai cuõng coù quyeàn töï do cuûa mình, vaø hôn theá nöõa, ai cuõng coù boån phaän phaûi gaïn loïc vaø töï quyeát ñònh cho chính mình nhöõng gì neân giöõ laïi hay aùp duïng khi caàn ñeán. Nhöng daàu sao ñi nöõa, theo quan ñieåm Phaät giaùo, khi ta coù trong tay chöøng aáy giaùo phaùp do chính ñöùc Phaät ban truyeàn, coù chöøng aáy taøi lieäu ñeå suy gaãm maø laïi chæ giöõ rieâng cho mình, khoâng ñem ra giôùi thieäu cho ngöôøi khaùc bieát ñeå coù theå tuøy yù söû duïng, trong khi bieát roõ raèng nhöõng ngöôøi naøy cuõng muoán tìm hieåu thì thaät laø sai traùi, thaät laø baát thöôøng. Vì theá maø chuùng toâi toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo naøy. Coøn moät lyù do khaùc laø toâi muoán giôùi thieäu toaøn boä nhöõng hieåu bieát vaø kinh nghieäm maø Phaät giaùo ñaõ ñaït ñöôïc veà söï cheát. Thaät theá, töø bao nhieâu naêm soáng ôû Phaùp vaø ñi qua gaàn nhö khaép caû ñòa caàu, toâi thöôøng nghe noùi veà Phaät giaùo treân caùc ñaøi truyeàn thanh, 24
  • 22. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE truyeàn hình, trong nhöõng caâu chuyeän, chöa keå treân baùo chí hay trong nhöõng chuyeân luaän ngaén, phaûi noùi raèng coù moät ñieàu xaûy ra quaù thöôøng xuyeân khieán toâi phaûi löu taâm. Chæ caàn ñeà caäp tôùi ñeà taøi söï cheát trong Phaät giaùo, laäp töùc seõ coù moät caâu bình luaän ñöôïc thoát leân ngay: “Phaûi roài, Phaät töû hoï coù nhöõng quyeån saùch nhö Bardo Thődol” hay ñuùng hôn laø “hoï coù cuoán Bardo Thődol”. Nghóa laø, ta coù caûm töôûng nhö Phaät giaùo chæ coù chöøng ñoù maø thoâi! Söï thaät khoâng phaûi vaäy. Ñuùng laø coù moät quyeån saùch mang teân Bardo Thődol, ngöôøi ta thöôøng dòch laø “Töû thö Taây Taïng”. Nhöng chaéc chaén ñoù khoâng phaûi laø boä luaän duy nhaát veà chuû ñeà söï cheát trong Phaät giaùo. Ngöôïc laïi laø khaùc! Thaät ra, ñeà taøi veà söï cheát ñaõ ñöôïc ñeà caäp moät caùch voâ cuøng phong phuù, tröôùc heát bôûi chính ñöùc Phaät trong caùc kinh ñieån hieån giaùo vaø maät giaùo. Nhöõng gì Phaät giaùo coù theå baøn thaûo veà söï cheát ñaõ ñi raát xa khoûi taàm nghieân cöùu cuûa cuoán Töû Thö Taây Taïng. Vaû laïi, cuoán saùch naøy thuoäc veà vaên chöông daân gian thì ñuùng hôn. Cuõng vì theá maø toâi thaáy vieäc toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo nhö hoâm nay raát ích lôïi, ñeå coù theå trình baøy roõ raøng hôn quy moâ cuûa chuû ñeà naøy trong giaùo lyù ñaïo Phaät. Chính toâi cuõng nhaän thöùc roõ ñieàu aáy hôn töø khi soáng xa Taây Taïng. 25
  • 23. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Ñeå xaùc ñònh muïc tieâu, toâi öôùc mong raèng chuùng ta coù theå thu thaäp moät soá caùc phöông thöùc maø ai cuõng coù theå duøng ñeán luùc caàn, duø chuùng ta laø ai hay theo toân giaùo naøo ñi nöõa. Noùi caùch khaùc, vaán ñeà laø laøm sao coù ñöôïc haøng loaït ñuû loaïi phaùp moân ñeå giuùp cho taát caû moïi ngöôøi, baát keå quan ñieåm, coù theå xöû söï moät caùch coù lôïi vaø höõu hieäu ñoái vôùi baát kyø moät ngöôøi naøo ñang trong nhöõng giaây phuùt saép lìa boû cuoäc ñôøi. Vôùi loøng tha thieát muoán chia seû nhö theá, veà phaàn mình toâi chæ coù theå trình baøy quan ñieåm cuûa Phaät giaùo, nhöng ñeå traùnh moïi hieåu laàm, toâi muoán nhaán maïnh raèng theo yù toâi thì ñaây chæ laø moät trong nhieàu kieán giaûi khaùc, trong raát nhieàu kieán giaûi khaùc. Toâi khoâng heà coù chuû ñònh gôïi yù raèng chæ coù kieán giaûi do toâi trình baøy môùi laø chaân lyù. Thaät ra, trong nhöõng phaùp moân maø toâi seõ ñeà caäp, coù moät soá seõ laøm cho quyù vò öa thích vaø löu taâm ñeán möùc muoán aùp duïng chuùng. Nhöng cuõng coù theå seõ coù nhöõng ñieåm maø quyù vò khoâng chuùt taùn thaønh, hoaëc ñoâi khi nghi ngôø, hoaëc hoaøn toaøn phaûn ñoái. Ñieàu naøy heát söùc töï nhieân. Chuùng ta ai cuõng coù laäp tröôøng khaùc nhau vaø moãi ngöôøi coù moät loái nhìn khaùc bieät laø ñieàu bình thöôøng. Toùm laïi, toâi khoâng coù chuû yù thuyeát phuïc ai ñieàu gì caû maø chæ muoán ñöa ra moät vaøi goùc 26
  • 24. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE caïnh khaùc nhau ñeå nhìn söï vieäc. Sau ñoù, chính quyù vò phaûi suy nghó, gaïn loïc vaø ruùt tæa ra nhöõng gì quyù vò caàn, hoaëc cuõng coù theå [thaáy laø] khoâng coù gì caàn ñeán caû. Ñeà taøi cuûa chuùng ta, nhö quyù vò ñaõ bieát, lieân quan tôùi söï giuùp ñôõ maø chuùng ta coù theå tìm caùch mang laïi cho nhöõng chuùng sinh ôû giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi, cuõng nhö cho nhöõng ai ñaõ qua ñôøi roài. [Söï giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung, hay coù theå goïi laø] “phuø trôï ngöôøi laâm chung”. Chöõ laâm chung ôû ñaây [tröôùc heát] phaûi hieåu laø noùi ñeán loaøi ngöôøi, vì chính chuùng ta cuõng laø con ngöôøi, nhöng theo nghóa roäng, hai chöõ naøy coù theå bao haøm toaøn theå chuùng sinh. Hai chöõ naøy cuõng chæ cho loaøi vaät, bôûi vì chuùng cuõng nhö ta, cuoái cuøng ñeàu phaûi cheát, vaø neáu quanh ta coù nuoâi thuù vaät thì ta neân giuùp ñôõ chuùng, coù maët beân caïnh chuùng vaøo luùc chuùng traûi qua söï thöû thaùch maø ñoái vôùi chuùng cuõng khoâng keùm phaàn khoù khaên vaø teá nhò. Söï thaät thì Phaät giaùo cuõng chuù yù ñeán nhöõng loaøi höõu tình khaùc nöõa, nhöng vì nhöõng loaøi naøy naèm ngoaøi khaû naêng nhaän bieát cuûa chuùng ta, hieän nay ta chöa coù theå cöùu giuùp hoï moät caùch tröïc tieáp ñöôïc, duø ta coù mong muoán giuùp ñôõ hoï baèng caùch naøy hay caùch khaùc. 27
  • 25. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Taïi sao laïi choïn moät ñeà taøi nhö theá? Vì ñeà taøi naøy quan heä ñeán taát caû chuùng ta. Taát caû, vì chuùng ta ñeàu thuoäc loaøi höõu tình. Neáu ta coù theå khaúng ñònh moät ñieàu, thì ñieàu ñoù laø “coù moät ngaøy chuùng ta seõ cheát”. Ñaõ coù moät ngaøy ta sinh ra; maø ñaõ sinh ra laø nguï yù seõ coù moät ngaøy dieät maát. Heã coù sinh taát phaûi coù dieät, dieät töùc laø ñieàu maø chuùng ta goïi laø söï cheát. Trong cuoäc soáng, chuùng ta khoâng theå traùnh ñöôïc moät luùc naøo ñoù seõ ñöùng ôû ñaàu giöôøng cuûa moät ngöôøi ñang phaûi tieáp caän vôùi kinh nghieäm aáy tröôùc ta, cho tôùi khi ñeán löôït chính mình. Ñieàu ñoù, chuùng ta ñeàu bieát. Vôùi thôøi gian, chuùng ta khoâng theå traùnh khoûi caùi cheát. Theo chuùng toâi, töùc laø theo Phaät giaùo, vì chaéc chaén chuùng ta seõ cheát neân chi baèng ta haõy nhìn thaúng vaøo söï thaät, vì ñoù laø thôøi khaéc troïng yeáu nhaát cuûa moät ñôøi ngöôøi. Lyù töôûng nhaát laø chuùng ta [ñaõ coù söï] chuaån bò caån thaän vaø kòp thôøi ñeå coù theå cheát moät caùch haïnh phuùc vaø ñi töø nieàm haïnh phuùc naøy ñeán moät haïnh phuùc khaùc lôùn hôn. Neáu chuùng ta khoâng thaønh coâng trong vieäc chuaån bò caùi cheát cuûa mình ñeán trình ñoä aáy, thì cuõng raát neân laøm sao giöõ loøng hoaøn toaøn thanh thaûn vaø cheát moät caùch an bình. Chaéc chaén moïi ngöôøi ñeàu phaûi coâng nhaän raèng baát kyø ai cuõng neân laøm theá naøo ñoù ñeå giöõ ñöôïc taâm thanh thaûn trong nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng cuûa ñôøi mình. 28
