http://encyclopedia.pblogs.gr/

1. Δαλάι Λάμα
και Howard C. Cutler, Μ.D.
η Τέχνη
της
Ευτυχίας
ΕΝΑΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ
ΟΔΗΓΟΣ ΖΩΗΣ
Μετάφραση: Έλενα Λυμπέρη
εσοπτρον
Αθήνα 2000

2. Αφιερωμένο στον αναγνώστη:
είθε να ανακαλύψεις την ευτυχία
Τίτλος πρωτοτύπου:
«Τhe Αrt οf Happiness», ΗΗ Dalai Lama & Howard Cutler, Μ . D .
Copyright © 1998 Βγ ΗΗ Dalai Lama & Howard Cutler, Μ.D.
ΙSΒΝ # # # # - # #
# - # ## -
© για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο
Εκδόσεις Ε Σ Ο Π Τ Ρ Ο Ν
Αρμοδίου 14, Αθήνα 105 52
Τ η λ . : 210.32.36.852
F Ά Χ : 210.32.10.472
Ε-mail:esoptron@otenet.gr
Επιμέλεια κειμένου: Στάμος Στίνης
Σελιδοποίηση - Layout εξωφύλλου: nirvana grafix

3. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πρόλογος της Ελληνικής Έκδοσης 9 Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Σημείωμα του Συγγραφέα 15
Εισαγωγή 17
ΜΕΡΟΣ Π Ρ Ω Τ Ο : Ο Σ Κ Ο Π Ο Σ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 27
Κεφάλαιο Πρώτο: Το δικαίωμα στην Ευτυχία 29
Κεφάλαιο Δεύτερο: Οι Πηγές της Ευτυχίας 35
Κεφάλαιο Τρίτο: Ασκώντας το Πνεύμα για την Ευτυχία 55
Κεφάλαιο Τέταρτο: Η Επανάκτηση της Έμφυτης Κατάστασης της Ευτυχίας 71
ΜΕΡΟΣ Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο : Α Ν Θ Ρ Ω Π Ι Ν Η Θ Ε Ρ Μ Η ΚΑΙ Σ Υ Μ Π Ο Ν Ι Α 85
Κεφάλαιο Πέμπτο: Ένα Νέο Πρότυπο Οικειότητας 87
Κεφάλαιο Έκτο: Αναπτύσσοντας το Δεσμό μας με τους Άλλους 107
Κεφάλαιο Έβδομο: Η Αξία και τα Οφέλη της Συμπόνιας 137
Ο ΔΕΚΑΤΟΣ Τ Ρ Ι Τ Ο Σ ΔΑΛΑΪ ΛΑΜΑ, Thubten Gyatso, ο
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ 157 δικαιολογημένα αποκαλούμενος Μέγας, "έφυγε" από αυτό το
Κεφάλαιο Όγδοο: Αντιμετωπίζοντας τη Δυστυχία 159
επίπεδο σε ηλικία εξήντα ετών, στα τέλη του 1933. Άφησε πίσω
Κεφάλαιο Ένατο: Η Αυτοπαραγόμενη Δυστυχία 177
του μ ι α χώρα, το Θιβέτ, ενωμένη κ α ι ανεξάρτητη. Ή τ α ν ο
Κεφάλαιο Δέκατο: Η Αλλαγή Προοπτικής 201
πρώτος που ήλθε σε επαφή με τον έξω κόσμο κ α ι τις
Κεφάλαιο Ενδέκατο: Βρίσκοντας Νόημα στον Πόνο και τη Δυστυχία 229
πραγματικότητες της αποικιοκρατίας και των ανακατατάξεων
ΜΕΡΟΣ Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο : Ξ Ε Π Ε Ρ Ν Ω Ν Τ Α Σ ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ 249 στην Α σ ί α . Κ α ι επέφερε σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική και
Κεφάλαιο Δωδέκατο: Επιφέροντας Αλλαγές 251 την πολιτική δομή του κράτους, του οποίου ήταν ο πολιτικός και
Κεφάλαιο Δέκατο Τρίτο: Αντιμετωπίζοντας την Οργή και το Μίσος 281 ο θρησκευτικός αρχηγός.
Κεφάλαιο Δέκατο Τέταρτο: Αντιμετωπίζοντας το Άγχος Κ α τ ά τη διάρκεια της ζωής του - όπως απαιτεί η σχετική
και Οικοδομώντας τηνΑυτοεκτίμηση 299 παράδοση - άφησε ενδείξεις για τον τόπο όπου επρόκειτο να
ξαναγεννηθεί. Κ α ι μετά την "αναχώρηση" του, εμφανίστηκαν
ΜΕΡΟΣ Π Ε Μ Π Τ Ο : ΤΕΛΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ περισσότερα σχετικά σ η μ ε ί α κ α ι οιωνοί στον προσωρινό
ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΒΙΩΣΗ ΤΗΣ Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ 327
Κεφάλαιο Δέκατο Πέμπτο: Βασικές Πνευματικές Αξίες 329 αντικαταστάτη του και στους άλλους υπεύθυνους αξιωματούχους
Ευχαριστίες 353 των Ανακτόρων της Λάσα.
Επιλογή Τίτλων Βιβλίων του Δαλάι Λάμα 356 Με βάση όλα αυτά τα στοιχεία, το 1936, μ ι α επίσημη
— 9 —

4. αποστολή αναχώρησε για ένα απόμακρο χωριό του Θιβέτ, το από την ταχύτητα με την οποία ανακαλείται ένα κείμενο από τον
Pari Takster, κοντά στη Μονή Kumbum, της ευρύτερης περιοχής σπουδαστή και από το κατά πόσο αυτή η ζωντανή παραπομπή
του Amdo. Είχαν εντοπίσει εκεί τον δέκατο τέταρτο Δαλάι Λ ά μ α είναι απόλυτα ακριβής και σχετική με το υπό συζήτηση θέμα.
στο πρόσωπο ενός μικρού παιδιού. Ο μικρός, αφού με τη Έ τ σ ι , δεν αναπτύσσεται μόνο μ ι α μηχανική μνήμη, αλλά
συμπεριφορά του επιβεβαίωσε την ιδιότητα του, μεταφέρθηκε παράλληλα - και κυρίως - η κρίση του ασκούμενου. Τριάντα με
μετά την αναγνώριση του στη Μονή Kumbum κ α ι παρέμεινε σαράντα σελίδες απομνημόνευση κειμένων για κάθε ημέρα και
εκεί μέχρι το καλοκαίρι του 1939. Τότε, κ α ι συγκεκριμένα την για όλα τα χρόνια της εκπαίδευσης, είναι η συνηθισμένη
ημέρα των γενεθλίων του - ήταν τεσσάρων ετών - ξεκίνησε με απαίτηση του εκπαιδευτή. Έ τ σ ι , δεν είναι υπερβολή αυτό που
επίσημη συνοδεία για την πρωτεύουσα, τη Λ ά σ α . Έφθασαν εκεί συνήθως λέμε για έναν Λ ά μ α που έχει τελειώσει τις σπουδές του,
μετά από τρεις περίπου μήνες, όπου και ανακηρύχθηκε ως ο ότι είναι δηλαδή μ ι α ζωντανή, κινούμενη βιβλιοθήκη.
επόμενος, δέκατος τέταρτος Δαλάι Λ ά μ α , με το όνομα Tenzin Έ ν α άλλο επίσης ουσιαστικό μέρος αυτής της εκπαίδευσης
Gyatso. Κ α ι σε όλους έκανε εντύπωση πώς αυτό το μικρό π α ι δ ί είναι ο καθημερινός διαλογισμός και οι συγκεκριμένοι και
των τεσσάρων ετών, υποδέχτηκε και ευλόγησε τον καθένα από τη αυστηροί οραματισμοί τους οποίους εκτελεί ο ασκητής. Στην
μακρά σειρά των επισήμων, με απόλυτη ηρεμία, συγκέντρωση ουσία, ο διαλογισμός είναι η πειθαρχία και η ηρεμία του
κ α ι σοβαρότητα! πνεύματος μας, ώστε να καταστεί αυτό οξύτατο και επιδέξιο
Η συστηματική εκπαίδευση του Δαλάι Λ ά μ α άρχισε όταν έγινε όργανο και όχι δεσπότης και τύραννος ή πηγή σύγχυσης και
έ ξ ι ετών, με τα πέντε π α ρ α δ ο σ ι α κ ά μεγάλα μ α θ ή μ α τ α : διάσπασης. Κ α ι ο οραματισμός του ίδιου του εαυτού του, ως μ ι α
Σανσκριτικά, Διαλεκτική, Καλές Τέχνες, Μεταφυσική κ α ι αρχετυπική μορφή σοφίας με τις αντίστοιχες ποιότητες κ α ι
Φιλοσοφία των Θρησκειών. Κ α ι τα πέντε μικρότερα: Δράμα, ιδιότητες της, οδηγεί τον μαθητή σε μ ι α βαθύτερη κατανόηση
Χορό, Μουσική, Αστρολογία, Π ο ί η σ η κ α ι Έ κ θ ε σ η Ιδεών. του είναι του, της θρησκείας του, του κόσμου κ α ι της
Κ α ι για να καταδειχθεί ο φοβερός όγκος αυτής της μάθησης, ουσιαστικής σχέσης που έχει με τη θρησκεία του, με τα άλλα
αναφέρεται ότι η Διαλεκτική, η Μεταφυσική και η Φιλοσοφία όντα και τον κόσμο.
των Θρησκειών χωρίζονται σε πέντε μεγάλες υποδιαιρέσεις η Η μικρή αυτή αναφορά στην καταιγιστική εκπαίδευση που
καθεμία, όπως είναι η Υπερβατική Σοφία (Prajnaparamita), ο έχει υποβληθεί ο Δαλάι Λ ά μ α , θα επιτρέψει νομίζω μ ι α πιο
Μέσος Δρόμος (Madhyamika), οι Κανόνες Μοναχικού Βίου ουσιαστική κατανόηση των θέσεων που αυτός προβάλλει μέσα
(Abidharma), κλπ. από το ανά χείρας βιβλίο, σχετικά με τα προβλήματα τα οποία
Η καλλιγραφία κ α ι η αποστήθιση κειμένων ήταν επίσης μέρος καταπονούν τον σημερινό άνθρωπο.
της εκπαίδευσης του νεαρού Δαλάι Λ ά μ α . Κ α ι ισχύει για όλους Έ ν α άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού του βιβλίου, είναι
τους σπουδαστές που θεωρούνται ηθελημένες ενσαρκώσεις ότι ο Δαλάι Λ ά μ α χρησιμοποιεί τη σιδηρά βουδιστική λογική -
(Tulku). Αλλά εδώ, η βαθύτερη κατανόηση των κειμένων που εδώ είναι αποφορτισμένη από κάθε θρησκευτική επικάλυψη
επιτυγχάνεται με μ ι α συνεχή κ α ι επίπονη διαλεκτική - κ α ι την προσφέρει με απέραντη στοργή στους μη Βουδιστές
αντιπαράθεση, που διεξάγεται μεταξύ του εκπαιδευτή και του και στους μη θρησκευόμενους, ως ένα στήριγμα ζωής για την
μαθητή, ή μεταξύ των συμμαθητών, με την εποπτεία του υπέρβαση του πόνου και της δυστυχίας τους.
εκπαιδευτή τους. Η επιτυχία της εκπαίδευσης αυτής κρίνεται Κ α ι δεν μπορεί να μη συγκινηθεί κανείς σε αυτόν τον αιώνα
— 10 — — 1 —
1

