ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ E-YLIKO

1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ :
ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ∆ΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
(843-1054)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
• Η Βυζαντινή Αυτοκρατορίαστη µέγιστη ακµή της επί Μακεδονικής ∆υναστείας.
• Συγκεντρωτισµός µε την οικονοµική ανάπτυξη της Κωνσταντινούπολης,
• Κυριαρχία της αστικής αριστοκρατίας - Βαθµιαία αναδιοργάνωση του στρατού
• Ανάσχεση των αραβικών εισβολών - Αντεπίθεση χάρη στους µεγάλους
στρατηγούς αυτοκράτορες, Νικηφόρο Β΄ Φωκά, Ιωάννη Α΄Τζιµισκή και
Βασιλείου Β΄,
• Ανάκτηση νησιών Αιγαίου - κατάκτηση Συρίας και τη Βουλγαρίας
• Βελτίωση της εσωτερικής οργάνωσης - Οικονοµική ανάπτυξη.
• Αριστοκρατικά γένη µεγάλων γαιοκτηµόνων (Φωκάδες, Σκληροί, ∆ούκες)
παραµένουν υπό τον έλεγχο της κεντρικής εξουσίας
Από τα µέσα του 11ου αι.,
• Εκδηλώνεται µεγάλη κρίση, λόγω και της µεταβολής του συσχετισµού
δυνάµεων σε διεθνές επίπεδο.
• Στη ∆ύση,
 Παγίωση φεουδαρχίας
 Εξαρτήσεις κοινωνικών τάξεων - Υποτέλεια
1.
Προοίµιο της ακµής του Βυζαντινού Κράτους
(843 - 867)
Βασιλεία Μιχαήλ Γ΄ (842-867)
 πρόοδος στους τοµείς της παιδείας και της οικονοµίας,
 σηµαντικές στρατιωτικές επιτυχίες κατά των Αράβων στη Μ. Ασία
α. Ο εκχριστιανισµός των Σλάβων
Έχοντας εδραιώσει την κυριαρχία τους στη Μικρά Ασία, στράφηκαν προς το
σλαβικό κόσµο και επιδίωξαν τον εκχριστιανισµό του.
Εκχριστιανισµός των Ρώσων
Ύστερα από µια ανεπιτυχή επίθεση των Ρώσων κατά της Κωνσταντινούπολης (860),
πρώτα σπέρµατα του Χριστιανισµού στο νεοσύστατο Ρωσικό Κράτος.
Εκχριστιανισµός των Μοραβών (863)
• Ύστερα από πρόσκληση του Ραστισλάβου, ηγεµόνα της Μοραβίας
• Επικεφαλής της πρεσβείας τοποθετήθηκαν ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος, λόγιος
και γνώστης της σλαβονικής, δηλαδή της αρχαίας σλαβικής γλώσσας, και ο
αδελφός του Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη.
Ο Κωνσταντίνος (μετέπειτα Κύριλλος)
 επινόησε το γλαγολιτικό αλφάβητο
 µετέφρασε την Αγία Γραφή στα σλαβονικά
Σελίδα 1 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

2. Οι Σλάβοι οφείλουν τις απαρχές της εθνικής φιλολογίας τους στους δύο αυτούς
ιεραποστόλους.
Εκχριστιανισµός των Βουλγάρων
 Έδρασαν δυναµικά το πατριαρχείο σε συνεργασία µε την αυτοκρατορική
εξουσία.
 Οι Βούλγαροι ζήτησαν από τον πάπα ιεραποστόλους, το Βυζάντιο επενέβη,
για να µην ενταχθεί η γειτονική χώρα στη σφαίρα επιρροής της ∆ύσης.
 Στρατός και στόλος απέκλεισαν τα σύνορα και τα παράλια της Βουλγαρίας.
 Έτσι ο βούλγαρος ηγεµόνας Βόρης το 864 µ βαπτίστηκε στην Κων/πολη και
έλαβε το όνοµα Μιχαήλ, µε ανάδοχο τον αυτοκράτορα.
Γλαγολιτικό αλφάβητο : Είναι το αλφαβητικό σύστηµα στο οποίο γράφτηκαν τα
αρχαιότερα έργα της σλαβικής γραµµατείας και το οποίο στηρίχτηκε στην ελληνική
γραφή. Πιθανώς ονοµάστηκε έτσι από το τέταρτο γράµµα του, το Γ, που έχει την
ονοµασία «γλαγόλ».