  • 26. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE Maët khaùc, vì chuùng ta ñang soáng, haún laø chuùng ta ñeàu muoán caûm nhaän haïnh phuùc trong suoát caû cuoäc ñôøi. Ñoù laø moät nguyeän voïng bình thöôøng vaø chính ñaùng. Thaäm chí ta coù theå noùi raèng ñoù laø moät quyeàn lôïi töï nhieân cuûa taát caû moïi loaøi, vì ñieàu aáy khoâng chæ lieân quan ñeán loaøi ngöôøi: Baát cöù loaøi höõu tình naøo cuõng coù caûm giaùc, cho neân hoï chæ coù theå khao khaùt ñöôïc caûm giaùc an laïc, caûm nhaän haïnh phuùc. Bôûi vì ñoù laø moät nhu caàu maø hoï caûm thaáy, cho neân ñoù cuõng laø quyeàn lôïi cuûa hoï. Neáu theo töï nhieân vaø baûn naêng maø chuùng ta muoán coù ñöôïc moät ñôøi haïnh phuùc, thì haïnh phuùc ñoù phaûi bao goàm suoát caû cuoäc ñôøi, keå caû nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø ta khoâng neân chæ mong caàu haïnh phuùc luùc coøn khoeû maïnh, treû tuoåi maø thoâi, maø phaûi coù nhieàu kyø voïng hôn theá, töùc laø phaûi mong muoán ñöôïc hoaøn toaøn haïnh phuùc ngay caû khi caùi cheát ñaõ gaàn keà hay vaøo luùc ñang cheát. Hôn nöõa, neáu chuùng ta chaáp nhaän raèng sau khi cheát vaãn coøn coù ñieàu gì ñoù xaûy ra, nghóa laø sau cuoäc soáng naøy vaãn coøn nhöõng cuoäc soáng khaùc, thì nhu caàu vaø quyeàn ñöôïc haïnh phuùc noùi treân laø hoaøn toaøn coù giaù trò. Veà vieäc sau caùi cheát coøn gì khaùc xaûy ra hay khoâng thì yù kieán cuûa chuùng ta coù theå baát ñoàng; coù ngöôøi quan nieäm raèng coù moät 29
  • 27. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG caùi gì sau ñoù, coù theå döôùi daïng taùi sinh; ngöôøi khaùc seõ tuyeân boá raèng chuùng ta chæ coù voûn veïn moät cuoäc soáng duy nhaát naøy maø thoâi... Tuy nhieân coù moät ñieåm maø chuùng ta nhaát ñònh seõ ñoàng yù vôùi nhau. Ñoù laø, ñaõ [chaéc chaén phaûi cheát] thì chi baèng chuùng ta coù ñöôïc haïnh phuùc töø ñieåm ñaàu cho ñeán ñieåm cuoái cuûa cuoäc ñôøi, keå caû luùc haáp hoái. Baïn coù theå phaûn baùc raèng coù moät ñieàu toát hôn nöõa, lyù töôûng nhaát laø laøm sao soáng maõi vaø soáng haïnh phuùc, nghóa laø khoâng bao giôø cheát. Nhöng ñieàu naøy coù thöïc teá khoâng? Ñoù laø moät ñieàu coù veû khoù thöïc hieän, hay noùi thaúng ra laø khoâng theå thöïc hieän. Nhöng haõy mô moäng moät vaøi giaây. Haõy töôûng töôïng raèng hieän töôïng cheát ñaõ ñöôïc xoùa boû vónh vieãn. Neáu loaøi ngöôøi thaønh coâng trong vieäc chieán thaéng caùi cheát ñeå trôû thaønh baát töû thì chuùng ta coù theå hy voïng laø hoï cuõng ñaït ñöôïc nhöõng khaùm phaù khaùc ñeå choáng laïi beänh taät vaø tuoåi giaø. Nhöng ñieàu naøy chöa xaûy ra, chöa phaûi laø hoaøn caûnh hieän taïi cuûa chuùng ta, nghóa laø chuùng ta vaãn coøn phaûi ñöông ñaàu vôùi caùi cheát. Ñoù laø moät söï kieän chaéc chaén, hieån nhieân. Maët khaùc, nhö chuùng ta vöøa thaáy ñoù, ta mong caàu haïnh phuùc, mong caàu traùnh khoûi moïi khoå ñau trong moïi tröôøng hôïp, duø thöùc hay 30
  • 28. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE nguû. Bôûi vì khoaûng thôøi gian hieän höõu cuûa chuùng ta bao goàm moïi giaây phuùt cuûa cuoäc soáng vaø nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng laïi ñaëc bieät teá nhò, chuùng ta caàn chuaån bò tröôùc sao cho vaøo luùc aáy, quyù nhaát laø ta coù theå haïnh phuùc, neáu khoâng thì toái thieåu cuõng phaûi ñöôïc thanh thaûn vaø thö giaõn. Ñöôïc nhö theá thì thaät toát, vì nguyeän voïng cuûa chuùng ta ñaõ ñöôïc thöïc hieän cho ñeán giaây phuùt cuoái cuøng. Ñoàng yù laø nhöõng giaây phuùt naøy raát ngaén nguûi, nhöng ñoái vôùi ngöôøi ñang buôùc qua cöûa töû, vieäc cheát moät caùch an bình khoâng phaûi laø khoâng quan troïng. Daãu cho nhöõng giaây phuùt aáy coù veû ngaén nguûi, nhöng ñöøng queân raèng yù nieäm thôøi gian laø moät ñieàu raát chuû quan. Cho duø coù quan nieäm raèng cheát laø heát, nhöng neáu trong khoaûng thôøi gian aáy ñöông söï soáng ñöôïc moät caùch troïn veïn vaø thö thaùi thì ñaõ laø raát toát cho hoï, huoáng chi neáu sau ñoù hoï coøn phaûi taùi sinh vaøo moät kieáp soáng môùi. Treân moät khía caïnh khaùc, ña soá ngöôøi ta khi cheát ñi ñeå laïi sau löng nhöõng ngöôøi thaân, baø con hoï haøng hay baïn beø, vaø nhöõng ngöôøi naøy ñeàu buoàn khoå vì söï ra ñi cuûa hoï. Noãi buoàn khoå aáy seõ khoâng bao giôø nguoâi ngoai hoaøn toaøn, nhöng neáu ngöôøi cheát ñaõ ra ñi trong 31
  • 29. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG nhöõng ñieàu kieän toát ñeïp nhaát, neáu hieån nhieân ngöôøi aáy ñaõ coù chuaån bò tröôùc, ñaõ chaáp nhaän caûnh ngoä cuûa mình vaø cheát moät caùch an bình, thì daãu coù xuùc ñoäng, nhöõng ngöôøi thaân cuûa hoï coù theå tìm ñöôïc nguoàn an uûi khi nhôù laïi raèng ngöôøi mình thöông yeâu ñaõ cheát moät caùch an tónh, nheï nhaøng. Ñoù laø moät söï an uûi lôùn cho hoï. Chæ caàn rieâng lyù do ñoù thoâi, duø chuùng ta khoâng thaáy caàn thieát cho chính mình thì ñoái vôùi ngöôøi thaân döôøng nhö ta cuõng coù boån phaän phaûi chuaån bò caùi cheát cuûa chính mình sao cho nhöõng ngöôøi ôû laïi ñöôïc bôùt phaàn ñau khoå. Coù theå chuùng ta ñaõ töøng chöùng kieán hoaëc nghe keå laïi, ñaùng tieác laø nhöõng giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi khoâng phaûi luùc naøo cuõng nheï nhaøng vaø an bình; coù nhöõng luùc giai ñoaïn naøy raát khoù nhoïc vì ngöôøi cheát ñaõ ra ñi trong côn ñau ñôùn theå chaát, hay teä hôn nöõa laø ñau ñôùn tinh thaàn kòch lieät. Cheát nhö theá thaät laø khuûng khieáp cho ñöông söï, maø cuõng khoâng deã daøng cho nhöõng ngöôøi ôû laïi. Hoï ñaõ ñau khoå vì maát ñi moät ngöôøi thöông yeâu, maø thaät laâu sau ñoù hoaëc cuõng coù theå laø suoát quaõng ñôøi coøn laïi, laïi coøn bò giaøy voø bôûi nhöõng kyû nieäm taøn baïo aáy. Kyû nieäm aáy seõ ñaøo saâu theâm noãi ñau khoå trong loøng hoï vaø khôi daäy moät nieàm hoái tieác, moät caûm giaùc baát löïc khoù cheá ngöï ñöôïc. 32