5. των σκληρών ανταγωνισμών και της τυφλής αναζήτησης οπαδών αγκυλώσεις και πόνο. Κ α ι μ ι α κ α ι αναφερόμαστε στον πόνο, για
- ακόμα και στο πνευματικό πεδίο - όταν βλέπει τον αρχηγό μιας πρώτη φορά με επιστημονική στήριξη κ α ι π ε ι ρ ά μ α τ α ,
μεγάλης θρησκείας να ενδιαφέρεται, όχι μόνο για τους επιβεβαιώνεται και ένας προστατευτικός μηχανισμός - ο οποίος
ακολούθους του, αλλά για το 80% του πληθυσμού αυτής της γης, υποκρύπτεται εδώ - που καθιστά περισσότερο ανεκτή την
που δεν ανήκει ουσιαστικά σε καμιά από τις μεγάλες ή τις άλλες ακαταμάχητη κ α ι οδυνηρή παρουσία του πόνου.
θρησκείες κ α ι δεν έχει έτσι μ ι α εξ ύψους βοήθεια κ α ι Το πιο χαρακτηριστικό, πάντως, γνώρισμα αυτού του βιβλίου,
παρηγοριά, την οποία του την παρέχει γενναιόδωρα εκ των έσω. είναι ότι γράφτηκε - έχει συντεθεί, είναι η καλύτερη έκφραση -
Έ ν α τρίτο ξεχωριστό χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του από έναν δυτικό ψυχίατρο, ο οποίος πίστεψε, όχι αδικαιολόγητα,
βιβλίου είναι ότι έρχεται, λογικά και επιστημονικά, αντιμέτωπο ότι ο βουδιστικός τρόπος θέασης του κόσμου είναι ένας φυσικός
με βασικά πρότυπα του δυτικού πολιτισμού, τα οποία έχουμε τρόπος θέασης της ζωής κ α ι ότι αυτό είναι ένα στοιχείο τόσο
απερίσκεπτα υιοθετήσει - όπως είναι η πίστη μας στην πολύτιμο, που δεν μπορεί να μην διαδοθεί. Αυτό είχε ως
αναζήτηση μιας ερωτικής σχέσης ως στοιχείο πληρότητας της αποτέλεσμα να εκδοθεί το παρόν βιβλίο κ α ι να παραμένει
ζωής μας, η διαγραφή της αναζήτησης της προσωπικής ευτυχίας συνεχώς πρώτο σε πωλήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες κ α ι σε
από τους στόχους της δυτικής ψυχανάλυσης και ο περιορισμός οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου έχει κυκλοφορήσει.
της στο να κάνει απλά την υστερική κατάσταση περισσότερο Γεγονός που επιβεβαιώνει πανηγυρικά κ α ι χωρίς καμιά ανάγκη
ανεκτή και υποφερτή. Επιπλέον, μας τονίζει την τελική α π α ξ ί α ανάλυσης, πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη μας να κατανοήσουμε
που έχει η αντιπαλότητα κ α ι η επιθετική συμπεριφορά, που τόσο την αληθινή φύση μας και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που
έχουν εξυμνηθεί κ α ι ηρωοποιηθεί ως αποτελεσματικοί τρόποι έχουν ο πόνος και η δυστυχία, καθώς κ α ι πώς μπορούμε μέσα
ζωής και επιτυχίας. και μόνο από αυτή τη γνώση να οδηγηθούμε στην υπέρβαση
Παράλληλα, επισημαίνει τις θετικές πλευρές της δυτικής τους.
αντίληψης που πρέπει να αξιοποιηθούν. Τονίζει και βάζει στη Κ α ι αυτός ο ψυχίατρος, με μ ι α ασυνήθιστη τόλμη, ξεπέρασε
σωστή της προοπτική, τη μεγάλη α ξ ί α που έχουν η παιδεία και τους φυσικούς φραγμούς που δημιουργεί μ ι α προσωπικότητα
η σωστή πληροφόρηση, που έχουν όμως τόσο κακοποιηθεί. όπως αυτή του Δαλάι Λ ά μ α , κ α ι με αγάπη και σεβασμό τον
Επίσης, τη θέληση κ α ι την επιμονή, στοιχεία που πράγματι υπέβαλε σε μ ι α εξαντλητική "ανάκριση" με σκοπό να του
εκτιμώνται ιδιαίτερα από το δυτικό κόσμο, αλλά που χρειάζονται αποσπάσει τα μυστικά που οδηγούν στην προσωπική μας
μ ι α αναβάπτιση κ α ι αναδόμηση. Αλλά προσθέτει κ α ι ευτυχία. Γ ι α τ ί όχι μόνο πιστεύει ότι πρέπει να ξεπεράσουμε τα
υπογραμμίζει - μεταξύ των άλλων αρετών - τη σεμνότητα και την αρνητικά χαρακτηριστικά της καθημερινότητας μας, αλλά και
υπομονή, που δεν φαίνεται να είναι από τα πιο χαρακτηριστικά πως η επίτευξη της ευτυχίας είναι αναφαίρετο δικαίωμα μας κ α ι
γνωρίσματα μας. Κ α ι τονίζει περισσότερο από κάθε άλλο, τη πραγματοποιήσιμος στόχος. Αυτή η επαινετή "αδιακρισία" του
χρησιμοποίηση της μεθόδου της αλλαγής θέασης και οπτικής μας χάρισε προσωπικές εξομολογήσεις εκ μέρους του Δαλάι
γωνίας, όταν αντιμετωπίζουμε ένα άλυτο κατά τα φαινόμενα Λ ά μ α , σχετικά με τις μεταμέλειες του, τα λάθη του, τις
πρόβλημα μας. Γ ι α τ ί οι σταθερές αναφορές κ α ι η άγνοια που αμφιβολίες του κ α ι τους δισταγμούς του, που έδωσαν ένα ακόμα
έχουμε σχετικά με τον αδυσώπητο νόμο των αλλαγών, είναι οι μεγαλύτερο ανάστημα σε αυτόν τον μεγάλο ηγέτη. Κ α ι τον
βασικές αιτίες που κάνουν άκαμπτη τη ζωή μας και δημιουργούν έφεραν, ανθρώπινο κ α ι υπερβατικό μαζί, πιο κοντά σε μας.
— 12 — — 13 —