β. Ο ανταγωνισµός των δύο Εκκλησιών και το Πρώτο Σχίσµα
1. Οργάνωση της Βουλγαρικής Εκκλησίας σύµφωνα µε τις υποδείξεις του
πατριάρχη Φωτίου.
2. Ο Βόρης συνέτριψε την αντίσταση των βουλγάρων ευγενών (βογιάρων ), που
έµεναν πιστοί στην εθνική θρησκεία,
3. Γρήγορα απογοητεύθηκε, η διοίκηση της Εκκλησίας ανατέθηκε σε έλληνα
επίσκοπο
4. Στράφηκε εκ νέου προς τη Ρώµη
5. Ο πατριάρχης Φώτιος µε τη συµπαράσταση του αυτοκράτορα, απέκρουσε και
τη νέα επέµβαση της Ρώµης - Κατηγόρησε τη Ρωµαιοκαθολική Εκκλησία για
θέµατα λατρείας και εκκλησιαστικής τάξης, κυρίως όµως για το δόγµα ότι το
Άγιο Πνεύµα εκπορεύεται και από τον Υιό (filioque).
Βογιάροι : Τα µέλη της παλαιάς βουλγαρικής και ρωσικής αριστοκρατίας, που
αρχικά συγκροτούσαν τη συνοδεία των ηγεµόνων.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:
 Το δόγμα απορρίφθηκε από τη Σύνοδο του 867
 Ο πάπας Νικόλαος αναθεµατίστηκε (Πρώτο Σχίσµα)
 Το βουλγαρικό ζήτηµα διευθετήθηκε µε απόφαση της Συνόδου της
Κωνσταντινούπολης το 870: η Βουλγαρία θα υπαγόταν πλέον στη
δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Πώς επιτεύχθηκε ο εκχριστιανισµός των Σλαβικών λαών;
2. Ποιες διαφορές παρουσιάζουν οι τρόποι εκχριστιανισµού των Μοραβών, των
Βουλγάρων και των Ρώσων;
3. Λαµβάνοντας υπ’ όψιν το πρώτο παράθεµα της σελ. 34 του σχολικού βιβλίου και
µε βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στον εκχριστιανισµό των
Μοραβών.
4. Ποια υπήρξε η ανάµιξη της Ρωµαϊκής Εκκλησίας στο ζήτηµα του εκχριστιανισµού
των Βουλγάρων και ποια ήταν η αντίδραση του Βυζαντινού Κράτους;
Σελίδα 2 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

3. 5. Να τεκµηριώσετε την άποψη ότι στο σχεδιασµό του εκχριστιανισµού των
σλαβικών λαών οι βυζαντινές αρχές επέδειξαν σύνεση και διορατικότητα.
3. Κοινωνία
α. Η ανώτερη αριστοκρατία
Από τον 8ο αι.
 Αλλαγή σύνθεσης της κυρίαρχης τάξης - αντικατάσταση παλαιών
µεγαλογαιοκτημόνων με μια παλατιανή αριστοκρατία, που µισθοδοτούνταν για
τα αξιώµατα που κατείχε (αριστοκρατία αξιωµάτων).
 Οι οικογένειες των νέων γαιοκτηµόνων (αριστοκρατία της γης) συνέρρεαν τώρα
στην Κωνσταντινούπολη, για να εξασφαλίσουν ένα προσοδοφόρο αξίωµα.
Από τα τέλη του 10ου αι.
 Η κυρίαρχη τάξη ενοποιείται, επειδή συνδέονται µε επιγαµίες η αριστοκρατία της
γης και η αριστοκρατία των αξιωµάτων.
 Οι βασιλικοί µονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώµατα,
είναι ακόρεστοι για πλούτο, διότι γνωρίζουν ότι κάποια στιγµή µπορεί να
χάσουν την αυτοκρατορική εύνοια.
 Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήµος υφίστανται την ασφυκτική πίεση των
µεγάλων γαιοκτηµόνων, των δυνατών, περιέρχονται σταδιακά υπό την
κηδεµονία και προστασία τους.
β. Η µεσαία τάξη
10ος
- 11ος
αι.
