Contenu connexe Similaire à phutroVongLinh Similaire à phutroVongLinh (20) phutroVongLinh1. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
DIEÄU HAÏNH GIAO TRINH Vieät dòch
NGUYEÃN MINH TIEÁN hieäu ñính vaø giôùi thieäu
PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI
LAÂM CHUNG
Nhöõng ñieàu caàn bieát ñeå giuùp ñôõ ngöôøi thaân trong giaây phuùt laâm
chung, vaø ñeå chuaån bò saün saøng cho caùi cheát cuûa chính mình
NHAØ XUAÁT BAÛN THÔØI ÑAÏI
2. LÔØI GIÔÙI THIEÄU
Toâi nhaän ñöôïc baûn Vieät dòch naøy nhö moät moùn quaø
hoaøn toaøn mang tính caùch caù nhaân, nghóa laø ñöôïc göûi
ñeán cho rieâng toâi, töø moät ngöôøi baïn hieän ñang soáng nôi
Kinh ñoâ AÙnh saùng - Paris, Phaùp quoác. Toâi ñaõ heát söùc vui
möøng, vì noäi dung baûn dòch chính laø nhöõng gì toâi ñang
khao khaùt tìm kieám töø nhieàu naêm qua.
Khi toâi vieát nhöõng doøng naøy thì cha toâi ñaõ böôùc vaøo
naêm thöù 88 cuûa cuoäc ñôøi, vaø meï toâi vöøa sang tuoåi 81. Caû
hai vò tuy vaãn coøn khoûe maïnh, nhöng laø caùi khoûe maïnh
raát mong manh cuûa tuoåi giaø, vaø khoâng coù baát cöù lyù do naøo
ñeå toâi coù theå tin ñöôïc - duø raát muoán nhö theá - laø caùc vò seõ
coøn ôû laïi laâu daøi vôùi toâi. Söï thaät laø trong haøng chuïc naêm
qua toâi vaãn luoân thao thöùc traên trôû veà ngaøy ra ñi cuûa caùc
vò. Laø Phaät töû, toâi khoâng heà traùnh neù söï thaät neân vaãn luoân
tìm kieám moät phöông thöùc naøo ñoù ñeå coù theå ñoái maët vaø
chuaån bò thaät toát cho nhöõng ngaøy cuoái cuûa cha meï mình,
nhaát laø trong yù nghóa tinh thaàn. Hôn theá nöõa, chính baûn
thaân toâi cuõng ñaõ hôn moät laàn coù theå goïi laø “trôû veà töø coõi
cheát”, neân toâi coù theå caûm nhaän saâu saéc leõ voâ thöôøng moät
caùch cuï theå vaø taát yeáu nhö nhöõng gì maét thaáy tai nghe
chöù khoâng nhö moät lyù thuyeát tröøu töôïng coù ñöôïc qua suy
töôûng. Moãi ngaøy toâi luoân töï nhaéc nhôû mình veà moät söï ra
5
3. ñi coù theå vaøo baát cöù luùc naøo. Vì theá, caâu hoûi tröôùc tieân cuûa
toâi trong ngaøy bao giôø cuõng laø: “Ñieàu gì caàn thieát nhaát
phaûi laøm neáu hoâm nay laø ngaøy cuoái cuûa ñôøi mình?”
Vaø taäp saùch naøy ñaõ ñeán vôùi toâi trong taâm traïng nhö
theá ñoù. Vì vaäy, chæ rieâng caùi töïa ñeà cuûa noù cuõng ñaõ ñuû
cuoán huùt toâi roài! Thaät ra thì caùch ñaây nhieàu naêm toâi
ñaõ töøng chuyeån dòch vaø bình giaûi quyeån Töû thö (Bardo
Thődol) noåi tieáng cuûa Phaät giaùo Taây Taïng.1 Taát nhieân laø
toâi khoâng coù vaø cuõng khoâng ñuû khaû naêng ñoïc nguyeân baûn
tieáng Taây Taïng, neân ñaõ söû duïng baûn dòch Anh ngöõ coù töïa
ñeà “The Tibetan Book of the Death” cuûa Lama Kazi Dawa
Samdup. Tuy vaäy, toâi tin chaéc laø mình khoâng ñeán noãi
boû soùt baát cöù noäi dung quan troïng naøo cuûa taäp saùch, vì
maáy naêm sau khi coù dòp tieáp xuùc vôùi baûn luaän giaûng Anh
ngöõ “Death, Intermediate State and Rebirth in Tibetan
Buddhism” cuûa Ñaïi sö Lati Rinbochay thì toâi nhaän ra
nhöõng gì mình ñaõ hieåu ñöôïc qua baûn dòch cuoán Töû thö
cuõng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi lôøi daïy cuûa Ñaïi sö.
Maëc duø vaäy, toâi khoâng nghó laø taát caû Phaät töû Vieät
Nam, chaúng haïn nhö cha meï toâi, coù theå deã daøng tieáp
nhaän nhöõng yù töôûng ñöôïc trình baøy trong Töû thö. Noùi
cho cuøng, neáu chöa coù ñöôïc moät neàn taûng hieåu bieát nhaát
ñònh veà Phaät giaùo Taây Taïng cuõng nhö moät ñöùc tin vöõng
chaéc - thaäm chí laø tuyeät ñoái - vaøo nhöõng gì ñöôïc thuyeát
daïy trong Töû thö, thì ngöôøi ñoïc seõ raát khoù loøng tieáp nhaän
1
Ñoäc giaû coù theå tìm ñoïc “Ngöôøi cheát ñi veà ñaâu” - Baûn Vieät dòch cuûa Nguyeân
Chaâu - Nguyeãn Minh Tieán, NXB Vaên hoùa Thoâng tin, 2005,.
6
4. ñöôïc nhöõng yù nghóa tuy raát saâu xa nhöng heát söùc tröøu
töôïng vaø coâ ñoïng ñöôïc chuyeån taûi trong ñoù. Ñaây cuõng
chính laø lyù do vì sao trong moät quaõng thôøi gian daøi raát
laâu tröôùc ñaây taäp saùch naøy khoâng ñöôïc phoå bieán roäng raõi
maø chæ daønh rieâng cho caùc vò haønh giaû, caùc baäc thaày ñang
ñaûm nhieäm vieäc phuø trôï, giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi laâm chung
hoaëc vöøa môùi qua ñôøi.
Nhöng vieäc tieáp nhaän noäi dung taäp saùch “Phuø trôï ngöôøi
laâm chung” naøy laïi laø moät ñieàu hoaøn toaøn khaùc, maëc duø
noù cuõng ñöôïc thuyeát giaûng bôûi moät vò Ñaïi sö thuoäc Phaät
giaùo Taây Taïng vaø cuõng noùi veà cuøng moät chuû ñeà nhö quyeån
Töû thö. Töø khi baét ñaàu ñoïc nhöõng doøng ñaàu tieân, toâi ñaõ
haàu nhö khoâng theå rôøi maét ra cho ñeán nhöõng doøng cuoái
cuøng. Toâi nhö ngöôøi ñang trong côn khaùt chaùy boûng voäi
vaøng uoáng laáy töøng nguïm nöôùc trong maùt ñoå xuoáng töø
côn möa Phaùp naøy. Vaø laï luøng thay, laø moät ngöôøi tu taäp
theo phaùp moân Tònh ñoä, laàn ñaàu tieân toâi baát ngôø nhaän ra
raèng nhöõng ñieàu ñöôïc thuyeát giaûng ôû ñaây laø hoaøn toaøn
phuø hôïp vôùi giaùo lyù Tònh ñoä maø toâi ñaõ töøng ñöôïc bieát.
Noùi caùch khaùc, theo nhaän thöùc cuûa rieâng toâi thì taäp saùch
naøy coù theå xem nhö caàu noái quan troïng giöõa nhöõng phaàn
giaùo phaùp veà söï cheát trong Phaät giaùo Taây Taïng vôùi phaùp
moân Tònh ñoä voán voâ cuøng quen thuoäc vôùi ña soá Phaät töû
Vieät Nam. Qua taäp saùch naøy, ngöôøi ñoïc coù theå nhaän ra
nhöõng khaùc bieät trong caùch bieåu ñaït cuûa hai neàn giaùo
phaùp, nhöng thöïc söï laø hoaøn toaøn töông ñoàng veà maët noäi
dung, yù nghóa.
7
5. Vì theá, ñieàu tröôùc tieân toâi nghó ñeán sau khi ñoïc xong
baûn Vieät dòch saùch naøy laø phaûi laøm sao chia seû Phaùp baûo
naøy ñeán vôùi taát caû moïi ngöôøi. Hoan hyû thay, dòch giaû
laø chò Dieäu Haïnh Giao Trinh (Paris, Phaùp quoác) ñaõ taùn
thaønh yù ñònh cuûa toâi vaø heát loøng khuyeán trôï. Chò ñaõ kính
caån trình leân Ñaïi sö Dagpo Rinpoche yù ñònh naøy vaø ñöôïc
ngaøi hoan hyû chuaån thuaän. Töø ñoù, chuùng toâi ñaõ cuøng
nhau noã löïc laøm vieäc ñeå coù theå sôùm giôùi thieäu baûn dòch
naøy ñeán vôùi ñoäc giaû.
Thaät ra, nhöõng lôøi daïy maø Ñaïi sö ñaõ ban ra laø heát
söùc hoaøn chænh. Nhöng vì toaøn boä noäi dung naøy ñöôïc ñöa
ra trong caùc Phaùp hoäi khaùc nhau, daønh cho moät soá thính
chuùng nhaát ñònh, neân caùch trình baøy taát nhieân coù phaàn
khaùc vôùi moät quyeån saùch. Ñaïi sö hoaøn toaøn khoâng coù yù
ñònh bieân soaïn moät quyeån saùch, vaø vieäc ghi cheùp laïi noäi
dung ñeå roài chuyeån dòch, in aán vaø phoå bieán laø nhöõng vieäc
tuøy duyeân maø phaùt sinh, khoâng naèm trong chuû ñích ban
ñaàu cuûa ngöôøi thuyeát giaûng. Tuy vaäy, Ngaøi ñaõ heát söùc
hoan hyû taùn trôï khi bieát ñöôïc vieäc laøm cuûa chuùng toâi, vaø
thaäm chí ñaõ daønh thôøi gian chuù nguyeän cho coâng vieäc cuûa
chuùng toâi luoân ñöôïc thuaän lôïi, toát ñeïp.
Nhaân ñaây cuõng xin löôïc noùi qua ñoâi doøng veà Ñaïi sö
Dagpo Rinpoche (Dagpo Rimpoché - Lobsang Jhampel
Jhampa Gyamtshog), moät trong nhöõng baäc cao taêng hieám
hoi cuûa thôøi ñaïi naøy. Ngaøi sinh naêm 1932 taïi Nandzong,
vuøng Dagpo thuoäc Ñoâng nam Taây Taïng, vaø cuõng naêm
aáy Ngaøi ñöôïc ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thöù 13 Thubten Gyatso
8
6. (1876-1933) xaùc nhaän laø hoùa thaân taùi sanh cuûa Ñaïi sö
Dagpo Lama Rinpoche Jampel Lhundrup thuoäc doøng
truyeàn thöøa Gelupa, töøng laø Vieän tröôûng Vieän Dagpo
Datsang ôû vuøng Dagpo. Naêm leân saùu, Ngaøi ñöôïc ñöa vaøo
hoïc taïi Tu vieän Bamchoe (Bamchoe Monastery) vaø ñeán
naêm 13 tuoåi Ngaøi ñöôïc theo hoïc ôû Vieän Dagpo Datsang
(Dagpo Shedrup Ling), voán noåi tieáng heát söùc nghieâm khaéc
vaø kyû cöông. Tieâu chuaån ñaøo taïo cuûa Vieän naøy laø raát cao
xeùt veà moïi laõnh vöïc Phaät hoïc, nhöng ñaëc bieät laø heát söùc
chuù troïng vaøo giaùo phaùp Lam-rim. Ñaïi sö Dagpo Rinpoche
töøng ñöôïc theo hoïc vôùi 34 baäc thaày uyeân baùc veà Phaät hoïc,
trong soá ñoù coù caû ñöùc Ñaït-lai Laït-ma 14 vaø hai baäc thaày
daïy cuûa ngaøi laø Kyabje Ling Rinpoche vaø Kyabje Trijang
Rinpoche.
Ñaïi sö Dagpo Rinpoche hoïc taïi Datsang cho ñeán naêm
1954. Naêm 1959, Ngaøi theo ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thöù 14
sang AÁn Ñoä roài ngay naêm sau ñoù Ngaøi sang ñònh cö ôû
Phaùp theo lôøi môøi cuûa caùc giaùo sö Ñaïi hoïc vaø söï cho
pheùp cuûa ñöùc Ñaït-lai Laït-ma. Taïi ñaây, Ngaøi daïy tieáng
Taây Taïng ôû tröôøng Langues O trong suoát 16 naêm, nhöng
khoâng giaûng daïy Phaät phaùp vì xeùt thaáy chöa ñuû cô duyeân.
Töø naêm 1976, vaâng theo huaán thò cuûa caùc baäc thaày cuûa
Ngaøi, Ngaøi baét ñaàu vieäc giaûng daïy Phaät phaùp. Naêm 1978,
Ngaøi thaønh laäp Phaät hoïc vieän Guepele Tchantchoup Ling
(sau ñoù trôû thaønh Ganden Ling Institute) taïi Paris. Hieän
nay Ngaøi vaãn thöôøng xuyeân thuyeát giaûng taïi Phaät hoïc
vieän naøy.
9
7. Vöøa daïy Taïng ngöõ, Ngaøi vöøa ñaøo taïo nhieàu dòch giaû,
trong soá ñoù coù coâ Marie Stella Boussemart chuyeân dòch
Taïng-Phaùp vaø coâ Rosemary Patton chuyeân dòch Taïng-Anh.
Hoï ñaõ theo Ngaøi trong taát caû caùc chuyeán ñi thuyeát giaûng
khaép caùc nöôùc nhö Italy, Switzerland, Holland, Belgium,
Canada, Anh, Hoa Kyø, AÁn Ñoä, Indonesia, Malaysia... vaø
ñaëc bieät laø ngay taïi Phaùp quoác.
Töø naêm 2006 ñeán 2008, Ngaøi ñaõ naêm laàn lieân tieáp
thuyeát giaûng veà ñeà taøi “phuø trôï ngöôøi laâm chung”, moãi laàn
keùo daøi suoát hai ngaøy. Töø cô duyeân naøy, coâ Marie Stella
Boussemart ñaõ thöïc hieän vieäc ghi cheùp toång hôïp noäi dung
cuûa caû naêm laàn thuyeát giaûng thaønh moät baûn tieáng Phaùp.
Vaø chính nhôø ñoù maø chuùng ta coù ñöôïc baûn Vieät dòch cuûa
ñaïo höõu Giao Trinh töø baûn tieáng Phaùp naøy.