  • 30. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE Chuùng ta haõy töôûng töôïng moät ngöôøi treû tuoåi bò maát cha meï, maø coøn maát trong nhöõng ñieàu kieän raát bi thaûm, nghóa laø cha meï ñaõ cheát moät caùch ñau ñôùn. Khi lôùn leân, ñöøng töôûng ngöôøi naøy seõ deã daøng tìm ñöôïc moät söï nguoâi ngoai. Vôùi thôøi gian, ngöôøi aáy seõ laõng queân ñi phaàn naøo – ñieàu naøy töï nhieân thoâi – nhöng seõ vaãn coøn bò chaán thöông taâm thaàn. Chæ caàn moät chuùt xíu [kheâu gôïi] laø ngöôøi naøy seõ soáng laïi kyû nieäm aáy trong taát caû noãi kinh hoaøng cuûa noù, neáu khoâng thì hoï cuõng coù theå bò tieâu moøn daàn maø khoâng bieát, vaø bò hoûng caû moät ñôøi. Theá nhöng, nhö chuùng ta ñaõ noùi, ai cuõng muoán coù caûm giaùc an vui, vì vaäy toát nhaát laø neân tìm ñuû moïi caùch ñeå traùnh neù nhöõng khoù khaên coù theå xaûy ñeán, ñaëc bieät laø caùc tröôøng hôïp nhö ñaõ noùi treân. Do ñoù, vieäc suy ngaãm veà caùi cheát vaø lo chuaån bò tröôùc ñeå giuùp ñôõ ngöôøi khaùc cuõng nhö taêng cöôøng söùc maïnh cho chính mình laø moät vieäc laøm coù ích neáu khoâng noùi laø caàn thieát. Nhö vaäy, daãu chuùng ta coù cho raèng cheát laø heát thì cheát moät caùch an bình vaãn hôn, maø neáu cheát ñöôïc trong haïnh phuùc thì caøng toát. Huoáng chi, neáu chuùng ta tin vaøo söï taùi sinh thì ñieàu naøy caøng trôû neân tuyeät ñoái caàn thieát. 33
  • 31. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Khi lìa boû cuoäc ñôøi naøy, neáu ta höôùng ñeán moät cuoäc soáng môùi nhöng haõy coøn thuoäc veà coõi Ta-baø1 thì nguyeän voïng ñöôïc haïnh phuùc suoát ñôøi seõ khoâng chæ coù hieäu löïc cho cuoäc soáng hieän taïi maø coøn cho caû ñôøi sau vaø taát caû caùc ñôøi sau ñoù nöõa. Neáu chuùng ta coøn phaûi taùi sinh trong coõi Ta-baø thì toát nhaát laø neân taùi sinh trong nhöõng ñieàu kieän kha khaù, ñuû ñeå baûo ñaûm moät cuoäc soáng haïnh phuùc toái thieåu. Tuy nhieân, coù ngöôøi cho raèng vì moät haïnh phuùc nhö theá maø cöù phaûi coá gaéng duy trì vaø keùo daøi töø kieáp naøy sang kieáp khaùc thì thaät laø baáp beânh vaø thaêng giaùng thaát thöôøng. Hoï nhaém ñeán moät trình ñoä cao hôn, an toaøn hôn: ai thoaùt ly ñöôïc caûnh giôùi Ta- baø seõ khoâng bao giôø coøn phaûi lo sôï baát cöù moät noãi ñau khoå naøo nöõa, vì ñaõ ñaït ñöôïc moät nguoàn haïnh phuùc cao sieâu hôn, vaø haïnh phuùc naøy coù ñaëc tính laø khoâng bao giôø suy suyeån. Coù ngöôøi coøn ñi xa hôn nöõa. Hoï nhaän thaáy raèng ñoái vôùi hoï traùnh khoå ñöôïc vui laø ñieàu quan troïng, thì 1 Theá giôùi Ta-baø, chæ chung söï luaân hoài trong caùc caûnh giôùi hieän höõu (Nhò thaäp nguõ höõu), nghóa laø ngöôøi ta phaûi soáng vaø cheát maø khoâng coù söï choïn löïa naøo, döôùi söï chi phoái cuûa taâm phieàn naõo (nhaát laø voâ minh vaø tham aùi) vaø nghieäp löïc. Khi coøn taùi sinh trong theá giôùi Ta-baø coù nghóa laø caùc uaån vaãn coøn oâ nhieãm, hay noùi caùch khaùc laø thaân vaø taâm ñeàu bò cheá ngöï bôûi caùc laäu hoaëc phieàn naõo ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh naøo ñoù. 34
  • 32. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE toát hôn heát laø khoâng neân chæ lo cho chính mình maø coøn phaûi lo cho taát caû moïi loaøi. Hoï nghó raèng: “Ngöôøi khaùc cuõng coù cuøng moät nhu caàu, cuøng moät xu höôùng nhö ta. Vaø treân nhieàu phöông dieän, hoï coøn laø ngöôøi thaân cuûa ta nöõa. Phaûi roài, ta neân coá gaéng ñaït haïnh phuùc vaø thoaùt khoå ñau, nhöng khoâng phaûi chæ cho rieâng ta maø coøn cho taát caû chuùng sinh. Muoán theá, ta phaûi ñaït ñeán moät trình ñoä ñuû cao ñeå coù theå giuùp ñôõ muoân loaøi moät caùch höõu hieäu.” Nhö theá, ñi tìm haïnh phuùc coù theå ñöôïc quan nieäm theo nhieàu caùch khaùc nhau. Nhöng duø quan nieäm naøo ñi nöõa thì thaønh töïu haïnh phuùc vaãn coù nghóa laø luùc lìa ñôøi ngöôøi ta phaûi thanh thaûn vaø an bình. Theo döï kieán thì chuùng ta quy tuï veà ñaây trong hai ngaøy,1 vôùi muïc ñích chính thöùc laø chæ noùi veà caùi cheát vaø tieán trình cuûa noù – tröôùc, trong vaø sau khi cheát. Ñaây khoâng phaûi laø moät trong nhöõng ñeà taøi thuù vò nhaát maø ta coù theå baøn ñeán. Noù khoâng theå mua vui hay laøm troø tieâu khieån cho chuùng ta. Theá maø chuùng ta vöøa nhaéc ñi nhaéc laïi laø mình mong muoán haïnh phuùc! Choïn moät ñeà taøi nhö theá coù theå bò xem laø quaùi dò. Thaät ra, ñaây chæ [laø moät ñeà taøi] thöïc teá, khoâng 1 Ñaây laø noùi trong moät laàn thuyeát giaûng. Söï thaät thì noäi dung ghi laïi trong saùch naøy goàm caû thaûy naêm laàn thuyeát giaûng, moãi laàn hai ngaøy. (ND) 35
  • 33. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG hôn khoâng keùm. Vì duø sao ñi nöõa, neáu coù moät ñieàu maø chuùng ta coù theå tin chaéc thì ñoù chính laø “chuùng ta ñeàu seõ cheát”. Chính vì theo leõ taát nhieân chuùng ta ñeàu seõ cheát neân hôïp lyù nhaát laø chuùng ta neân suy nghó ñeán [caùi cheát] ñeå töï chuaån bò vôùi taát caû khaû naêng cuûa mình. Ñieàu naøy aùp duïng cho taát caû moïi ngöôøi. Duø chuùng ta theo chuû nghóa voâ thaàn hay coù moät tín ngöôõng, baát cöù tín ngöôõng naøo, chuùng ta vaãn neân nghó ñeán caùi chung cuoäc baát khaû khaùng aáy. Maø ñieàu aáy thaät söï coù ích lôïi hay khoâng? Chuùng ta thaät söï coù khaû naêng ñeå chuaån bò cho caùi cheát cuûa mình ñöôïc bình an thanh thaûn khoâng? Coù. Chuùng ta coù theå laøm ñöôïc. Vaø chaéc chaén ñoù khoâng phaûi laø moät quan ñieåm rieâng cuûa Phaät töû, cuõng khoâng chæ coù Phaät töû môùi ñöôïc quyeàn laøm ñieàu aáy. Vì chuùng ta khoâng chæ laø moät sinh vaät maø coøn laø moät sinh vaät coù lyù trí, cho neân, vöôït ra ngoaøi caùc phaïm truø tö töôûng hay toân giaùo, taát nhieân laø chuùng ta coù ñuû khaû naêng caàn thieát ñeå chuaån bò ra ñi trong nhöõng ñieàu kieän toát ñeïp. Vaán ñeà naøy quan troïng vaø phoå quaùt ñeán noãi taát caû caùc neàn vaên hoùa vaø truyeàn thoáng – toân giaùo vaø trieát hoïc – ñeàu khoâng theå khoâng nghó ñeán. Vì theá, treân toaøn theá giôùi coù raát nhieàu phöông thöùc ñaõ ñöôïc ñeà nghò ñeå ñoái phoù vôùi caùi cheát, caùi cheát cuûa chính 36
  • 34. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE mình vaø cuûa ngöôøi khaùc. Chuùng ta chæ caàn laáy ñoù maø duøng. Muoán theá, chuùng ta caàn söu taàm caøng nhieàu döõ lieäu caøng toát, vaø sau ñoù phaùn ñònh xem phöông thöùc naøo höõu hieäu nhaát. Theo toâi nghó, lyù töôûng nhaát laø laøm sao tìm bieát toái ña caùc phöông thöùc töø caùc truyeàn thoáng khaùc nhau. Nhöng coù phaûi vì theá maø chuùng ta caàn aùp duïng taát caû cho chính baûn thaân mình? Khoâng. Tröôùc heát, khoâng theå laøm ñöôïc vì coù quaù nhieàu phöông thöùc. Thöù hai, vì coù nhöõng phöông thöùc ñoái vôùi ngöôøi naøy coù theå laø tuyeät haûo nhöng ñoái vôùi ngöôøi khaùc laïi hoaøn toaøn khoâng thích hôïp. Ñoù chính laø söï höõu ích, noùi ñuùng hôn laø söï caàn thieát cuûa söï ña daïng. Nhôø theá maø chuùng ta coù theå tuøy tröôøng hôïp ñeå aùp duïng. Do ñoù, chuùng ta phaûi tuyeån choïn nhöõng gì thích hôïp nhaát vôùi mình, tuøy theo tính tình, tín ngöôõng vaø khaû naêng cuûa rieâng ta. Phaân bieät ñöôïc nhöõng gì tröïc tieáp höõu ích cho mình laø ñieàu raát ñaùng quyù, nhöng ngoaøi söï aùp duïng cho chính mình ra, coù luùc chuùng ta seõ phaûi ngoài beân giöôøng haáp hoái cuûa moät ngöôøi maø ta muoán giuùp ñôõ. Coù theå ngöôøi aáy raát khaùc vôùi chuùng ta treân phöông dieän tính tình, quan nieäm hay tín ngöôõng. Ñoù laø lyù do taïi sao chuùng ta neân tìm bieát caøng nhieàu caøng toát, vì neáu phöông phaùp naøy khoâng tröïc tieáp ích lôïi cho ta, noù laïi coù theå hoaøn toaøn thích hôïp vôùi 37