Διαµορφώνεται µια εµποροβιοτεχνική τάξη, η οποία αποτέλεσε την πηγή της
αναµφισβήτητης ευηµερίας του Βυζαντίου κατά την περίοδο αυτή.
Η τάξη αυτή,
 ακµάζει στο πρώτο µισό του 11ου αι.,
 αποτελείται από τολµηρούς µεγαλεµπόρους, που επιχειρουν µακρινά ταξίδια
 και να εµπορευτούν τα πολύτιµα προϊόντα της Ανατολής (καρυκεύµατα,
πολύτιµους λίθους και υφάσµατα) - τεράστια κέρδη.
Στη διάρκεια του 11ου αι.
 ενεργή συμμετοχή στην πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας.
 απέκτησαν τη δυνατότητα να ενθρονίζει και να εκθρονίζει αυτοκράτορες,
 Προστασία : Παρεχόταν από τους δυνατούς στους αδύνατους γείτονές τους. Οι
αδύνατοι ήταν υποχρεωµένοι να πληρώνουν φόρο σε είδος, ή να εργάζονται στα
κτήµατα των δυνατών.
γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών
Το βυζαντινό χωρίον (κοινότητα)
 ακµάζει από τον 6ο αι.,
 συγκροτείται από διάφορες κοινωνικές οµάδες.
 Ο ιερέας δεσπόζει µε το αδιαµφισβήτητο ηθικό κύρος του.
Οι δυνατοί
 κατέχουν τη µεγαλύτερη οικονοµική δύναµη,
 ζουν, συχνά, κάπως απόµερα από το χωριό.
Οι ελεύθεροι µικροϊδιοκτήτες
 αποτελούν τον κορµό του πληθυσµού, βοηθούµενοι συχνά από δούλους.
Τέλη του 8ου αι.,
Σελίδα 3 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

4.  Αποφασιστική στροφή στην εξέλιξη της αγροτικής κοινότητας.
 Οι κοινωνικές διαφορές εντείνονται και ευνοούν τη διαµόρφωση µιας νέας
ριστοκρατίας.
 Οι µικροκαλλιεργητές, υπερφορτωµένοι από φόρους, παραχωρούν τους
κλήρους τους και γίνονται πάροικοι των δυνατών
 Ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν τη γη τους επιβάρυνε τους
γείτονες, οι οποίοι, αδυνατούσαν να πληρώσουν, τρέπονταν και αυτοί σε
φυγή.
 Η αλληλεγγύη των µελών της κοινότητας στράφηκε τελικά εναντίον τους.
(Βλ. σχολ. β., σελ. 24, 3η κάκωση)
Χωρίον : Η αγροτική κοινότητα. Η ακµή της χρονολογείται στον 8ο και 9ο αιώνα. Η
επέκταση των δυνατών υπονόµευσε τα θεµέλιά της.
Πάροικος : Αγρότης εξαρτηµένος από κάποιον ισχυρό γαιοκτήµονα
Τα μέτρα των Μακεδόνων
Το µεγαλύτερο πλήγµα για τους δυνατούς αποτέλεσε το αλληλέγγυον, νόµος που
υποχρέωνε τους εύπορους γείτονες να καταβάλλουν τους φόρους των φτωχών
αγροτών της κοινότητας.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποιες αλλαγές σηµειώθηκαν στη σύνθεση της αριστοκρατίας από τον 8ο
µέχρι το 10ο αιώνα;
2. Πότε εµφανίζεται η βυζαντινή εµποροβιοτεχνική τάξη και ποια η εξέλιξή της;
3. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην ελάττωση των ελεύθερων αγροτών και
μικρογαιοκτηµόνων και ποιες οι συνέπειές της; Να λάβετε υπ’ όψιν τα
παραθέµατα των σελ. 38 και 39 του σχολικού βιβλίου.
4. Τι ήταν το αλληλέγγυον και ποια ήταν η σκοπιµότητα της θεσµοθέτησής του;
Να ληφθεί υπ’ όψιν και το παράθεµα της σελ. 39 του σχολικού βιβλίου.
5.
Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου
α. Η βυζαντινή διπλωµατία
• Τα διακρατικά ζητήματα ρυθµιζόταν µε ευκαιριακή αποστολή πρέσβεων. Δεν
υπήρχε μόνιμο σώμα πρεσβειών, όπως σήμερα.