Coâng vieäc chính cuûa chuùng toâi chæ laø raø soaùt laïi toaøn
boä baûn Vieät dòch ñeå loaïi boû taát caû nhöõng sai soùt trong vieäc
ghi cheùp, chuyeån dòch; ñoàng thôøi cuõng thöïc hieän moät soá
thay ñoåi caàn thieát vaø thích hôïp ñeå chuyeån töø loái vaên noùi
sang phong caùch vaên vieát. Nhöõng vieäc laøm naøy ñeàu nhaém
ñeán moät muïc ñích duy nhaát laø giuùp ngöôøi ñoïc coù theå nhaän
hieåu deã daøng hôn nhôø vaøo nhöõng caùch dieãn ñaït roõ raøng,
maïch laïc, vaø taát nhieân laø vaãn treân tinh thaàn toân troïng
tuyeät ñoái nhöõng gì Ñaïi sö ñaõ noùi ra. Ñoâi khi, chuùng toâi
cuõng theâm caùc tieåu töïa hoaëc phaân ñoaïn laïi moät vaøi nôi,
nhaèm taïo ra moät keát caáu chaët cheõ vaø hoaøn chænh hôn cho
taäp saùch. Xeùt cho cuøng, töø nhöõng noäi dung ñöôïc trình baøy
cho moät thính chuùng caù bieät vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh,
10
8. coù phaàn naøo ñoù mang tính chaát öùng cô vaø tuøy bieán ñoái vôùi
ngöôøi nghe, thì vieäc chuyeån sang thaønh moät quyeån saùch
coù keát caáu hoaøn chænh daønh cho taát caû moïi ngöôøi khoâng
theå laø moät chuyeän deã daøng vaø coù theå tuøy tieän ñöôïc. Vì theá,
chuùng toâi ñaõ heát söùc caån troïng trong coâng vieäc vaø luoân coá
gaéng ñeå haïn cheá moïi sai soùt. Maëc duø vaäy, neáu coù nhöõng
khuyeát ñieåm naøo thuoäc veà phaàn vieäc cuûa chuùng toâi laøm
cho ñoäc giaû caûm thaáy khoâng ñöôïc haøi loøng hoaëc khoù tieáp
nhaän, chuùng toâi xin chaân thaønh nhaän loãi veà mình vì chaéc
chaén ñieàu ñoù chæ coù theå laø do khaû naêng haïn cheá cuõng nhö
taàm nhaän thöùc coøn chöa thaáu trieät cuûa baûn thaân chuùng
toâi maø thoâi.
Trôû laïi vôùi noäi dung saùch naøy, ñaây coù theå noùi laø moät
chuû ñeà vöøa quen vöøa laï ñoái vôùi haàu heát chuùng ta. Noùi laø
quen, vì coù maáy ai trong chuùng ta laïi chöa töøng moät laàn
ñoái dieän vôùi caùi cheát cuûa moät trong nhöõng ngöôøi thaân cuûa
mình? Hôn theá nöõa, coøn coù ñieàu gì töông ñoàng vaø phoå
bieán ñoái vôùi taát caû chuùng ta hôn laø caùi cheát? Keå töø khi ta
môû maét chaøo ñôøi, caùi cheát ñaõ baét ñaàu löøng löõng tieán daàn
veà phía chuùng ta, khoâng theå traùnh neù, khoâng theå ngaên
chaën, cuõng khoâng theå laøm cho chaäm laïi... Cöù nhö theá, taát
caû chuùng ta ñeàu hoaøn toaøn baát löïc trong söï chôø ñôïi moät söï
kieän kinh hoaøng khoâng sao traùnh khoûi laø caùi cheát.
Theá nhöng caùi cheát cuõng laø moät söï kieän hoaøn toaøn
xa laï ñoái vôùi taát caû chuùng ta. Bôûi khoâng ai trong chuùng
ta ñaõ töøng töï mình traûi nghieäm caùi cheát! Chuùng ta chæ
nhìn thaáy ngöôøi khaùc cheát vaø ñöôïc nghe noùi veà caùi cheát töø
11
9. nhöõng ngöôøi... chöa bao giôø cheát. Neáu ñaõ theá thì laøm sao
ta coù theå bieát ñöôïc gì veà caùi cheát? Thöû hình dung, khi cô
hoäi ñeán vôùi ta ñeå thöïc söï caûm nhaän vaø hieåu bieát ñöôïc ñoâi
ñieàu veà caùi cheát, thì cuõng ñaõ khoâng coøn cô hoäi naøo nöõa ñeå
ta coù theå keå laïi veà nhöõng kinh nghieäm töï thaân ñoù cho taát
caû moïi ngöôøi. Ít ra thì ñieàu naøy cuõng laø ñuùng vôùi haàu heát
nhöõng ngöôøi bình thöôøng. Vaø vì theá, maëc duø “caùnh cöûa
töû” laø raát gaàn vaø coù theå môû ra vôùi moãi chuùng ta baát cöù luùc
naøo, nhöng nhöõng gì “beân kia cöûa töû” döôøng nhö vaãn laø
moät bí aån muoân ñôøi ñoái vôùi nhöõng keû phaøm phu.
Nhöng may maén thay cho cho taát caû chuùng ta, vì moät
ñaïi söï nhaân duyeân neân caùch ñaây hôn 25 theá kyû ñöùc Phaät
Thích-ca Maâu-ni ñaõ ra ñôøi. Vôùi trí tueä toaøn giaùc, Ngaøi laø
ngöôøi ñaàu tieân ñaõ coù theå moâ taû veà caûnh giôùi sau khi cheát
cuõng nhö moïi tieán trình dieãn tieán cuûa söï cheát. Nhöõng
ñieàu naøy ñöôïc Ngaøi thaáy bieát nhö thaät baèng vaøo söï thöïc
chöùng cuûa kinh nghieäm töï thaân, hoaøn toaøn khoâng xuaát
phaùt töø baát kyø moät lyù thuyeát suy dieãn naøo. Hôn theá nöõa,
nhöõng phöông phaùp tu taäp ñeå ñaït ñeán söï chöùng nghieäm
veà söï cheát ñaõ ñöôïc Ngaøi truyeàn daïy laïi, vaø töø ñoù ñeán nay
ñaõ coù voâ soá caùc vò ñaïi sö, haønh giaû... thöïc haønh thaønh
coâng, ñaït ñeán söï thaáy bieát nhö thaät veà söï cheát vaø moïi
tieán trình cuûa noù. Söï chöùng nghieäm naøy laø neàn taûng quan
troïng giuùp caùc vò kieåm soaùt ñöôïc hoaøn toaøn söï cheát vaø taùi
sinh, hay ít ra cuõng laø coù theå töï choïn laáy moät con ñöôøng
lôïi laïc hôn, toát ñeïp hôn cho chính baûn thaân mình sau khi
cheát.
12
10. Phaät giaùo luoân xem vaán ñeà soáng cheát laø ñieàu quan
troïng nhaát caàn phaûi ñöôïc nhaän hieåu moät caùch thaáu ñaùo.
Ñaây laø ñieåm töông ñoàng giöõa taát caû caùc toâng phaùi khaùc
nhau trong Phaät giaùo. Thieàn toâng luoân quan nieäm sinh
töû laø vieäc toái quan troïng cuûa moät thieàn giaû, vaø chính vì
caùi “sinh töû söï ñaïi” naøy maø thieàn sö Huyeàn Giaùc khi ñeán
tham baùi Luïc toå ñaõ choáng tích tröôïng ñöùng trô trô khoâng
leã laïy! Chæ sau khi giaûi quyeát xong chuyeän toái quan troïng
naøy roài ngaøi môùi chí thaønh phuû phuïc leã baùi Toå sö. Vì theá,
coù theå noùi ngöôøi tu Thieàn khoâng sôï cheát, nhöng laïi sôï
nhaát laø khoâng hieåu roõ veà caùi cheát. Moät khi chöa thaáu trieät
vaán ñeà sinh töû, hay noùi moät caùch khaùc laø chöa bieát chaéc
ñöôïc mình seõ ñi ñaâu veà ñaâu sau khi chaám döùt cuoäc soáng
naøy, thì haønh giaû duø coù mieân maät coâng phu ñeán ñaâu cuõng
chöa theå xem laø ñaõ naém chaéc ñöôïc muïc tieâu giaûi thoaùt.
Ñoái vôùi caùc haønh giaû Maät toâng thì ñieàu naøy laïi caøng deã
daøng nhaän thaáy hôn. Toaøn boä coâng phu haønh trì tu taäp
cuûa moät haønh giaû trong suoát cuoäc ñôøi haàu nhö chæ höôùng
ñeán moät muïc ñích duy nhaát laø chuaån bò cho caùi cheát. Sôû
dó nhö theá laø vì theo Maät toâng thì tröø ra moät soá raát ít caùc
vò ñaïi haønh giaû coù theå ñaït ñöôïc chöùng ngoä vaø giaûi thoaùt
ngay trong ñôøi soáng, coøn ñoái vôùi haàu heát moïi ngöôøi thì
thôøi ñieåm cheát seõ laø cô hoäi toát nhaát, thuaän lôïi nhaát ñeå moät
haønh giaû ñaït ñöôïc söï giaûi thoaùt. Kinh ñieån Maät toâng daïy
raèng, khi thaân töù ñaïi tan raõ cuõng laø thôøi ñieåm taâm thöùc
seõ coù moät söï “loùe saùng” raát gaàn vôùi taâm thöùc giaùc ngoä, vaø
neáu chuùng ta khoâng coù söï tu taäp ñeå taän duïng cô hoäi naøy
13
11. thì sau ñoù nghieäp löïc seõ hieän haønh, tieáp tuïc xoâ ñaåy, daãn
daét chuùng ta vaøo caùc caûnh giôùi taùi sinh trong saùu neûo luaân
hoài.
Rieâng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tu taäp theo phaùp moân Tònh
ñoä thì söï cheát chính laø ñích ñeán cuûa moät ñôøi tu taäp. Giaùo
lyù Tònh ñoä khoâng noùi nhieàu veà tieán trình cuûa söï cheát,
nhöng xaùc quyeát moät ñieàu laø chaéc chaén coù söï taùi sinh
sau khi cheát. Treân caên baûn ñoù, neáu ngöôøi tu chuaån bò toát
caùc moùn tö löông laø tín, nguyeän vaø haïnh thì chaéc chaén
seõ ñöôïc söï tieáp daãn cuûa ñöùc Phaät A-di-ñaø cuøng Thaùnh
chuùng vaø ñöôïc vaõng sinh veà coõi Tònh ñoä cuûa Ngaøi.
Thaät ra, kinh ñieån Maät toâng cuõng nhaéc ñeán söï tieáp
daãn cuûa chö Phaät, nghóa laø raát nhieàu vò Phaät ôû caùc coõi
Tònh ñoä khaùc nhau chöù khoâng chæ rieâng ñöùc Phaät A-di-
ñaø, vaø vieäc vaõng sinh veà coõi Tònh ñoä naøo laø tuøy theo söï
phaùt nguyeän cuûa haønh giaû. Theo saùch Ñaïi Ñöôøng Taây
vöïc kyù thì ngaøi Tam taïng Phaùp sö Huyeàn Trang ñaõ phaùt
nguyeän vaõng sinh leân coõi Tònh ñoä cuûa ñöùc Boà Taùt Di-laëc,
töùc laø cung trôøi Ñaâu-suaát. Tröôùc giôø laâm chung, Ngaøi ñaõ
ñöôïc nhìn thaáy nhöõng ñieàm laønh roõ reät baùo tröôùc söï vaõng
sinh cuûa Ngaøi, vaø Ngaøi ñaõ noùi vôùi caùc ñeä töû moät caùch chaéc
chaén veà vieäc Ngaøi seõ taùi sinh leân cung trôøi Ñaâu-suaát ñeå
tieáp tuïc hoïc hoûi giaùo phaùp vôùi Boà Taùt Di-laëc.
Nhö vaäy, cho duø laø Thieàn toâng, Maät toâng hay Tònh
ñoä... söï töông ñoàng ôû ñaây chính laø moät noã löïc tích cöïc
trong suoát caû cuoäc ñôøi ñeå höôùng ñeán vieäc chuaån bò toát cho
14
12. giaây phuùt cuoái ñôøi. Moãi toâng phaùi coù nhöõng phaùp moân
khaùc nhau ñeå ñaït ñeán muïc ñích naøy, nhöng ñi vaøo luaän
giaûi thì taát caû ñeàu töông hôïp, tuy coù nhöõng neùt khaùc bieät
nhau trong hình thöùc bieåu ñaït nhöng khoâng heà coù söï maâu
thuaãn veà noäi dung, yù nghóa. Chính baûn thaân toâi sau khi
ñöôïc ñoïc qua nhöõng lôøi giaûng cuûa Ñaïi sö Dagpo Rinpoche
trong taäp saùch naøy môùi nhaän ra vaø xaùc quyeát ñieàu ñoù.
Vì theá, toâi tin chaéc moät ñieàu laø taäp saùch naøy khoâng chæ
daønh rieâng cho nhöõng ai ñang tu taäp theo Phaät giaùo Taây
Taïng. Söï thaät laø nhöõng lôøi daïy cuûa Ñaïi sö Dagpo Rinpoche
coù theå mang ñeán lôïi laïc cho taát caû chuùng ta, khoâng chæ
nhöõng ngöôøi Phaät töû maø keå caû nhöõng ngöôøi theo toân giaùo
khaùc, vaø khoâng chæ cho nhöõng ngöôøi coù tín ngöôõng maø keå caû
nhöõng ai chöa ñaët nieàm tin vaøo baát cöù toân giaùo naøo.
Vì sao vaäy? Vì nhöõng gì ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây laø nhöõng
vaán ñeà raát thieát thöïc coù lieân quan ñeán moïi con ngöôøi vaø
moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå töï mình kieåm nghieäm tính
ñuùng ñaén cuûa nhöõng vaán ñeà ñoù ngay trong cuoäc soáng; vì
nhöõng phöông thöùc ñöôïc ñeà xuaát ôû ñaây laø nhöõng ñieàu maø
baát cöù ai cuõng coù theå laøm ñöôïc neáu coù moät chuùt löu taâm
vaø noã löïc, vaø ñeàu seõ nhaän ñöôïc nhöõng lôïi laïc voâ bieân töø
vieäc thöïc haønh nhöõng phöông thöùc ñoù; vaø cuoái cuøng laø vì
duø muoán hay khoâng muoán, duø tin hay khoâng tin thì taát
caû chuùng ta ñeàu phaûi ñoái maët töøng ngaøy tröôùc caùi cheát
ñang ñeán gaàn vôùi nhöõng ngöôøi thaân yeâu cuûa mình, roài
cuoái cuøng laø caùi cheát cuûa chính baûn thaân mình. Suy cho
15
13. cuøng, cho duø ai ñoù chöa coù nieàm tin vöõng chaéc vaøo nhöõng
gì ñöôïc trình baøy ôû ñaây thì lieäu hoï coù theå coù ñöôïc moät löïa
choïn naøo khaùc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà soáng cheát? Vaø ñaõ theá
thì, sao khoâng thöû qua moät laàn cho bieát nhæ?
Nhöõng lôøi daïy cuûa Ñaïi sö Dagpo Rinpoche trong saùch
naøy noùi rieâng vaø Phaät phaùp noùi chung ñaõ mang laïi quaù
nhieàu lôïi laïc cho baûn thaân toâi vaø caû gia ñình toâi. Vì theá,
taám loøng tri aân thaønh kính cuûa chuùng toâi ñoái vôùi Tam baûo
laø khoâng theå noùi heát ôû ñaây. Vieäc coá gaéng giôùi thieäu saùch
naøy ñeán vôùi taát caû moïi ngöôøi chæ laø moät trong nhöõng noã
löïc nhoû nhoi ñeå ñaùp ñeàn hoàng aân Tam baûo, maëc duø chuùng
toâi luoân töï bieát veà khaû naêng haïn cheá vaø kieán thöùc giôùi
haïn cuûa chính baûn thaân mình tröôùc coâng vieäc khoù khaên
naøy. Treân tinh thaàn ñoù, chuùng toâi xin hoan hyû ñoùn nhaän
moïi söï goùp yù chæ daïy töø caùc vò thöùc giaû gaàn xa, ñeå nhöõng
sai soùt neáu coù ñeàu seõ ñöôïc chænh söûa tröôùc khi taùi baûn.