  • 35. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG ngöôøi maø ta muoán giuùp, vaø trong tröôøng hôïp ñoù ta neân duøng ñeán noù. Ñeå cho roõ raøng hôn, chuùng ta haõy laáy moät thí duï. Haõy töôûng töôïng anh A ñeán phuø trôï anh B ñang ôû thôøi kyø cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Vì chuùng ta ôû AÂu chaâu neân haõy taïm cho raèng anh A theo ñaïo Thieân Chuùa – ñieàu naøy raát coù theå xaûy ra vì ôû ñaây ña soá theo ñaïo Thieân Chuùa. Nhöng ngöôïc laïi, coù theå anh B laïi laø Phaät töû. Neáu anh A ñeán ñeå xoa dòu vaø traán an anh B maø chaúng ñoaùi hoaøi gì ñeán toân giaùo cuûa anh B, laïi chæ söû duïng ngoân ngöõ Thieân Chuùa ñeå noùi chuyeän vôùi anh Phaät töû B ñang haáp hoái thì e raèng anh B seõ khoâng nghe vaø khoâng hieåu anh A. Anh A seõ coù nguy cô thoát ra nhöõng lôøi raát khaùc bieät, hoaëc traùi ngöôïc vôùi tín ngöôõng cuûa anh B. Theá maø, trong giaây phuùt cuoái cuøng raát teá nhò, neáu ta noùi nhöõng lôøi khoâng phuø hôïp vôùi loøng tin cuûa ngöôøi haáp hoái, noùi nhöõng lôøi thieáu hieåu bieát hay traùi ngöôïc vôùi loøng tin naøy, thì thay vì giuùp ñôõ hoï, ta coù theå laøm cho hoï baát an hôn. Trong khi hoï ñang ñi vaøo coõi cheát maø ta coøn noùi vôùi hoï nhöõng lôøi hoï khoâng taùn thaønh. Laøm nhö theá, chuùng ta khoâng thaät söï giuùp ñôõ hoï, nhaát laø trong nhöõng giaây phuùt khoù khaên aáy. Noùi caùch khaùc, cho duø ta khoâng ñoàng moät quan nieäm vôùi ngöôøi laâm chung, nhöng toát hôn heát chuùng 38
  • 36. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE ta vaãn neân löu taâm ñeán ñeå coù theå, hoaëc laø noùi cuøng moät ngoân ngöõ vôùi hoï, hoaëc ít nhaát cuõng khoâng laøm cho hoï phaät loøng vì nhöõng lôøi noùi traùi ngöôïc vôùi nhöõng gì maø hoï tin töôûng laø söï thaät. Nhö chuùng ta ñaõ bieát, treân theá giôùi naøy coù raát nhieàu truyeàn thoáng, ñuû loaïi toân giaùo; vaø moãi moät truyeàn thoáng hay toân giaùo ñeàu ñaõ thieát laäp moät soá phöông thöùc, ñaëc bieät ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng giaây phuùt cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Trong Phaät giaùo, nhaát laø Phaät giaùo ôû Xöù Tuyeát (hay Taây Taïng), vì söï quan troïng cuûa giaây phuùt laâm chung neân coù raát nhieàu vò cao taêng ñaõ löu taâm, vì theá Phaät giaùo coù raát nhieàu phöông thöùc coù theå öùng duïng ñöôïc trong nhöõng giaây phuùt aáy. Luùc naõy toâi coù noùi raèng, tröôùc söï phong phuù cuûa nhöõng kyõ thuaät ñöôïc hình dung treân theá giôùi, ñieàu lyù töôûng nhaát laø laøm sao ñaït ñöôïc moät söï hieåu bieát caøng saâu roäng caøng toát. Chính trong vieãn caûnh ñoù maø buoåi hoäi thaûo hoâm nay seõ laø söï ñoùng goùp cuûa Phaät giaùo, hay noùi ñuùng hôn laø söï ñoùng goùp cuûa [Phaät giaùo] Taây Taïng vaøo ngaân haøng taøi lieäu chung. Tuy theá, chính vì coù quaù nhieàu phöông phaùp maø Phaät giaùo ñaõ thieát laäp, chuùng ta khoâng theå khaûo saùt heát trong moät vaøi giôø, hay ngay caû trong moät vaøi 39
  • 37. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG ngaøy. Neáu chuùng ta coù yù muoán ñi ñeán taän cuøng cuûa ñeà taøi, chuùng ta seõ caàn ñeán raát nhieàu naêm thaùng maø vaãn khoâng ruùt tæa ñöôïc heát coát tuûy cuûa noù. Noùi theá khoâng phaûi laø khoe khoang. Vaán ñeà khoâng phaûi laø töï maõn tröôùc nhöõng gì Phaät giaùo coù theå ñem laïi cho kieán thöùc chung. Nhöõng ai bieát Taïng ngöõ coù theå löôùt qua hai taïng Kinh vaø Luaän cuûa Taây Taïng, töùc laø giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät vaø nhöõng baûn luaän cuûa caùc ñaïi ñaïo sö AÁn Ñoä. Chæ caàn löôùt qua thoâi cuõng coù theå thaáy ngay taàm möùc cuûa khoái kieán thöùc aån taøng trong aáy. Phaät giaùo laø moät toân giaùo ñaõ xuaát hieän taïi AÁn Ñoä roài lan truyeàn sang nhieàu nöôùc khaùc, trong ñoù coù Taây Taïng, khoaûng töø theá kyû thöù saùu. Töø bao nhieâu theá kyû qua, truyeàn thoáng naøy khoâng nhöõng ñöôïc gieo troàng maø coøn ñaâm choài naåy loäc vaø nôû ra nhöõng ñoùa hoa tuyeät ñeïp ôû Taây Taïng, khieán cho nhöõng tri kieán maø ñöùc Phaät vaø nhöõng vò toå sö keá tuïc Ngaøi truyeàn trao ñaõ mang laïi moät söï giuùp ñôõ to taùt cho nhöõng theá heä keá tieáp. Keát quaû laø truyeàn thoáng naøy vaãn coøn raát soáng ñoäng chöù khoâng phaûi laø moät truyeàn thoáng xöa cuõ ñang taøn luïi vaø chæ coøn löu laïi kyû nieäm trong saùch vôû. Ñaây khoâng phaûi laø nhöõng kieán thöùc haøn laâm chuyeân moân thuoäc veà trí naêng theá gian, maø laø moät truyeàn thoáng coù coäi reã trong nhöõng xaõ hoäi ñaõ thöøa 40
  • 38. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE nhaän noù, vaø noù ñaõ taùc ñoäng moät caùch hieån nhieân, cuï theå ñoái vôùi nhöõng ngöôøi vaän duïng noù. Phaät giaùo, ñaëc bieät laø Phaät giaùo ñöôïc truyeàn trao bôûi caùc ñaïi sö Taây Taïng, ñaõ ñem laïi lôïi laïc khoâng nhöõng cho ngöôøi Taây Taïng maø coøn cho nhieàu daân toäc laùng gieàng nöõa. Caùc tröôøng hoïc Taây Taïng ñaõ phaùt trieån roäng raõi taïi Noäi Moâng vaø Ngoaïi Moâng vaø caû Trung Quoác. Trung Quoác quaû laø coù bieát ñeán Phaät giaùo tröôùc Taây Taïng raát laâu, nhöng döôùi hình thöùc khaùc. Vaøi theá kyû sau, giaùo phaùp truyeàn trao bôûi caùc ñaïi sö Taây Taïng ñaõ mang laïi cho Phaät giaùo nöôùc naøy moät sinh löïc môùi. Sau khi ñaõ lan truyeàn ôû AÙ chaâu, hieän nay ta nhaän thaáy Phaät giaùo ñaõ khôi daäy moät söï quan taâm ngaøy caøng roäng lôùn hôn ôû AÂu chaâu. ÔÛ ñaây, ngöôøi ta bieát ñeán Phaät giaùo ngaøy caøng roõ hôn vaø ñaõ coù moät soá ngöôøi haønh trì Phaät phaùp nöõa. Noùi toùm laïi, Phaät giaùo quaû thaät coù theå ñeà nghò raát nhieàu phöông thöùc, ñaëc bieät laø trong laõnh vöïc cuûa söï cheát. Nhö toâi coù noùi, chuùng ta seõ khoâng theå ñeà caäp ñeán taát caû [caùc phöông thöùc] vì nhieàu lyù do. Moät laø vì noäi dung quaù phong phuù, hai laø vì tri kieán Phaät giaùo laø caû moät ñaïi döông maø söï hieåu bieát cuûa toâi chæ nhö moät vaøi gioït nöôùc, vaø toâi chæ coù theå noùi leân nhöõng gì toâi bieát, nghóa laø raát ít so vôùi toaøn boä. Thöù ba laø vì coù 41
