1.
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 1

2.
2 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§

3.
(Á„UãOEË ¬˝øÊÁ⁄UáÊË ‚÷Ê ΣÒ§Ÿ«UÊ Σ§Ë òÊÒ◊ÊÁ‚Σ§ ¬ÁòÊΣ§Ê)
Hindi Pracharini Sabha & Hindi Chetna
ID No. 84016 0410 RR0001
Financial support provided by Dhingra Family Foundation
fl·¸ — 16, •¥Σ§ — 64
•Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U 2014
◊ÍÀÿ — 5 «UÊÚ‹⁄U ($5), 100 L§¬ÿ
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
•ÁÃÁÕ ‚ê¬ÊOEΣ§ — «UÊÚ. ‚ȇÊË‹ Á‚hUÊÕ¸
Hindi Chetna is a literary magazine published quarterly in Toronto, Ontario
under the editorship of Mr. ShiamTripathi. Hindi Chetna aims to promote the
Hindi language, Indian culture and the rich heritage of India to our children
growing in the Canadian society. It focuses on Hindi Literature and encourages
creative writers, young and old, in North America to write for the magazine. It
serves to keep readers in touch with new trends in modern writing. Hindi Chetna
has provided a forum for Hindi writers, poets, and readers to maintain
communication with each other through the magazine. It has brought local
and international writers together to foster the spirit of friendship and harmony.
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 3

‚¥⁄UˇÊΣ§ ∞fl¥ ¬˝◊ÈÅÊ ‚ê¬ÊºΣ§
‡ÿÊ◊ ÁòʬÊΔË
(ΣÒ§Ÿ«UÊ)

‚ê¬ÊºΣ§
‚ÈoeÊ •Ù◊ …Ë¥ª⁄UÊ
(•◊Á⁄UΣ§Ê)

‚„-‚ê¬ÊºΣ§
⁄UÊ◊E⁄U Σ§Êê’Ù¡ “Á„◊Ê¥‡ÊÈ” (÷Ê⁄UÃ)
¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U (÷Ê⁄UÃ, ‚◊ãflÿΣ§)
•Á÷Ÿfl ‡ÊÈÄU∂ (•◊Á⁄UΣ§Ê)

¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ◊¥«∂
¬ko˝Ë Áfl¡ÿ øÙ¬«ΠÊ (÷Ê⁄UÃ)
Σ§◊∂ ÁΣ§‡ÊÙ⁄U ªÙÿŸΣ§Ê (÷Ê⁄UÃ)
¬ÍÁáʸ◊Ê fl◊¸Ÿ (‡ÊÊ⁄U¡Ê„)
¬ÈÁc¬ÃÊ •flSâÊË (ŸËº⁄U∂Ò¥«)
ÁŸ◊¸∂Ê •Êº‡Ê (ΣÒ§Ÿ«Ê)
Áfl¡ÿ ◊ÊâÊÈ⁄U (ΣÒ§Ÿ«Ê)

‚„ÿÙªË
‚⁄UÙ¡ ‚ÙŸË (ΣÒ§Ÿ«Ê)
⁄UÊ¡ ◊„E⁄UË (ΣÒ§Ÿ«Ê)
o˝ËŸÊâÊ ÁmUflºË (ΣÒ§Ÿ«Ê)

Áflº‡Ê ¬˝ÁÃÁŸÁoe
«UÊÚ. ∞◊. Á$»§⁄UÊ Ê $πÊŸ (÷Ê⁄UÃ)
øÊ°º ‡ÊÈÄU∂Ê “„Áºÿʒʺ˔ («Ÿ◊ÊΣ§¸)
•ŸËÃÊ ‡Ê◊ʸ (Á‡Ê¥ÉÊÊ߸, øËŸ)
OEË¬Σ§ “◊‡ÊÊ‹” (»˝§Ê¥‚)
•ŸÈ¬◊Ê Á‚¥„U (◊SΣ§≈U)
⁄U◊Ê ‡Ê◊ʸ (¡Ê¬ÊŸ)

ÁflûÊËÿ ‚„ÿÊªË
•ÁEŸË Σȧ◊Ê⁄ ÷Ê⁄mÊ¡ (ΣÒ§Ÿ«Ê)