Mong sao taát caû nhöõng ai coù duyeân may gaëp ñöôïc saùch
naøy ñeàu seõ nhaän ñöôïc nhöõng lôïi ích voâ bieân töø Phaät phaùp,
hoaëc chí ít cuõng seõ caát ñi ñöôïc caùi gaùnh naëng muoân ñôøi
cuûa noãi öu tö veà caùi cheát.
Mong sao taát caû nhöõng ai hieän ñang vaø seõ ñoái maët
vôùi noãi kinh hoaøng cuûa caùi cheát ñeàu seõ nhaän ñöôïc söï
quan taâm giuùp ñôõ thích ñaùng töø nhöõng ngöôøi coøn soáng
ñeå khoâng phaûi caûm thaáy sôï haõi vaø bô vô laïc loõng khi saép
caát böôùc leân ñöôøng, tröôùc moät cuoäc haønh trình chöa bieát
seõ veà ñaâu.
16
14. Mong sao taát caû nhöõng ai ñaõ, ñang hoaëc seõ phaûi ñoái
maët vôùi caùi cheát cuûa nhöõng ngöôøi thaân yeâu ñeàu seõ nhaän
hieåu ñöôïc nhöõng lôøi daïy saùng suoát naøy ñeå coù theå töï mình
xua tan moïi noãi lo sôï vaø ñau khoå, coù theå thaép leân ngoïn
ñeøn Chaùnh phaùp vaøo ñuùng luùc ñeå giuùp soi roõ con ñöôøng
ñi beân kia cöûa töû cho ngöôøi laâm chung.
Cuoái cuøng, thay maët taát caû nhöõng ai ñaõ, ñang vaø seõ
nhaän ñöôïc voâ vaøn lôïi ích töø taäp saùch naøy, xin kính daâng
leân Ñaïi sö Dagpo Rinpoche loøng bieát ôn chaân thaønh ñoái
vôùi taâm töø bi voâ haïn vaø nhöõng lôøi thuyeát giaûng ñaày trí
tueä cuûa Ngaøi; xin caûm nieäm coâng ñöùc voâ löôïng cuûa coâ
Marie Stella Boussemart, ngöôøi ñaõ thöïc hieän ghi cheùp
baûn Phaùp ngöõ, vaø ñaïo höõu Giao Trinh, ngöôøi ñaõ chuyeån
dòch töø Phaùp ngöõ sang Vieät ngöõ vôùi moät söï caån troïng vaø
taâm nguyeän vò tha roäng lôùn; xin tri aân taát caû caùc thieän tri
thöùc, caùc thaân höõu gaàn xa ñaõ goùp phaàn tröïc tieáp cuõng nhö
giaùn tieáp, vaät chaát cuõng nhö tinh thaàn cho söï hình thaønh
vaø ra ñôøi cuûa taäp saùch naøy.
Xin hoài höôùng moïi coâng ñöùc veà cho toaøn theå phaùp giôùi
chuùng sinh, nguyeän cho taát caû ñeàu seõ phaùt taâm Boà-ñeà,
tinh taán tu taäp vaø sôùm ñaït ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn.
Traân troïng
NGUYEÃN MINH TIEÁN
17
16. DAÃN NHAÄP
T röôùc heát, theo truyeàn thoáng Taây Taïng, vaø nhaân
danh taát caû nhöõng ngöôøi ñoàng höông cuûa toâi,
coù maët hay vaéng maët, vaø noùi chung laø nhaân danh taát
caû Phaät töû, xin cho toâi noùi caâu “Tashi deùleùg”, nghóa
laø “chaøo möøng quyù vò”!
Toâi voâ cuøng haïnh phuùc coù ñöôïc dòp naøy ñeå gaëp quyù
vò, vì toâi nghó raèng söï gaëp gôõ naøy cuõng laø moät cô hoäi
ñeå chuùng ta trao ñoåi vôùi nhau. Chuùng ta raát ñoâng,
ai cuõng phaûi maát coâng söùc ñeán nôi naøy, vaø toâi cuõng
bieát raèng coù nhieàu ngöôøi ñaõ phaûi ñi xa, raát xa nöõa
laø khaùc, khoâng nhöõng töø nhieàu tænh khaùc cuûa nöôùc
Phaùp maø coøn töø nhieàu quoác gia khaùc nöõa. Giöõa chuùng
ta ñaây coøn coù nhöõng ngöôøi ñaëc bieät ñeán töø AÙ chaâu ñeå
tham döï cuoäc hoäi thaûo naøy. Toâi caûm ôn taát caû quyù vò
ñaõ boû coâng söùc ñeán ñaây, vì ñieàu ñoù toû roõ söï löu taâm
cuûa quyù vò ñoái vôùi ñeà taøi maø chuùng ta saép baøn thaûo.
Chuùng ta khoâng coù nhieàu thôøi gian vôùi nhau, vì
theá haõy taän duïng toái ña nhöõng giaây phuùt naøy. Laøm
theá naøo ñeå cuoäc hoïp maët hoâm nay coù yù nghóa nhaát?
19
17. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Neáu chæ ñôn giaûn laø moät ngöôøi dieãn thuyeát treân buïc
vaø vaøi ba ngöôøi khaùc coá söùc dòch ra caùc ngoân ngöõ
khaùc nhö tieáng Phaùp, tieáng Anh (vaø töø naêm 2007 laø
caû tieáng Vieät nöõa), roài nhöõng ngöôøi coøn laïi khoâng
laøm gì khaùc hôn laø laéng nghe, thì dó nhieân cuõng coù
lôïi, nhöng söï lôïi ích ñoù chaúng ñöôïc laø bao.
Chuùng ta laø moät hoäi chuùng khaù ñoâng vaø xuaát thaân
töø nhöõng neàn vaên hoùa, nhöõng moâi tröôøng khaùc nhau.
Nhö toâi ñaõ noùi, chuùng ta ñeán töø nhieàu quoác gia, nhöng
khoâng chæ coù theá, trong Phaùp hoäi naøy coøn coù raát
nhieàu quan ñieåm dò bieät, ñeán töø nhöõng truyeàn thoáng
baát ñoàng, baát luaän laø xeùt veà maët toân giaùo, taâm linh
hay trieát lyù. Vì chuû ñeà chuùng ta saép baøn thaûo ñaây
thaät söï voâ cuøng quan troïng neân haàu nhö chaéc chaén laø
moïi ngöôøi ñeàu ñaõ suy nghó tröôùc hoaëc töï mình coù moät
yù kieán rieâng veà vaán ñeà naøy. Neáu chuùng ta coù theå ñoái
chieáu quan ñieåm vôùi nhau thì thaät lyù töôûng. Rieâng
phaàn toâi, dó nhieân toâi seõ coá gaéng trình baøy kieán giaûi
cuûa Phaät giaùo, vaø sau ñoù [moãi ngöôøi]1 chuùng ta neân
so saùnh quan ñieåm cuûa mình vôùi caùc quan ñieåm khaùc
1
Trong suoát baûn dòch naøy, chuùng toâi coá gaéng toân troïng vaø theo saùt toái ña nguyeân
baûn Phaùp ngöõ. Tuy nhieân, ôû moät vaøi nôi vieäc dòch saùt nguyeân baûn coù theå phaàn
naøo trôû neân hôi khoù hieåu trong tieáng Vieät, vì theá chuùng toâi seõ theâm vaøo moät vaøi
töø hoaëc cuïm töø ñeå laøm roõ yù hôn, vaø nhöõng gì ñöôïc theâm vaøo theo yù ngöôøi dòch
nhö theá seõ ñöôïc ñaët giöõa hai daáu ngoaëc vuoâng ñeå ngöôøi ñoïc coù theå deã daøng
phaân bieät roõ.
20
18. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
veà cuøng ñeà taøi naøy. Toâi tin raèng, nhö theá moãi ngöôøi
chuùng ta ñeàu seõ gaët haùi ñöôïc raát nhieàu lôïi laïc.
Chuû ñeà chuùng ta löïa choïn ñeå cuøng nhau ñaøo saâu laø
[nhöõng vaán ñeà] xoay quanh söï cheát. Ñoái vôùi [söï cheát
cuûa] ngöôøi khaùc, ta phaûi laøm theá naøo ñeå ñöa tieãn
nhöõng ngöôøi ôû giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi, vaø phaûi
laøm theá naøo ñeå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñaõ quaù coá neáu
caàn; ñoái vôùi baûn thaân, ta phaûi laøm theá naøo ñeå chuaån
bò cho caùi cheát cuûa chính mình, vaø laøm sao ñeå ñoái
maët vôùi noù.
Chính vì tính caùch phoå quaùt cuûa söï cheát neân treân
taát caû moïi ñaïi luïc, ôû taát caû moïi thôøi ñaïi, chaéc chaén laø
taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñaõ töøng löu taâm suy nghó veà vaán
ñeà naøy vaø cuõng ñaõ thöû tìm ñuû moïi caùch ñeå cho caùi
kinh nghieäm khoâng theå traùnh khoûi aáy ñöôïc deã daøng
hôn, an bình hôn. Maët khaùc, ôû Phaùp vaø noùi chung laø
ôû caùc nöôùc AÂu chaâu, hieän nay ngöôøi ta khoâng coøn hay
ñaõ bôùt ñi nhieàu söï huùy kî khi noùi veà söï cheát, cho duø
trong haøng chuïc naêm qua “cheát” laø moät chöõ khoâng
ñöôïc nhaéc ñeán, laø moät vaán ñeà khoâng ñöôïc gôïi leân.
Toâi coøn nhôù, luùc toâi môùi qua Phaùp vaøo thaäp nieân
60, noùi ñeán caùi cheát laø moät ñieàu baát lòch söï, vaø nhaát
laø khoâng ai ñöôïc duøng moät töø ngöõ soáng söôïng nhö
theá. Ñeà taøi aáy khoâng ñem laïi chuùt höùng thuù naøo cho
21
19. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
baát cöù ai. Noùi chung, ngöôøi tao nhaõ khoâng ñöôïc baøn
luaän veà ñeà taøi aáy.
Töø moät vaøi naêm trôû laïi ñaây, tình hình ñaõ ngaøy
caøng thay ñoåi. Ngöôøi ta ñaõ tieán boä nhieàu, ñaõ daùm ñeà
caäp moät caùch tröïc tieáp vaø thaúng thaén ñeán ñeà taøi voâ
cuøng quan troïng naøy. Ngöôøi ta ñaõ nghieân cöùu tìm toøi,
ñaõ hoaøn chænh nhieàu phöông phaùp ñeå an uûi, giuùp ñôõ
phaàn naøo, khoâng chæ nhöõng ngöôøi saép cheát maø coøn caû
thaân nhaân vaø nhöõng ngöôøi chaêm soùc beänh nhaân nöõa.
Nhöõng hoäi ñoaøn, Bi maãn ñöôøng ñaõ baét ñaàu xuaát hieän
khaép nôi, thaät laø moät ñieàu ñaùng möøng!
Nhö toâi vöøa noùi, chuùng ta ñeán ñaây raát ñoâng, vaø
chaéc chaén ai cuõng töøng suy nghó ñeán caùi cheát, keát
quaû laø ai cuõng töøng khôûi thaûo nhieàu keá hoaïch khaùc
nhau. Ñeå coù theå xaùc ñònh roõ vaán ñeà naøy thì lyù töôûng
nhaát laø moãi ngöôøi chuùng ta ai cuõng phaûi coù dòp trình
baøy nhöõng phöông phaùp maø truyeàn thoáng hay ngheà
nghieäp cuûa mình ñaõ ñeà xöôùng. Töø nay, vì chuùng ta
coù quyeàn choïn löïa giöõa raát nhieàu phöông phaùp khaùc
nhau vaø coù theå söû duïng ñeán khi caàn, chuùng ta neân
choïn löïa theo hai tieâu chuaån: phöông phaùp naøo deã aùp
duïng nhaát vaø phöông phaùp naøo höõu hieäu nhaát.
Taïi sao chuùng toâi, vôùi tö caùch cuûa moät Phaät hoïc
vieän, laïi toå chöùc moät buoåi hoäi thaûo veà söï cheát vaø
22
20. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
phöông phaùp giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung cuõng nhö ngöôøi
quaù coá? Ñoù laø vì trong khoaûng moät vaøi thaäp nieân
tröôùc thì moät ñeà taøi nhö hoâm nay khoâng heà thu huùt
ngöôøi ñeán tham döï, nhöng traùi laïi hieän nay ñaây laø
moät vaán ñeà thôøi söï. Ngöôøi khoâng chuyeân moân thì tröïc
tieáp quan taâm ñeán ñeà taøi naøy nhieàu hôn vì chính baûn
thaân mình, coøn ôû caùc nöôùc coâng nghieäp cao, nhöõng
hoäi ñoaøn y teá vaø caän y teá hieän ñang gia taêng nghieân
cöùu ñeå caûi thieän tình traïng cuûa beänh nhaân luùc cuoái
ñôøi vaø nhöõng ngöôøi quanh hoï. Laø moät taêng só Phaät
giaùo, töø laâu toâi ñaõ bieát raèng truyeàn thoáng ñaïo Phaät
luoân ñaët troïng taâm giaùo phaùp treân vaán ñeà chính yeáu
naøy, töùc laø söï cheát. Vaø vì Phaät giaùo ñaõ nghieân cöùu
suoát töø nhieàu theá kyû qua, neân nhaát ñònh laø ñaõ khaùm
phaù moät soá phöông phaùp vaø khai quang nhöõng con
ñöôøng môùi [trong laõnh vöïc naøy]. Chuùng ta coù theå noùi
raèng, treân phöông dieän naøy thì Phaät giaùo toû ra raát
phong phuù vaø chi tieát.
Vì nhaän thaáy raèng ôû caùc nöôùc AÂu chaâu söï quan taâm
ñaõ gia taêng roõ reät vaø raát nhieàu ngöôøi thaønh taâm ñaõ
heát söùc coá gaéng ñeå taïo nhöõng ñieàu kieän toát ñeïp nhaát
cho ngöôøi laâm chung, neân toâi nghó raèng moät Phaät
töû nhö toâi haún phaûi coù boån phaän chia seû vaø ñeà nghò
vôùi nhöõng ai öa thích, trình baøy cho hoï bieát nhöõng
23
21. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
gì Phaät giaùo ñaõ khaùm phaù vaø hoaøn chænh trong suoát
nhöõng theá kyû qua. Sau ñoù, moãi ngöôøi seõ töï nhaän ñònh
veà nhöõng gì hoï coù theå tieáp nhaän hay khoâng theå tieáp
nhaän töø nhöõng kinh nghieäm cuûa Phaät giaùo.
Vieäc trao chieác chìa khoùa ñeå môû vaøo kho taøng
kinh nghieäm Phaät giaùo khoâng coù nghóa laø baét buoäc
moïi ngöôøi phaûi gia nhaäp vaø ai cuõng muoán aùp duïng.
Khoâng! Ai cuõng coù quyeàn töï do cuûa mình, vaø hôn theá
nöõa, ai cuõng coù boån phaän phaûi gaïn loïc vaø töï quyeát
ñònh cho chính mình nhöõng gì neân giöõ laïi hay aùp
duïng khi caàn ñeán. Nhöng daàu sao ñi nöõa, theo quan
ñieåm Phaät giaùo, khi ta coù trong tay chöøng aáy giaùo
phaùp do chính ñöùc Phaät ban truyeàn, coù chöøng aáy taøi
lieäu ñeå suy gaãm maø laïi chæ giöõ rieâng cho mình, khoâng
ñem ra giôùi thieäu cho ngöôøi khaùc bieát ñeå coù theå tuøy
yù söû duïng, trong khi bieát roõ raèng nhöõng ngöôøi naøy
cuõng muoán tìm hieåu thì thaät laø sai traùi, thaät laø baát
thöôøng. Vì theá maø chuùng toâi toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo
naøy.