6. Η μετάφραση της Έλενας Λυμπέρη είναι διαυγής κ α ι
φωτεινή, κ α ι έγινε κ α ι αυτή με αγάπη κ α ι σεβασμό.
Η εξοικείωση της δε με τη βουδιστική φιλοσοφία και σκέψη,
την έχει κάνει πολύ προσιτή στο ελληνικό κοινό. Ακούραστα
"εκμεταλλεύτηκε" δυο κάλους φίλους, τον καθηγητή ψυχίατρο κ. ΣΗΜΕΙΩΜΑ Τ Ο Υ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Κωστή Μ π ά λ α και τον ιατρό κ. Χ ά ρ η Ασβέστη, για να της
προσφέρει ο καθένας τους τη δική του επιστημονική ορολογία
κ α ι πείρα. Μ ι α ορολογία, από την οποία το βιβλίο αυτό
ξεχειλίζει και το καθιστά δεδομένα επιστημονικό. Κ α ι την οποία
ορολογία η μεταφράστρια ενέταξε, με δική της βέβαια ευθύνη,
στο ελληνικό κείμενο.
Τέλος, θέλω να τονίσω ότι δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο
κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΕΣΟΠΤΡΟΝ. Γ ι α τ ί αυτές μπορούν
και του εξασφαλίζουν το σεβασμό εκείνο με τον οποίο μ ι α τέτοια
προσωπικότητα - όπως είναι ο Δαλάι Λ ά μ α - κ α ι ένα τέτοιο,
γεμάτο σοφία κείμενο, όπως είναι αυτό που έχουμε την ευτυχία
να κρατάμε στα χέρια μας και να διαβάζουμε στη γλώσσα μας,
είναι απαραίτητο να περιβάλλονται.
Εύχομαι ειλικρινά το βιβλίο αυτό να τύχει του σεβασμού και ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΜΕΡΙΚΕΣ εκτεταμένες
της προσοχής που του αξίζουν κ α ι να αποτελέσει ένα συζητήσεις που είχα με τον Δ α λ ά ι Λ ά μ α . Οι κατ' ιδίαν
εφαρμοσμένο εγχειρίδιο ζωής για την Τέχνη κ α ι την Επιστήμη συναντήσεις μας στην Αριζόνα κ α ι την Ινδία, από τις οποίες και
της Ευτυχίας, την οποία κάθε πλάσμα αυτού του πλανήτη πήγασε το υλικό του παρόντος βιβλίου, έγιναν με το
δικαιούται απόλυτα, κατηγορηματικά κ α ι κυριαρχικά. Χωρίς να συγκεκριμένο σκοπό να συνεργαστούμε πάνω σε ένα πλάνο το
είναι υποχρεωμένο να συνδεθεί με θρησκείες, αναφορές, οποίο θα εμφάνιζε τις θέσεις του που αφορούν σ' έναν
δόγματα, ταυτότητες κ α ι σωτηριολογίες, αλλά μόνο με την ίδια ευτυχέστερο τρόπο ζωής, συμπληρωμένες όμως από τις δικές
τη φύση του, που είναι πρωταρχικά καθαρή, διαυγής κ α ι μου παρατηρήσεις και σχόλια, ιδωμένες δηλαδή από την πλευρά
φωτεινή! ενός δυτικού ψυχίατρου.
Ο Δαλάι Λ ά μ α μου έδωσε την ελευθερία να επιλέξω εγώ τη
Ευστάθιος Λιακόπουλος μορφή εκείνη του βιβλίου που θα θεωρούσα ως την πιο
αποτελεσματική για να μεταφέρει τις ιδέες του. Θεώρησα ότι η
διηγηματική μορφή που έχουν οι σελίδες που ακολουθούν είναι
η πιο αναγνώσιμη κ α ι συγχρόνως η πιο κατάλληλη για να
μεταφέρει μ ι α αίσθηση για το πώς ο Δαλάι Λ ά μ α ενσωματώνει
αυτές τις ιδέες στη δική του καθημερινή ζωή.
— 14 — — 15 —

7. Με την έγκριση του Δαλάι Λ ά μ α οργάνωσα την ύλη αυτού του
βιβλίου κατά αντικείμενο, οπότε συγκέντρωσα κατά περίπτωση
κ α ι συνδύασα υλικό παρμένο από διαφορετικές συζητήσεις μας.
Επίσης, με την έγκριση του, όπου το θεώρησα αναγκαίο για
λόγους σαφήνειας κ α ι κατανόησης, ενέταξα υλικό που ΕΙΣΑΓΩΓΗ
προέρχεται από μερικές από τις δημόσιες ομιλίες του στην
Αριζόνα.
Ο διερμηνέας του Δαλάι Λ ά μ α , δρ Τούμπτεν Τ ζ ί ν π α , είχε την
καλοσύνη να ελέγξει την τελική μορφή του χειρογράφου για να
εξασφαλισθεί ότι δεν εισέδυσαν κάποιες παραποιήσεις των
απόψεων του Δαλάι Λ ά μ α που να οφείλονται σε εκδοτικές
παραβλέψεις.
Αναφέρονται κ α ι ορισμένα (ιατρικά) ιστορικά κ α ι προσωπικά
ανέκδοτα, με σκοπό να χρωματίσουν τις υπό συζήτηση ιδέες. Για
να διατηρηθεί όμως το απόρρητο κ α ι να προστατευτούν τα
α τ ο μ ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α , σε κάθε περίπτωση έγινε αλλαγή
ονομάτων, λεπτομερειών και άλλων χαρακτηριστικών
προκειμένου να αποφευχθεί η αναγνώριση ορισμένων
προσώπων. ΣΥΝΑΝΤΗΣΑ Τ Ο Ν ΔΑΛΑΪ ΛΑΜΑ μόνο του, σε ένα άδειο δωμάτιο
Howard C. Cutler, M.D. αποδυτηρίων του μπάσκετ, λίγες στιγμές πριν βγει να μιλήσει σε
ένα πλήθος έξι χιλιάδων ατόμων στο πανεπιστήμιο της πολιτείας
της Αριζόνα. Απόλυτα ήρεμος, έπινε αργά από ένα φλιτζάνι τσάι.
«Αν η Αγιότητα σας είναι έτοιμη, μπορούμε να πάμε...»
Πετάχτηκε πάνω και χωρίς δισταγμό, βγαίνοντας από το
δωμάτιο, πρόβαλε μέσα από έναν παρασκηνιακό συνωστισμό
από ντόπιους δημοσιογράφους, φωτογράφους, προσωπικό
ασφαλείας και μαθητές - ανάμεσα τους, μερικοί αναζητητές,
κάποιοι περίεργοι και ορισμένοι σκεπτικιστές. Πέρασε μέσα
από το πλήθος και χαμογελώντας πλατιά χαιρετούσε τον κόσμο
καθώς τον προσπερνούσε. Τελικά περνώντας μέσα από την
αυλαία του θεάτρου, βγήκε στη σκηνή, υποκλίθηκε, ένωσε τις
παλάμες του και χαμογέλασε. Τον υποδέχτηκαν με θυελλώδη
χειροκροτήματα. Κ α τ ά παράκληση του δεν χαμήλωσε η ένταση
των προβολέων για να μπορεί έτσι να βλέπει καθαρά το
— 16 — — 17 —

8. ακροατήριο του κ α ι για μερικές στιγμές απλά στεκόταν εκεί, Νταραμσάλα στην Ινδία, καθώς είχα πάρει εκείνο τον καιρό μ ι α
παρατηρώντας το σιωπηλά με μ ι α αναμφισβήτητη έκφραση μικρή επιχορήγηση για έρευνα πάνω στην π α ρ α δ ο σ ι α κ ή
ζεστασιάς κ α ι φιλικότητας. Ό σ ο ι δεν είχαν ξαναδεί τον Δαλάι θιβετανική ιατρική. Η Νταραμσάλα είναι ένα πανέμορφο κ α ι
Λ ά μ α , τα κοκκινωπά και κίτρινα ράσα του μοναχού πρέπει να γαλήνιο χωριό, κουρνιασμένο σε μ ι α βουνοπλαγιά, στους
τους δημιούργησαν μ ι α σχεδόν εξωτική εντύπωση, αλλά παρόλα πρόποδες των Ιμαλαΐων. Εδώ κ α ι σαράντα χρόνια είναι η έδρα
αυτά η αξιοσημείωτη ικανότητα του να επιτυγχάνει μ ι α στενή της εξόριστης θιβετανικής κυβέρνησης, από τότε που ο Δαλάι
σχέση επικοινωνίας με το ακροατήριο του αποκαλύφθηκε Λάμα, μ α ζ ί με άλλους 100.000 θιβετανούς, εγκατέλειψε το Θιβέτ
αμέσως μόλις κάθισε κ α ι ξεκίνησε την ομιλία του. ύστερα από την βάναυση εισβολή των Κινεζικών δυνάμεων.
«Νομίζω πως αυτή είναι η πρώτη φορά που συναντώ τους Κατά την παραμονή μου στη Νταραμσάλα, έτυχε να γνωρίσω
περισσότερους από εσάς. Αλλά για μένα, είτε πρόκειται για έναν ορισμένα από τα μέλη της οικογένειας του Δαλάι Λ ά μ α και μέσω
παλιό φίλο είτε για έναν καινούργιο, έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει αυτών κανονίστηκε η πρώτη συνάντηση μου μ α ζ ί του.
μεγάλη διαφορά, γιατί πιστεύω πάντα πως είμαστε το ίδιο, Το 1993, απευθυνόμενος στο κοινό, ο Δ α λ ά ι Λ ά μ α
είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα. Φυσικά μπορεί να υπάρχουν αναφέρθηκε στη μεγάλη σημασία που έχει η δυνατότητα
διαφορές στο πολιτιστικό υπόβαθρο ή στον τρόπο ζωής του επικοινωνίας ενός ανθρώπινου όντος με ένα άλλο και ήταν
καθενός μας, μπορεί να υπάρχουν διαφορές στη θρησκεία μας ή ακριβώς αυτό το προσόν του που υπήρξε για μένα το πιο
μπορεί να είμαστε διαφορετικού χρώματος, αλλά είμαστε εντυπωσιακό χαρακτηριστικό γνώρισμα της πρώτης συνάντησης
ανθρώπινα όντα που συγκροτούνται από το ανθρώπινο σώμα και μας στο σπίτι του το 1982.
το ανθρώπινο πνεύμα. Η φυσική μας κατασκευή είναι η ίδια, το Φαινόταν να κατέχει την ασυνήθιστη ικανότητα να
πνεύμα μας κ α ι η συναισθηματική μας φύση είναι επίσης ίδια. καθησυχάζει τον άλλο ολοκληρωτικά, να δημιουργεί γρήγορα
Οποτεδήποτε κι αν συναντήσω ανθρώπους, πάντα έχω την μια απλή και άμεση σχέση με το συνάνθρωπο του.
αίσθηση ότι συναντώ ένα άλλο ανθρώπινο ον, ακριβώς σαν και Η πρώτη μας συνάντηση κράτησε 45 περίπου λεπτά και όπως
εμένα. Βρίσκω ότι είναι πολύ πιο εύκολη η επικοινωνία μου με τόσοι άλλοι, έφυγα από αυτή με μ ι α υπέροχη ψυχική διάθεση, με
τους άλλους όταν ξεκινάμε από αυτή τη βάση. Αν δίνουμε την εντύπωση ότι είχα γνωρίσει έναν πραγματικά εξαιρετικό
έμφαση σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως ότι εγώ είμαι άνθρωπο.
Θιβετανός ή είμαι Βουδιστής, τότε αναδεικνύονται διαφορές. Καθώς τα επόμενα χρόνια η γνωριμία μου με τον Δαλάι Λ ά μ α
Αλλά αυτά τα πράγματα είναι δευτερεύοντα. Αν μπορούμε αναπτυσσόταν, μπόρεσα σταδιακά να αντιληφθώ τις πολλές κ α ι
λοιπόν να παραμερίσουμε αυτές τις διαφορές, νομίζω πως μοναδικές ποιότητες του.
μπορούμε ευκολότερα να επικοινωνούμε, να ανταλλάσσουμε Κατέχει μ ι α διεισδυτική ευφυία χωρίς όμως επιτηδεύσεις, μ ι α
ιδέες και να μοιραζόμαστε εμπειρίες». ευγένεια χωρίς συναισθηματική υπερβολή, υπέροχη αίσθηση
Με αυτά τα λόγια, το 1993, ο Δαλάι Λ ά μ α ξεκίνησε στην χιούμορ χωρίς όμως ελαφρότητα κ α ι όπως πολλοί έχουν
Αριζόνα μ ι α σειρά από δημόσιες ομιλίες που κράτησαν μ ι α διαπιστώσει, την ικανότητα να εμπνέει παρά να προκαλεί δέος.
εβδομάδα. Οι προετοιμασίες για αυτή του την επίσκεψη στην Με το πέρασμα του χρόνου πείστηκα ότι ο Δαλάι Λ ά μ α είχε
Αριζόνα είχαν ξεκινήσει πριν από μ ι α δεκαετία περίπου. μάθει να ζει με μ ι α αίσθηση ολοκλήρωσης και με ένα γαλήνιο
Πρωτογνωριστήκαμε δηλαδή τότε, όταν είχα επισκεφθεί τη τρόπο που δεν είχα συναντήσει ποτέ σε άλλους ανθρώπους.
— 18 — — 19 —

