Nitel Veri Analizi

1. İLERİ İSTATİSTİK VE BİLİMSEL
ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
Nitel Veri Analizi

2. FENOMENOLOJİ VE YORUMLAYICI
FENOMENOLOJİK ANALİZ (IPA)
- Psikoloji temelli olmasına karşın beşeri, sosyal ve sağlık bilimi alanlarında da kullanılmakta
olan bir analiz yöntemidir. Ayrıca iş dünyası da yoğun olarak kullanmaktadır.
- İlk defa 20. yüzyılda filozof Edmund Husserl’ın ileri sürdüğü bir kavramdır.
- Temel İlkesi: Gerçeklik, onları yaşayan bireyler tarafından algılandıkları şekilde
nesnelerden ve durumlardan oluşur.
- Pozitivizm’den Farkı: Pozitivizm objektif gerçekliğin olduğunu ve objektifliğin sadece
bilimsel bilgiler aracılığıyla ölçülebileceğini ileri sürmektedir.
- Bu analiz yönteminde temel soru: Katılımcının bir olayı nasıl deneyimlediğidir.
- Bu analiz yönteminin en güçlü yanı: «Esnek ve tümevarımsal yaklaşımı, kuramsal bir
sebebe gereksinim duymadan sadece yeni alanlarda değil, aynı zamanda mevcut kuramsal
çerçeveler içinde çalışabilmesidir (Seggie ve Bayyurt, 2015).

3. FENOMENOLOJİ VE YORUMLAYICI FENOMENOLOJİK
ANALİZ (IPA) YAPAN BİR ARAŞTIRMACININ DİKKAT
ETMESİ GEREKEN NOKTALAR
- Araştırmacı, bireylerin hayatlarına özetle bilincin var olduğu deneyim dünyalarına
ulaşmak için çabalar.
- Araştırmacı, bireylerin hayatlarına ulaşmak adına derinlemesine görüşmeler
yapmalıdır.
- Araştırmacı, insanların tecrübelerinin değiştirilemeyecek yapılarını inceler.
- Araştırmacı genel olarak bireyler arasındaki benzerlikleri inceler (Seggie ve
Bayyurt, 2015).

4. FENOMENOLOJİ VE YORUMLAYICI
FENOMENOLOJİK ANALİZ (IPA) YAPMAK İÇİN
TEMEL NOKTALAR
- Az sayıda katılımcı ile çalışılır ve her katılımcının deneyimlerine çok fazla süre
ayırarak her katılımcının yaşadığı durumlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları
bulmaya yoğunlaşır.
- Yarı – yapılandırılmış görüşme yöntemleriyle veri toplanır.
- Ses tonu, duraksamalar, yanlış anlamalar, belirgin hatalar, beden dili gibi noktalara
da dikkat edilmelidir.
- Görüşmeler temel veri kaynağıdır ancak bunlar dışında otobiyografiler, anlatımlar,
mektuplar, günlükler ve anket dönüşlerinden de yararlanılır (Seggie ve Bayyurt,
2015).

5. FENOMENOLOJİ VE YORUMLAYICI
FENOMENOLOJİK ANALİZ (IPA)
YAPMAK İÇİN AŞAMALAR
- Metnin yakından okunması ve yeniden okunması
- Resimle uyuşmayan bir materyal ile karşılaşıldığında önemli bir noktanın göz ardı
edilmediğinden veya yanlış anlaşılmadığından emin olmak
- Belirlenen konuları gruplarla veya kavramlarla ilişkilendirerek analiz için genel
yapı sağlamak
- Temel bir liste veya bir temalar listesi oluşturmak
- Katılımcının belirttiği özellikleri ve ilgileri tespit eden sıralı bir sistem içinde bu
temaları konumlandırmak (Seggie ve Bayyurt, 2015).