Coøn moät lyù do khaùc laø toâi muoán giôùi thieäu toaøn boä
nhöõng hieåu bieát vaø kinh nghieäm maø Phaät giaùo ñaõ ñaït
ñöôïc veà söï cheát. Thaät theá, töø bao nhieâu naêm soáng ôû
Phaùp vaø ñi qua gaàn nhö khaép caû ñòa caàu, toâi thöôøng
nghe noùi veà Phaät giaùo treân caùc ñaøi truyeàn thanh,
24
22. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
truyeàn hình, trong nhöõng caâu chuyeän, chöa keå treân
baùo chí hay trong nhöõng chuyeân luaän ngaén, phaûi noùi
raèng coù moät ñieàu xaûy ra quaù thöôøng xuyeân khieán toâi
phaûi löu taâm. Chæ caàn ñeà caäp tôùi ñeà taøi söï cheát trong
Phaät giaùo, laäp töùc seõ coù moät caâu bình luaän ñöôïc thoát
leân ngay: “Phaûi roài, Phaät töû hoï coù nhöõng quyeån saùch
nhö Bardo Thődol” hay ñuùng hôn laø “hoï coù cuoán Bardo
Thődol”. Nghóa laø, ta coù caûm töôûng nhö Phaät giaùo chæ
coù chöøng ñoù maø thoâi!
Söï thaät khoâng phaûi vaäy. Ñuùng laø coù moät quyeån
saùch mang teân Bardo Thődol, ngöôøi ta thöôøng dòch laø
“Töû thö Taây Taïng”. Nhöng chaéc chaén ñoù khoâng phaûi
laø boä luaän duy nhaát veà chuû ñeà söï cheát trong Phaät
giaùo. Ngöôïc laïi laø khaùc! Thaät ra, ñeà taøi veà söï cheát ñaõ
ñöôïc ñeà caäp moät caùch voâ cuøng phong phuù, tröôùc heát
bôûi chính ñöùc Phaät trong caùc kinh ñieån hieån giaùo vaø
maät giaùo. Nhöõng gì Phaät giaùo coù theå baøn thaûo veà söï
cheát ñaõ ñi raát xa khoûi taàm nghieân cöùu cuûa cuoán Töû
Thö Taây Taïng. Vaû laïi, cuoán saùch naøy thuoäc veà vaên
chöông daân gian thì ñuùng hôn. Cuõng vì theá maø toâi
thaáy vieäc toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo nhö hoâm nay raát
ích lôïi, ñeå coù theå trình baøy roõ raøng hôn quy moâ cuûa
chuû ñeà naøy trong giaùo lyù ñaïo Phaät. Chính toâi cuõng
nhaän thöùc roõ ñieàu aáy hôn töø khi soáng xa Taây Taïng.
25
23. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Ñeå xaùc ñònh muïc tieâu, toâi öôùc mong raèng chuùng ta
coù theå thu thaäp moät soá caùc phöông thöùc maø ai cuõng
coù theå duøng ñeán luùc caàn, duø chuùng ta laø ai hay theo
toân giaùo naøo ñi nöõa. Noùi caùch khaùc, vaán ñeà laø laøm
sao coù ñöôïc haøng loaït ñuû loaïi phaùp moân ñeå giuùp cho
taát caû moïi ngöôøi, baát keå quan ñieåm, coù theå xöû söï moät
caùch coù lôïi vaø höõu hieäu ñoái vôùi baát kyø moät ngöôøi naøo
ñang trong nhöõng giaây phuùt saép lìa boû cuoäc ñôøi.
Vôùi loøng tha thieát muoán chia seû nhö theá, veà phaàn
mình toâi chæ coù theå trình baøy quan ñieåm cuûa Phaät
giaùo, nhöng ñeå traùnh moïi hieåu laàm, toâi muoán nhaán
maïnh raèng theo yù toâi thì ñaây chæ laø moät trong nhieàu
kieán giaûi khaùc, trong raát nhieàu kieán giaûi khaùc. Toâi
khoâng heà coù chuû ñònh gôïi yù raèng chæ coù kieán giaûi do
toâi trình baøy môùi laø chaân lyù.
Thaät ra, trong nhöõng phaùp moân maø toâi seõ ñeà caäp,
coù moät soá seõ laøm cho quyù vò öa thích vaø löu taâm ñeán
möùc muoán aùp duïng chuùng. Nhöng cuõng coù theå seõ coù
nhöõng ñieåm maø quyù vò khoâng chuùt taùn thaønh, hoaëc
ñoâi khi nghi ngôø, hoaëc hoaøn toaøn phaûn ñoái. Ñieàu naøy
heát söùc töï nhieân. Chuùng ta ai cuõng coù laäp tröôøng
khaùc nhau vaø moãi ngöôøi coù moät loái nhìn khaùc bieät laø
ñieàu bình thöôøng. Toùm laïi, toâi khoâng coù chuû yù thuyeát
phuïc ai ñieàu gì caû maø chæ muoán ñöa ra moät vaøi goùc
26
24. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
caïnh khaùc nhau ñeå nhìn söï vieäc. Sau ñoù, chính quyù
vò phaûi suy nghó, gaïn loïc vaø ruùt tæa ra nhöõng gì quyù
vò caàn, hoaëc cuõng coù theå [thaáy laø] khoâng coù gì caàn
ñeán caû.
Ñeà taøi cuûa chuùng ta, nhö quyù vò ñaõ bieát, lieân quan
tôùi söï giuùp ñôõ maø chuùng ta coù theå tìm caùch mang laïi
cho nhöõng chuùng sinh ôû giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi,
cuõng nhö cho nhöõng ai ñaõ qua ñôøi roài.
[Söï giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung, hay coù theå goïi laø]
“phuø trôï ngöôøi laâm chung”. Chöõ laâm chung ôû ñaây
[tröôùc heát] phaûi hieåu laø noùi ñeán loaøi ngöôøi, vì chính
chuùng ta cuõng laø con ngöôøi, nhöng theo nghóa roäng,
hai chöõ naøy coù theå bao haøm toaøn theå chuùng sinh. Hai
chöõ naøy cuõng chæ cho loaøi vaät, bôûi vì chuùng cuõng nhö
ta, cuoái cuøng ñeàu phaûi cheát, vaø neáu quanh ta coù nuoâi
thuù vaät thì ta neân giuùp ñôõ chuùng, coù maët beân caïnh
chuùng vaøo luùc chuùng traûi qua söï thöû thaùch maø ñoái
vôùi chuùng cuõng khoâng keùm phaàn khoù khaên vaø teá nhò.
Söï thaät thì Phaät giaùo cuõng chuù yù ñeán nhöõng loaøi höõu
tình khaùc nöõa, nhöng vì nhöõng loaøi naøy naèm ngoaøi
khaû naêng nhaän bieát cuûa chuùng ta, hieän nay ta chöa
coù theå cöùu giuùp hoï moät caùch tröïc tieáp ñöôïc, duø ta coù
mong muoán giuùp ñôõ hoï baèng caùch naøy hay caùch khaùc.
27
25. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Taïi sao laïi choïn moät ñeà taøi nhö theá? Vì ñeà taøi naøy
quan heä ñeán taát caû chuùng ta. Taát caû, vì chuùng ta ñeàu
thuoäc loaøi höõu tình. Neáu ta coù theå khaúng ñònh moät
ñieàu, thì ñieàu ñoù laø “coù moät ngaøy chuùng ta seõ cheát”.
Ñaõ coù moät ngaøy ta sinh ra; maø ñaõ sinh ra laø nguï yù
seõ coù moät ngaøy dieät maát. Heã coù sinh taát phaûi coù dieät,
dieät töùc laø ñieàu maø chuùng ta goïi laø söï cheát. Trong
cuoäc soáng, chuùng ta khoâng theå traùnh ñöôïc moät luùc naøo
ñoù seõ ñöùng ôû ñaàu giöôøng cuûa moät ngöôøi ñang phaûi tieáp
caän vôùi kinh nghieäm aáy tröôùc ta, cho tôùi khi ñeán löôït
chính mình. Ñieàu ñoù, chuùng ta ñeàu bieát. Vôùi thôøi gian,
chuùng ta khoâng theå traùnh khoûi caùi cheát.
Theo chuùng toâi, töùc laø theo Phaät giaùo, vì chaéc chaén
chuùng ta seõ cheát neân chi baèng ta haõy nhìn thaúng vaøo
söï thaät, vì ñoù laø thôøi khaéc troïng yeáu nhaát cuûa moät
ñôøi ngöôøi. Lyù töôûng nhaát laø chuùng ta [ñaõ coù söï] chuaån
bò caån thaän vaø kòp thôøi ñeå coù theå cheát moät caùch
haïnh phuùc vaø ñi töø nieàm haïnh phuùc naøy ñeán moät
haïnh phuùc khaùc lôùn hôn. Neáu chuùng ta khoâng thaønh
coâng trong vieäc chuaån bò caùi cheát cuûa mình ñeán trình
ñoä aáy, thì cuõng raát neân laøm sao giöõ loøng hoaøn toaøn
thanh thaûn vaø cheát moät caùch an bình. Chaéc chaén moïi
ngöôøi ñeàu phaûi coâng nhaän raèng baát kyø ai cuõng neân
laøm theá naøo ñoù ñeå giöõ ñöôïc taâm thanh thaûn trong
nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng cuûa ñôøi mình.
28
26. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
Maët khaùc, vì chuùng ta ñang soáng, haún laø chuùng ta
ñeàu muoán caûm nhaän haïnh phuùc trong suoát caû cuoäc
ñôøi. Ñoù laø moät nguyeän voïng bình thöôøng vaø chính
ñaùng. Thaäm chí ta coù theå noùi raèng ñoù laø moät quyeàn
lôïi töï nhieân cuûa taát caû moïi loaøi, vì ñieàu aáy khoâng chæ
lieân quan ñeán loaøi ngöôøi: Baát cöù loaøi höõu tình naøo
cuõng coù caûm giaùc, cho neân hoï chæ coù theå khao khaùt
ñöôïc caûm giaùc an laïc, caûm nhaän haïnh phuùc. Bôûi vì ñoù
laø moät nhu caàu maø hoï caûm thaáy, cho neân ñoù cuõng laø
quyeàn lôïi cuûa hoï.
Neáu theo töï nhieân vaø baûn naêng maø chuùng ta muoán
coù ñöôïc moät ñôøi haïnh phuùc, thì haïnh phuùc ñoù phaûi
bao goàm suoát caû cuoäc ñôøi, keå caû nhöõng giaây phuùt cuoái
cuøng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø ta khoâng neân chæ mong
caàu haïnh phuùc luùc coøn khoeû maïnh, treû tuoåi maø thoâi,
maø phaûi coù nhieàu kyø voïng hôn theá, töùc laø phaûi mong
muoán ñöôïc hoaøn toaøn haïnh phuùc ngay caû khi caùi cheát
ñaõ gaàn keà hay vaøo luùc ñang cheát. Hôn nöõa, neáu chuùng
ta chaáp nhaän raèng sau khi cheát vaãn coøn coù ñieàu gì
ñoù xaûy ra, nghóa laø sau cuoäc soáng naøy vaãn coøn nhöõng
cuoäc soáng khaùc, thì nhu caàu vaø quyeàn ñöôïc haïnh phuùc
noùi treân laø hoaøn toaøn coù giaù trò. Veà vieäc sau caùi cheát
coøn gì khaùc xaûy ra hay khoâng thì yù kieán cuûa chuùng
ta coù theå baát ñoàng; coù ngöôøi quan nieäm raèng coù moät
29
27. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
caùi gì sau ñoù, coù theå döôùi daïng taùi sinh; ngöôøi khaùc
seõ tuyeân boá raèng chuùng ta chæ coù voûn veïn moät cuoäc
soáng duy nhaát naøy maø thoâi... Tuy nhieân coù moät ñieåm
maø chuùng ta nhaát ñònh seõ ñoàng yù vôùi nhau. Ñoù laø, ñaõ
[chaéc chaén phaûi cheát] thì chi baèng chuùng ta coù ñöôïc
haïnh phuùc töø ñieåm ñaàu cho ñeán ñieåm cuoái cuûa cuoäc
ñôøi, keå caû luùc haáp hoái.
Baïn coù theå phaûn baùc raèng coù moät ñieàu toát hôn
nöõa, lyù töôûng nhaát laø laøm sao soáng maõi vaø soáng haïnh
phuùc, nghóa laø khoâng bao giôø cheát. Nhöng ñieàu naøy coù
thöïc teá khoâng? Ñoù laø moät ñieàu coù veû khoù thöïc hieän,
hay noùi thaúng ra laø khoâng theå thöïc hieän. Nhöng haõy
mô moäng moät vaøi giaây. Haõy töôûng töôïng raèng hieän
töôïng cheát ñaõ ñöôïc xoùa boû vónh vieãn. Neáu loaøi ngöôøi
thaønh coâng trong vieäc chieán thaéng caùi cheát ñeå trôû
thaønh baát töû thì chuùng ta coù theå hy voïng laø hoï cuõng
ñaït ñöôïc nhöõng khaùm phaù khaùc ñeå choáng laïi beänh
taät vaø tuoåi giaø.
Nhöng ñieàu naøy chöa xaûy ra, chöa phaûi laø hoaøn
caûnh hieän taïi cuûa chuùng ta, nghóa laø chuùng ta vaãn
coøn phaûi ñöông ñaàu vôùi caùi cheát. Ñoù laø moät söï kieän
chaéc chaén, hieån nhieân. Maët khaùc, nhö chuùng ta vöøa
thaáy ñoù, ta mong caàu haïnh phuùc, mong caàu traùnh
khoûi moïi khoå ñau trong moïi tröôøng hôïp, duø thöùc hay
30
28. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
nguû. Bôûi vì khoaûng thôøi gian hieän höõu cuûa chuùng
ta bao goàm moïi giaây phuùt cuûa cuoäc soáng vaø nhöõng
giaây phuùt cuoái cuøng laïi ñaëc bieät teá nhò, chuùng ta caàn
chuaån bò tröôùc sao cho vaøo luùc aáy, quyù nhaát laø ta coù
theå haïnh phuùc, neáu khoâng thì toái thieåu cuõng phaûi
ñöôïc thanh thaûn vaø thö giaõn. Ñöôïc nhö theá thì thaät
toát, vì nguyeän voïng cuûa chuùng ta ñaõ ñöôïc thöïc hieän
cho ñeán giaây phuùt cuoái cuøng.
Ñoàng yù laø nhöõng giaây phuùt naøy raát ngaén nguûi,
nhöng ñoái vôùi ngöôøi ñang buôùc qua cöûa töû, vieäc cheát
moät caùch an bình khoâng phaûi laø khoâng quan troïng.
Daãu cho nhöõng giaây phuùt aáy coù veû ngaén nguûi, nhöng
ñöøng queân raèng yù nieäm thôøi gian laø moät ñieàu raát chuû
quan. Cho duø coù quan nieäm raèng cheát laø heát, nhöng
neáu trong khoaûng thôøi gian aáy ñöông söï soáng ñöôïc
moät caùch troïn veïn vaø thö thaùi thì ñaõ laø raát toát cho
hoï, huoáng chi neáu sau ñoù hoï coøn phaûi taùi sinh vaøo
moät kieáp soáng môùi.