  • 39. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG moät vaøi phöông thöùc trong Phaät giaùo ñoøi hoûi moät söï chuaån bò vaø caàn phaûi thöïc hieän nhieàu giai ñoaïn tröôùc ñoù. Trong moät buoåi hoäi thaûo daønh cho ñaïi chuùng nhö hoâm nay, ñeà caäp ñeán nhöõng phöông thöùc naøy khoâng lôïi ích gì, vì nhöõng caên baûn caàn thieát laø quaù ñaëc thuø vaø quaù chuyeân moân ñeå coù theå öùng duïng cho taát caû moïi ngöôøi. Treân thöïc teá, troïng taâm nhaán maïnh seõ laø nhöõng phöông thöùc maø moãi ngöôøi trong chuùng ta ñaây ñeàu coù theå söû duïng. Chuùng ta seõ ñeà caäp ñeán nhöõng ñieåm raát thöïc tieãn maø ai cuõng coù theå aùp duïng, khoâng nhaát thieát phaûi laø Phaät töû. Laøm sao toâi coù theå quaû quyeát raèng taát caû chuùng ta ñeàu coù nhöõng khaû naêng caàn thieát ñeå chuaån bò cho caùi cheát? Ñoù laø vì – ít nhaát laø theo quan ñieåm Phaät giaùo – neáu khoâng phaûi taát caû thì cuõng laø ñaïi ña soá nhöõng kinh nghieäm haïnh phuùc hay khoå ñau maø ta ñaõ traûi qua trong suoát cuoäc ñôøi ñeàu tröôùc heát ñeán töø taâm chuùng ta. Nhöõng gì chuùng ta caûm nhaän haàu heát ñeàu ñeán töø traïng thaùi taâm thöùc cuûa ta, töø caùch nhìn söï vieäc cuûa ta. Veà söï tuï taäp cuûa chuùng ta hoâm nay, vôùi nhöõng ñieàu kieän nhö vaät chaát v.v... hieän coù, chaéc chaén ta coù theå baét ñaàu suy nieäm ñeå coù moät caùi nhìn thích ñaùng veà söï vieäc haàu ñoái maët vôùi söï cheát moät caùch deã daøng 42
  • 40. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE hôn. Noùi chung thì ngöôøi naøo cuõng coù khaû naêng laøm ñieàu ñoù. Hôn nöõa, haõy coâng nhaän laø chuùng ta thuoäc thaønh phaàn ñöôïc öu ñaõi. Noùi nhö theá khoâng coù nghóa laø chuùng ta khoâng coù vaán ñeà gì. Chaéc chaén laø trong chuùng ta ñaây cuõng coù nhöõng ngöôøi gaëp khoù khaên thaät söï nhö thaát nghieäp, beänh taät v.v... Nhöng söï coù maët cuûa chuùng ta ôû ñaây ñuû chöùng minh raèng ta ñang ôû trong moät hoaøn caûnh coù theå goïi laø khaù toát, nhaát laø vì trí naêng cuûa ta haõy coøn hoaøn haûo, nhôø theá maø ta coù theå suy nghó vaø lyù luaän. Bôûi vì ai cuõng coù khaû naêng suy tö neân toâi seõ laáy ra töø caùi tuùi ñöïng cuûa Phaät giaùo nhöõng phaåm vaät vaø baøy bieän tröôùc quyù vò. Nhö theá, quyù vò seõ coù theå [tuøy yù] choïn löïa. Hoâm nay laø thöù baûy, ngaøy hoïp chôï. Toâi seõ baøy haøng cuûa toâi leân quaày haøng. Quyù vò laø nhöõng khaùch haøng ñeán daïo chôi, saün saøng mua haøng neáu caàn nhöng khoâng baét buoäc, chæ khi naøo tìm ñöôïc moùn haøng vöøa yù môùi mua thoâi. VEÀ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Ñeå thaûo luaän ñeà taøi hoâm nay, giöõa thieân kinh vaïn quyeån cuûa Phaät giaùo noùi veà caùi cheát, chuùng ta seõ choïn ra vaø döïa theo ba nguoàn tö lieäu goác: hai quyeån kinh vaø moät cuoán luaän giaûng Taây Taïng. 43
  • 41. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Kinh laø giaùo phaùp do chính ñöùc Phaät ñaõ tuyeân thuyeát hoaëc khôi nguoàn. Hai quyeån kinh maø toâi choïn raát ngaén goïn, nhöng noäi dung raát phong phuù vaø suùc tích. Ñoù laø: 1. Kinh Ñaïi thöøa noùi veà caùc dieäu trí voâ thöôïng luùc caän töû.1 2. Kinh noùi veà möôøi moät nieäm töôûng phaûi coù.2 Caû hai ñeàu thuoäc veà truyeàn thoáng Ñaïi thöøa 3. Kinh Ñaïi thöøa noùi veà dieäu trí luùc caän töû ñaõ ñöôïc caùc nhaø hoïc giaû AÁn Ñoä luaän giaûi raát nhieàu, ñaùng keå nhaát laø hai boä luaän chính baèng tieáng Phaïn. Nhöng hoâm nay toâi seõ caên cöù treân moät boä luaän gaàn ñaây hôn, cuûa ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thöù 7, Kelsang Gyatso (1708- 1757), raát maïch laïc vaø chi tieát. Quyeån saùch tham cöùu thöù ba laø cuûa Thöôïng Sö Taây Taïng Tuken Losang Chokyi Nyima, thöôøng ñöôïc toân xöng laø Kusali Dharma Vajra (1737-1802), töïa 1 Arya-atajnana-nama mahayana sutra - tieáng Taây taïng laø ‘Phags pa ‘da’ ka ye shes zhes bya ba theg pa chen po’i mdo (kangyur = kinh taïng). 2 Ekadasa samjna sevana sutra (?) - tieáng Taây Taïng laø ‘Du shes bcu gcig bsten p’ai mdo (kangyur = kinh taïng). 3 Ñaïi thöøa (Mahāyāna, nghóa ñen laø coã xe lôùn): moät trong hai nhaùnh lôùn cuûa Phaät giaùo maø hai haïnh chính laø töø taâm vaø bi taâm, vaø muïc ñích laø cöùu khoå ban vui cho taát caû moïi loaøi chuùng sinh. 44
  • 42. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE ñeà laø “Laøm sao giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung: cöùu giuùp nhöõng keû ñaùng thöông heát sinh khí”. Coù raát nhieàu ñaïi sö Taây Taïng ñaõ vieát giaûng luaän veà vaán ñeà naøy, cho neân chuùng ta coù raát nhieàu taøi lieäu vaø khoâng bieát choïn taøi lieäu naøo, nhöng muoán cho höõu hieäu thì chuùng ta phaûi töï bieát giôùi haïn hôïp lyù. Vì theá, chuùng ta seõ chæ söû duïng ba taøi lieäu noùi treân. Daàu sao ñi nöõa, tuy coù raát nhieàu baøi vieát baèng tieáng Taây Taïng noùi veà caùch giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung vaø ngöôøi quaù coá, nhöng phaàn ñoâng daïy veà maät phaùp vaø noäi dung thöôøng raát gioáng nhau. Söï khaùc bieät naèm ôû ñoái töôïng phaûi caàu thænh: Phaät Döôïc Sö, Phaät Di-laëc, Boà Taùt Quaùn Theá AÂm, Boà Taùt Vaên Thuø, hay Phaät A-di- ñaø v.v... Nhöng yù nghóa vaø lôøi nguyeän caàu thì khoâng thay ñoåi. Maët khaùc, coù nhieàu taøi lieäu nhö theá cuõng laø moät ñieàu raát toát, vì ñöøng queân raèng theo Phaät giaùo, chuùng ta neân vaø caàn phaûi thích öùng moãi haønh ñoäng theo töøng tröôøng hôïp. Bôûi vì moãi haønh giaû chaéc chaén laø coù nhöõng mong caàu hay taäp quaùn khaùc bieät vaø ña daïng, hoï phaûi ñöôïc cung öùng moät phöông phaùp haønh trì thích hôïp vôùi nhu caàu cuûa hoï. 45
  • 43. PHAÀN I. NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN BIEÁT VEÀ THÔØI ÑIEÅM LAÂM CHUNG PHAÙT KHÔÛI TAÂM NGUYEÄN Tröôùc khi chuùng ta ñi vaøo vaán ñeà, haõy nhaéc laïi ñöôøng loái cuûa Phaät giaùo. Theo quan ñieåm Phaät giaùo, coù moät ñieàu thöôøng ñöôïc laëp ñi laëp laïi: Khi chuùng ta saép laøm vieäc gì (trong laõnh vöïc taâm linh nhö vaên, tö, tu1 hay trong taát caû vieäc laøm cuûa thaân, khaåu vaø yù noùi chung), ñieàu quyù nhaát laø coù theå daønh moät chuùt thì giôø ñeå phaùt khôûi moät taâm nguyeän toát. Quyù vò ñöøng sôï. Noùi theá khoâng coù nghóa laø moïi ngöôøi phaûi theo Phaät giaùo ngay töø giôø phuùt naøy. Khoâng ñaâu. Khoâng heà coù moät söï xuùi giuïc, saùch ñoäng ñeå moïi ngöôøi trôû thaønh Phaät töû, maø toâi chæ môøi moïi ngöôøi haõy töï ñaët mình trong moät traïng thaùi taâm thöùc toát laønh, vì may thay, loøng toát khoâng chæ laø ñaëc quyeàn daønh cho Phaät töû. Ñeán vôùi “taâm toát laønh” laø ñieàu ôû ñaây ai cuõng coù theå laøm ñöôïc. 1 Vaên, tö, tu laø ba phöông dieän cuûa söï haønh trì Phaät giaùo, ba phöông dieän naøy hoã töông boå sung cho nhau. 46