⁄‘UÅÊÊÁøòÊ — ¬Ê⁄U‚ OEÊ‚ÊÃ

Á«U ÊÊÿÁŸ¥ª
‚ŸË ªÊSflÊ◊Ë (‚Ë„UÊ⁄, ÷Ê⁄UÃ)U
‡Ê„U⁄UÿÊ⁄U •◊¡OE $πÊŸ (‚Ë„UÊ⁄, ÷Ê⁄UÃ)U

HINDI CHETNA
6 Larksmere Court, Markham Ontario, L3R 3R1
Phone : (905) 475-7165, Fax : (905) 475-8667
e-mail : hindichetna@yahoo.ca
Hindi Pracharini Sabha & Hindi Chetna
ID No. 84016 0410 RR0001

4.
ßU‚ •¥Σ§ ◊¥
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
fl·¸ — v{, •¥Σ§ — {y
•Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy
‚ê¬ÊOEΣ§Ëÿ z
©OE˜ªÊ⁄ {
•ÁÃÁÕ ‚ê¬ÊOEΣ§Ëÿ
‚⁄ ⁄UÊ„U ø‹Ã-ø‹Ã
«UÊÚ. ‚ȇÊË‹ Á‚hUÊÕ¸ ~
¬˝SÕÊŸ
ßU‚ OE‡Ê Σ§Ê ‹πΣ§ •ÊÒ⁄U ’ÊÒÁhUΣ§
Σ§èÊË ÷Ë ÉÊÈ≈UŸ Ÿ„UË¥ ≈UΣ§ÃÊ, Ÿ „UÊ⁄UÃÊ „ÒU
«UÊÚ. Áfl¡ÿ ’„UÊOEÈ⁄U Á‚¥„U vw
•Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê •¥Ã⁄¥Uª
$¡M§⁄UË „Ò ©¬ãÿÊ‚ Á∂ÅÊŸÊ
•‚$ª⁄U fl¡Ê„Uà vy
Σ§„ÊŸË-•’ •ÊÒ⁄ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§„ÊŸË Σ§Ë
•ø¸ŸÊ fl◊ʸ v{
Σ§ÕÊflÎûÊ — ‚¡¸ŸÊ •ÊÒ⁄U ‚ê¬˝·áÊ Σ§Ë ¬Á⁄UÁäÊ ◊¥
⁄UÊ¡Ë ‚ΔU wy
•Ê‹ÊøŸÊ — ß‚ ‚◊ÿ
üÊË⁄Ê◊ ÁòʬÊΔË w}
‚◊Σ§Ê‹ËŸ Á„¢OEË Σ§„ÊŸË Σ§ ’Ë‚ ’⁄‚
«ÊÚ. ⁄ÊÁ„áÊË •ª˝flÊ‹ xv
Á„¢OEË ©¬ãÿÊ‚ Σ§Ë ÿÊòÊÊ •ÊÒ⁄ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§ oe˝Èfl
ÁŸ⁄¢¡Ÿ OEfl ‡Ê◊ʸ yÆ
•Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ë ÁflE‚ŸËÿÃÊ Σ§Ê ‚¢Σ§≈
©◊‡Ê øÊÒ„ÊŸ y~