Treân moät khía caïnh khaùc, ña soá ngöôøi ta khi cheát
ñi ñeå laïi sau löng nhöõng ngöôøi thaân, baø con hoï haøng
hay baïn beø, vaø nhöõng ngöôøi naøy ñeàu buoàn khoå vì söï
ra ñi cuûa hoï. Noãi buoàn khoå aáy seõ khoâng bao giôø nguoâi
ngoai hoaøn toaøn, nhöng neáu ngöôøi cheát ñaõ ra ñi trong
31
29. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
nhöõng ñieàu kieän toát ñeïp nhaát, neáu hieån nhieân ngöôøi
aáy ñaõ coù chuaån bò tröôùc, ñaõ chaáp nhaän caûnh ngoä cuûa
mình vaø cheát moät caùch an bình, thì daãu coù xuùc ñoäng,
nhöõng ngöôøi thaân cuûa hoï coù theå tìm ñöôïc nguoàn an uûi
khi nhôù laïi raèng ngöôøi mình thöông yeâu ñaõ cheát moät
caùch an tónh, nheï nhaøng.
Ñoù laø moät söï an uûi lôùn cho hoï. Chæ caàn rieâng lyù do
ñoù thoâi, duø chuùng ta khoâng thaáy caàn thieát cho chính
mình thì ñoái vôùi ngöôøi thaân döôøng nhö ta cuõng coù
boån phaän phaûi chuaån bò caùi cheát cuûa chính mình sao
cho nhöõng ngöôøi ôû laïi ñöôïc bôùt phaàn ñau khoå.
Coù theå chuùng ta ñaõ töøng chöùng kieán hoaëc nghe keå
laïi, ñaùng tieác laø nhöõng giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi
khoâng phaûi luùc naøo cuõng nheï nhaøng vaø an bình; coù
nhöõng luùc giai ñoaïn naøy raát khoù nhoïc vì ngöôøi cheát
ñaõ ra ñi trong côn ñau ñôùn theå chaát, hay teä hôn nöõa
laø ñau ñôùn tinh thaàn kòch lieät. Cheát nhö theá thaät laø
khuûng khieáp cho ñöông söï, maø cuõng khoâng deã daøng
cho nhöõng ngöôøi ôû laïi. Hoï ñaõ ñau khoå vì maát ñi moät
ngöôøi thöông yeâu, maø thaät laâu sau ñoù hoaëc cuõng coù
theå laø suoát quaõng ñôøi coøn laïi, laïi coøn bò giaøy voø bôûi
nhöõng kyû nieäm taøn baïo aáy. Kyû nieäm aáy seõ ñaøo saâu
theâm noãi ñau khoå trong loøng hoï vaø khôi daäy moät
nieàm hoái tieác, moät caûm giaùc baát löïc khoù cheá ngöï ñöôïc.
32
30. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
Chuùng ta haõy töôûng töôïng moät ngöôøi treû tuoåi bò
maát cha meï, maø coøn maát trong nhöõng ñieàu kieän raát
bi thaûm, nghóa laø cha meï ñaõ cheát moät caùch ñau ñôùn.
Khi lôùn leân, ñöøng töôûng ngöôøi naøy seõ deã daøng tìm
ñöôïc moät söï nguoâi ngoai. Vôùi thôøi gian, ngöôøi aáy seõ
laõng queân ñi phaàn naøo – ñieàu naøy töï nhieân thoâi –
nhöng seõ vaãn coøn bò chaán thöông taâm thaàn. Chæ caàn
moät chuùt xíu [kheâu gôïi] laø ngöôøi naøy seõ soáng laïi kyû
nieäm aáy trong taát caû noãi kinh hoaøng cuûa noù, neáu
khoâng thì hoï cuõng coù theå bò tieâu moøn daàn maø khoâng
bieát, vaø bò hoûng caû moät ñôøi.
Theá nhöng, nhö chuùng ta ñaõ noùi, ai cuõng muoán coù
caûm giaùc an vui, vì vaäy toát nhaát laø neân tìm ñuû moïi
caùch ñeå traùnh neù nhöõng khoù khaên coù theå xaûy ñeán,
ñaëc bieät laø caùc tröôøng hôïp nhö ñaõ noùi treân. Do ñoù,
vieäc suy ngaãm veà caùi cheát vaø lo chuaån bò tröôùc ñeå
giuùp ñôõ ngöôøi khaùc cuõng nhö taêng cöôøng söùc maïnh
cho chính mình laø moät vieäc laøm coù ích neáu khoâng noùi
laø caàn thieát.
Nhö vaäy, daãu chuùng ta coù cho raèng cheát laø heát thì
cheát moät caùch an bình vaãn hôn, maø neáu cheát ñöôïc
trong haïnh phuùc thì caøng toát. Huoáng chi, neáu chuùng
ta tin vaøo söï taùi sinh thì ñieàu naøy caøng trôû neân tuyeät
ñoái caàn thieát.
33
31. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Khi lìa boû cuoäc ñôøi naøy, neáu ta höôùng ñeán moät
cuoäc soáng môùi nhöng haõy coøn thuoäc veà coõi Ta-baø1 thì
nguyeän voïng ñöôïc haïnh phuùc suoát ñôøi seõ khoâng chæ
coù hieäu löïc cho cuoäc soáng hieän taïi maø coøn cho caû ñôøi
sau vaø taát caû caùc ñôøi sau ñoù nöõa. Neáu chuùng ta coøn
phaûi taùi sinh trong coõi Ta-baø thì toát nhaát laø neân taùi
sinh trong nhöõng ñieàu kieän kha khaù, ñuû ñeå baûo ñaûm
moät cuoäc soáng haïnh phuùc toái thieåu.
Tuy nhieân, coù ngöôøi cho raèng vì moät haïnh phuùc
nhö theá maø cöù phaûi coá gaéng duy trì vaø keùo daøi töø
kieáp naøy sang kieáp khaùc thì thaät laø baáp beânh vaø
thaêng giaùng thaát thöôøng. Hoï nhaém ñeán moät trình ñoä
cao hôn, an toaøn hôn: ai thoaùt ly ñöôïc caûnh giôùi Ta-
baø seõ khoâng bao giôø coøn phaûi lo sôï baát cöù moät noãi ñau
khoå naøo nöõa, vì ñaõ ñaït ñöôïc moät nguoàn haïnh phuùc
cao sieâu hôn, vaø haïnh phuùc naøy coù ñaëc tính laø khoâng
bao giôø suy suyeån.
Coù ngöôøi coøn ñi xa hôn nöõa. Hoï nhaän thaáy raèng
ñoái vôùi hoï traùnh khoå ñöôïc vui laø ñieàu quan troïng, thì
1
Theá giôùi Ta-baø, chæ chung söï luaân hoài trong caùc caûnh giôùi hieän höõu (Nhò thaäp
nguõ höõu), nghóa laø ngöôøi ta phaûi soáng vaø cheát maø khoâng coù söï choïn löïa naøo,
döôùi söï chi phoái cuûa taâm phieàn naõo (nhaát laø voâ minh vaø tham aùi) vaø nghieäp löïc.
Khi coøn taùi sinh trong theá giôùi Ta-baø coù nghóa laø caùc uaån vaãn coøn oâ nhieãm, hay
noùi caùch khaùc laø thaân vaø taâm ñeàu bò cheá ngöï bôûi caùc laäu hoaëc phieàn naõo ôû moät
möùc ñoä nhaát ñònh naøo ñoù.
34
32. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
toát hôn heát laø khoâng neân chæ lo cho chính mình maø
coøn phaûi lo cho taát caû moïi loaøi. Hoï nghó raèng: “Ngöôøi
khaùc cuõng coù cuøng moät nhu caàu, cuøng moät xu höôùng
nhö ta. Vaø treân nhieàu phöông dieän, hoï coøn laø ngöôøi
thaân cuûa ta nöõa. Phaûi roài, ta neân coá gaéng ñaït haïnh
phuùc vaø thoaùt khoå ñau, nhöng khoâng phaûi chæ cho
rieâng ta maø coøn cho taát caû chuùng sinh. Muoán theá, ta
phaûi ñaït ñeán moät trình ñoä ñuû cao ñeå coù theå giuùp ñôõ
muoân loaøi moät caùch höõu hieäu.”
Nhö theá, ñi tìm haïnh phuùc coù theå ñöôïc quan nieäm
theo nhieàu caùch khaùc nhau. Nhöng duø quan nieäm naøo
ñi nöõa thì thaønh töïu haïnh phuùc vaãn coù nghóa laø luùc
lìa ñôøi ngöôøi ta phaûi thanh thaûn vaø an bình.
Theo döï kieán thì chuùng ta quy tuï veà ñaây trong hai
ngaøy,1 vôùi muïc ñích chính thöùc laø chæ noùi veà caùi cheát
vaø tieán trình cuûa noù – tröôùc, trong vaø sau khi cheát.
Ñaây khoâng phaûi laø moät trong nhöõng ñeà taøi thuù vò
nhaát maø ta coù theå baøn ñeán. Noù khoâng theå mua vui
hay laøm troø tieâu khieån cho chuùng ta. Theá maø chuùng
ta vöøa nhaéc ñi nhaéc laïi laø mình mong muoán haïnh
phuùc! Choïn moät ñeà taøi nhö theá coù theå bò xem laø quaùi
dò. Thaät ra, ñaây chæ [laø moät ñeà taøi] thöïc teá, khoâng
1
Ñaây laø noùi trong moät laàn thuyeát giaûng. Söï thaät thì noäi dung ghi laïi trong saùch
naøy goàm caû thaûy naêm laàn thuyeát giaûng, moãi laàn hai ngaøy. (ND)
35
33. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
hôn khoâng keùm. Vì duø sao ñi nöõa, neáu coù moät ñieàu
maø chuùng ta coù theå tin chaéc thì ñoù chính laø “chuùng
ta ñeàu seõ cheát”. Chính vì theo leõ taát nhieân chuùng ta
ñeàu seõ cheát neân hôïp lyù nhaát laø chuùng ta neân suy nghó
ñeán [caùi cheát] ñeå töï chuaån bò vôùi taát caû khaû naêng
cuûa mình. Ñieàu naøy aùp duïng cho taát caû moïi ngöôøi.
Duø chuùng ta theo chuû nghóa voâ thaàn hay coù moät tín
ngöôõng, baát cöù tín ngöôõng naøo, chuùng ta vaãn neân
nghó ñeán caùi chung cuoäc baát khaû khaùng aáy.
Maø ñieàu aáy thaät söï coù ích lôïi hay khoâng? Chuùng
ta thaät söï coù khaû naêng ñeå chuaån bò cho caùi cheát cuûa
mình ñöôïc bình an thanh thaûn khoâng? Coù. Chuùng ta
coù theå laøm ñöôïc. Vaø chaéc chaén ñoù khoâng phaûi laø moät
quan ñieåm rieâng cuûa Phaät töû, cuõng khoâng chæ coù Phaät
töû môùi ñöôïc quyeàn laøm ñieàu aáy. Vì chuùng ta khoâng
chæ laø moät sinh vaät maø coøn laø moät sinh vaät coù lyù trí,
cho neân, vöôït ra ngoaøi caùc phaïm truø tö töôûng hay toân
giaùo, taát nhieân laø chuùng ta coù ñuû khaû naêng caàn thieát
ñeå chuaån bò ra ñi trong nhöõng ñieàu kieän toát ñeïp.
Vaán ñeà naøy quan troïng vaø phoå quaùt ñeán noãi taát
caû caùc neàn vaên hoùa vaø truyeàn thoáng – toân giaùo vaø
trieát hoïc – ñeàu khoâng theå khoâng nghó ñeán. Vì theá,
treân toaøn theá giôùi coù raát nhieàu phöông thöùc ñaõ ñöôïc
ñeà nghò ñeå ñoái phoù vôùi caùi cheát, caùi cheát cuûa chính
36
34. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
mình vaø cuûa ngöôøi khaùc. Chuùng ta chæ caàn laáy ñoù maø
duøng. Muoán theá, chuùng ta caàn söu taàm caøng nhieàu döõ
lieäu caøng toát, vaø sau ñoù phaùn ñònh xem phöông thöùc
naøo höõu hieäu nhaát. Theo toâi nghó, lyù töôûng nhaát laø
laøm sao tìm bieát toái ña caùc phöông thöùc töø caùc truyeàn
thoáng khaùc nhau.
Nhöng coù phaûi vì theá maø chuùng ta caàn aùp duïng
taát caû cho chính baûn thaân mình? Khoâng. Tröôùc heát,
khoâng theå laøm ñöôïc vì coù quaù nhieàu phöông thöùc.
Thöù hai, vì coù nhöõng phöông thöùc ñoái vôùi ngöôøi naøy
coù theå laø tuyeät haûo nhöng ñoái vôùi ngöôøi khaùc laïi hoaøn
toaøn khoâng thích hôïp. Ñoù chính laø söï höõu ích, noùi
ñuùng hôn laø söï caàn thieát cuûa söï ña daïng. Nhôø theá maø
chuùng ta coù theå tuøy tröôøng hôïp ñeå aùp duïng. Do ñoù,
chuùng ta phaûi tuyeån choïn nhöõng gì thích hôïp nhaát
vôùi mình, tuøy theo tính tình, tín ngöôõng vaø khaû naêng
cuûa rieâng ta. Phaân bieät ñöôïc nhöõng gì tröïc tieáp höõu
ích cho mình laø ñieàu raát ñaùng quyù, nhöng ngoaøi söï
aùp duïng cho chính mình ra, coù luùc chuùng ta seõ phaûi
ngoài beân giöôøng haáp hoái cuûa moät ngöôøi maø ta muoán
giuùp ñôõ. Coù theå ngöôøi aáy raát khaùc vôùi chuùng ta treân
phöông dieän tính tình, quan nieäm hay tín ngöôõng.
Ñoù laø lyù do taïi sao chuùng ta neân tìm bieát caøng nhieàu
caøng toát, vì neáu phöông phaùp naøy khoâng tröïc tieáp
ích lôïi cho ta, noù laïi coù theå hoaøn toaøn thích hôïp vôùi
37
35. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
ngöôøi maø ta muoán giuùp, vaø trong tröôøng hôïp ñoù ta
neân duøng ñeán noù.
Ñeå cho roõ raøng hôn, chuùng ta haõy laáy moät thí duï.
Haõy töôûng töôïng anh A ñeán phuø trôï anh B ñang ôû
thôøi kyø cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Vì chuùng ta ôû AÂu chaâu neân
haõy taïm cho raèng anh A theo ñaïo Thieân Chuùa – ñieàu
naøy raát coù theå xaûy ra vì ôû ñaây ña soá theo ñaïo Thieân
Chuùa. Nhöng ngöôïc laïi, coù theå anh B laïi laø Phaät
töû. Neáu anh A ñeán ñeå xoa dòu vaø traán an anh B maø
chaúng ñoaùi hoaøi gì ñeán toân giaùo cuûa anh B, laïi chæ söû
duïng ngoân ngöõ Thieân Chuùa ñeå noùi chuyeän vôùi anh
Phaät töû B ñang haáp hoái thì e raèng anh B seõ khoâng
nghe vaø khoâng hieåu anh A. Anh A seõ coù nguy cô thoát
ra nhöõng lôøi raát khaùc bieät, hoaëc traùi ngöôïc vôùi tín
ngöôõng cuûa anh B. Theá maø, trong giaây phuùt cuoái cuøng
raát teá nhò, neáu ta noùi nhöõng lôøi khoâng phuø hôïp vôùi
loøng tin cuûa ngöôøi haáp hoái, noùi nhöõng lôøi thieáu hieåu
bieát hay traùi ngöôïc vôùi loøng tin naøy, thì thay vì giuùp
ñôõ hoï, ta coù theå laøm cho hoï baát an hôn. Trong khi hoï
ñang ñi vaøo coõi cheát maø ta coøn noùi vôùi hoï nhöõng lôøi
hoï khoâng taùn thaønh. Laøm nhö theá, chuùng ta khoâng
thaät söï giuùp ñôõ hoï, nhaát laø trong nhöõng giaây phuùt
khoù khaên aáy.