  • 44. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE Baây giôø, moãi chuùng ta haõy suy nghó moät chuùt ñeå khôûi leân moät traïng thaùi taâm thöùc toát laønh. Toát laønh nhö theá naøo? Coù raát nhieàu caùch. Ñoái vôùi moät Phaät töû, hoï coù theå xöû söï theo khuynh höôùng Ñaïi thöøa [nhaäp theá] hoaëc khuynh höôùng Bích Chi Phaät, nghóa laø tìm caùch töï mình thoaùt ly ra khoûi coõi Ta-baø. ÔÛ ñaây taát caû chuùng ta coù theå gaëp nhau treân cuøng moät ñieåm, baát luaän kieán giaûi cuûa moãi ngöôøi, ñoù laø chuùng ta muoán laøm ñieàu gì coù ích lôïi cho taát caû chuùng sinh khoå ñau, ñaëc bieät laø nhöõng chuùng sinh saép cheát. Vöôït ngoaøi moïi ngoân töø, chæ rieâng yù muoán giuùp ñôõ nhöõng ai ñang caàn ñöôïc giuùp ñôõ thì töï noù ñaõ laø baûn chaát cuûa moät taâm nguyeän hieàn thieän. Haõy nghó raèng, vì muoán laøm ñöôïc vieäc naøy moät caùch höõu hieäu hôn neân hoâm nay chuùng ta môùi cuøng nhau hoïc taäp vaø suy nghieäm. Thaät ra, chæ rieâng vieäc chuùng ta ñeán ñaây cuõng ñaõ chöùng minh ñöôïc yù muoán giuùp ñôõ ngöôøi khaùc cuûa mình, nhaát laø vieäc cöùu giuùp vaø an uûi nhöõng ngöôøi ñang saép lìa traàn; noùi caùch khaùc, ñieàu aáy ñaõ noùi leân moät traïng thaùi taâm thöùc toát laønh. Thaät söï, ñeà muïc cuûa buoåi hoäi thaûo khoâng chæ lieân quan ñeán rieâng chuùng ta. Chuùng ta ñeán ñaây khoâng phaûi ñeå hoïc laøm moät caùi gì cho rieâng mình, vì moät lôïi ích rieâng tö. Traùi laïi, chuùng ta ñeán ñaây coù nghóa laø taâm ta ñaõ môû 47
  • 45. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG ra vaø höôùng ñeán ngöôøi khaùc, keøm vôùi hoaøi baõo caûi thieän phöông thöùc giuùp ñôõ, nhaát laø trong nhöõng tình huoáng ñaëc bieät teá nhò. Söï coù maët ñoâng ñaûo cuûa quyù vò chöùng minh moät taâm löôïng roäng môû. Thaät laø tuyeät dieäu! Toâi voâ cuøng caûm ñoäng vaø taùn thaùn. Ñoái vôùi toâi, coù yù muoán giuùp ñôõ ngöôøi saép cheát laø moät nghóa cöû cao quyù. Thaät theá, khoâng coù ai caàn ñöôïc söï giuùp ñôõ quan taâm cho baèng nhöõng ngöôøi laâm chung, nhöõng ngöôøi ôû ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Hoï thöôøng ôû trong moät tình traïng roái loaïn, khoå ñau cöïc kyø. Trong hoaøn caûnh ñoù, bieát bao ngöôøi caûm thaáy hoaøn toaøn baát löïc, khoâng moät nôi nöông töïa, khoâng moät ai ñeå troâng caäy. Hoï yù thöùc raèng ñôøi soáng cuûa hoï ñang keát thuùc, vaø hoï saép phaûi buoâng boû taát caû. Hôn nöõa, phaàn ñoâng ñeàu khoâng bieát roõ ñieàu gì saép xaûy ñeán cho hoï. Ngay caû nhöõng ngöôøi vaãn nghó raèng cheát khoâng phaûi laø heát cuõng heát söùc lo aâu, vì khoâng coù gì baûo ñaûm cho hoï moät töông lai toát ñeïp. Chaéc chaén laø khoâng coù moät tình huoáng naøo gian nan vaø ñau khoå hôn. Vì theá, vieäc giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñang phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thöû thaùch aáy quan troïng bieát bao! Nhö vaäy, coù theå noùi chaéc laø ôû ñaây ai cuõng ñöôïc thuùc ñaåy bôûi loøng nhaân töø vaø nhieät taâm muoán giuùp 48
  • 46. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE ñôõ ngöôøi khaùc ñang treân ngöôõng cöûa sinh töû. Nhöng coù theå treân phöông dieän caù nhaân, taâm nguyeän cuûa chuùng ta raát nhoû beù vaø giôùi haïn. Chaéc chaén cuõng coù moät soá ngöôøi ôû ñaây raát muoán giuùp ñôõ taát caû nhöõng chuùng sinh ñau khoå, nhöng thöôøng thì chuùng ta quan nieäm moät phaïm vi hoaït ñoäng haïn cheá hôn. Thí duï, chuùng ta muoán laøm vieäc höõu hieäu hôn treân phöông dieän ngheà nghieäp. Giaû söû chuùng ta laø baùc só, y taù hay ngöôøi ñeán thaêm nom beänh nhaân ôû beänh vieän, nghóa laø thöôøng phaûi tieáp caän vôùi ngöôøi laâm chung. Coù theå chuùng ta ñeán ñaây vôùi yù nghó “toâi muoán giuùp ñôõ beänh nhaân cuûa toâi moät caùch hieäu quaû hôn, thích hôïp hôn”. Trong tröôøng hôïp naøy, ñoái töôïng cuûa chuùng ta chæ laø moät nhoùm ngöôøi naøo ñoù, töùc laø coù giôùi haïn. Hay thí duï khaùc, tröôøng hôïp thoâng thöôøng nhaát laø chuùng ta muoán giuùp ñôõ ñaøng hoaøng töû teá nhöõng ngöôøi thaân, ngöôøi nhaø cuûa mình. Toùm laïi chuùng ta ñeán döï buoåi hoäi thaûo hoâm nay vì töï nhuû “toâi muoán laøm moät chuùt gì cho hoï”. “Hoï” ôû ñaây, coù theå laø khoaûng vaøi ba möôi ngöôøi [thaân cuûa rieâng ta], vaø chuùng ta khoâng coù yù ñònh laøm gì theâm. Toâi muoán ñeà nghò, hay ñuùng hôn laø gôïi yù vôùi quyù vò, ngay baây giôø haõy môû roäng taàm quan taâm vaø öôùc nguyeän cuûa mình. Duø treân thöïc teá hieän thôøi chuùng 49
  • 47. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG ta khoâng coù khaû naêng giuùp ñôõ hôn soá vaøi ba möôi ngöôøi, nhöng khoâng ai ngaên caám chuùng ta phaùt moät taâm nguyeän roäng lôùn hôn nhieàu. Taâm nguyeän toát laønh cuûa chuùng ta baây giôø seõ laø “toâi muoán laøm sao coù theå giuùp ñôõ caøng ngaøy caøng höõu hieäu ñaïi ña soá, neáu khoâng noùi laø taát caû nhöõng ai ñang gaëp khoù khaên, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ñang haáp hoái. Vì theá neân toâi ñeán döï buoåi hoäi thaûo hoâm nay vôùi kyø voïng ruùt tæa ñöôïc nhöõng phöông thöùc öùng duïng thieát thöïc”. Moät con ngöôøi “Ngöôøi laâm chung” hay “ngöôøi ôû giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi”, trong tieáng Taây Taïng laø “chi kha ma’i sems can”. Cuïm töø naøy thaät ra coù hai yù nghóa, nhöng thoâng thöôøng laø ñeå noùi ñeán nhöõng ngöôøi beänh ôû giai ñoaïn cuoái, hay laø nhöõng ngöôøi ñaõ kieät queä vôùi naêm thaùng tuoåi taùc, nghóa laø caän keà caùi cheát. Hoâm nay chuùng ta seõ söû duïng yù nghóa naøy. Noùi “giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi” töùc laø noùi ñeán “söï cheát”. Vaäy thì chuùng ta seõ noùi veà söï cheát. Ñaây laø moät giai ñoaïn maø khoâng ai traùnh ñöôïc, khoâng moät chuùng sinh höõu tình naøo coù theå ñöôïc mieãn. Tuy ñaây laø moät hieän töôïng khoâng coù gì töï nhieân cho baèng vaø ñöôïc chöùng minh treân taát caû moïi chuùng sinh khoâng 50
  • 48. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE ngoaïi leä, nhöng tuøy theo neàn vaên hoùa hay truyeàn thoáng, ngöôøi ta phaân tích hieän töôïng aáy döôùi nhöõng goùc ñoä khaùc nhau. ÔÛ ñaây, dó nhieân chuùng ta seõ coá gaéng löôïc qua nhöõng keát luaän maø Phaät giaùo ñaõ ñaït ñöôïc. Phaät giaùo phaân tích caùi goïi laø “söï cheát” nhö theá naøo? Ñeå bieát “söï cheát” laø gì, chuùng ta phaûi baét ñaàu töø khaùi nieäm caùi gì laø moät caù nhaân, moät con ngöôøi, höõu tình. Kyø thaät, “chuùng ta” laø caùi gì? Moät caù nhaân laø moät hieän töôïng phöùc hôïp, ñöôïc caáu taïo bôûi – neáu duøng chöõ thoâng thöôøng – moät thaân vaø moät taâm. Roõ raøng, haún quyù vò cuõng ñoàng yù vôùi toâi raèng moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù moät thaân theå vaø moät baûn taâm. Vaø bôûi vì, trong moät khoaûng thôøi gian naøo ñoù, moät hôïp theå nhö theá hieän höõu, neân chuùng ta hieän höõu nhö moät caù nhaân. Haõy ghi nhaän raèng caû thaân laãn taâm ñeàu hieån baøy qua nhieàu taàng lôùp töø thoâ naëng ñeán vi teá. Ñieàu maø chuùng ta tröïc tieáp nhaän bieát ñöôïc chæ laø möùc ñoä thoâ naëng nhaát cuûa thaân taâm, ñoù laø taàng lôùp duy nhaát maø ta coù theå nhìn thaáy hay nhaän bieát ñöôïc. Nhöng theo Phaät giaùo thì thaân taâm chuùng ta coù nhöõng taàng lôùp vi teá hôn nhieàu maø nhaõn quan hay nhaän thöùc thoâng thöôøng khoâng theå naém baét. 51