• Οι πρεσβευτές ήταν πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα, σύµφωνα µε το
εθιµικό δίκαιο του Μεοαίωνα, όπως και σήµερα.
• Το Βυζάντιο χρησιµοποιούσε συχνά τις υπηρεσίες µιας πολύ επιδέξιας
διπλωµατίας, για να στηρίξει την ασφάλειά του και τη διεθνή δύναµή του.
Εκτός από αποστολές πρέσβεων, χρησιμοποιούσε:
 χορηγίες (σε χρήµα ή δώρα) στους ξένους ηγεµόνες,
 σύναψη συµµαχιών (που βασίζονταν συχνά σε επιγαµίες)
 εµπορικές συνθήκες
 εκχριστιανισµό άλλων λαών
• Ο αυτοκράτορας χάραζε όριζε το πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής.
Σελίδα 4 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

5. • Ο Λογοθέτης του ∆ρόµου, ήταν υπεύθυνος για την υποδοχή ξένων ρεσβευτών,
τον ορισµό των µελών των βυζαντινών πρεσβειών κ.ά.
β. Οι σχέσεις µε τους Άραβες
 Την εποχή αυτή η σφοδρότητα των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων φθάνει στο
αποκορύφωµά της.
 Σηµαντική απώλεια για το Βυζάντιο υπήρξε η άλωση της Θεσσαλονίκης (904),
οδήγησε τη βυζαντινή κυβέρνηση στη λήψη µέτρων για την ενίσχυση του
βυζαντινού στόλου.
Στα µέσα του 10ου αι.,
 Έδρασε ο Ιωάννης Κουρκούας, ένας από τους µεγαλύτερους στρατηγούς του
Μεσαίωνα.
 Αποκορύφωµα των επιτυχιών η άλωση της συριακής Έδεσσας (944), η
ανάκτηση του ιερού µανδηλίου, όπου, κατά την παράδοση, ήταν
αποτυπωµένη η µορφή του Χριστού.
 Οι επιτυχίες του Κουρκούα προετοίµασαν την ανάκτηση των µεγαλονήσων
Κρήτης (961) και Κύπρου (965) - περιορισµός της πειρατικής
δραστηριότητας.
Στρατηγοί-αυτοκράτορες
 Οι µεγάλοι στρατιωτικοί αυτοκράτορες Νικηφόρος Φωκάς και Ιωάννης
Τζιµισκής επεξέτειναν και πάλι τα σύνορα του Κράτους ως τη Συρία και την
Παλαιστίνη.
 προσάρτησαν στο Βυζάντιο την Κιλικία και την Συρία, όπου υπήρχαν ισχυρές
βάσεις του αραβικού στόλου.
ΟΜΩΣ Οι σχέσεις µε τους Άραβες δεν ήταν πάντα εχθρικές. Συχνά υπογράφονταν
συνθήκες ειρήνης που επέτρεπαν την ανταλλαγή των αιχµαλώτων και την ανάπτυξη
των πολιτιστικών επαφών και των εµπορικών ανταλλαγών.
γ. Οι σχέσεις µε τους Βουλγάρους
γ1. Οι Βούλγαροι υπό τον Συµεών
Επί Συµεών, διαδόχου του Βόρη,
 Μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα στην Πρεσλάβα, από την Πλίσκα, λίκνο της
αρχαίας αριστοκρατίας.
 Ενθαρρύνθηκε η µετάφραση έργων της βυζαντινής λογοτεχνίας.
 Η παλαιοσλαβική εκκλησιαστική λογοτεχνία γνώρισε την πρώτη ακµή της.
 Εγκαινίασε µια περίοδο έντασης στις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις.
 Απέβλεπε στη δηµιουργία µιας βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας µε
αυτοκράτορα τον ίδιο, γι’ αυτό αντικατέστησε τον αρχαίο τίτλο χάνος των
βουλγάρων ηγεµόνων µε τον βυζαντινό τίτλο βασιλεύς.
Το 913,
 Δεν καταφέρνει να πορθήσει την Πόλη
 Διαπραγµατεύσεις µε τον πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό, που ασκούσε τότε
καθήκοντα αντιβασιλέως.
 Ο πατριάρχης ενίσχυσε το ηθικό κύρος του Συμεών.