Noùi caùch khaùc, cho duø ta khoâng ñoàng moät quan
nieäm vôùi ngöôøi laâm chung, nhöng toát hôn heát chuùng
38
36. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
ta vaãn neân löu taâm ñeán ñeå coù theå, hoaëc laø noùi cuøng
moät ngoân ngöõ vôùi hoï, hoaëc ít nhaát cuõng khoâng laøm
cho hoï phaät loøng vì nhöõng lôøi noùi traùi ngöôïc vôùi
nhöõng gì maø hoï tin töôûng laø söï thaät.
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, treân theá giôùi naøy coù raát
nhieàu truyeàn thoáng, ñuû loaïi toân giaùo; vaø moãi moät
truyeàn thoáng hay toân giaùo ñeàu ñaõ thieát laäp moät soá
phöông thöùc, ñaëc bieät ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng giaây phuùt
cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Trong Phaät giaùo, nhaát laø Phaät giaùo
ôû Xöù Tuyeát (hay Taây Taïng), vì söï quan troïng cuûa giaây
phuùt laâm chung neân coù raát nhieàu vò cao taêng ñaõ löu
taâm, vì theá Phaät giaùo coù raát nhieàu phöông thöùc coù
theå öùng duïng ñöôïc trong nhöõng giaây phuùt aáy.
Luùc naõy toâi coù noùi raèng, tröôùc söï phong phuù cuûa
nhöõng kyõ thuaät ñöôïc hình dung treân theá giôùi, ñieàu lyù
töôûng nhaát laø laøm sao ñaït ñöôïc moät söï hieåu bieát caøng
saâu roäng caøng toát. Chính trong vieãn caûnh ñoù maø buoåi
hoäi thaûo hoâm nay seõ laø söï ñoùng goùp cuûa Phaät giaùo,
hay noùi ñuùng hôn laø söï ñoùng goùp cuûa [Phaät giaùo] Taây
Taïng vaøo ngaân haøng taøi lieäu chung.
Tuy theá, chính vì coù quaù nhieàu phöông phaùp maø
Phaät giaùo ñaõ thieát laäp, chuùng ta khoâng theå khaûo saùt
heát trong moät vaøi giôø, hay ngay caû trong moät vaøi
39
37. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
ngaøy. Neáu chuùng ta coù yù muoán ñi ñeán taän cuøng cuûa
ñeà taøi, chuùng ta seõ caàn ñeán raát nhieàu naêm thaùng maø
vaãn khoâng ruùt tæa ñöôïc heát coát tuûy cuûa noù. Noùi theá
khoâng phaûi laø khoe khoang. Vaán ñeà khoâng phaûi laø
töï maõn tröôùc nhöõng gì Phaät giaùo coù theå ñem laïi cho
kieán thöùc chung. Nhöõng ai bieát Taïng ngöõ coù theå löôùt
qua hai taïng Kinh vaø Luaän cuûa Taây Taïng, töùc laø giaùo
phaùp cuûa ñöùc Phaät vaø nhöõng baûn luaän cuûa caùc ñaïi
ñaïo sö AÁn Ñoä. Chæ caàn löôùt qua thoâi cuõng coù theå thaáy
ngay taàm möùc cuûa khoái kieán thöùc aån taøng trong aáy.
Phaät giaùo laø moät toân giaùo ñaõ xuaát hieän taïi AÁn
Ñoä roài lan truyeàn sang nhieàu nöôùc khaùc, trong ñoù coù
Taây Taïng, khoaûng töø theá kyû thöù saùu. Töø bao nhieâu
theá kyû qua, truyeàn thoáng naøy khoâng nhöõng ñöôïc gieo
troàng maø coøn ñaâm choài naåy loäc vaø nôû ra nhöõng ñoùa
hoa tuyeät ñeïp ôû Taây Taïng, khieán cho nhöõng tri kieán
maø ñöùc Phaät vaø nhöõng vò toå sö keá tuïc Ngaøi truyeàn
trao ñaõ mang laïi moät söï giuùp ñôõ to taùt cho nhöõng
theá heä keá tieáp. Keát quaû laø truyeàn thoáng naøy vaãn coøn
raát soáng ñoäng chöù khoâng phaûi laø moät truyeàn thoáng
xöa cuõ ñang taøn luïi vaø chæ coøn löu laïi kyû nieäm trong
saùch vôû. Ñaây khoâng phaûi laø nhöõng kieán thöùc haøn laâm
chuyeân moân thuoäc veà trí naêng theá gian, maø laø moät
truyeàn thoáng coù coäi reã trong nhöõng xaõ hoäi ñaõ thöøa
40
38. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
nhaän noù, vaø noù ñaõ taùc ñoäng moät caùch hieån nhieân, cuï
theå ñoái vôùi nhöõng ngöôøi vaän duïng noù.
Phaät giaùo, ñaëc bieät laø Phaät giaùo ñöôïc truyeàn trao
bôûi caùc ñaïi sö Taây Taïng, ñaõ ñem laïi lôïi laïc khoâng
nhöõng cho ngöôøi Taây Taïng maø coøn cho nhieàu daân toäc
laùng gieàng nöõa. Caùc tröôøng hoïc Taây Taïng ñaõ phaùt
trieån roäng raõi taïi Noäi Moâng vaø Ngoaïi Moâng vaø caû
Trung Quoác. Trung Quoác quaû laø coù bieát ñeán Phaät giaùo
tröôùc Taây Taïng raát laâu, nhöng döôùi hình thöùc khaùc.
Vaøi theá kyû sau, giaùo phaùp truyeàn trao bôûi caùc ñaïi sö
Taây Taïng ñaõ mang laïi cho Phaät giaùo nöôùc naøy moät
sinh löïc môùi. Sau khi ñaõ lan truyeàn ôû AÙ chaâu, hieän
nay ta nhaän thaáy Phaät giaùo ñaõ khôi daäy moät söï quan
taâm ngaøy caøng roäng lôùn hôn ôû AÂu chaâu. ÔÛ ñaây, ngöôøi
ta bieát ñeán Phaät giaùo ngaøy caøng roõ hôn vaø ñaõ coù moät
soá ngöôøi haønh trì Phaät phaùp nöõa.
Noùi toùm laïi, Phaät giaùo quaû thaät coù theå ñeà nghò raát
nhieàu phöông thöùc, ñaëc bieät laø trong laõnh vöïc cuûa söï
cheát. Nhö toâi coù noùi, chuùng ta seõ khoâng theå ñeà caäp
ñeán taát caû [caùc phöông thöùc] vì nhieàu lyù do. Moät laø vì
noäi dung quaù phong phuù, hai laø vì tri kieán Phaät giaùo
laø caû moät ñaïi döông maø söï hieåu bieát cuûa toâi chæ nhö
moät vaøi gioït nöôùc, vaø toâi chæ coù theå noùi leân nhöõng gì
toâi bieát, nghóa laø raát ít so vôùi toaøn boä. Thöù ba laø vì coù
41
39. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
moät vaøi phöông thöùc trong Phaät giaùo ñoøi hoûi moät söï
chuaån bò vaø caàn phaûi thöïc hieän nhieàu giai ñoaïn tröôùc
ñoù. Trong moät buoåi hoäi thaûo daønh cho ñaïi chuùng nhö
hoâm nay, ñeà caäp ñeán nhöõng phöông thöùc naøy khoâng
lôïi ích gì, vì nhöõng caên baûn caàn thieát laø quaù ñaëc thuø
vaø quaù chuyeân moân ñeå coù theå öùng duïng cho taát caû
moïi ngöôøi. Treân thöïc teá, troïng taâm nhaán maïnh seõ laø
nhöõng phöông thöùc maø moãi ngöôøi trong chuùng ta ñaây
ñeàu coù theå söû duïng. Chuùng ta seõ ñeà caäp ñeán nhöõng
ñieåm raát thöïc tieãn maø ai cuõng coù theå aùp duïng, khoâng
nhaát thieát phaûi laø Phaät töû.
Laøm sao toâi coù theå quaû quyeát raèng taát caû chuùng
ta ñeàu coù nhöõng khaû naêng caàn thieát ñeå chuaån bò cho
caùi cheát? Ñoù laø vì – ít nhaát laø theo quan ñieåm Phaät
giaùo – neáu khoâng phaûi taát caû thì cuõng laø ñaïi ña soá
nhöõng kinh nghieäm haïnh phuùc hay khoå ñau maø ta
ñaõ traûi qua trong suoát cuoäc ñôøi ñeàu tröôùc heát ñeán töø
taâm chuùng ta. Nhöõng gì chuùng ta caûm nhaän haàu heát
ñeàu ñeán töø traïng thaùi taâm thöùc cuûa ta, töø caùch nhìn
söï vieäc cuûa ta.
Veà söï tuï taäp cuûa chuùng ta hoâm nay, vôùi nhöõng
ñieàu kieän nhö vaät chaát v.v... hieän coù, chaéc chaén ta coù
theå baét ñaàu suy nieäm ñeå coù moät caùi nhìn thích ñaùng
veà söï vieäc haàu ñoái maët vôùi söï cheát moät caùch deã daøng
42
40. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
hôn. Noùi chung thì ngöôøi naøo cuõng coù khaû naêng laøm
ñieàu ñoù. Hôn nöõa, haõy coâng nhaän laø chuùng ta thuoäc
thaønh phaàn ñöôïc öu ñaõi. Noùi nhö theá khoâng coù nghóa
laø chuùng ta khoâng coù vaán ñeà gì. Chaéc chaén laø trong
chuùng ta ñaây cuõng coù nhöõng ngöôøi gaëp khoù khaên thaät
söï nhö thaát nghieäp, beänh taät v.v... Nhöng söï coù maët
cuûa chuùng ta ôû ñaây ñuû chöùng minh raèng ta ñang ôû
trong moät hoaøn caûnh coù theå goïi laø khaù toát, nhaát laø vì
trí naêng cuûa ta haõy coøn hoaøn haûo, nhôø theá maø ta coù
theå suy nghó vaø lyù luaän.
Bôûi vì ai cuõng coù khaû naêng suy tö neân toâi seõ laáy
ra töø caùi tuùi ñöïng cuûa Phaät giaùo nhöõng phaåm vaät vaø
baøy bieän tröôùc quyù vò. Nhö theá, quyù vò seõ coù theå [tuøy
yù] choïn löïa. Hoâm nay laø thöù baûy, ngaøy hoïp chôï. Toâi
seõ baøy haøng cuûa toâi leân quaày haøng. Quyù vò laø nhöõng
khaùch haøng ñeán daïo chôi, saün saøng mua haøng neáu
caàn nhöng khoâng baét buoäc, chæ khi naøo tìm ñöôïc moùn
haøng vöøa yù môùi mua thoâi.
VEÀ TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Ñeå thaûo luaän ñeà taøi hoâm nay, giöõa thieân kinh vaïn
quyeån cuûa Phaät giaùo noùi veà caùi cheát, chuùng ta seõ choïn
ra vaø döïa theo ba nguoàn tö lieäu goác: hai quyeån kinh
vaø moät cuoán luaän giaûng Taây Taïng.
43
41. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Kinh laø giaùo phaùp do chính ñöùc Phaät ñaõ tuyeân
thuyeát hoaëc khôi nguoàn. Hai quyeån kinh maø toâi choïn
raát ngaén goïn, nhöng noäi dung raát phong phuù vaø suùc
tích. Ñoù laø:
1. Kinh Ñaïi thöøa noùi veà caùc dieäu trí voâ thöôïng luùc
caän töû.1
2. Kinh noùi veà möôøi moät nieäm töôûng phaûi coù.2
Caû hai ñeàu thuoäc veà truyeàn thoáng Ñaïi thöøa 3.
Kinh Ñaïi thöøa noùi veà dieäu trí luùc caän töû ñaõ ñöôïc
caùc nhaø hoïc giaû AÁn Ñoä luaän giaûi raát nhieàu, ñaùng keå
nhaát laø hai boä luaän chính baèng tieáng Phaïn. Nhöng
hoâm nay toâi seõ caên cöù treân moät boä luaän gaàn ñaây hôn,
cuûa ñöùc Ñaït-lai Laït-ma thöù 7, Kelsang Gyatso (1708-
1757), raát maïch laïc vaø chi tieát.
Quyeån saùch tham cöùu thöù ba laø cuûa Thöôïng Sö
Taây Taïng Tuken Losang Chokyi Nyima, thöôøng ñöôïc
toân xöng laø Kusali Dharma Vajra (1737-1802), töïa
1
Arya-atajnana-nama mahayana sutra - tieáng Taây taïng laø ‘Phags pa ‘da’ ka ye
shes zhes bya ba theg pa chen po’i mdo (kangyur = kinh taïng).
2
Ekadasa samjna sevana sutra (?) - tieáng Taây Taïng laø ‘Du shes bcu gcig bsten
p’ai mdo (kangyur = kinh taïng).
3
Ñaïi thöøa (Mahāyāna, nghóa ñen laø coã xe lôùn): moät trong hai nhaùnh lôùn cuûa
Phaät giaùo maø hai haïnh chính laø töø taâm vaø bi taâm, vaø muïc ñích laø cöùu khoå ban
vui cho taát caû moïi loaøi chuùng sinh.
44
42. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
ñeà laø “Laøm sao giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung: cöùu giuùp
nhöõng keû ñaùng thöông heát sinh khí”.
Coù raát nhieàu ñaïi sö Taây Taïng ñaõ vieát giaûng luaän
veà vaán ñeà naøy, cho neân chuùng ta coù raát nhieàu taøi lieäu
vaø khoâng bieát choïn taøi lieäu naøo, nhöng muoán cho
höõu hieäu thì chuùng ta phaûi töï bieát giôùi haïn hôïp lyù. Vì
theá, chuùng ta seõ chæ söû duïng ba taøi lieäu noùi treân. Daàu
sao ñi nöõa, tuy coù raát nhieàu baøi vieát baèng tieáng Taây
Taïng noùi veà caùch giuùp ñôõ ngöôøi laâm chung vaø ngöôøi
quaù coá, nhöng phaàn ñoâng daïy veà maät phaùp vaø noäi
dung thöôøng raát gioáng nhau. Söï khaùc bieät naèm ôû ñoái
töôïng phaûi caàu thænh: Phaät Döôïc Sö, Phaät Di-laëc, Boà
Taùt Quaùn Theá AÂm, Boà Taùt Vaên Thuø, hay Phaät A-di-
ñaø v.v... Nhöng yù nghóa vaø lôøi nguyeän caàu thì khoâng
thay ñoåi.
Maët khaùc, coù nhieàu taøi lieäu nhö theá cuõng laø moät
ñieàu raát toát, vì ñöøng queân raèng theo Phaät giaùo, chuùng
ta neân vaø caàn phaûi thích öùng moãi haønh ñoäng theo
töøng tröôøng hôïp. Bôûi vì moãi haønh giaû chaéc chaén laø coù
nhöõng mong caàu hay taäp quaùn khaùc bieät vaø ña daïng,
hoï phaûi ñöôïc cung öùng moät phöông phaùp haønh trì
thích hôïp vôùi nhu caàu cuûa hoï.