9. Αποφάσισα έτσι να ανακαλύψω αυτές τις αρχές που του έδωσαν καθώς ο νους των ανθρωπίνων όντων είναι τόσο πολύπλοκος,
τη δυνατότητα να πετύχει κάτι τέτοιο. διαπιστώνει πόσο πολύ δύσκολο είναι να καταλάβει τι γίνεται, τι
Παρόλο που είναι ένας Βουδιστής μοναχός ο οποίος πέρασε ακριβώς συμβαίνει εκεί μέσα».
ολόκληρη τη ζωή του με Βουδιστική άσκηση και μελέτες, άρχισα Θεώρησα ότι αυτό ήταν μ ι α υπεκφυγή.
να αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε κάποιος να επιλέξει μ ι α σειρά «Όμως εγώ ως ψυχοθεραπευτής», είπα, «έχω καθήκον να
από αυτά τα πιστεύω ή τις ασκήσεις του, έτσι που να μπορούν να βρίσκω γιατί οι άνθρωποι κάνουν αυτά που κάνουν».
τις χρησιμοποιήσουν εξίσου αποτελεσματικά κ α ι όλοι οι μη Ξέσπασε πάλι σε αυτό το γέλιο που πολλοί άνθρωποι το
Βουδιστές - ασκήσεις που θα έβρισκαν άμεση εφαρμογή στη ζωή θεωρούν μοναδικό - ένα γέλιο διαποτισμένο με χιούμορ και
μας, απλά για να μας βοηθήσουν να γίνουμε περισσότερο φιλικότητα, ανεπηρέαστο, δίχως ντροπή, που αρχίζει με μ ι α
ευτυχισμένοι, πιο δυνατοί και λιγότερο φοβισμένοι. βαθιά αντήχηση κ α ι αβίαστα ανεβαίνει μερικές οκτάβες,
Με τον καιρό είχα την ευκαιρία να εξοικειωθώ με τις απόψεις φθάνοντας τελικά σε μ ι α υψηλού τόνου ευχαρίστηση.
του σε μεγαλύτερο βάθος, συναντώντας τον καθημερινά κατά τη «Νομίζω ότι θα ήταν υπερβολικά δύσκολο να προσπαθήσεις
διάρκεια της παραμονής του στην Αριζόνα κ α ι στη συνέχεια να εξηγήσεις πως λειτουργεί ο νους δισεκατομμυρίων
συζητώντας με ακόμη πιο εντατικό ρυθμό στο σπίτι του στην ανθρώπων», είπε, συνεχίζοντας να γελάει, « θ α ήταν μ ι α
Ινδία. Κ α τ ά τις συνομιλίες μας, σύντομα ανακάλυψα πως έπρεπε ακατόρθωτη επιδίωξη».
να ξεπεράσουμε ορισμένα εμπόδια, καθώς αγωνιζόμασταν να Σύμφωνα με τη Βουδιστική αντίληψη, υπάρχουν πολλοί
εναρμονίσουμε τις διαφορετικές προοπτικές: τις δικές του ως παράγοντες που συνθέτουν ένα οποιοδήποτε γεγονός ή
Βουδιστή μοναχού κ α ι τις δικές μου ως Δυτικού ψυχιάτρου. κατάσταση. Μ π ο ρ ε ί να αναφανούν τόσο πολλοί παράγοντες που
Ξεκίνησα για παράδειγμα σε μ ι α από τις πρώτες μας παίζουν ρόλο, που ποτέ να μην μπορέσεις να αποκτήσεις μ ι α
συναντήσεις να του εκθέτω μερικά συνηθισμένα ανθρώπινα ολοκληρωμένη εξήγηση του τι ακριβώς συμβαίνει, τουλάχιστον
προβλήματα, συνοδεύοντας τα με εκτεταμένα ιστορικά όχι με τους τρέχοντες όρους.
(ασθενών). Έχοντας αναφερθεί σε μ ι α γυναίκα η οποία επέμενε Μόλις διαισθάνθηκε κ ά π ο ι α σχετική ανησυχία μου,
να έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις π α ρ ά τον τρομακτικό παρατήρησε:
αντίκτυπο που είχαν στη ζωή της, τον ρώτησα αν έχει κάποια «Όταν προσπαθεί κανείς να καθορίσει την πηγή των
εξήγηση για τη συμπεριφορά αυτή κ α ι ποια συμβουλή θα προβλημάτων ενός ανθρώπου, φαίνεται ότι η δυτική προσέγγιση
μπορούσε να της δώσει. Έ μ ε ι ν α κατάπληκτος όταν μετά από μια διαφέρει από τη Βουδιστική. Μ ι α πολύ δυνατή τάση
μεγάλη παύση και περισυλλογή είπε απλά "δεν ξέρω" και ορθολογισμού αποτελεί τη βάση όλων των δυτικών μεθόδων
σηκώνοντας τους ώμους του, γέλασε καλοπροαίρετα. ανάλυσης, μ ι α προαπόφαση ότι τα πάντα μ π ο ρ ε ί να
Παρατηρώντας την έκφραση έκπληξης κ α ι απογοήτευσης μου υπολογιστούν. Π έ ρ α από αυτό, ανακύπτουν περιορισμοί από
όταν δεν πήρα μ ι α πιο συγκεκριμένη απάντηση, ο Δαλάι Λ ά μ α συγκεκριμένους συλλογισμούς, που τους θεωρείτε δεδομένους.
είπε: «Μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσεις γιατί οι Για παράδειγμα, συναντήθηκα πρόσφατα με κάποιους γιατρούς
άνθρωποι κάνουν αυτά που κάνουν... Συχνά διαπιστώνεις ότι δεν σε μια πανεπιστημιακή ιατρική σχολή. Συζητούσαν για τον
υπάρχουν απλές εξηγήσεις. Ό τ α ν πρόκειται να αναφερθεί εγκέφαλο και δήλωσαν ότι οι σκέψεις κ α ι τα συναισθήματα ήταν
κανείς σε λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής των ατόμων, το αποτέλεσμα ορισμένων χημικών αντιδράσεων και αλλαγών
— 20 — — 21 —