Σελίδα 5 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

6.  Αυτοαναγορεύεται αργότερα Βασιλεύς των Βουλγάρων και Ρωµαίων. Οι
Βυζαντινοί όµως δεν του αναγνώρισαν ποτέ τον τίτλο του βασιλέως.
Το 924
 εµφανίσθηκε ξανά µπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης.
 δεν ήταν σε θέση να καταλάβει τη βυζαντινή πρωτεύουσα, από στρατιωτική
άποψη, επειδή :
 δεν διέθετε στόλο,
 οι διαρκείς αγώνες µε τους Σέρβους και τους Κροάτες είχαν
εξασθενίσει τις δυνάµεις του.
Ο διάδοχός του Πέτρος
 συνήψε ειρήνη µε το Βυζάντιο,
 νυµφεύθηκε την εγγονή του αυτοκράτορα Ρωµανού Λακαπηνού έλαβε τον
τίτλο βασιλεύς της Βουλγαρίας.
γ2. Η ίδρυση του νέου βουλγαρικού κράτους από τον Σαµουήλ
Το 976
 ο νέος ηγεµόνας των Βουλγάρων Σαµουήλ μεταφέρει την πρωτεύουσα στη
βορειοδυτική Μακεδονία (Πρέσπα-Αχρίδα).
 επεκτείνει τις βουλγαρικές κτήσεις µέχρι το ∆ούναβη και την κεντρική Ελλάδα.
 Αρχικά ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, περιορίστηκε σε διπλωµατικά µέτρα,
επειδή αντιµετώπιζε εσωτερικά προβλήµατα.
 Αργότερα, οι Βυζαντινοί ανέπτυξαν έντονη στρατιωτική δράση κατά των
Βουλγάρων
997: πρώτη επιτυχία στην περιοχή του Σπερχειού µε τον στρατηγό Νικηφόρο
Ουρανό.
1014: µάχη του Κλειδιού, κοντά στο Στρυµόνα, νίκη των Βυζαντινών καθοριστική: η
Βουλγαρία, το 1018, υποτάσσεται και προσαρτάται στο Βυζάντιο.
δ. Οι σχέσεις µε τους Ρώσους
 Το Βυζάντιο απειλήθηκε πολλές φορές από τους Ρώσους, παράλληλα όµως
ανέπτυξε εµπορικές σχέσεις που ρυθµίστηκαν µε ειδικές συνθήκες µε το κράτος
του Κιέβου.
 Ρώσοι έµποροι και πρεσβευτές, ταξιδεύοντας µε τα µονόξυλά τους στον ποταµό
∆νείπερο και τον Εύξεινο, επισκέπτονταν το Βυζάντιο, για να ανταλλάξουν τα
προϊόντα τους (γούνες, σκλάβους κ.λπ.) µε τα περιζήτητα βυζαντινά µεταξωτά.
Ο δεύτερος εκχριστιανισµός των Ρώσων
957: τέθηκαν οι βάσεις του δεύτερου και οριστικού εκχριστιανισµού των Ρώσων, µε
την επίσκεψη της Όλγας, ηγεµονίδας του Κιέβου, στην Κωνσταντινούπολη.
Τέλη του 10ου αι.:
 Ο Βασίλειος Β΄ υποσχέθηκε να δώσει την αδελφή του Άννα ως σύζυγο στο
ρώσο ηγεµόνα Βλαδίµηρο, αν ο ίδιος και το έθνος του ασπάζονταν το
χριστιανισµό.
 Ο γάµος του ρώσου ηγεµόνα µε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα ήταν το
µέσο, για να αποκτήσει η Ρωσία διεθνές κύρος.
 Με τις βυζαντινές ιεραποστολές εισήχθησαν στη Ρωσία στοιχεία κοινωνικής
και πολιτικής οργάνωσης, θεσµοί, η βυζαντινή τέχνη.
 Ο βυζαντινός πολιτισµός αποτέλεσε τη βάση του ρωσικού πολιτισµού και της
ρωσικής πνευµατικής παράδοσης.
Σελίδα 6 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

7. ε. Η βυζαντινή πολιτική στην Ιταλία
• Ο Νικηφόρος Φωκάς ακολούθησε µε ευλάβεια την πολιτική των προκατόχων
του στην Ιταλία, µε σκοπό :
 να προστατεύσει τις εκεί βυζαντινές επαρχίες από τους Άραβες
 να ενισχύσει τη βυζαντινή επιρροή στη Ρώµη και στα
ηµιαυτόνοµα κρατίδια της κεντρικής Ιταλίας.
