Driessen, G. (1999). Islamitisch basisonderwijs. Schipperen tussen identiteit en kwaliteit? Invited paper ISBO-symposium, Doorn, 29 mei 1999.

1. Islamitisch basisonderwijs
dr G. Driessen
ITS - NIJMEGEN

2. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Oprichting islamitische scholen
Aanleiding
 Binnen onderwijsbestel geen ruimte voor
(overdracht) islamitische identiteit
 Binnen bestaande scholen laag prestatie- en
uitstroomniveau
Doelen
 Aandacht en overdracht islamitische identiteit
 Verbetering onderwijskwaliteit en prestaties

3. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Onderzoeksopzet
 Literatuurstudie
Beschrijving en vergelijking Nederland en
West-Europa
 Kwantitatief onderzoek
Analyse ‘PRIMA’-cohortgegevens.
Vergelijking 16 islamitische, 16 vergelijkbare en
432 referentie-scholen (40.000 leerlingen)
 Kwalitatief onderzoek
Gesprekken directies en bestuurder 6 islamitische
scholen

4. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Resultaten literatuurstudie
 Rol media bij imago islamitisch onderwijs
 Rol gemeenteraad en -ambtenaren bij stichtings-
proces
 Parallellen en verschillen Nederland en West-Europa

5. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Onderzoeksinstrumenten
 Non-verbale intelligentietests [groep 4, 6 en 8]
 Schoolvragenlijst leerlingen. Welbevinden en
zelfvertrouwen [groep 6 en 8]
 Taal- en rekentoetsen [groep 2, 4, 6 en 8]
 Uitstroomformulier. O.m. advies v.o., Cito-toets,
spijbelgedrag [groep 8]
 Leerlingprofiel. O.m. gedrag, houding, onderwijs-
bijzonderheden [groep 2, 4, 6 en 8]
 Groepsformulier. O.m. geslacht, sociaal-etnische
achtergrond [groep 2, 4, 6 en 8]
 Oudervragenlijst. O.m. achtergronden van ouders,
kind en gezinssituatie [groep 2]
 Vragenlijsten groepsleerkrachten. O.m. onderwijs-
aanbod, methodegebruik [groep 2, 4, 6 en 8]
 Directievragenlijsten. Algemene schoolgegevens

6. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Non-verbale intelligentietests
 ‘Figuren’
 ‘Exclusie’
Geen verschillen tussen islamitische en
vergelijkingsscholen
Schoolvragenlijst leerlingen
 ‘Welbevinden’
 ‘Zelfvertrouwen’
Geen verschillen tussen islamitische en
vergelijkingsscholen
Groepsformulier
Geen verschillen: geboorteland en opleidingsniveau
ouders, geslacht, leeftijd, verblijfsduur en OVB-gewicht
leerlingen.
Wel verschil: gezinssamenstelling (islamitische scholen
meer volledige gezinnen).

7. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
De taal- en rekenprestaties van leerlingen op
islamitische, vergelijkings- en referentiescholen:
schooljaar 1996/97 (gemiddelden)

8. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
De taal- en rekenprestaties van leerlingen op
islamitische, vergelijkings- en referentiescholen:
vooruitgang schooljaar 1994/95  1996/97
(gemiddelden)

9. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
De uitstroomgegevens van leerlingen uit groep 8 op
islamitische, vergelijkings- en referentiescholen
(gemiddelden)
islam verg Eta2
ref
spijbelen 1.0 1.2 .03 1.1
drop-out 1.4 1.8 .05 1.5
Cito-deelname 76.2 30.7 .20 73.6
Cito totaal 529 525 .03 534
Cito taal 35.1 31.7 .03 40.8
Cito rekenen 39.9 37.4 .01 42.6
Cito info 34.4 30.5 .04 41.5
advies 7.0 6.9 .00 7.5

10. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
De gegevens van het leerlingprofiel naar
islamitische, vergelijkings- en referentiescholen
(gemiddelden)
islam verg Eta2
ref
% NT2 27.9 14.1 .03 2.6
% OALT 98.0 46.5 .27 4.4
% huiswerk 55.6 49.6 .00 39.6
% vorig jaar zelfde school 90.4 96.5 .02 96.5
prognose V.O. 2.5 2.5 .00 2.8
cognitieve capaciteiten 3.4 3.5 .00 3.6
‘underachievement’ 2.8 2.7 .00 2.6
onderwijsondersteunend
thuisklimaat 3.2 3.1 .00 3.7
zelfvertrouwen 3.5 3.5 .00 3.5
werkhouding 3.2 3.3 .00 3.3
sociaal gedrag 3.4 3.4 .00 3.5
welbevinden 3.9 3.9 .00 3.9

11. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Samenvatting relevante verschillen (Eta2
.03)
op oudervragenlijsten tussen islamitische en
vergelijkingsscholen (gemiddelden)
islam verg Eta2
ref
aantal kinderen 3.1 2.7 .04 2.4
hoogst volt. opl. vader 3.1 2.4 .03 3.8
geboorteland gezin (% Ned.) .5 7.5 .03 85.8
% spreektaal ouders Ned. 9.5 24.3 .04 72.4
% moeder islam 99.5 66.7 .19 5.8
% vader islam 99.0 70.2 .16 5.8
% Ned. cultuurgem. moeder 5.4 18.9 .04 91.6
% Ned. cultuurgem. vader 3.2 16.4 .05 92.1
% Ned. cultuurgem. kind 5.9 26.7 .08 93.1
belang geloof, moeder 4.6 3.9 .11 2.9
belang geloof, vader 4.7 4.0 .11 2.8
uren tv-kijken, weekdagen 2.2 2.8 .05 1.5
% spreektaal kind Ned. 42.7 62.6 .08 96.3
geen relevant verschil:
tevredenheid met school 3.0 3.1 .01 3.1

12. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Samenvatting belangrijkste verschillen
leerkrachtenvragenlijsten:
leerkracht- en klaskenmerken
NT2-onderwijs islamitisch > vergelijkings
aansluiting leefwereld leerlingen >
extra instructie rekenen >
% combinatieklassen >
bekendheid met OVB >
huiswerk >
diagnostische toetsen >
aansluiting bij niveau leerlingen >
contact met ouders >
onderwijservaring leerkrachten islamitisch < vergelijkings
leeftijd leerkrachten <

13. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Samenvatting belangrijkste verschillen
directievragenlijsten:
directie- en schoolkenmerken
arbeidssatisfactie islamitisch < vergelijkings
aantal neveninstromers <
stimulering buitenschoolse
activiteiten <
stimulering deelname
ouder-kindprogramma’s <
verwijzing speciaal onderwijs <
deelname Marokkaans OET islamitisch > vergelijkings
oorzaak achterstand bij school >

14. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Resultaten kwalitatief onderzoek
 Doelen
Tussen identiteit en kwaliteit. Verschillen tussen
scholen, en binnen scholen tussen geledingen.
Positie niet-moslims. Centrale rol directie.
 Ouders
Betrokkenheid en participatie. Cultuur, afstand,
niet-moslim leerkrachten.
 Bestuurders
Ervaring, beheersing Nederlands, medewerking
gemeenten
 Identiteit
Gedrags- en kledingsvoorschriften. Bidden.
Ramadan. Godsdienstles.

15. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Hypothesen verschillen tussen
islamitische en vergelijkingsscholen
 Op islamitische scholen is meer aandacht voor
religieus-culturele aspecten, en bovendien is het
onderwijs-pedagogisch en onderwijskundig beter
afgestemd op de specifieke etnisch-culturele
leerlingenpopulatie.
 Omdat de ouders een bewustere keuze hebben
gemaakt voor deze scholen, zullen ze meer betrokken
zijn bij het onderwijs aan hun kinderen.
 Vanwege de adequatere afstemming tussen
onderwijs en leerlingenpopulatie en de grotere
betrokkenheid van de ouders zullen de leerlingen zich
beter thuis voelen op school, zullen ze meer zelf-
vertrouwen hebben, en zullen daardoor ook hun
prestaties hoger liggen. Bovendien zullen de ouders
tevredener zijn met het onderwijs.

16. G. Driessen, Islamitisch basisonderwijs
Eindconclusie & Discussie
 Verschillen tussen en binnen scholen
 Kwaliteit: pedagogisch-didactisch en prestaties
 Identiteit: voorschriften/regels en godsdienstles
 Integratie en eigen identiteit
 Directie als intermediair