6. İÇERİK ANALİZİ
- İçerik analizi ilk olarak 20. yüzyılın başında Columbia Gazetecilik Okulu’nda
gazetelerin nicel analizine ilişkin çalışmalarla ortaya çıkmıştır.
- İçerik analizi, kalıpları, temaları, önyargıları ve anlamları açığa çıkarmak için belli
bir dökümanın dikkatlice, en ince detayına kadar ve sistemli bir şekilde incelenmesi
ve yorumlanması olarak tanımlanabilir.
- Analiz içeriği araştırma soruları ile bağlantı kurulacak bir veri olarak kodlamak için
oluşturulmuştur.
- Özellikle iletişim alanında ve bilimsel çalışmalarda kullanılan bir yöntemdir.
- Hedef: Sosyal gerçeğin açıkça görünen içeriklerinin özelliklerinden hareketle
içeriğin görünemeyen yanlarını çıkarımlar yaparak açığa çıkarmak (Bal, 2016).

7. İÇERİK ANALİZİNDE TEMEL
KAVRAMLAR
- Kategori (Tema): Metin içinde bulunan kavramları (ya da kodları) üst düzeyde karşılayan genel kavramlar ya da
betimlemelerdir. Dikkat edilmesi gereken noktalar; farklı içerikler aynı kategori altına toplanmamalı, kategoriler
ayırt edici, farklılaştırıcı olmalı, alt kategoriler bir kategori altında toplanabilmeli, kategoriler nesnel olmalı ve
kategoriler araştırmanın amacına uygun olmalıdır.
- Kelimeler: En küçük eleman ya da birim olarak belirlenmiş terimlerdir. Kavram olmayan kelimeler tercih
edilmelidir.
- Kavram: Metin içinde yer alan anlamlı, fikir yansıtan birimlerdir. (Barış, mutluluk, vb.)
- Kod: Kavram ya da kelimelerin içerik analizinde kullanılmak üzere belirlenmiş kodlama birimi
- Kodlama: Metinlerin içerdiği kodları açığa çıkarma. İlk aşamada kodlar metnin sağ tarafına yazılıp anlamsal
birlik elde edilir ve temalar belirlenir. İkinci aşamada da temalara uygun kodlar metin içinden çıkarılır.
- Semantik: Kelime veya kavramların anlam içerikleridir. (Düz anlam, Yan anlam) (Bal, 2016)

8. İÇERİK ANALİZİNDE AŞAMALAR
- İçerik analizi yapılacak olan dökümanın okunması
- Analiz yapılacak birimin (kavram, cümle) seçilmesi
- Seçilen birime göre kodların metin içinde taranması ve metnin sağına yazılması
- Bu kodları kapsayan kategorilerin oluşturulması
- Kategoriler ve kodları baz alarak metnin yeniden oluşturulması
- Metinde geçen önemli kavramların tekrar edilme düzeylerinin belirlenmesi
- Bütün olarak metni ve kurgulanan metni yeniden yorumlama
- İncelenen konuya karşılık gelen yanıtların açığa çıkarılması (Bal, 2016)

9. SÖYLEM ANALİZİ
- Söylem analizi konuşma ve metinler yardımı ile oluşan anlam ürünleri ile ilgili araştırmalar yapan geniş çaplı
sosyal ve kültürel incelemeler içinde kullanılan bir tekniktir.
- Söylem analizi yöntemsel ve kavramsal öğelerden oluşan sosyal hayata ilişkin bir bakış açısıdır. Söylem üzerine
kuramsal ve kuramların daha da ötesinde düşünmeyi gerektiren ve söylemi veri haline getirmeye çalışan bir
yöntemdir.
- Söylem analizinin temel soruları: Kim nasıl ve niçin konuşuyor? Kim nasıl dinliyor ya da susuyor? Kim nasıl
yazıyor ya da nasıl okuyor (Çelik ve Ekşi, 2013)?