  • 49. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Khi chuùng ta quan saùt thaân vaø taâm ôû taàng lôùp thoâ naëng cuûa chuùng moät caùch tinh teá hôn, chuùng ta seõ phaùt hieän, tuøy theo goùc ñoä nhìn cuûa mình, coù 20 hay 24 thaønh phaàn. Toâi seõ khoâng lieät keâ heát ra ñaây vì nhö theá quyù vò seõ chaùn laém, nhöng ñeå quyù vò coù moät yù nieäm, trong soá caùc thaønh phaàn aáy ta coù theå phaân bieät naêm uaån,1 boán ñaïi2, naêm dieäu trí3 (töùc laø naêm loaïi yù thöùc), naêm caên vaø naêm traàn (saéc, thanh, höông, vò, xuùc). Haõy caån thaän, trong boái caûnh naøy ta ñang noùi ñeán caùi saéc, caùi thanh v.v... thuoäc veà doøng töông tuïc cuûa moät con ngöôøi, ôû beân trong hoï, chöù khoâng noùi ñeán caùc saéc, caùc thanh v.v... ôû ngoaøi hoï. Ñöøng queân laø chuùng ta ñang noùi ñeán nhöõng thaønh phaàn caáu taïo cuûa moät con ngöôøi. Trong suoát moät quaõng thôøi gian, 24 thaønh phaàn aáy – giaûn dò hôn laø thaân vaø taâm ôû bình dieän thoâ – coøn ôû trong moät traïng thaùi laønh laën ñuû ñeå coù theå coäng ñoàng sinh hoaït, nghóa laø khi nhöõng thaønh phaàn 1 Naêm uaån (tieáng Phaïn laø skandha) laø saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc. 2 Töù ñaïi laø ñòa, thuûy, hoûa, phong hay laø chaát cöùng, chaát loûng, chaát nhieät vaø söï di ñoäng. 3 Dieäu trí laø Ñaïi vieân caûnh trí, bình ñaúng taùnh trí, dieäu phaân bieät trí, thaønh sôû taùc trí vaø phaùp giôùi theå taùnh trí. Tuy teân goïi laø nhö theá nhöng ôû ñaây, caùc trí naøy chæ söï nhaän thöùc ôû bình dieän thoâ seõ ngöøng hoaït ñoäng, caùi naøy sau caùi kia, khi ngöôøi ta lìa ñôøi. 52
  • 50. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE vaät chaát (thaân xaùc) coøn coù theå laøm choã y cöù, töùc laø choã döïa cho taâm. Vôùi thôøi gian, nhöõng thaønh phaàn vaät chaát aáy seõ coù luùc cuõ kyõ, hö hoaïi. Theo thuaät ngöõ Phaät giaùo thì caùi thaân xaùc thoâ ñang phaûi traûi qua moät söï tan raõ, moät söï phaân hoùa. Xin ñöøng hieåu laàm! ÔÛ giai ñoaïn naøy caùi thaân xaùc thoâ khoâng heà bieán maát. Tuy vaãn coøn soáng, nhöng noù ñang suy thoaùi, ñang yeáu moøn ñeán noãi maát ñi khaû naêng laøm choã y cöù cho taâm thöùc. Keát quaû laø taâm thöùc, ôû bình dieän thoâ cuûa noù, cuõng khoâng hoaït ñoäng ñöôïc nöõa. Söï ñöùt quaõng treân bình dieän thoâ cuûa thaân vaø taâm khieán bình dieän vi teá cuûa chuùng ñöôïc hieån loä, nhöng roài cuõng suy taøn moät caùch nhanh choùng. Vaø khi hai bình dieän thoâ vaø teá ñeàu voâ hieäu thì caù nhaân naøy chæ coøn coù theå hoaït ñoäng ôû bình dieän cöïc vi teá. Chæ luùc aáy vaø nhö theá, hoï môùi kinh nghieäm söï cheát. Noùi toùm laïi, theo Phaät giaùo, caùi cheát cuûa moät caù nhaân truøng hôïp vôùi söï xuaát hieän trong hoï bình dieän cöïc vi teá cuûa taâm thöùc, töùc laø “aùnh tònh quang cuûa söï cheát”. Neáu coù ai thích tìm hieåu veà tieán trình cuûa söï cheát, vôùi nhöõng chu kyø tuaàn töï tan raõ ñeå keát thuùc baèng söï hieån loä cuûa moät taâm thöùc cöïc vi teá trong moät caù nhaân, toâi khuyeân quyù vò haõy tìm ñeán nhöõng tröôùc taùc 53
  • 51. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG coù lieân quan ñeán ñeà muïc naøy. Hieän nay ñaõ coù baèng tieáng Anh, tieáng Phaùp vaø toâi nghó laø coøn coù trong nhieàu ngoân ngöõ khaùc, bôûi vì chuùng ta khoâng theå ñi saâu hôn [vaøo chuû ñeà naøy] taïi phaùp hoäi hoâm nay. Ñoù khoâng phaûi laø ñeà taøi chính cuûa chuùng ta. Hôn nöõa, ñeà taøi naøy raát chuyeân moân vaø coù theå raát teû nhaït, khoù hieåu ñoái vôùi moät soá ngöôøi. Hieän nay, vieäc tìm nhöõng cuoán saùch noùi veà tieán trình cuûa söï cheát khoâng khoù khaên gì, quyù vò coù theå töï tìm ñoïc laáy. Nhöng xin cho toâi noùi leân moät nhaän xeùt. Coù nhieàu caùch ñeå ñoïc moät cuoán saùch. Ta coù theå ñoïc löôùt qua moät taùc phaåm vaø hoaøn toaøn ñöùng ngoaøi noäi dung taùc phaåm aáy. Trong tröôøng hôïp naøy, ngoaøi söï thaâu thaäp moät vaøi hieåu bieát treân laõnh vöïc thuaàn tuùy kieán thöùc, ñoïc nhö theá chaû coù ích lôïi gì nhieàu. Vì ñeà taøi ñöôïc thaûo luaän, ít ra laø theo nhaõn quan Phaät giaùo – ta coù theå coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhau treân ñeà taøi naøy – neân duø ta ñoïc saùch chæ ñeå töï tìm hieåu, toát hôn heát laø neân töï ñaët mình vaøo vai troø chính vaø caûm thaáy tröïc tieáp lieân quan ñeán nhöõng doøng chöõ ñang ñoïc. Thí duï, trong tieán trình cuûa söï cheát coù giai ñoaïn noùi ñeán saéc uaån. Ñoù laø moät danh töø chuyeân moân chæ cho thaân xaùc, thaân xaùc cuûa ta. Thay vì ñoïc “saéc uaån” vaø döøng laïi ôû caùi thuaät ngöõ khaùi quaùt 54
  • 52. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE aáy, thì neáu ta töï baûo raèng ñaây khoâng phaûi laø moät khaùi nieäm, hay laø moät caùi gì thuaàn tuùy tröøu töôïng maø chính laø saéc uaån cuûa toâi, laø thaân xaùc cuûa toâi, vaø ñaây laø moät trong nhöõng thaønh phaàn caáu taïo ra toâi, vaø hieän thôøi muïc ñích cuûa toâi laø tìm hieåu xem caùi gì seõ xaûy ra cho noù... Ñoïc nhö theá coù lôïi hôn nhieàu, toát hôn nhieàu. Neáu chuùng ta tham döï nhö theá thì nhöõng hieän töôïng tröøu töôïng kia seõ trôû neân cuï theå hôn vì coù dính líu ñeán chuùng ta. Moät thí duï khaùc. Trong chu kyø tan raõ thöù nhaát, theo lyù thuyeát thì giöõa nhöõng thaønh phaàn coù lieân quan tôùi saéc uaån thì “ñaïi vieân caûnh trí” cuõng ñoàng thôøi suy taøn. Trong tröôøng hôïp cuûa chuùng ta, cuïm töø ñoù coù nghóa laø nhöõng gì nhaõn caên cuûa ta coù theå nhaän thaáy ñöôïc. Thay vì ñöùng nhö moät ngöôøi ngoaïi cuoäc vaø ñoïc nhöõng doøng chöõ naèm caïnh nhau maø khoâng tìm hieåu yù nghóa cuûa chuùng, toát hôn laø chuùng ta neân yù thöùc ñöôïc caâu aáy noùi veà nhaõn thöùc cuûa chuùng ta, veà khaû naêng nhaän bieát nhöõng ñoà vaät coù moät hình daïng (saéc töôùng), vaø khaû naêng aáy ñang bò tieâu moøn ñi trong giai ñoaïn naøy cuûa tieán trình söï cheát. Ñoàng thôøi, ta noùi ñeán söï tan raõ cuûa ñòa ñaïi. Haõy coá hieåu raèng caâu naøy khoâng nhaèm chæ ñeán caùc yeáu toá 55