• Μετά τη στέψη του Όθωνος Α΄ ως αυτοκράτορα των Ρωµαίων (962) και την
ίδρυση της Αγίας Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερµανικού Έθνους,
ανταγωνισμός με το Βυζάντιο.
• Ο Νικηφόρος Φωκάς
 αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον αυτοκρατορικό τίτλο του Όθωνος
 απαίτησε την αποχώρησή του από τα βυζαντινά εδάφη
• Η πρεσβεία του επισκόπου Κρεµόνας Λιουτπράνδου (968) ήταν η
σπουδαιότερη από όσες ανταλλάχθηκαν όµως οι διαπραγµατεύσεις
κατέληξαν σε ναυάγιο
Επί Ιωάννη Τζιµισκή,
• οι σχέσεις, των δύο αυτοκρατοριών βελτιώθηκαν, ιδίως από τότε που ο Όθων
Β΄, διάδοχος του Όθωνα Α΄, έλαβε ως σύζυγο την Θεοφανώ, ανεψιά του βυζ.
αυτοκράτορα.
• Η Θεοφανώ έφερε στην αυλή των Οθωνιδών τις συνήθειες και τις παραδόσεις
του βυζαντινού πολιτισµού.
• Το 1071, όµως, οι ιταλικές κτήσεις χάθηκαν οριστικά για το Βυζάντιο, όταν τις
κατέκτησαν οι Νορµανδοί.
Πορφύρα : Αίθουσα του βυζαντινού ανακτόρου, ντυµένη στα πορφυρά που
προοριζόταν για τους αυτοκρατορικούς τοκετούς.
Πορφυρογέννητοι : Γόνοι της αυτοκρατορικής οικογένειας, που γεννήθηκαν στη
διάρκεια της βασιλείας του πατέρα τους.
στ. Το σχίσµα µεταξύ των δύο Εκκλησιών
Το Σχίσµα του 1054
 προκάλεσε έντονη αντιβυζαντινή διάθεση στην Ιταλία
 παρεµπόδισε τη συνεργασία Ρώµης και Κωνσταντινούπολης
 έµµεσα διευκόλυνε την κατάκτηση των εδαφών στην Ιταλία από τους
Νορμανδούς
Παράγοντες που οδήγησαν στο Σχίσµα
 Η έριδα ξεκίνησε από διαφωνίες αναφερόµενες σε θεολογικά και δογµατικά
ζητήµατα, όπως ήταν:
 η νηστεία του Σαββάτου,
 η αγαµία του κλήρου,
 η χρήση των αζύµων στη θεία Λειτουργία
 και, κυρίως, το δόγµα της Ρωµαϊκής Εκκλησίας περί εκπόρευσης του
Αγίου Πνεύµατος και από τον Υιό.
 Κύρια αιτία υπήρξε: η διεκδίκηση της πρωτοκαθεδρίας στο χριστιανικό κόσµο,
εκ µέρους της Ρώµης, την οποία δεν µπορούσε να αποδεχθεί η
Κωνσταντινούπολη.
 Μεγάλες ευθύνες πρέπει να αποδοθούν στον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο
Σελίδα 7 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

8. και στον καρδινάλιο Ουµβέρτο, εκπρόσωπο της Ρώµης στις διαπραγµατεύσεις της
Κωνσταντινούπολης. Οι δύο ιεράρχες εξώθησαν τα πράγµατα στα άκρα. Αµοιβαίοι
αφορισµοί.
 Αποτίµηση του Σχίσµατος
 Οι σύγχρονοι δεν έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή στο γεγονός.
 Η σηµασία του Σχίσµατος έγινε αντιληπτή αργότερα, τις παραµονές της
Άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους.
ζ. Οι σχέσεις µε τις ιταλικές ναυτικές πόλεις.
Στη διάρκεια του 10ου αι.,
 οι ιταλικές ναυτικές πόλεις, ιδιαίτερα η Βενετία, αναπτύχθηκαν οικονοµικά
και οι σχέσεις τους µε το Βυζάντιο έγιναν στενότερες.