10. SÖYLEM ANALİZİNİN TEMELLERİ
- Söylem analizinin temelleri incelendiğinde kuram ve uygulama açısından yapısalcılık, post
yapısalcılık, post modernizm ve hermeneutik’ten beslendiği anlaşılmaktadır.
* Yapısalcılığın temelleri Saussure tarafından atılmıştır. Saussure geleneksel dilbilim yaklaşımını yanlış bulur. O’na göre dilbilimin nesnesi, dilin sistemi,
yapısıdır. Dili bilimsel olarak incelemek gerekir. Bu ise dili nesne durumuna getirmekle mümkündür. Dili anlamak demek, dilin öğeleri arasındaki o andaki
bağıntıların oluşturduğu sistemi açıklamak demektir. Dil düşüncenin aracı değil, aksine düşünce dilin aracıdır. Dil gerçekliği yansıtmaz, gerçekliği üretir ve
sözcüklerin anlamını nesneler değil, dil belirler.
* Post-yapısalcılığa göre her şey bir yapıdır ve bu yapının merkezi ve sınırı yoktur. Dil kendi içinde kapalı bir sistem değil açık ve esnek bir sistemdir. Bu
görüş, her metinin arkasında bir yapının bulunduğunu iddia ederek okuyucunun önemini hiçe sayan yapısalcı görüşün aksine, okuyucu merkeze alır.
Metnin anlamını yazar değil, okuyucu belirler.
* Postmodernizm, dilin gerçeği yansıtmayacağını ileri sürer. Post-modernistler arasında dil konusunda; a) dil gerçekliği yansıtmaz, b) dil gerçekliği artık
yansıtamaz şeklinde ana iki eğilim vardır. Dilin gerçekliği savunamayacağını ileri sürenler; dil ile gerçeklik arasında ilişki olmadığından dil, gerçekliği
yansıtma yeteneğinde olmadığını ileri sürer ve dil ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi savunan tüm dilbilimsel teorileri reddederler. Postmodernizme göre dil,
dilin yapış içinde bulunan öğeler arasındaki bir ilişkinin öğesidir. Dildeki metinlerin dışında hiçbir şey yoktur. Dilin gerçekliği artık yansıtamayacağı
görüşünü ileri sürenler, içinde yaşanılan çağın simülasyon çağı olduğuna vurgu yapar ve simülasyonun gerçeklikle ilişkili olmayacağını ifade ederler.
* Hermeneutik, bir konuşma, yazılı kelimeler ya da resimlerden oluşan metnin ayrıntılı okunması ya da incelenmesine vurgu yapar ve geçmişi, dil
ürünlerinin yazılı eserlerin dilini yorumlayarak anlamak, yorumlama işlevini üstlenir (Çelik ve Ekşi, 2013).

11. SÖYLEM ANALİZİNİN TEMEL
KAVRAMLARI
- Semantik: Metnin ya da söylemin içinde ve dışında yer alan bütün anlam
ilişkilerini incelemek
- Sentaks: Sözcüklerin cümle içerisinde kullanım yerine göre farklı anlamlar
içermesi
- Semiyoloji: Söylemin analiz edilmesinde simgelerden yararlanılması (Çelik ve
Ekşi, 2013)

12. SÖYLEM ANALİZİNİN İLKELERİ
- Söylem analizi doğal olarak metin (yazılı) ve konuşma (sözel) halinde bulunan söylemler üzerinde odaklanır.
- Söylem, söylemin yerel ve genel bağlamı (yer, zaman, vb.) içinde incelenir.
- Söylem, sosyo-kültürel bağlam içinde sosyal uygulamanın doğal bir biçimi olarak meydana gelir.
- Söylem birimleri birbiri ardına gelen birimlere (her birim bir önceki ya da sonraki birimle ilişkili olarak) bağlı olarak açıklanır.
Ayrıca söylem dizininde daha sonra yer alan unsurlar kendinden önce gelen unsurlara nazaran daha özel işlevlere sahip olabilme
özelliğini de (ör: cevaplar soruları takip eder) taşıyabilirler.
- Söylem analizi, söylemin düzeyi (sesler, kelimeler, diziliş) ve katmanlarıyla ilgilenmenin yanı sıra bunlar arasındaki karşılıklı ilişki
ile de ilgilenir.
- Dil kullanıcıları ve analistler anlam’la ilgilenir ve özel iki soru türü üzerinde odaklanır: «Bu durumda bunun anlamı ne?», «Neden
bunu söyledi ya da bu durumda aslında kastettiği şey ne?»
- Genelde dil, söylem ve iletişim kurallı, hüküm verici etkinliklerdir.
- Söylem analizi sadece katı kurallar ya da ilkeler üzerinde odaklanmaz, buna ek olarak söylem içinde bireylerin neleri ihlal ettikleri,
görmezden geldikleri ve muallâkta kaldıkları üzerinde de durur (Çelik ve Ekşi, 2013).