10. μέσα στον εγκέφαλο. Τότε τους έθεσα το ερώτημα: Είναι αντιληφθούμε συνειδητά - παραδείγματος χάριν, μπορεί
δυνατόν να συλλάβει κανείς μ ι α αντίστροφη διαδικασία, όπου η κάποιος να λειτουργεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο για να
σκέψη προκαλεί την αλληλουχία των χημικών διεργασιών μέσα αποφύγει ένα υπολανθάνοντα φόβο. Χωρίς να το
στον εγκέφαλο; Πάντως η άποψη που θεώρησα σαν ιδιαίτερα συνειδητοποιούμε, κάποιες συμπεριφορές μπορεί να
αξιοσημείωτη ήταν εκείνη που έδωσε στη συνέχεια ένας από υποκινούνται από την επιθυμία να μην επιτρέψουμε σε αυτούς
τους επιστήμονες. Είπε: "Εμείς ξεκινάμε από το σημείο ότι όλες τους φόβους να αναδυθούν στο συνειδητό επίπεδο, έτσι ώστε να
οι σκέψεις είναι λειτουργίες ή προϊόντα χημικών αντιδράσεων μη νιώσουμε την αναστάτωση που συνδέεται με αυτούς».
μέσα στον εγκέφαλο". Επιβεβαίωσε απλά αυτό το είδος της Αφού στοχάστηκε για μ ι α στιγμή, ο Δαλάι Λ ά μ α είπε: «Στο
ακαμψίας που προέρχεται από την απόφαση να μην Βουδισμό, υπάρχει η ιδέα της προδιάθεσης κ α ι των
αμφισβητηθεί ο δικός τους τρόπος σκέψης». αποτυπωμάτων που αφήνουν ορισμένα είδη εμπειρίας, κάτι που
Σώπασε για μ ι α στιγμή και μετά συνέχισε: «Νομίζω πως στη είναι παρεμφερές με την ιδέα του υποσυνείδητου στη δυτική
σύγχρονη δυτική κοινωνία φαίνεται να υπάρχει ένας ισχυρός ψυχολογία. Παραδείγματος χάριν, ένα ορισμένο περιστατικό
πολιτιστικός παράγοντας που στηρίζεται πάνω στην επιστήμη. μπορεί να έχει λάβει χώρα σε ένα αρχικό στάδιο της ζωής σου,
Αλλά σε κάποιες περιπτώσεις, οι βασικοί συλλογισμοί και περιστατικό το οποίο έχει αφήσει ένα πολύ έντονο αποτύπωμα
παράμετροι που θέτει η δυτική επιστήμη μπορεί να περιορίσουν στο πνεύμα σου, που μπορεί να παραμένει κρυμμένο και αυτό
την ικανότητα σας να αντιμετωπίσετε ορισμένες αργότερα επηρεάζει τη συμπεριφορά σου. Εν πάση περιπτώσει,
πραγματικότητες. Γ ι α παράδειγμα, έχετε τους περιορισμούς που νομίζω ότι ο Βουδισμός μπορεί να αποδεχτεί πολλούς από τους
πηγάζουν από την ιδέα ότι τα πάντα μπορούν να εξηγηθούν παράγοντες που οι θεωρητικοί της Δύσης έχουν διατυπώσει,
μέσα στα πλαίσια μιας κ α ι μοναδικής ζωής κ α ι τους συνδυάζετε αλλά πάνω σε αυτούς θα μπορούσε να προσθέσει κ α ι
με την αντίληψη ότι τα πάντα μπορούν κ α ι πρέπει να εξηγηθούν συμπληρωματικούς παράγοντες. Γ ι α παράδειγμα, θα μπορούσε
και να αποσαφηνιστούν. Ό τ α ν όμως έρχεσαι σε επαφή με να προσθέσει την προδιάθεση και τα "αποτυπώματα" από
φαινόμενα που δεν μπορείς να εξηγήσεις, τότε προκαλείται ένα προηγούμενες ζωές. Στη δυτική ψυχολογία πάντως, θεωρώ ότι
είδος έντασης, σχεδόν ένα αίσθημα αγωνίας». δίνετε υπερβολική έμφαση στο ρόλο του υποσυνείδητου όταν
Παρόλο που διαισθανόμουν ότι υπήρχε αλήθεια σε αυτά που κάποιος αναζητεί την πρωταρχική αιτία των προβλημάτων του.
έλεγε, μου ήταν δύσκολο στην αρχή να το παραδεχτώ. Κ α ι Νομίζω ότι αυτό απορρέει από τις βασικές προϋποθέσεις α π ' τις
παρατήρησα: οποίες η δυτική ψυχολογία ξεκινά: για παράδειγμα, δεν
«Λοιπόν, στη δυτική ψυχολογία, όταν συναντάμε ανθρώπινες αποδέχεται την έννοια των αποτυπωμάτων που μεταφέρονται
συμπεριφορές που επιφανειακά είναι δύσκολο να εξηγηθούν, από μια προηγούμενη ζωή. Κ α ι ταυτόχρονα έχει επικρατήσει η
υπάρχουν κάποιες προσεγγίσεις που μπορεί να παραδοχή ότι τα πάντα μπορούν να εξηγηθούν μέσα στα
χρησιμοποιήσουμε για να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει. πλαίσια αυτής της ζωής. Οπότε, όταν δεν μπορείς να εξηγήσεις
Γ ι α παράδειγμα, η ιδέα του ασυνείδητου ή υποσυνείδητου τι προκαλεί ορισμένες συμπεριφορές και προβλήματα, η τάση
μέρους του νου παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό. είναι να τα αποδίδεις πάντα στο ασυνείδητο. Είναι περίπου σαν
Νιώθουμε πως μερικές φορές η συμπεριφορά μπορεί να είναι να έχεις χάσει κάτι κ α ι να έχεις ήδη αποφασίσει ότι το
αποτέλεσμα ψυχολογικών διαδικασιών που δεν μπορούμε να αντικείμενο βρίσκεται σε αυτό το δωμάτιο. Κ α ι από τη στιγμή
— 22 — — 23 —

11. που το έχεις αποφασίσει αυτό, τότε έχεις πλέον προσδιορίσει τις σκέψη και την άμεση ε μ π ε ι ρ ί α . Η κατανόηση που έχει
παραμέτρους σου, έχεις αποκλείσει το ενδεχόμενο να βρίσκεται αποκτήσει σε σχέση με το ανθρώπινο πνεύμα κ α ι τη
έξω από το δωμάτιο ή σε ένα άλλο δωμάτιο. Κ α ι συνεχίζεις να συμπεριφορά του, στηρίζεται σε μελέτες μιας ολόκληρης ζωής.
ψάχνεις και να ξαναψάχνεις, αλλά δεν το βρίσκεις κ α ι παρόλα Οι απόψεις του είναι θεμελιωμένες πάνω σε μ ι α παράδοση που
αυτά εξακολουθείς να υποθέτεις ότι συνεχίζει να είναι κρυμμένο έχει ιστορία είκοσι πέντε αιώνων και που ωστόσο κυριαρχείται
κάπου μέσα στο δωμάτιο». από την κοινή λογική και από μ ι α διεισδυτική κατανόηση των
συγχρόνων προβλημάτων.
Ό τ α ν αρχικά συνέλαβα την ιδέα της συγγραφής αυτού του Οι απόψεις του πάνω στα σύγχρονα θέματα έχουν
βιβλίου, οραματίστηκα ένα συμβατικό σχήμα αυτοβοήθειας στο σφυρηλατηθεί από τη μοναδική θέση που κατέχει ως μ ι α
οποίο ο Δαλάι Λ ά μ α θα παρουσίαζε ξεκάθαρες κ α ι απλές λύσεις παγκόσμια μορφή, γεγονός που του επέτρεψε να ταξιδεύει
για όλα τα προβλήματα της ζωής. Θ ε ώ ρ η σ α ότι αν συνεχώς σε ολόκληρο τον κόσμο εκθέτοντας τον εαυτό του σε
χρησιμοποιούσα ως υπόβαθρο την ψυχιατρική μου γνώση θα πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς και ανθρώπους από όλα
μπορούσα να κωδικοποιήσω τις απόψεις του σε μ ι α σειρά από τα ρεύματα της ζωής, ανταλλάσσοντας ιδέες με κορυφαίους
απλές οδηγίες, ικανές να φωτίσουν την καθημερινή μας ζωή. επιστήμονες, θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες. Αυτό που
Στο τέλος όμως της σειράς των συναντήσεων μας, είχα τελικά αναδύεται, είναι μ ι α σοφή προσέγγιση στην αντιμετώπιση
εγκαταλείψει αυτή την ιδέα. Ανακάλυψα πως η προσέγγιση του των ανθρωπίνων προβλημάτων που είναι ταυτόχρονα αισιόδοξη
περιέκλειε ένα πολύ πιο ευρύ κ α ι πολύτιμο υλικό, και ρεαλιστική.
ενσωματώνοντας όλες τις αποχρώσεις, τον πλούτο κ α ι την Σε αυτό το βιβλίο επεδίωξα να παρουσιάσω τον τρόπο
πολυπλοκότητα που έχει να προσφέρει η ζωή. προσέγγισης του Δαλάι Λ ά μ α σε ένα βασικά δυτικό κοινό. Έ χ ω
Με τον καιρό, ωστόσο, έμαθα να ακούω τον επίμονο ήχο που συμπεριλάβει εκτεταμένα α π ο σ π ά σ μ α τ α από τις δημόσιες
διαρκώς εξέφραζε ο λόγος του. Αυτόν της ελπίδας. Η ελπίδα του ομιλίες του και από τις προσωπικές μας συζητήσεις. Θέλοντας
βασίζεται στην πίστη ότι ενώ η απόκτηση αυθεντικής και να διατηρήσω την αρχική μου πρόθεση να δώσω έμφαση στο
διαρκούς ευτυχίας δεν είναι εύκολη, παρόλα αυτά είναι δυνατό υλικό που είναι περισσότερο προσαρμόσιμο στην καθημερινή
να επιτευχθεί. μας ζωή, έχω κατά περίπτωση παραλείψει τ μ ή μ α τ α από
Π ί σ ω από όλες τις μεθόδους του Δαλάι Λ ά μ α βρίσκεται ένα συζητήσεις μας που αναφέρονται στις πιο φιλοσοφικές απόψεις
σύνολο βασικών "πιστεύω" που λειτουργεί ως υπόστρωμα όλων του Θιβετανικού Βουδισμού. Ο Δαλάι Λ ά μ α έχει γράψει ένα
των ενεργειών του: η πίστη στη θεμελιώδη ευγένεια και μεγάλο αριθμό εξαιρετικών βιβλίων, που αναφέρονται στις
καλοσύνη που υπάρχει σε όλα τα ανθρώπινα όντα. Η πίστη διαφορετικές πτυχές του δρόμου του Βουδισμού. Μ ι α επιλογή
στην α ξ ί α της συμπόνιας, η πίστη στην τακτική της από τίτλους, μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο τέλος αυτού του
διακριτικότητας κ α ι στην αίσθηση της συλλογικότητας ανάμεσα βιβλίου και όσοι ενδιαφέρονται για μ ι α μεγαλύτερη και σε βάθος
σε όλα τα πλάσματα. εξερεύνηση του Θιβετανικού Βουδισμού θα βρουν πολλές
Καθώς το μήνυμα του ξεδιπλωνόταν μπροστά μου, ήταν αξιόλογες αναφορές σε αυτά τα βιβλία.
ξεκάθαρο ότι οι πεποιθήσεις του δεν βασίζονται στην τυφλή
πίστη ή σε ένα θρησκευτικό δόγμα, αλλά περισσότερο στην ορθή
— 24 — — 25 —