45
43. PHAÀN I.
NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN BIEÁT
VEÀ THÔØI ÑIEÅM LAÂM CHUNG
PHAÙT KHÔÛI TAÂM NGUYEÄN
Tröôùc khi chuùng ta ñi vaøo vaán ñeà, haõy nhaéc
laïi ñöôøng loái cuûa Phaät giaùo. Theo quan ñieåm
Phaät giaùo, coù moät ñieàu thöôøng ñöôïc laëp ñi laëp laïi: Khi
chuùng ta saép laøm vieäc gì (trong laõnh vöïc taâm linh
nhö vaên, tö, tu1 hay trong taát caû vieäc laøm cuûa thaân,
khaåu vaø yù noùi chung), ñieàu quyù nhaát laø coù theå daønh
moät chuùt thì giôø ñeå phaùt khôûi moät taâm nguyeän toát.
Quyù vò ñöøng sôï. Noùi theá khoâng coù nghóa laø moïi
ngöôøi phaûi theo Phaät giaùo ngay töø giôø phuùt naøy.
Khoâng ñaâu. Khoâng heà coù moät söï xuùi giuïc, saùch ñoäng
ñeå moïi ngöôøi trôû thaønh Phaät töû, maø toâi chæ môøi moïi
ngöôøi haõy töï ñaët mình trong moät traïng thaùi taâm
thöùc toát laønh, vì may thay, loøng toát khoâng chæ laø ñaëc
quyeàn daønh cho Phaät töû. Ñeán vôùi “taâm toát laønh” laø
ñieàu ôû ñaây ai cuõng coù theå laøm ñöôïc.
1
Vaên, tö, tu laø ba phöông dieän cuûa söï haønh trì Phaät giaùo, ba phöông dieän naøy hoã
töông boå sung cho nhau.
46
44. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
Baây giôø, moãi chuùng ta haõy suy nghó moät chuùt ñeå
khôûi leân moät traïng thaùi taâm thöùc toát laønh. Toát laønh
nhö theá naøo? Coù raát nhieàu caùch. Ñoái vôùi moät Phaät töû,
hoï coù theå xöû söï theo khuynh höôùng Ñaïi thöøa [nhaäp
theá] hoaëc khuynh höôùng Bích Chi Phaät, nghóa laø tìm
caùch töï mình thoaùt ly ra khoûi coõi Ta-baø. ÔÛ ñaây taát
caû chuùng ta coù theå gaëp nhau treân cuøng moät ñieåm, baát
luaän kieán giaûi cuûa moãi ngöôøi, ñoù laø chuùng ta muoán
laøm ñieàu gì coù ích lôïi cho taát caû chuùng sinh khoå ñau,
ñaëc bieät laø nhöõng chuùng sinh saép cheát. Vöôït ngoaøi
moïi ngoân töø, chæ rieâng yù muoán giuùp ñôõ nhöõng ai ñang
caàn ñöôïc giuùp ñôõ thì töï noù ñaõ laø baûn chaát cuûa moät
taâm nguyeän hieàn thieän. Haõy nghó raèng, vì muoán laøm
ñöôïc vieäc naøy moät caùch höõu hieäu hôn neân hoâm nay
chuùng ta môùi cuøng nhau hoïc taäp vaø suy nghieäm.
Thaät ra, chæ rieâng vieäc chuùng ta ñeán ñaây cuõng ñaõ
chöùng minh ñöôïc yù muoán giuùp ñôõ ngöôøi khaùc cuûa
mình, nhaát laø vieäc cöùu giuùp vaø an uûi nhöõng ngöôøi
ñang saép lìa traàn; noùi caùch khaùc, ñieàu aáy ñaõ noùi leân
moät traïng thaùi taâm thöùc toát laønh. Thaät söï, ñeà muïc
cuûa buoåi hoäi thaûo khoâng chæ lieân quan ñeán rieâng
chuùng ta. Chuùng ta ñeán ñaây khoâng phaûi ñeå hoïc laøm
moät caùi gì cho rieâng mình, vì moät lôïi ích rieâng tö.
Traùi laïi, chuùng ta ñeán ñaây coù nghóa laø taâm ta ñaõ môû
47
45. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
ra vaø höôùng ñeán ngöôøi khaùc, keøm vôùi hoaøi baõo caûi
thieän phöông thöùc giuùp ñôõ, nhaát laø trong nhöõng tình
huoáng ñaëc bieät teá nhò. Söï coù maët ñoâng ñaûo cuûa quyù vò
chöùng minh moät taâm löôïng roäng môû. Thaät laø tuyeät
dieäu! Toâi voâ cuøng caûm ñoäng vaø taùn thaùn.
Ñoái vôùi toâi, coù yù muoán giuùp ñôõ ngöôøi saép cheát
laø moät nghóa cöû cao quyù. Thaät theá, khoâng coù ai caàn
ñöôïc söï giuùp ñôõ quan taâm cho baèng nhöõng ngöôøi laâm
chung, nhöõng ngöôøi ôû ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Hoï
thöôøng ôû trong moät tình traïng roái loaïn, khoå ñau cöïc
kyø. Trong hoaøn caûnh ñoù, bieát bao ngöôøi caûm thaáy
hoaøn toaøn baát löïc, khoâng moät nôi nöông töïa, khoâng
moät ai ñeå troâng caäy. Hoï yù thöùc raèng ñôøi soáng cuûa
hoï ñang keát thuùc, vaø hoï saép phaûi buoâng boû taát caû.
Hôn nöõa, phaàn ñoâng ñeàu khoâng bieát roõ ñieàu gì saép
xaûy ñeán cho hoï. Ngay caû nhöõng ngöôøi vaãn nghó raèng
cheát khoâng phaûi laø heát cuõng heát söùc lo aâu, vì khoâng
coù gì baûo ñaûm cho hoï moät töông lai toát ñeïp. Chaéc
chaén laø khoâng coù moät tình huoáng naøo gian nan vaø
ñau khoå hôn. Vì theá, vieäc giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñang
phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thöû thaùch aáy quan troïng
bieát bao!
Nhö vaäy, coù theå noùi chaéc laø ôû ñaây ai cuõng ñöôïc
thuùc ñaåy bôûi loøng nhaân töø vaø nhieät taâm muoán giuùp
48
46. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
ñôõ ngöôøi khaùc ñang treân ngöôõng cöûa sinh töû. Nhöng
coù theå treân phöông dieän caù nhaân, taâm nguyeän cuûa
chuùng ta raát nhoû beù vaø giôùi haïn. Chaéc chaén cuõng coù
moät soá ngöôøi ôû ñaây raát muoán giuùp ñôõ taát caû nhöõng
chuùng sinh ñau khoå, nhöng thöôøng thì chuùng ta quan
nieäm moät phaïm vi hoaït ñoäng haïn cheá hôn.
Thí duï, chuùng ta muoán laøm vieäc höõu hieäu hôn treân
phöông dieän ngheà nghieäp. Giaû söû chuùng ta laø baùc só, y
taù hay ngöôøi ñeán thaêm nom beänh nhaân ôû beänh vieän,
nghóa laø thöôøng phaûi tieáp caän vôùi ngöôøi laâm chung.
Coù theå chuùng ta ñeán ñaây vôùi yù nghó “toâi muoán giuùp
ñôõ beänh nhaân cuûa toâi moät caùch hieäu quaû hôn, thích
hôïp hôn”. Trong tröôøng hôïp naøy, ñoái töôïng cuûa chuùng
ta chæ laø moät nhoùm ngöôøi naøo ñoù, töùc laø coù giôùi haïn.
Hay thí duï khaùc, tröôøng hôïp thoâng thöôøng nhaát laø
chuùng ta muoán giuùp ñôõ ñaøng hoaøng töû teá nhöõng ngöôøi
thaân, ngöôøi nhaø cuûa mình. Toùm laïi chuùng ta ñeán döï
buoåi hoäi thaûo hoâm nay vì töï nhuû “toâi muoán laøm moät
chuùt gì cho hoï”. “Hoï” ôû ñaây, coù theå laø khoaûng vaøi ba
möôi ngöôøi [thaân cuûa rieâng ta], vaø chuùng ta khoâng coù
yù ñònh laøm gì theâm.
Toâi muoán ñeà nghò, hay ñuùng hôn laø gôïi yù vôùi quyù
vò, ngay baây giôø haõy môû roäng taàm quan taâm vaø öôùc
nguyeän cuûa mình. Duø treân thöïc teá hieän thôøi chuùng
49
47. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
ta khoâng coù khaû naêng giuùp ñôõ hôn soá vaøi ba möôi
ngöôøi, nhöng khoâng ai ngaên caám chuùng ta phaùt moät
taâm nguyeän roäng lôùn hôn nhieàu. Taâm nguyeän toát
laønh cuûa chuùng ta baây giôø seõ laø “toâi muoán laøm sao coù
theå giuùp ñôõ caøng ngaøy caøng höõu hieäu ñaïi ña soá, neáu
khoâng noùi laø taát caû nhöõng ai ñang gaëp khoù khaên, ñaëc
bieät laø nhöõng ngöôøi ñang haáp hoái. Vì theá neân toâi ñeán
döï buoåi hoäi thaûo hoâm nay vôùi kyø voïng ruùt tæa ñöôïc
nhöõng phöông thöùc öùng duïng thieát thöïc”.
Moät con ngöôøi
“Ngöôøi laâm chung” hay “ngöôøi ôû giai ñoaïn cuoái
cuûa cuoäc ñôøi”, trong tieáng Taây Taïng laø “chi kha ma’i
sems can”. Cuïm töø naøy thaät ra coù hai yù nghóa, nhöng
thoâng thöôøng laø ñeå noùi ñeán nhöõng ngöôøi beänh ôû giai
ñoaïn cuoái, hay laø nhöõng ngöôøi ñaõ kieät queä vôùi naêm
thaùng tuoåi taùc, nghóa laø caän keà caùi cheát. Hoâm nay
chuùng ta seõ söû duïng yù nghóa naøy.
Noùi “giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi” töùc laø noùi ñeán
“söï cheát”. Vaäy thì chuùng ta seõ noùi veà söï cheát. Ñaây laø
moät giai ñoaïn maø khoâng ai traùnh ñöôïc, khoâng moät
chuùng sinh höõu tình naøo coù theå ñöôïc mieãn. Tuy ñaây
laø moät hieän töôïng khoâng coù gì töï nhieân cho baèng vaø
ñöôïc chöùng minh treân taát caû moïi chuùng sinh khoâng
50
48. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
ngoaïi leä, nhöng tuøy theo neàn vaên hoùa hay truyeàn
thoáng, ngöôøi ta phaân tích hieän töôïng aáy döôùi nhöõng
goùc ñoä khaùc nhau. ÔÛ ñaây, dó nhieân chuùng ta seõ coá
gaéng löôïc qua nhöõng keát luaän maø Phaät giaùo ñaõ ñaït
ñöôïc.
Phaät giaùo phaân tích caùi goïi laø “söï cheát” nhö theá
naøo?
Ñeå bieát “söï cheát” laø gì, chuùng ta phaûi baét ñaàu töø
khaùi nieäm caùi gì laø moät caù nhaân, moät con ngöôøi, höõu
tình. Kyø thaät, “chuùng ta” laø caùi gì?
Moät caù nhaân laø moät hieän töôïng phöùc hôïp, ñöôïc
caáu taïo bôûi – neáu duøng chöõ thoâng thöôøng – moät thaân
vaø moät taâm. Roõ raøng, haún quyù vò cuõng ñoàng yù vôùi
toâi raèng moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù moät thaân theå vaø
moät baûn taâm. Vaø bôûi vì, trong moät khoaûng thôøi gian
naøo ñoù, moät hôïp theå nhö theá hieän höõu, neân chuùng ta
hieän höõu nhö moät caù nhaân. Haõy ghi nhaän raèng caû
thaân laãn taâm ñeàu hieån baøy qua nhieàu taàng lôùp töø thoâ
naëng ñeán vi teá. Ñieàu maø chuùng ta tröïc tieáp nhaän bieát
ñöôïc chæ laø möùc ñoä thoâ naëng nhaát cuûa thaân taâm, ñoù laø
taàng lôùp duy nhaát maø ta coù theå nhìn thaáy hay nhaän
bieát ñöôïc. Nhöng theo Phaät giaùo thì thaân taâm chuùng
ta coù nhöõng taàng lôùp vi teá hôn nhieàu maø nhaõn quan
hay nhaän thöùc thoâng thöôøng khoâng theå naém baét.
51
49. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Khi chuùng ta quan saùt thaân vaø taâm ôû taàng lôùp thoâ
naëng cuûa chuùng moät caùch tinh teá hôn, chuùng ta seõ
phaùt hieän, tuøy theo goùc ñoä nhìn cuûa mình, coù 20 hay
24 thaønh phaàn. Toâi seõ khoâng lieät keâ heát ra ñaây vì
nhö theá quyù vò seõ chaùn laém, nhöng ñeå quyù vò coù moät yù
nieäm, trong soá caùc thaønh phaàn aáy ta coù theå phaân bieät
naêm uaån,1 boán ñaïi2, naêm dieäu trí3 (töùc laø naêm loaïi yù
thöùc), naêm caên vaø naêm traàn (saéc, thanh, höông, vò,
xuùc). Haõy caån thaän, trong boái caûnh naøy ta ñang noùi
ñeán caùi saéc, caùi thanh v.v... thuoäc veà doøng töông tuïc
cuûa moät con ngöôøi, ôû beân trong hoï, chöù khoâng noùi
ñeán caùc saéc, caùc thanh v.v... ôû ngoaøi hoï. Ñöøng queân
laø chuùng ta ñang noùi ñeán nhöõng thaønh phaàn caáu taïo
cuûa moät con ngöôøi.
Trong suoát moät quaõng thôøi gian, 24 thaønh phaàn
aáy – giaûn dò hôn laø thaân vaø taâm ôû bình dieän thoâ –
coøn ôû trong moät traïng thaùi laønh laën ñuû ñeå coù theå
coäng ñoàng sinh hoaït, nghóa laø khi nhöõng thaønh phaàn
1
Naêm uaån (tieáng Phaïn laø skandha) laø saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc.
2
Töù ñaïi laø ñòa, thuûy, hoûa, phong hay laø chaát cöùng, chaát loûng, chaát nhieät vaø söï
di ñoäng.
3
Dieäu trí laø Ñaïi vieân caûnh trí, bình ñaúng taùnh trí, dieäu phaân bieät trí, thaønh sôû taùc
trí vaø phaùp giôùi theå taùnh trí. Tuy teân goïi laø nhö theá nhöng ôû ñaây, caùc trí naøy
chæ söï nhaän thöùc ôû bình dieän thoâ seõ ngöøng hoaït ñoäng, caùi naøy sau caùi kia, khi
ngöôøi ta lìa ñôøi.
52
50. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
vaät chaát (thaân xaùc) coøn coù theå laøm choã y cöù, töùc laø
choã döïa cho taâm. Vôùi thôøi gian, nhöõng thaønh phaàn
vaät chaát aáy seõ coù luùc cuõ kyõ, hö hoaïi. Theo thuaät ngöõ
Phaät giaùo thì caùi thaân xaùc thoâ ñang phaûi traûi qua
moät söï tan raõ, moät söï phaân hoùa. Xin ñöøng hieåu laàm!
ÔÛ giai ñoaïn naøy caùi thaân xaùc thoâ khoâng heà bieán maát.
Tuy vaãn coøn soáng, nhöng noù ñang suy thoaùi, ñang yeáu
moøn ñeán noãi maát ñi khaû naêng laøm choã y cöù cho taâm
thöùc. Keát quaû laø taâm thöùc, ôû bình dieän thoâ cuûa noù,
cuõng khoâng hoaït ñoäng ñöôïc nöõa. Söï ñöùt quaõng treân
bình dieän thoâ cuûa thaân vaø taâm khieán bình dieän vi teá
cuûa chuùng ñöôïc hieån loä, nhöng roài cuõng suy taøn moät
caùch nhanh choùng.