13. SÖYLEM ANALİZİNDE ARAŞTIRMA
SÜRECİ
- Söylem analizi sadece çok özel problemlerin cevaplarını aramaz, problemin hem ne olduğu ile hem de probleme
ilişkin olası çözüm yollarının neler olabileceği üzerine fikirler geliştirir.
- Araştırma Konusu: Söylem çözümlemesinde ana amaç, anlamlandırma ya da yorumlamadır. Söylem analizi her
türlü konuya ilişkin olarak yürütülebilir.
- Örnekleme Süreci: Örneklem büyüklüğü söylem analizinde önemli bir konu değildir, çünkü analizde önemli olan
az sayıda bireylerden elde edilen geniş kapsamlı dilsel malzeme ürünleridir.
- Veri Toplama: Söylem analizinde genellikle veri toplamada görüşme tekniği kullanılarak yürütülmektedir. Ses
kaydı alınması en uygun yöntemdir.
- Veri Analizi: Söylem analizinde toplanan verilerin analizi okuma/sınıflandırma, yorumlama ve yapılandırma
aşamalarını kapsamaktadır. Yorumlama; söylemdeki sözcük anlamlarını, sözcük içerisinde parçalara ayrılması ve
bunların anlamlandırılmasını içerir. Yapılandırma aşaması; sözcüklerin bellekte ilk bakışta var olan anlamının
yeniden yapılandırılması ve yorumlanmasıdır. Yapılandırma aşamasının içinde olan makro yapılandırma sürecinde,
söylemde yer alan sözcük veya cümlelerin küresel düzeyde nasıl önermeler içerdiği ortaya çıkarılması
amaçlanmaktadır (Çelik ve Ekşi, 2013).

14. ODAK GRUP GÖRÜŞMELERİ
- Odak grup görüşmeleri, küçük gruplar için tasarlanmış bir görüşme tekniğidir. En
belirgin özelliği 6 ile 10 üye arasında oluşan küçük bir grup katılımcının bir oturum
etrafında toplanması ve araştırmacının üzerinde çalıştığı konu ile ilgili görüşlerini
bildirmeleridir.
- Odak grup görüşmeleri bir moderatör tarafından yönetilir. Bazen moderatöre
yardımcı moderatör veya raportör eşlik edebilir.
- Hedef: Farklı gruplara üye kişiler arasındaki ortak noktaları veya farklılıkları, bu
bireylere özgü kişisel veya ortak kültürel özellikleri anlamak ve bireylerin farklı
konulardaki bakış açısı, fikir ve tutumlarına açıklık getirmek (Seggie ve Bayyurt,
2015).

15. ODAK GRUP GÖRÜŞMELERİNDE
DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
- Ele alınacak konu veya kavram belli sayıda olmalıdır.
- Birbirine benzer ve doğrudan ele alınacak konu ile ilgili sınırlı sayıda katılımcılardan oluşan gruplarla yapılmalıdır.
- Grup dinamikleri önemle üzerinde durulması gereken bir husustur. Moderatör tarafsız olmalı ve tartışmaları desteklemelidir.
- Moderatör fikrini katılımcılara belli etmemelidir.
- Görüşmede görüşmenin akışını kontrol etmeye çalışan katılımcının yaptığı davranış moderatör tarafından görmezden gelinip ona
teşekkür edilip sıra bir başka katılımcıya verilmelidir.
- Oturma düzeni U şeklinde olmalıdır.
- Kayıt almak için katılımcıların izni alınmalıdır.
- 10 – 15 sorudan fazla soru sorulmamalıdır.
- Zaman planlaması yapılmalıdır. Ne grubun dikkatini dağıtacak kadar uzun ne de katılımcılara kendini ifade edemeyecekleri kadar
az süre verilmelidir (Seggie ve Bayyurt, 2015).