12. Μέρος Πρώτο
Ο ΣΚΟΠΟΣ
Τ Η Σ ΖΩΗΣ

13. Κεφάλαιο Πρώτο
ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ Σ Τ Η Ν ΕΥΤΥΧΙΑ
«ΠΙΣΤΕΥΩ ΠΩΣ Ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΣΚΟΠΟΣ της ζωής μας είναι η
αναζήτηση της ευτυχίας. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Είτε πιστεύει
κανείς σε μια θρησκεία, είτε όχι, είτε πιστεύει σε αυτή ή την άλλη
θρησκεία, όλοι μας επιθυμούμε το καλύτερο στη ζωή. Επομένως
θεωρώ ότι το βασικό κίνητρο της ζωής μας είναι η επίτευξη της
ευτυχίας».
Με αυτά τα λόγια, μπροστά σε ένα μεγάλο ακροατήριο στην
Αριζόνα, ο Δαλάι Λ ά μ α πρόβαλε την πεμπτουσία του μηνύματος
του. Αλλά η δήλωση του ότι ο σκοπός της ζωής είναι η
αναζήτηση της ευτυχίας, γέννησε στο μυαλό μου ένα σχετικό
ερώτημα. Αργότερα, όταν μείναμε μόνοι μας, τον ρώτησα «Είστε
ευτυχισμένος;»
«Ναι», απάντησε. Έκανε μ ι α παύση και μετά πρόσθεσε «Ναι...
και βέβαια».
Υπήρχε μια ήρεμη ειλικρίνεια στη φωνή του που δεν άφηνε
καμιά αμφιβολία - μια ειλικρίνεια που καθρεφτιζόταν στην
— 29 —

14. έκφραση του και στα μάτια του. φαίνεται σαν κάτι που έρχεται μέσα από το πουθενά. Γ ι α τη
«Είναι όμως η ευτυχία ένας λογικός στόχος για τους δυτική μου αντίληψη, δε φαινόταν ότι κάποιος μπορούσε να την
περισσότερους από εμάς;», ρώτησα. «Είναι πράγματι κάτι τέτοιο αναπτύξει και να τη διατηρήσει απλά με το "να ασκήσει το
εφικτό;» πνεύμα του".
«Ναι. Πιστεύω πως η ευτυχία μπορεί να επιτευχθεί με την Όταν εξέθεσα αυτή μου την αντίρρηση, ο Δαλάι Λ ά μ α
κατάλληλη άσκηση του πνεύματος». έσπευσε να μου εξηγήσει: «Όταν λέω "άσκηση του πνεύματος",
Σε ένα βασικό ανθρώπινο επίπεδο, δεν μπορούσα παρά να σε αυτή την περίπτωση δεν αναφέρομαι στο "πνεύμα" απλά σαν
συγκινηθώ με την ιδέα της ευτυχίας. Τ η ς ευτυχίας ως δυνατού, τη συλλογιστική ικανότητα κάποιου ή το νοητικό του. Μάλλον
επιτεύξιμου στόχου. Αλλά ως ψυχίατρος είχα επιβαρυνθεί από χρησιμοποιώ τον όρο με τη θιβετανική σημασία της λέξης Sem,
έννοιες όπως εκείνη του Φρόιντ ότι "είναι υποχρεωμένος να πει που είναι πιο κοντά στην "ψυχή" με την ευρύτερη έννοια της.
κανείς πως η προοπτική ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι Περικλείει το νοητικό κ α ι τα αισθήματα, την καρδιά και το
ευτυχισμένος, δεν περιλαμβάνεται στο σχέδιο της Δημιουργίας". μυαλό. Χρησιμοποιώντας έτσι μ ι α ορισμένη εσωτερική
Αυτού του είδους η παιδεία έχει οδηγήσει πολλούς από τους πειθαρχία, μ π ο ρ ε ί να επιτύχουμε μ ι α μετάλλαξη της
συναδέλφους μου στο οδυνηρό συμπέρασμα ότι στην καλύτερη συμπεριφοράς μας, να μεταβάλλουμε ολόκληρη τη νοοτροπία
περίπτωση θα μπορούσε κάποιος να ελπίζει στον μας και την προσέγγιση που έχουμε για τη ζωή.
"μετασχηματισμό της υστερικής δυστυχίας σε μ ι α κοινή Όταν μιλάμε για αυτή την εσωτερική πειθαρχία, μπορεί
δυστυχία". Α π ό αυτή την άποψη, ο ισχυρισμός ότι υπάρχει ένας φυσικά να αναφερόμαστε σε πολλά πράγματα, σε πολλές
καθαρά προσδιορισμένος δρόμος που οδηγεί στην ευτυχία, μεθόδους. Αλλά γενικά, ξεκινάει κανείς με το να αναγνωρίσει
φαινόταν σαν μ ι α ιδιαίτερα ριζοσπαστική ιδέα. αυτούς τους παράγοντες που οδηγούν στην ευτυχία κ α ι εκείνους
Κοιτάζοντας πίσω μου στα χρόνια της ψυχιατρικής μου που οδηγούν στη δυστυχία. Αφού το κάνει αυτό, επιδιώκει
εκπαίδευσης, σπάνια θυμάμαι να έχω ακούσει τη λέξη "ευτυχία", σταδιακά να περιορίσει εκείνους τους παράγοντες που οδηγούν
να αναφέρεται ακόμα και σαν θεραπευτικός στόχος. Βέβαια στη δυστυχία και καλλιεργεί αυτούς που οδηγούν στην ευτυχία.
γίνονταν εκτεταμένες συζητήσεις γύρω από τη ανακούφιση των Αυτή είναι η μέθοδος».
συμπτωμάτων της κατάθλιψης και του άγχους του ασθενή, την
επίλυση εσωτερικών συγκρούσεων ή προβλημάτων σχετικά με Ο Δαλάι Λ ά μ α ισχυρίζεται ότι έχει βρει κάποιο βαθμό
τις σχέσεις του, αλλά ποτέ δεν είχε δηλωθεί ανοιχτά ως προσωπικής ευτυχίας. Κ α ι κατά τη διάρκεια της εβδομάδας που
θεραπευτικός στόχος το να καταστεί κανείς ευτυχισμένος. παράμεινε στην Αριζόνα, συχνά έγινα μάρτυρας του ότι αυτή η
Στη Δύση, η αντίληψη ότι είναι δυνατόν να κατακτήσει κανείς προσωπική του ευτυχία μπορεί να εκδηλωθεί ως η απλή θέληση
την πραγματική ευτυχία, φαινόταν πάντα αδιευκρίνιστη, να προσεγγίσει τους άλλους, να δημιουργήσει ένα αίσθημα έλξης
ασύλληπτη και άπιαστη. Ακόμα και η λέξη "ευτυχισμένος- και καλής διάθεσης ακόμα κ α ι στις πιο σύντομες συναντήσεις.
Ηaρργ" προέρχεται από την ισλανδική λέξη haρρ, που σημαίνει Ενα πρωινό, μετά από τη δημόσια διδασκαλία του, ο Δαλάι
απλά τύχη ή ευκαιρία. Κ α ι οι περισσότεροι από μας Λάμα περπατούσε σε ένα πλακόστρωτο για να επιστρέψει στο
αποδεχόμαστε την άποψη αυτής της μυστηριώδους φύσης της δωμάτιο του ξενοδοχείου του, περιβαλλόμενος από τη
ευτυχίας. Σε αυτές τις στιγμές χαράς που φέρνει η ζωή, η ευτυχία συνηθισμένη συνοδεία του. Διακρίνοντας μ ι α καθαρίστρια του
— 30 — — 31 —