Vaø khi hai bình dieän thoâ vaø teá ñeàu voâ hieäu thì caù
nhaân naøy chæ coøn coù theå hoaït ñoäng ôû bình dieän cöïc
vi teá. Chæ luùc aáy vaø nhö theá, hoï môùi kinh nghieäm söï
cheát. Noùi toùm laïi, theo Phaät giaùo, caùi cheát cuûa moät
caù nhaân truøng hôïp vôùi söï xuaát hieän trong hoï bình
dieän cöïc vi teá cuûa taâm thöùc, töùc laø “aùnh tònh quang
cuûa söï cheát”.
Neáu coù ai thích tìm hieåu veà tieán trình cuûa söï cheát,
vôùi nhöõng chu kyø tuaàn töï tan raõ ñeå keát thuùc baèng
söï hieån loä cuûa moät taâm thöùc cöïc vi teá trong moät caù
nhaân, toâi khuyeân quyù vò haõy tìm ñeán nhöõng tröôùc taùc
53
51. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
coù lieân quan ñeán ñeà muïc naøy. Hieän nay ñaõ coù baèng
tieáng Anh, tieáng Phaùp vaø toâi nghó laø coøn coù trong
nhieàu ngoân ngöõ khaùc, bôûi vì chuùng ta khoâng theå ñi
saâu hôn [vaøo chuû ñeà naøy] taïi phaùp hoäi hoâm nay. Ñoù
khoâng phaûi laø ñeà taøi chính cuûa chuùng ta. Hôn nöõa,
ñeà taøi naøy raát chuyeân moân vaø coù theå raát teû nhaït, khoù
hieåu ñoái vôùi moät soá ngöôøi. Hieän nay, vieäc tìm nhöõng
cuoán saùch noùi veà tieán trình cuûa söï cheát khoâng khoù
khaên gì, quyù vò coù theå töï tìm ñoïc laáy. Nhöng xin cho
toâi noùi leân moät nhaän xeùt. Coù nhieàu caùch ñeå ñoïc moät
cuoán saùch. Ta coù theå ñoïc löôùt qua moät taùc phaåm vaø
hoaøn toaøn ñöùng ngoaøi noäi dung taùc phaåm aáy. Trong
tröôøng hôïp naøy, ngoaøi söï thaâu thaäp moät vaøi hieåu bieát
treân laõnh vöïc thuaàn tuùy kieán thöùc, ñoïc nhö theá chaû
coù ích lôïi gì nhieàu.
Vì ñeà taøi ñöôïc thaûo luaän, ít ra laø theo nhaõn quan
Phaät giaùo – ta coù theå coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhau
treân ñeà taøi naøy – neân duø ta ñoïc saùch chæ ñeå töï tìm
hieåu, toát hôn heát laø neân töï ñaët mình vaøo vai troø
chính vaø caûm thaáy tröïc tieáp lieân quan ñeán nhöõng
doøng chöõ ñang ñoïc. Thí duï, trong tieán trình cuûa söï
cheát coù giai ñoaïn noùi ñeán saéc uaån. Ñoù laø moät danh töø
chuyeân moân chæ cho thaân xaùc, thaân xaùc cuûa ta. Thay
vì ñoïc “saéc uaån” vaø döøng laïi ôû caùi thuaät ngöõ khaùi quaùt
54
52. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
aáy, thì neáu ta töï baûo raèng ñaây khoâng phaûi laø moät
khaùi nieäm, hay laø moät caùi gì thuaàn tuùy tröøu töôïng
maø chính laø saéc uaån cuûa toâi, laø thaân xaùc cuûa toâi, vaø
ñaây laø moät trong nhöõng thaønh phaàn caáu taïo ra toâi,
vaø hieän thôøi muïc ñích cuûa toâi laø tìm hieåu xem caùi gì
seõ xaûy ra cho noù... Ñoïc nhö theá coù lôïi hôn nhieàu, toát
hôn nhieàu. Neáu chuùng ta tham döï nhö theá thì nhöõng
hieän töôïng tröøu töôïng kia seõ trôû neân cuï theå hôn vì coù
dính líu ñeán chuùng ta.
Moät thí duï khaùc. Trong chu kyø tan raõ thöù nhaát,
theo lyù thuyeát thì giöõa nhöõng thaønh phaàn coù lieân
quan tôùi saéc uaån thì “ñaïi vieân caûnh trí” cuõng ñoàng
thôøi suy taøn. Trong tröôøng hôïp cuûa chuùng ta, cuïm töø
ñoù coù nghóa laø nhöõng gì nhaõn caên cuûa ta coù theå nhaän
thaáy ñöôïc. Thay vì ñöùng nhö moät ngöôøi ngoaïi cuoäc
vaø ñoïc nhöõng doøng chöõ naèm caïnh nhau maø khoâng
tìm hieåu yù nghóa cuûa chuùng, toát hôn laø chuùng ta neân
yù thöùc ñöôïc caâu aáy noùi veà nhaõn thöùc cuûa chuùng ta,
veà khaû naêng nhaän bieát nhöõng ñoà vaät coù moät hình
daïng (saéc töôùng), vaø khaû naêng aáy ñang bò tieâu moøn
ñi trong giai ñoaïn naøy cuûa tieán trình söï cheát.
Ñoàng thôøi, ta noùi ñeán söï tan raõ cuûa ñòa ñaïi. Haõy
coá hieåu raèng caâu naøy khoâng nhaèm chæ ñeán caùc yeáu toá
55
53. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
vaät chaát coù tính caùch cöùng raén noùi chung, maø chæ ñeán
taát caû nhöõng gì do ñòa ñaïi caáu thaønh trong ta.
Cuõng theá, khi noùi veà khaû naêng nhaän bieát qua
nhaõn caên hay laø veà caùc saéc töôùng thì khoâng phaûi taát
caû caùc saéc töôùng [noùi chung] ñeàu tan raõ trong giai
ñoaïn thöù nhaát, maø laø saéc töôùng cuûa chính ñöông söï,
töùc laø cuûa ta, laø caùi gì ôû beân trong doøng töông tuïc cuûa
theå chaát ta.
Neáu chuùng ta ñoïc nhöõng ñieàu chæ daãn naøy maø caûm
thaáy ñöôïc söï lieân quan cuûa chuùng ñeán chính mình,
vaø hieåu ñöôïc raèng chính mình laø ngöôøi ñang ñöôïc noùi
ñeán, raèng nhöõng caâu vieát trong saùch laø nhöõng söï vieäc
maø moät ngaøy naøo ñoù mình phaûi traûi qua, thì nhöõng
hieåu bieát maø chuùng ta thaâu thaäp ñöôïc seõ khoâng chæ
laø treân laõnh vöïc tri thöùc khoâ khan nöõa.
Vì chuùng ta seõ noùi nhieàu ñeán naêm uaån, neân tuy
khoâng ñi vaøo chi tieát, toâi cuõng seõ ñeà caäp ñeán ñoâi neùt,
tuy phaàn ñoâng quyù vò haún ñaõ töøng nghe qua nhieàu
laàn [veà thuaät ngöõ naøy].
Khi duøng töø ngöõ thoâng thöôøng, Phaät giaùo noùi raèng
moãi caù nhaân laø keát caáu cuûa moät thaân vaø moät taâm,
nhöng khi caàn duøng thuaät ngöõ chính xaùc hôn thì
Phaät giaùo laïi noùi raèng moãi caù nhaân ñöôïc ñònh nghóa
56
54. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
nhö moät caùi gì ñöôïc nhaän bieát, hay ñöôïc goïi teân, treân
caên baûn naêm uaån ñaõ keát caáu thaønh caù nhaân aáy.
Ñaàu tieân trong naêm uaån laø saéc uaån. Quyù vò ñöøng
khöïng laïi bôûi ngoân töø. Noùi veà moät höõu tình thì saéc
uaån nghóa laø “thaân”, thaân theå cuûa chuùng ta. Vaäy taïi
sao laïi duøng töø ngöõ toái nghóa nhö theá? Duøng chöõ
“saéc” laø vì caùi maø chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc cuûa moät
hieän töôïng, laø caùi saéc töôùng maø hieän töôïng naøy hieån
baøy. Coøn chöõ “uaån”, lôïi ích cuûa noù ôû choã noù nhaán
maïnh raèng khi noùi ñeán “thaân” thì ta khoâng noùi ñeán
moät caù theå nguyeân khoái maø phaûi laø moät söï hoøa hôïp
do nhieàu thaønh phaàn keát hôïp taïo thaønh. Chöõ “uaån”
cho chuùng ta thaáy ngay khía caïnh phöùc hôïp, khía
caïnh soá nhieàu cuûa moät hieän töôïng, daãu cho ñoù laø saéc
uaån hay boán uaån coøn laïi, töùc laø caùc uaån chuû yeáu lieân
quan ñeán taâm: thoï, töôûng vaø thöùc uaån thuoäc veà taâm
thaàn, nhöng haønh uaån thì khaùc. Noù bao haøm hai loaïi
hieän töôïng, moät loaïi thuoäc veà taâm thaàn vaø loaïi kia
thì khoâng; thí duï: ñôøi soáng cuûa caù nhaân aáy, baûn chaát
voâ thöôøng cuûa hoï v.v...
Thöù hai laø thoï uaån, töùc laø caûm thoï cuûa chuùng ta
voán chia laøm ba loaïi: laïc, khoå vaø voâ kyù, hay deã chòu,
khoù chòu vaø khoâng deã cuõng khoâng khoù chòu, trung
dung.
57
55. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
Thöù ba laø töôûng uaån. Taùc duïng cuûa uaån naøy trong
taâm ta laø giuùp ta nhaän ñònh caùc söï vaät, vaø phaân bieät
chuùng vôùi vaät khaùc. Khi chuùng ta nhìn moät vaät gì
(nhaõn caên tieáp xuùc vôùi nhaõn traàn) thì caùi laøm cho
ta phaân bieät ñöôïc vaät maøu traéng vôùi vaät maøu xanh
chính laø caùi taâm sôû naøy. Töôûng uaån nhaän ra vaät naøy
traéng khaùc vôùi vaät kia xanh hay ñen v.v...
Thöù tö laø haønh uaån. Duø uaån naøy coù hai loaïi, nhöng
khía caïnh chính yeáu cuûa noù laø nghieäp – töùc laø tö taâm
sôû. Ñaây cuõng laø moät taâm sôû cuûa chuùng ta, vaø laø moät
taâm sôû voâ cuøng quan troïng. Noù coù coâng naêng giuùp
cho nhaän thöùc cuûa chuùng ta chuyeån ñoäng, vaø giuùp cho
nhöõng thaønh phaàn khaùc cuûa taâm xoay qua hay höôùng
ñeán moät ñoái töôïng nhaän thöùc naøo ñoù.
Cuoái cuøng, thöùc uaån bao goàm taát caû thöùc coù theå
trình hieän trong ta, töùc laø nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân
vaø yù thöùc.
Nhöng giaûn dò nhaát laø thay vì duøng chöõ uaån,
chuùng ta vaãn coù theå duøng caùc chöõ thaân vaø taâm ñeå noùi
veà thaønh phaàn caáu taïo cuûa moät caù nhaân.
Noùi ñeán tieán trình cuûa söï cheát, moät khi ñaõ lieät
keâ caùc thaønh phaàn caáu taïo thaønh moät caù nhaân, hoïp
laïi thaønh 5 nhoùm maø toâi vöøa ñeà caäp, chuùng ta seõ noùi
58
56. ÑAÏI SÖ DAGPO RINPOCHE
ñeán moät nhoùm khaùc, vaø lieân keát moãi nhoùm vôùi moät
loaïi uaån. Caùc nhoùm naøy cuõng tan raõ ñoàng thôøi vôùi
uaån kia.
Boán nhoùm ñaàu ñöôïc caáu taïo bôûi 5 thaønh phaàn,
trong khi thöùc uaån thì söï caáu keát coù phaàn hôi khaùc
bieät. Quan saùt nhö theá roài, coù khi chuùng ta noùi raèng
neáu 20 hay 24 thaønh phaàn coøn hoäi tuï vôùi nhau thì
söï soáng coøn toàn taïi. Con soá coù theå sai khaùc tuøy theo
goùc ñoä quan saùt, nhöng trong caû hai tröôøng hôïp, neàn
taûng cuûa söï phaân tích laø naêm uaån, coäng theâm vôùi vaøi
thaønh phaàn khaùc ñeå taïo thaønh nhöõng hôïp theå [cuûa
söï soáng].
Haõy ghi nhaän raèng, mieãn laø caùc thaønh phaàn coøn
taäp hôïp vôùi nhau ñeå thaønh moät toång theå thì söï soáng
ñöôïc duy trì. Khi caùc thaønh phaàn trôû neân kieät queä
ñeán möùc phaûi phaân taùn thì söï cheát xuaát hieän.
Tieán trình hieän töôïng sinh
Ñeå hieåu roõ caùc giai ñoaïn laàn löôït tieán trieån nhö
theá naøo vaø taïi sao söï phaân taùn noùi treân cuoái cuøng laïi
xaûy ra theo moät trình töï vaø phöông thöùc nhaát ñònh,
toát hôn heát laø chuùng ta neân quay trôû laïi giai ñoaïn
khôûi thuûy vaø quan saùt tieán trình cuûa söï xuaát hieän ra
59
57. PHUØ TRÔÏ NGÖÔØI LAÂM CHUNG
ñôøi: Vaøo luùc naøo caùc thaønh phaàn ñöôïc caáu taïo ñeå roài
ñi ñeán söï phoái hôïp vôùi nhau?
Treân thöïc teá, caùi tieán trình toái haäu maø chuùng ta
goïi laø söï cheát chæ ñôn giaûn laø tieán trình ngöôïc laïi cuûa
söï hình thaønh nguyeân thuûy maø thoâi. Noùi caùch khaùc,
neáu chuùng ta muoán hieåu bieát roõ raøng vaø ñích xaùc veà
tieán trình cuûa söï cheát, phöông phaùp hay nhaát laø haõy
quan saùt kyõ löôõng tieán trình cuûa söï sinh ra ñôøi vaø coá
gaéng tìm ra manh moái cuûa naêm uaån, boán ñaïi v.v...
Chuùng ñaõ xuaát hieän töø bao giôø vaø baèng caùch naøo? Vì
chính trình töï xuaát hieän cuûa chuùng luùc ra ñôøi seõ quy
ñònh trình töï tan bieán cuûa chuùng luùc lìa ñôøi. Chuùng
xuaát hieän theo thöù töï naøo thì seõ tan raõ theo trình töï
ngöôïc laïi vôùi thöù töï aáy.
Noùi cho cuøng, ñieàu aáy khoâng hôïp lyù hay sao? Daàu
sao ñi nöõa, theo nhaõn quan Phaät giaùo – vì khoâng
phaûi ai cuõng taùn ñoàng vôùi caùch nhìn aáy – laøm sao coù
theå töôûng töôïng coù söï cheát neáu tröôùc ñoù khoâng coù söï
ra ñôøi? Moät ngöôøi, neáu coù luùc phaûi ñoái dieän vôùi caùi
cheát, thì tröôùc ñoù laâu hay mau, cuõng phaûi ñaõ coù luùc
chaøo ñôøi. Thaäm chí chuùng ta coù theå noùi, trong söï sinh
ra ñaõ bao haøm söï cheát.
Khoâng caàn phaûi noùi, chuùng ta seõ khoâng ñi saâu vaøo
60