16. ODAK GRUP GÖRÜŞMELERİNDE
MODERATÖRÜN GÖREVLERİ
- Başlangıç Etkinlikleri: Katılımcılara önce projenin ne amaçla yapıldığı ve odak grubun nasıl
işleyeceği anlatılmalı.
- Temel Kuralların Hatırlatılması veya Görüşmenin Ana Esasları: Kurallar listesi vermek yerine
belli başlı kurallar hatırlatılmalıdır. Nezaket kurallarına dikkat edilerek görüşme yürütülmeli ve her
fikre açık bir toplantı olduğu belirtilmelidir.
- Kısa Soru – Yanıt Görüşmeleri: Çoğu odak grup tartışmaları moderatör tarafından yönetilen kısa
soluklu görüşmeler şeklinde yapılır. Ancak deneyimli moderatörler grup dinamiğini ve gidişatı da göz
önünde bulundurarak önceden hazırladığı bazı soruları atlayabilirler.
- Özel Etkinlikler veya Alıştırmalar: Çoğu bu tarz görüşmelerde veriler sorulara verilen yanıtlardan
oluşsa bile özellikle çocuklarla yapılan görüşmelerde boyama, rol yapma gibi grup üyelerinin kendini
daha rahat ifade etmesini sağlayacak etkinliklere yer verilebilir.
- Hassas Konularla Karşılaşıldığında Yapılması Gerekenler: Hassas konulara yaklaşırken önce
genel bir soru sorulmalıdır ve hiçbir grup üyesi mercek altına alınmamalıdır (Seggie ve Bayyurt, 2015).

17. GÖMÜLÜ KURAM
Temel Nokta: Teori geliştirme yararlanılan hazır kaynaktan değil, süreci
deneyimlemiş katılımcılardan sağlanan veri ile sağlanır (Bal, 2016).

18. GÖMÜLÜ KURAM OLUŞTURMANIN
ÖZELLİKLERİ
- Araştırmacılar süreç içerisinde oluşan farklı adım ya da evreye sahip süreç ve
eyleme yoğunlaşırlar.
- Araştırmacı en son basamakta bu süreç ya da eylemle bağlantılı bir teori
geliştirmeyi hedefler.
- Hatırlatma amaçlı notlar tutma, veriler toplanıp analiz edildikçe araştırmacıların
fikirlerini kağıda dökmesi kuram geliştirmenin bir parçası haline gelir.
- En temel veri toplama yöntemi mülakattır.
- Veri analizi yapısallaştırılabilir.
- 20 – 30 kişilik bir grup ile çalışılabilir (Bal, 2016)

19. GÖMÜLÜ KURAM OLUŞTURMANIN
AŞAMALARI
- Araştırmacı, araştırma probleminin kuram oluşturma yaklaşımına uygun olup
olmadığını belirler.
- Bu yöntem bir süreci açıklamaya ve anlamaya ilişkin herhangi bir kuram
bulunamadığı zaman iyi bir tekniktir.
- Sorular:
1. Süreç neydi ve nasıl çözümlendi?  Açıklayıcı kodlama
2. Sürecin merkezi neydi? Bu fenomenin oluşmasına ne sebep olmuş?  Eksensel
kodlama
3. Süreç sırasında hangi stratejiler kullanılmış?  Strateji
4. Nasıl bir etki oluşmuş?  Sonuç (Bal, 2016)

20. KAYNAKLAR
Seggie, F. N. ve Bayyurt, Y. (2015). Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz ve
Yaklaşımları. Anı Yayıncılık, Ankara.
Bal, H. (2016). Nitel Araştırma Yöntem ve Teknikleri (Uygulamalı – Örnekli).
Sentez Yayıncılık, İstanbul.
Çelik, H. ve Ekşi, H. (2013). Söylem Analizi. Eğitim Bilimleri Dergisi 27.