15. ξενοδοχείου να στέκεται δίπλα στους ανελκυστήρες, σταμάτησε με αυτή την άποψη. Αλλά μ ι α ζωή βασισμένη στην αναζήτηση
για να τη ρωτήσει: «Από που είσαι;» Γ ι α μ ι α στιγμή εκείνη της προσωπικής ευτυχίας δεν είναι από τη φύση της
φάνηκε να σαστίζει με αυτό τον ξενότροπο άντρα με τα εγωκεντρική, δεν έχει ακόμα και ένα στοιχείο αυταρέσκειας;
κοκκινωπά ράσα κ α ι έδειξε να μπερδεύεται από το σεβασμό που Ό χ ι απαραίτητα. Γ ι α τ ί στην πραγματικότητα, έρευνες επί
του έδειχνε η ακολουθία του. Μ ε τ ά χαμογέλασε και απάντησε ερευνών έχουν δείξει πως οι δυστυχισμένοι άνθρωποι είναι αυτοί,
ντροπαλά, «Μεξικό». Σταμάτησε για λίγο για να ανταλλάξει μ α ζ ί που έχουν την τάση να είναι επικεντρωμένοι στον εαυτό τους, κ α ι
της μερικές κουβέντες κ α ι μετά προχώρησε, αφήνοντας την με είναι συχνά ακοινώνητοι, σκεπτικοί, ακόμα και ανταγωνιστικοί.
μ ι α έκφραση συγκίνησης κ α ι ευχαρίστησης στο πρόσωπο της. Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι, σε αντίθεση με τους δυστυχισμένους,
Τ η ν επόμενη ημέρα κ α ι την ίδια ώρα, εκείνη εμφανίστηκε στο θεωρούνται περισσότερο κοινωνικοί, ευπροσάρμοστοι,
ίδιο μέρος με μ ι α άλλη καθαρίστρια κ α ι οι δυο τους τον δημιουργικοί και είναι σε θέση να υπομείνουν τις καθημερινές
χαιρέτησαν ζεστά καθώς έμπαινε στον ανελκυστήρα. Η δοκιμασίες της ζωής με μεγαλύτερη αντοχή. Κ α ι το πιο
διασταύρωση ήταν σύντομη, αλλά και οι δυο τους φάνηκαν να σπουδαίο, οι ευτυχισμένοι άνθρωποι διαπιστώνεται ότι είναι πιο
λάμπουν από ευτυχία καθώς επέστρεφαν στη δουλειά τους. Μ ε τ ά στοργικοί κ α ι επιεικείς από ό,τι οι δυστυχείς.
από αυτό, κάθε μέρα κ α ι καινούργια μέλη του προσωπικού Οι ερευνητές έχουν επινοήσει μερικά ενδιαφέροντα
συγκεντρώνονταν την ίδια ώρα και στο ίδιο μέρος, μέχρι που στο πειράματα που αποδεικνύουν ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι
τέλος της εβδομάδας δεκάδες υπηρέτριες με τις κολλαριστές παρουσιάζουν μ ι α συγκεκριμένη ποιότητα ανοιχτοσύνης, μ ι α
γκριζόλευκες στολές τους σχημάτιζαν μ ι α παράταξη υποδοχής προθυμία να πλησιάσουν κ α ι να βοηθήσουν τους άλλους.
που έπιανε όλο το μήκος του πλακόστρωτου που οδηγούσε στους Κατάφεραν για παράδειγμα, να προκαλέσουν μ ι α ευχάριστη
ανελκυστήρες. διάθεση στο υποκείμενο ενός πειράματος κανονίζοντας να βρει
το άτομο αυτό αναπάντεχα ορισμένα χρήματα σε ένα
Οι ημέρες μας είναι μετρημένες. Αυτή τη στιγμή πολλές τηλεφωνικό θάλαμο. Κάνοντας τον άγνωστο, πέρασε από εκεί
χιλιάδες άνθρωποι γεννιούνται σε αυτό τον κόσμο. Μ ε ρ ι κ ο ί από ένας από τους ερευνητές από τον οποίο τάχα έπεσαν στο έδαφος
αυτούς είναι προορισμένο να ζήσουν μόνο μερικές ημέρες ή ένα σωρό χαρτιά που κρατούσε. Οι ερευνητές ήθελαν να δουν αν
εβδομάδες και μετά να υποκύψουν τραγικά στην ασθένεια ή σε το υποκείμενο του πειράματος θα έτρεχε να βοηθήσει τον
άλλες ατυχίες. Άλλοι είναι προορισμένοι να φτάσουν μέχρι το άγνωστο κ α ι να μαζέψει τα σκόρπια χαρτιά του. Π ρ ά γ μ α που
όριο ενός αιώνα, ίσως ακόμα κ α ι λίγο παραπάνω και να έγινε. Σε ένα άλλο σενάριο, η διάθεση των υποκειμένων στο
δοκιμάσουν κάθε γεύση που προσφέρει η ζωή: το θρίαμβο, την πείραμα ανέβηκε με το άκουσμα μιας ευχάριστης μουσικής, και
απελπισία, τη χαρά, το μίσος και την αγάπη. Ποτέ δεν ξέρουμε. ύστερα τους πλησίασε κάποιος που βρισκόταν τάχα σε ανάγκη,
Αλλά είτε ζήσουμε μ ι α ημέρα ή έναν αιώνα, ένα μόνιμο κεντρικό ο οποίος συνεργαζόταν με τον υπεύθυνο του πειράματος, και
ερώτημα παραμένει πάντα: Π ο ι ο είναι το νόημα της ζωής; Τι τους ζήτησε να του δανείσουν ελάχιστα χρήματα. Οι ερευνητές
κάνει τις ζωές μας να έχουν νόημα; ανακάλυψαν ότι τα υποκείμενα του πειράματος που ένιωθαν
Ο σκοπός της ζωής μας είναι να αναζητήσουμε την ευτυχία. Φαίνεται χαρούμενα υπήρχε μεγαλύτερη πιθανότητα να βοηθήσουν
ότι αυτό ανάγεται στην κοινή λογική κ α ι Δυτικοί (στοχαστές, από κάποιον ή να δανείσουν χρήματα σε σχέση με μ ι α άλλη "ομάδα
τον Αριστοτέλη μέχρι τον Γουίλιαμ Τζέημς, έχουν συμφωνήσει ελέγχου" με ανθρώπους στους οποίους παρουσιάστηκε η ίδια
— 32 — — 33 —

16. ευκαιρία να βοηθήσουν αλλά χωρίς να έχει προηγηθεί μια
τόνωση της διάθεσης τους.
Παρόλο που αυτού του είδους τα πειράματα έρχονται σε
αντίθεση με την αντίληψη ότι η επιδίωξη και η επίτευξη της
προσωπικής ευτυχίας οδηγούν κατά ένα τρόπο στον εγωισμό και Κεφάλαιο Δεύτερο
την αυταρέσκεια, μπορούμε όλοι να πειραματιστούμε και μόνοι
μας στο εργαστήριο της καθημερινής μας ζωής. Ας υποθέσουμε,
για παράδειγμα, πως έχουμε κολλήσει στην κίνηση των ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ
αυτοκινήτων. Μ ε τ ά από είκοσι λεπτά, επιτέλους αρχίζουμε και
πάλι να προχωράμε με ρυθμό χελώνας. Τότε βλέπουμε κάποιον
σε ένα άλλο α μ ά ξ ι να μας κάνει σήμα ότι θέλει να περάσει
κάθετα μπροστά μας. Αν έχουμε καλή διάθεση, είναι πιθανότερο
να σταματήσουμε και διευκολύνοντας τον να του κάνουμε σήμα
να προχωρήσει. Αν αισθανόμαστε άσχημα, η αντίδραση μας
μάλλον θα είναι να επιταχύνουμε κ α ι να κλείσουμε έτσι το κενό.
"Αφού εγώ έχω κολλήσει εδώ περιμένοντας τόση ώρα, γιατί όχι
κ α ι αυτός;"
Ξεκινάμε λοιπόν με το βασικό συλλογισμό ότι ο σκοπός της
ζωής μας είναι η αναζήτηση της ευτυχίας. Είναι αυτό το όραμα ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ Ε Τ Υ Χ Ε σε μια φίλη μου ένα απρόσμενο
της ευτυχίας ως υπαρκτός και δεδομένος στόχος, που μπορεί να "λαχείο". Δεκαοκτώ μήνες νωρίτερα παραιτήθηκε από τη δουλειά
μας οδηγήσει να κάνουμε βήματα για την απόκτηση του. Κ α ι της ως νοσοκόμα κ α ι πήγε να δουλέψει κοντά σε δυο φίλους της
καθώς αρχίζουμε να εντοπίζουμε τους παράγοντες που οδηγούν που είχαν ανοίξει μ ι α μικρή επιχείρηση στον τομέα της υγείας.
σε μ ι α πιο ευτυχισμένη ζωή, θα μάθουμε πως η αναζήτηση της Αυτή η επιχείρηση όμως είχε μεγάλη επιτυχία και σύντομα
ευτυχίας προσφέρει οφέλη όχι μόνο στο άτομο, αλλά επίσης και εξαγοράστηκε από κάποιο μεγάλο εταιρικό συγκρότημα έναντι
στην οικογένεια του ατόμου αυτού κ α ι στην κοινωνία ως σύνολο. ενός υπέρογκου ποσού. Κ α ι καθώς η φίλη μου είχε αγοράσει
μετοχές της εταιρείας στην αρχική τιμή της εκδόσεως τους, βγήκε
από αυτή την εξαγορά πνιγμένη στα λεφτά από τα δικαιώματα
των μετοχών της και έτσι αποφάσισε να συνταξιοδοτηθεί στην
ηλικία των τριάντα δύο ετών. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε
και όταν την είδα την ρώτησα αν χαίρεται που συνταξιοδοτήθηκε.
να σου πω», απάντησε, «είναι καταπληκτικό να μπορώ να
ταξιδεύω και να κάνω τα πράγματα που ήθελα πάντα να κάνω.
Αλλά...», πρόσθεσε, «είναι περίεργο. Όταν μου πέρασε ο αρχικός
ενθουσιασμός για όλα αυτά τα χρήματα που είχα αποκτήσει, η
— 34 — — 35 —