Ο Βασίλειος Β΄,
 για να ανταµείψει τους Βενετούς που µετέφεραν µε τα πλοία τους τα βυζαντινά
στρατεύµατα στο θέµα της Λογγοβαρδίας (Ιταλία), συνήψε µαζί τους µια ευνοϊκή
εµπορική συνθήκη. Εγκαινιάσθηκε έτσι µια πολιτική παραχώρησης προνοµίων
στα ιταλικά κράτη.
Αυτή η πολιτική, µακροπρόθεσµα, απέβη µοιραία για τα συµφέροντα της
αυτοκρατορίας.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε τις διαφορές και τις οµοιότητες της σύγχρονης διπλωµατίας µε
αυτήν που ασκήθηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο.
2. Ποια ήταν τα µέσα άσκησης της βυζαντινής διπλωµατίας; Να λάβετε υπ’ όψιν και
το παράθεµα της σελ. 43 του σχολικού βιβλίου.
3. Ποιες υπήρξαν οι σχέσεις του Βυζαντινού κράτους µε τους Άραβες κατά την
περίοδο 843 – 1054; Να αναφερθείτε στις εµπορικές και πολιτιστικές σχέσεις των
δύο λαών, αφού λάβετε υπ’ όψιν το πρώτο παράθεµα της σελ. 44 του
σχολικού βιβλίου.
4. Ποιες ήταν οι φιλοδοξίες του ηγεµόνα των Βουλγάρων Συµεών, σε ποια βάση
στηρίζονταν και ποια τα αίτια της τελικής αποτυχίας των σχεδίων του;
5. Να λάβετε υπ’ όψιν και το δεύτερο παράθεµα της σελ. 44 του σχολικού βιβλίου.
Ποιες υπήρξαν οι σχέσεις του Βυζαντινού κράτους µε το Βουλγαρικό κατά την
περίοδο της βασιλείας του Βασιλείου Β΄;
6. Ποιες σχέσεις ανέπτυξαν οι Βυζαντινοί µε τους Ρώσους κατά την περίοδο 843-
1054; Να λάβετε υπ’ όψιν και το παράθεµα της σελ. 45 του σχολικού βιβλίου,
καθώς και τη σχετική µικρογραφία.
7. Ποια υπήρξαν τα αίτια της κρίσης των σχέσεων µεταξύ Γερµανικής και
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας επί Νικηφόρου Φωκά και πώς αυτή η κρίση
ξεπεράστηκε; Να λάβετε υπ’ όψιν και το παράθεµα της σελ. 46 του σχολικού
βιβλίου.
8. Ποια ήταν η βυζαντινή πολιτική σχετικά µε τις βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία
κατά την περίοδο της δυναστείας των Μακεδόνων και ποια υπήρξε τελικά η τύχη
των κτήσεων αυτών;
9. Ποιες ήταν οι αφορµές και ποια τα βαθύτερα αίτια του Σχίσµατος µεταξύ των
εκκλησιών της Ρώµης και της Κωνσταντινούπολης; Να λάβετε υπ’ όψιν και το
παράθεµα της σελ. 48 του σχολικού βιβλίου.
10. Ποιες σχέσεις αναπτύχθηκαν µεταξύ Βυζαντινού κράτους και ιταλικών ναυτικών
πόλεων κατά τη διάρκεια του 10ου
αι. και ποιες οι συνέπειές τους.
11. Λαµβάνοντας υπ’ όψιν συνολικά την πολιτική των Μακεδόνων αυτοκρατόρων
να δικαιολογήσετε το χαρακτηρισµό «ευτυχείς µονόφθαλµοι» που τους έχει
αποδοθεί.
Σελίδα 8 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

9. 4.
Οικονοµία και κοινωνία στη ∆υτική Ευρώπη
Το σύστηµα της φεουδαρχίας
α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη
• Η κοινωνία του Φραγκικού Κράτους ήταν µια κοινωνία κυρίως αγροτική.
• Την εποχή των Μεροβιγγείων κυριαρχούσαν στην Ευρώπη συνθήκες
ανασφάλειας.
ΣΥΝΕΠΕΙΑ:
 Οι αδύναµοι αναζητούσαν την προστασία των ισχυρών.
 Οι διάφορες κοινωνικές οµάδες συνδέθηκαν µεταξύ τους µε δεσµούς
εξάρτησης.
 Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν εκτάσεις γης σε άλλους
ευνοούµενους υποτελείς (βασάλους), με αντάλλαγµα πίστη, υποτέλεια και
υπηρεσίες. Η γη που παραχωρούνταν ονοµαζόταν φέουδο
Από τη λέξη αυτή αποκλήθηκε φεουδαρχική ολόκληρη η ευρωπαϊκή µεσαιωνική
κοινωνία και φεουδάρχες οι άρχοντες της.
• Η επίσηµη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου
άρχοντα γινόταν µε τη λεγόµενη τελετή της περιβολής.
• Η παραµέληση των υποχρεώσεων εκ µέρους των υποτελών συνεπαγόταν την
αφαίρεση του φέουδου.
Κοινωνική διαστρωµάτωση
1. Ο βασιλιάς ήταν στην κορυφή της κοινωνικής πυραµίδας.
2. Οι άµεσοι υποτελείς του (κοµήτες, βαρώνοι, µαρκήσιοι κ.ά), που ήταν
συγχρόνως και φεουδάρχες, αποτελούσαν την αριστοκρατία.
3. Κατώτεροι υποτελείς, οι οποίοι έπαιρναν επίσης γαίες ως αντάλλαγµα για τις
υπηρεσίες τους.
4. Οι εκκλησιαστικοί άρχοντες µπορούσαν να είναι και κάτοχοι φέουδων.
5. Τη βάση της κοινωνικής πυραµίδας συγκροτούσαν οι ελεύθεροι γεωργοί, που
ήταν µικροϊδιοκτήτες, οι δουλοπάροικοι που αποτελούσαν την πλειονότητα
των αγροτών (ήταν δεµένοι µε τη γη, πλήρωναν φόρο στο φεουδάρχη της
περιοχής και δεν µπορούσαν να νυµφευθούν χωρίς την άδεια του) και οι
δούλοι, τέλος, που χαρακτηρίζονταν από νοµική άποψη ως κινητά αντικείµενα.
Οι οµάδες αυτές:
 ζούσαν, γενικά, σε άθλιες συνθήκες,
 πλήρωναν φόρους και δικαιώµατα στο φεουδάρχη,
 εκτελούσαν αγγαρείες,
 τρέφονταν και ενδύονταν ανεπαρκώς.
β. Η επικράτηση του συστήµατος της φεουδαρχίας
Το σύστηµα της φεουδαρχίας αναπτύχθηκε στη διάρκεια του 8ου αιώνα, µετά
την κατάρρευση της δυναστείας των Μεροβιγγείων.
Οι µεταρρυθµίσεις του Καρλοµάγνου αποτέλεσαν σταθµό στη διαµόρφωση
του συστήµατος. Ο στρατός γίνεται φεουδαρχικός, παλαιότερα τον
αποτελούσαν ελεύθεροι αγρότες υπό την ηγεσία του αυτοκράτορα.
Σελίδα 9 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ. 2ο

10. Τη δυνατότητα αυτή αποκτούν οι φεουδάρχες χάρη στην οικονοµική και
πολιτική δύναµη που τους εξασφαλίζει το φέουδο σε τοπικό επίπεδο.
Ανάλογα αποτελέσµατα είχε η διοικητική µεταρρύθµιση του Καρόλου, διότι
στους βασιλικούς αξιωµατούχους παραχωρούνταν γαίες.
Οι τρεις αυτές λειτουργίες της φεουδαρχίας (στρατιωτική,
οικονοµικοκοινωνική και πολιτική) αναπτύχθηκαν πλήρως στο κράτος του
Καρόλου και στα κράτη που το διαδέχθηκαν.
Έτσι, το φεουδαρχικό σύστηµα γενικεύθηκε κατά τους δύο επόµενους αιώνες
(10ο και 11ο), οπότε η διάλυση των κρατών των Καρολιδών και οι εχθρικές
επιδροµές δηµιούργησαν κλίµα ανασφάλειας και ενίσχυσαν την ανάγκη
προστασίας των κατοίκων.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποια ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της φεουδαρχίας;
2. Ποια υπήρξαν τα κύρια στάδια της φεουδαρχίας;
3. Ποια ήταν η κοινωνική διαστρωµάτωση της φεουδαρχικής Ευρώπης;
Σελίδα 10 από 10 Ιστορία Β΄ Λυκείου: κεφ.
2ο