  • 53. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG vaät chaát coù tính caùch cöùng raén noùi chung, maø chæ ñeán taát caû nhöõng gì do ñòa ñaïi caáu thaønh trong ta. Cuõng theá, khi noùi veà khaû naêng nhaän bieát qua nhaõn caên hay laø veà caùc saéc töôùng thì khoâng phaûi taát caû caùc saéc töôùng [noùi chung] ñeàu tan raõ trong giai ñoaïn thöù nhaát, maø laø saéc töôùng cuûa chính ñöông söï, töùc laø cuûa ta, laø caùi gì ôû beân trong doøng töông tuïc cuûa theå chaát ta. Neáu chuùng ta ñoïc nhöõng ñieàu chæ daãn naøy maø caûm thaáy ñöôïc söï lieân quan cuûa chuùng ñeán chính mình, vaø hieåu ñöôïc raèng chính mình laø ngöôøi ñang ñöôïc noùi ñeán, raèng nhöõng caâu vieát trong saùch laø nhöõng söï vieäc maø moät ngaøy naøo ñoù mình phaûi traûi qua, thì nhöõng hieåu bieát maø chuùng ta thaâu thaäp ñöôïc seõ khoâng chæ laø treân laõnh vöïc tri thöùc khoâ khan nöõa. Vì chuùng ta seõ noùi nhieàu ñeán naêm uaån, neân tuy khoâng ñi vaøo chi tieát, toâi cuõng seõ ñeà caäp ñeán ñoâi neùt, tuy phaàn ñoâng quyù vò haún ñaõ töøng nghe qua nhieàu laàn [veà thuaät ngöõ naøy]. Khi duøng töø ngöõ thoâng thöôøng, Phaät giaùo noùi raèng moãi caù nhaân laø keát caáu cuûa moät thaân vaø moät taâm, nhöng khi caàn duøng thuaät ngöõ chính xaùc hôn thì Phaät giaùo laïi noùi raèng moãi caù nhaân ñöôïc ñònh nghóa 56
  • 54. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE nhö moät caùi gì ñöôïc nhaän bieát, hay ñöôïc goïi teân, treân caên baûn naêm uaån ñaõ keát caáu thaønh caù nhaân aáy. Ñaàu tieân trong naêm uaån laø saéc uaån. Quyù vò ñöøng khöïng laïi bôûi ngoân töø. Noùi veà moät höõu tình thì saéc uaån nghóa laø “thaân”, thaân theå cuûa chuùng ta. Vaäy taïi sao laïi duøng töø ngöõ toái nghóa nhö theá? Duøng chöõ “saéc” laø vì caùi maø chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc cuûa moät hieän töôïng, laø caùi saéc töôùng maø hieän töôïng naøy hieån baøy. Coøn chöõ “uaån”, lôïi ích cuûa noù ôû choã noù nhaán maïnh raèng khi noùi ñeán “thaân” thì ta khoâng noùi ñeán moät caù theå nguyeân khoái maø phaûi laø moät söï hoøa hôïp do nhieàu thaønh phaàn keát hôïp taïo thaønh. Chöõ “uaån” cho chuùng ta thaáy ngay khía caïnh phöùc hôïp, khía caïnh soá nhieàu cuûa moät hieän töôïng, daãu cho ñoù laø saéc uaån hay boán uaån coøn laïi, töùc laø caùc uaån chuû yeáu lieân quan ñeán taâm: thoï, töôûng vaø thöùc uaån thuoäc veà taâm thaàn, nhöng haønh uaån thì khaùc. Noù bao haøm hai loaïi hieän töôïng, moät loaïi thuoäc veà taâm thaàn vaø loaïi kia thì khoâng; thí duï: ñôøi soáng cuûa caù nhaân aáy, baûn chaát voâ thöôøng cuûa hoï v.v... Thöù hai laø thoï uaån, töùc laø caûm thoï cuûa chuùng ta voán chia laøm ba loaïi: laïc, khoå vaø voâ kyù, hay deã chòu, khoù chòu vaø khoâng deã cuõng khoâng khoù chòu, trung dung. 57
  • 55. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG Thöù ba laø töôûng uaån. Taùc duïng cuûa uaån naøy trong taâm ta laø giuùp ta nhaän ñònh caùc söï vaät, vaø phaân bieät chuùng vôùi vaät khaùc. Khi chuùng ta nhìn moät vaät gì (nhaõn caên tieáp xuùc vôùi nhaõn traàn) thì caùi laøm cho ta phaân bieät ñöôïc vaät maøu traéng vôùi vaät maøu xanh chính laø caùi taâm sôû naøy. Töôûng uaån nhaän ra vaät naøy traéng khaùc vôùi vaät kia xanh hay ñen v.v... Thöù tö laø haønh uaån. Duø uaån naøy coù hai loaïi, nhöng khía caïnh chính yeáu cuûa noù laø nghieäp – töùc laø tö taâm sôû. Ñaây cuõng laø moät taâm sôû cuûa chuùng ta, vaø laø moät taâm sôû voâ cuøng quan troïng. Noù coù coâng naêng giuùp cho nhaän thöùc cuûa chuùng ta chuyeån ñoäng, vaø giuùp cho nhöõng thaønh phaàn khaùc cuûa taâm xoay qua hay höôùng ñeán moät ñoái töôïng nhaän thöùc naøo ñoù. Cuoái cuøng, thöùc uaån bao goàm taát caû thöùc coù theå trình hieän trong ta, töùc laø nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân vaø yù thöùc. Nhöng giaûn dò nhaát laø thay vì duøng chöõ uaån, chuùng ta vaãn coù theå duøng caùc chöõ thaân vaø taâm ñeå noùi veà thaønh phaàn caáu taïo cuûa moät caù nhaân. Noùi ñeán tieán trình cuûa söï cheát, moät khi ñaõ lieät keâ caùc thaønh phaàn caáu taïo thaønh moät caù nhaân, hoïp laïi thaønh 5 nhoùm maø toâi vöøa ñeà caäp, chuùng ta seõ noùi 58
  • 56. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE ñeán moät nhoùm khaùc, vaø lieân keát moãi nhoùm vôùi moät loaïi uaån. Caùc nhoùm naøy cuõng tan raõ ñoàng thôøi vôùi uaån kia. Boán nhoùm ñaàu ñöôïc caáu taïo bôûi 5 thaønh phaàn, trong khi thöùc uaån thì söï caáu keát coù phaàn hôi khaùc bieät. Quan saùt nhö theá roài, coù khi chuùng ta noùi raèng neáu 20 hay 24 thaønh phaàn coøn hoäi tuï vôùi nhau thì söï soáng coøn toàn taïi. Con soá coù theå sai khaùc tuøy theo goùc ñoä quan saùt, nhöng trong caû hai tröôøng hôïp, neàn taûng cuûa söï phaân tích laø naêm uaån, coäng theâm vôùi vaøi thaønh phaàn khaùc ñeå taïo thaønh nhöõng hôïp theå [cuûa söï soáng]. Haõy ghi nhaän raèng, mieãn laø caùc thaønh phaàn coøn taäp hôïp vôùi nhau ñeå thaønh moät toång theå thì söï soáng ñöôïc duy trì. Khi caùc thaønh phaàn trôû neân kieät queä ñeán möùc phaûi phaân taùn thì söï cheát xuaát hieän. Tieán trình hieän töôïng sinh Ñeå hieåu roõ caùc giai ñoaïn laàn löôït tieán trieån nhö theá naøo vaø taïi sao söï phaân taùn noùi treân cuoái cuøng laïi xaûy ra theo moät trình töï vaø phöông thöùc nhaát ñònh, toát hôn heát laø chuùng ta neân quay trôû laïi giai ñoaïn khôûi thuûy vaø quan saùt tieán trình cuûa söï xuaát hieän ra 59
  • 57. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG ñôøi: Vaøo luùc naøo caùc thaønh phaàn ñöôïc caáu taïo ñeå roài ñi ñeán söï phoái hôïp vôùi nhau? Treân thöïc teá, caùi tieán trình toái haäu maø chuùng ta goïi laø söï cheát chæ ñôn giaûn laø tieán trình ngöôïc laïi cuûa söï hình thaønh nguyeân thuûy maø thoâi. Noùi caùch khaùc, neáu chuùng ta muoán hieåu bieát roõ raøng vaø ñích xaùc veà tieán trình cuûa söï cheát, phöông phaùp hay nhaát laø haõy quan saùt kyõ löôõng tieán trình cuûa söï sinh ra ñôøi vaø coá gaéng tìm ra manh moái cuûa naêm uaån, boán ñaïi v.v... Chuùng ñaõ xuaát hieän töø bao giôø vaø baèng caùch naøo? Vì chính trình töï xuaát hieän cuûa chuùng luùc ra ñôøi seõ quy ñònh trình töï tan bieán cuûa chuùng luùc lìa ñôøi. Chuùng xuaát hieän theo thöù töï naøo thì seõ tan raõ theo trình töï ngöôïc laïi vôùi thöù töï aáy. Noùi cho cuøng, ñieàu aáy khoâng hôïp lyù hay sao? Daàu sao ñi nöõa, theo nhaõn quan Phaät giaùo – vì khoâng phaûi ai cuõng taùn ñoàng vôùi caùch nhìn aáy – laøm sao coù theå töôûng töôïng coù söï cheát neáu tröôùc ñoù khoâng coù söï ra ñôøi? Moät ngöôøi, neáu coù luùc phaûi ñoái dieän vôùi caùi cheát, thì tröôùc ñoù laâu hay mau, cuõng phaûi ñaõ coù luùc chaøo ñôøi. Thaäm chí chuùng ta coù theå noùi, trong söï sinh ra ñaõ bao haøm söï cheát. Khoâng caàn phaûi noùi, chuùng ta seõ khoâng ñi saâu vaøo 60