17. ζωή μου ξαναπήρε την κανονική της μορφή. Φυσικά έγιναν πνεύματος μας παρά από εξωτερικά γεγονότα. Η επιτυχία μπορεί να
αλλαγές - απέκτησα καινούργιο σπίτι, αυτοκίνητο κ λ π . - αλλά καταλήξει σε μια παροδική αίσθηση ευχαρίστησης ή η τραγωδία
γενικά δεν νομίζω ότι είμαι πιο ευτυχισμένη από ό,τι ήμουν πριν». απορεί να μας οδηγήσει σε μ ι α περίοδο κατάθλιψης, αλλά αργά
Τ η ν ίδια περίπου εποχή που η φίλη μου απολάμβανε τα κέρδη ή γρήγορα το συνολικό επίπεδο ευτυχίας μας τείνει να επανέλθει
από το "λαχείο" που της έτυχε, ένας άλλος φίλος μου της ίδιας σε μια ορισμένη βασική γραμμή. Οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτή
ηλικίας έμαθε πως είχε προσβληθεί από τον ιό του Έ ι τ ζ . τη διαδικασία προσαρμογή, κ α ι μπορούμε να επισημάνουμε πως
Μιλήσαμε για το πώς αντιμετώπιζε την τωρινή του κατάσταση. αυτή η αρχή λειτουργεί στην καθημερινή μας ζωή. Μ ι α αύξηση
«Φυσικά στην αρχή μου ήρθε σαν μια ολική καταστροφή», είπε. μισθού, ένα καινούργιο αυτοκίνητο ή η εκτίμηση των
«Μου πήρε σχεδόν ένα χρόνο για να αποδεχτώ το γεγονός ότι συναδέλφων μας μπορεί να ανεβάσει τη διάθεση μας για ένα
είχα προσβληθεί από τον ιό. Αλλά τον τελευταίο χρόνο τα χρονικό διάστημα, αλλά σύντομα επιστρέφουμε στο
πράγματα άλλαξαν. Είναι σαν να αποκομίζω περισσότερα από συνηθισμένο μας επίπεδο ευτυχίας.
την κάθε μέρα α π ' ό,τι μπορούσα πριν μου συμβεί αυτό. Κ α ι Με τον ίδιο τρόπο, μ ι α λογομαχία με ένα φίλο, ένα αυτοκίνητο
καθώς τώρα ζω την κάθε μου στιγμή, νιώθω πιο ευτυχισμένος στο συνεργείο ή ένας ασήμαντος τραυματισμός μπορεί να μας
από ποτέ. Α π λ ά νιώθω πως κάθε μέρα εκτιμώ όλο κ α ι δημιουργήσουν κακή διάθεση, αλλά μέσα σε μερικές μέρες το
περισσότερο τα πράγματα της ζωής κ α ι αισθάνομαι ηθικό μας επανέρχεται. Αυτή η τάση δεν περιορίζεται στα
ευγνωμοσύνη που μέχρι τώρα δεν έχει εκδηλωθεί κανένα από τα τετριμμένα καθημερινά γεγονότα, αλλά διατηρείται κάτω και
σοβαρά συμπτώματα του Έ ι τ ζ πάνω μου κ α ι μπορώ να από τις πιο ακραίες συνθήκες θριάμβου ή καταστροφής.
απολαύσω πραγματικά αυτά που έχω. Κ α ι παρόλο που θα Ερευνητές, ρωτώντας τους κερδισμένους του λαχείου της
προτιμούσα να μην είχα προσβληθεί από τον ιό του Έ ι τ ζ , πρέπει πολιτείας του Ιλινόις και τους Άγγλους νικητές του μπιλιάρδου,
να παραδεχθώ ότι κατά κάποιο τρόπο αυτό έχει αλλάξει τη ζωή για παράδειγμα, βρήκαν πως η αρχική ευεξία τους τελικά
μου... με θετικό τρόπο...» ξεθύμανε και οι νικητές γύρισαν στη συνηθισμένη ακτίνα
«Με ποιον τρόπο;», ρώτησα. δράσης τους, δηλαδή στην ευτυχία που βίωναν υπό κανονικές
«Για παράδειγμα, είχα πάντα όπως γνωρίζεις την τάση να συνθήκες. Κ α ι άλλες σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι ακόμα κ α ι
είμαι ένας αμετάπειστος υλιστής. Αλλά καθώς τον τελευταίο αυτοί που έχουν πληγεί από καταστροφικά γεγονότα όπως είναι
χρόνο συμβιβάστηκα με τη θνητότητα μου, αυτό μου αποκάλυψε ο καρκίνος, η τύφλωση ή η παράλυση, επανέρχονται
έναν ολοκληρωτικά καινούργιο κόσμο. Έ χ ω αρχίσει να χαρακτηριστικά, μετά από μ ι α απαραίτητη περίοδο
ανακαλύπτω την πνευματικότητα για πρώτη φορά στη ζωή μου, προσαρμογής, στο συνηθισμένο ή περίπου στο συνηθισμένο
διαβάζοντας πολλά βιβλία πάνω στο θέμα αυτό κ α ι συζητώντας επίπεδο της ευτυχίας που ζούσαν από μέρα σε μέρα.
με ανθρώπους... ανακαλύπτοντας έτσι τόσα πράγματα, που δεν Εάν λοιπόν έχουμε την τάση να επιστρέφουμε στη
είχα ούτε καν σκεφτεί παλιότερα. Με κάνει να ενθουσιάζομαι χαρακτηριστική μας βασική γραμμή της ευτυχίας, ανεξάρτητα
μόνο και μόνο που θα σηκωθώ το πρωί κ α ι θα δω τι θα φέρει η από τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής μας, τι προσδιορίζει αυτή
καινούργια μέρα». τη βασική γραμμή; Κ α ι , ακόμα πιο σημαντικό, αυτή η γραμμή
Κ α ι οι δύο αυτοί άνθρωποι επιβεβαίωναν το αξιοσημείωτο μπορεί να τροποποιηθεί κ α ι να ανεβεί σε ένα υψηλότερο
γεγονός ότι η ευτυχία καθορίζεται περισσότερο από την κατάσταση τον επίπεδο; Μ ε ρ ι κ ο ί ερευνητές έχουν πρόσφατα υποστηρίξει ότι το
— 36 — — 37 —

18. χαρακτηριστικό επίπεδο ευτυχίας ή ευεξίας ενός ατόμου είναι ένα άλμα από τα 20.000 δολ. στα 30.000 δολ. το χρόνο. Αλλά δεν
γενετικά καθορισμένο, τουλάχιστον μέχρι ενός ορισμένου είναι το απόλυτο ποσό του εισοδήματος που μας κάνει
σημείου. Μελέτες όπως αυτή που έδειξε ότι οι μονοζυγωτικοί ευτυχισμένους, γιατί σύντομα βλέπουμε, ότι όταν συνηθίσουμε το
δίδυμοι (που μοιράζονται το ίδιο γενετικό υλικό) τείνουν να καινούργιο μας εισόδημα, ανακαλύπτουμε ότι δεν θα είμαστε
έχουν πολύ όμοια επίπεδα ευεξίας - ανεξάρτητα από το αν είχαν και πάλι ευτυχισμένοι παρά μόνο αν βγάζουμε 40.000 δολ. το
ανατραφεί μ α ζ ί ή χωριστά - έχει οδηγήσει αυτούς τους ερευνητές χρόνο. Επίσης κοιτάζουμε γύρω μας κ α ι συγκρίνουμε τον εαυτό
να θεωρούν δεδομένο ένα βιολογικά καθορισμένο πλαίσιο μας με τους άλλους. Έ τ σ ι , όσα κι αν βγάζουμε τελικά, έχουμε την
ευτυχίας, που εγκαθίσταται μέσα στον εγκέφαλο κατά τη τάση να νιώθουμε δυσαρεστημένοι με το εισόδημα μας, αν ο
γέννηση. γείτονας μας βγάζει περισσότερα.
Αλλά ακόμα κ α ι αν το γενετικό μας υλικό παίζει ρόλο στην Οι επαγγελματίες αθλητές παραπονιούνται πικρά για τα
ευτυχία - και δεν έχουν ακόμα αποφανθεί για το πόσο μεγάλος εισοδήματα τους που είναι της τάξεως του 1 εκατομμυρίου δολ.,
είναι αυτός ο ρόλος - υπάρχει μ ι α γενική ομοφωνία ανάμεσα 2 εκατομμυρίων δολ. ή και 3 εκατομμυρίων δολ. το χρόνο, όταν
στους ψυχολόγους, ότι οποιοδήποτε κι αν είναι το επίπεδο της τα συγκρίνουν με τις μεγαλύτερες αποδοχές ενός συναγωνιστή
ευτυχίας με το οποίο μας έχει προικίσει η φύση, υπάρχουν τους και το αναφέρουν ως δικαιολογία της δυστυχίας τους. Αυτή
βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να δουλέψουμε με τον η τάση φαίνεται να δικαιολογεί τον ορισμό που έδωσε ο Χ. Λ.
"πνευματικό παράγοντα", ενισχύοντας τα συναισθήματα Μένκεν για τον πλούσιο άνθρωπο. Είναι αυτός που το εισόδημα
ευτυχίας μας. Αυτό συμβαίνει επειδή η ευτυχία που ζούμε του είναι 100 δολ. το χρόνο υψηλότερο από αυτό του άνδρα της
καθημερινά προσδιορίζεται ως επί το πλείστον από τη στάση αδελφής της γυναίκας του. Με τον τρόπο αυτό βλέπουμε πως το
μας. Στην πραγματικότητα, είτε νιώθουμε ευτυχισμένοι είτε αίσθημα της ικανοποίησης μας από τη ζωή συχνά εξαρτάται από
δυστυχισμένοι την οποιαδήποτε στιγμή, αυτό συνήθως έχει το με ποιους συγκρίνουμε τον εαυτό μας. Βεβαίως, συγκρίνουμε
ελάχιστη σχέση με τις απόλυτες συνθήκες μας κ α ι είναι και άλλα πράγματα εκτός από το εισόδημα. Η συνεχής σύγκριση
περισσότερο απόρροια μιας λειτουργίας του πάς αντιλαμβανόμαστε με αυτούς που είναι πιο έξυπνοι, πιο όμορφοι ή πιο ευτυχισμένοι
την κατάσταση μας, πόσο ικανοποιημένοι είμαστε - σε τελευταία ανάλυση από μας, μπορεί επίσης να αναπαράγει φθόνο, σύγχυση και
- με αυτά που έχουμε. δυστυχία. Αλλά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια αυτή
αρχή με θετικό τρόπο, κ α ι μπορούμε να αυξήσουμε το αίσθημα
ικανοποίησης μας από τη ζωή με το να συγκρίνουμε τον εαυτό
Ο ΝΟΥΣ Π Ο Υ ΣΥΓΚΡΙΝΕΙ μας με αυτούς που είναι λιγότερο τυχεροί από εμάς κ α ι να
αναλογιζόμαστε αυτά που έχουμε. Οι ερευνητές έχουν κάνει έναν
Τι διαμορφώνει την αντίληψη και το επίπεδο της ευχαρίστησης; αριθμό πειραμάτων, που αποδεικνύουν ότι το επίπεδο
Τα συναισθήματα της ικανοποίησης επηρεάζονται ιδιαίτερα από την τάση ικανοποίησης κάποιου από τη ζωή αυξάνεται απλώς με την
που έχουμε για σύγκριση. Ό τ α ν συγκρίνουμε τις τωρινές μας μετατόπιση της προοπτικής του και με το συλλογισμό πως τα
συνθήκες με αυτές του παρελθόντος και ανακαλύπτουμε πως πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα. Σε μ ι α μελέτη, στις
βρισκόμαστε σε καλύτερη θέση, νιώθουμε ευτυχισμένοι. Αυτό γυναίκες του πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν στο Μιλγουόκι
συμβαίνει για παράδειγμα, όταν το εισόδημα μας ξαφνικά κάνει έδειξαν εικόνες των πολύ δύσκολων συνθηκών διαβίωσης στο
— 38 — — 39 —