“Á„UãOEË øßʔ Σ§Ê •Ê¬ •ÊÚŸ‹ÊßUŸ ÷Ë ¬…ΠU ‚Σ§Ã „Ò¥U —
http://www.vibhom.com/hindi chetna.html
http://hindi-chetna.blogspot.com
»§‚’ÈΣ§ ¬⁄U “Á„UãOEË øßʔ ‚ ¡ÈÁ«Πÿ
https://www.facebook.com/hindi.chetna
“Á„UãOEË øßʔ ‚÷Ë ‹πΣ§Ê¥ Σ§Ê SflÊªÃ Σ§⁄UÃË „ÒU– •Ê¬ •¬ŸË ◊ÊÒÁ‹Σ§ ⁄UøŸÊ∞° „UË ÷¡¥
ÁøòÊ •ÊÒ⁄U ¬Á⁄Uøÿ Σ§ ‚ÊâÊ– “Á„UãOEË øßʔ ∞Σ§ ‚ÊÁ„Uàÿ ¬ÁòÊΣ§Ê „UÒ •Ã— ⁄UøŸÊ∞° ÷¡Ÿ ‚
¬Ífl¸ ßU‚Σ§ •¥Σ§Ê¥ Σ§Ê •fl‹ÊΣ§Ÿ ÊM§⁄U Σ§⁄U ‹¥–
⁄UøŸÊ∞° ÷¡Ã ‚◊ÿ ÁŸ◊AÁ‹Áπà ÁŸÿ◊Ê¥ Σ§Ê äÿÊŸ ⁄Uπ¥ —
 “Á„UãOEË øßʔ ¡Ÿfl⁄UË, •¬˝Ò‹, ¡È‹Ê߸U ÃÕÊ •Ä≈ÍU’⁄U ◊¥ ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà „UÊªË –
 ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà ⁄UøŸÊ•Ê¥ ◊¥ √ÿQ§ ÁfløÊ⁄UÊ¥ Σ§Ê ¬Íáʸ ©UûÊ⁄UOEÊÁÿàfl ‹πΣ§ ¬⁄U „UÊªÊ –
 ¬ÁòÊΣ§Ê ◊¥ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃΣ§ ÃÕÊ ÁflflÊOEÊS¬OE Áfl·ÿÊ¥ ¬⁄U ⁄UøŸÊ∞° ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà Ÿ„UË¥ Σ§Ë ¡Ê∞°ªË–
 ⁄UøŸÊ Σ§Ê SflËΣ§Ê⁄U ÿÊ •SflËΣ§Ê⁄U Σ§⁄UŸ Σ§Ê ¬Íáʸ •ÁäÊΣ§Ê⁄U ‚¥¬ÊOEΣ§ ◊¥«U‹ Σ§Ê „UÊªÊ –
 ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà ⁄UøŸÊ•Ê¥ ¬⁄U Σ§Ê߸U ¬ÊÁ⁄UüÊÁ◊Σ§ Ÿ„UË¥ ÁOEÿÊ ¡Ê∞ªÊ –
¬ÁòÊΣ§Ê ◊¥ ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà ‚Ê◊ª˝Ë ‹πΣ§Ê¥ Σ§ ÁŸ¡Ë ÁfløÊ⁄U „Ò¥U –
‚¥¬ÊOEΣ§ ◊¥«U‹ ÃÕÊ ¬˝Σ§Ê‡ÊΣ§ Σ§Ê ©UŸ‚ ‚„U◊à „UÊŸÊ •Êfl‡ÿΣ§ Ÿ„UË¥ „Ò –



‚OESÿÃÊ ¬˝Ê# Σ§⁄UŸ „UÃÈ ‚OESÿÃÊ ‡ÊÈÀΣ§ (yÆÆ) L§¬ÿ (∞Σ§
fl·¸), {ÆÆ L§¬ÿ (OEÊ fl·¸), vzÆÆ L§¬ÿ (¬Ê°ø fl·¸) •ÕflÊ
xÆÆÆ L§¬ÿ (•Ê¡ËflŸ) •Ê¬ “Á„UãOEË øßʔ Σ§ ’Ò¥Σ§ ∞Σ§Ê©¥U≈U ◊¥
‚ËäÊ •ÕflÊ •ÊÚŸ‹ÊßUŸ ÷Ë ¡◊Ê Σ§⁄U ‚Σ§Ã „Ò¥U–
Bank : YES Bank, Branch : Sehore (M.P.)
Name : Hindi Pracharini Sabha Hindi Chetna
Account Number : 041185800000124
IFS Code : YESB0000411
4 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§


Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ — ∞Σ§ ’Ã⁄ÃË’ $πÿÊ‹
’‹flãÃ Σ§ÊÒ⁄ zw
Σ§„ÊŸË ¬⁄ øøʸ Σ§Ë ¡M§⁄Ã
Áfl÷Ê‚ fl◊ʸ zz
ÿÈflÊ Σ§„ÊŸË — Σȧ¿ $¡M§⁄Ë ‚flÊ‹
«UÊÚ. ¬˝ôÊÊ z}
•Êª Σ§Ë Σ§„ÊŸË
⁄U◊‡Ê ©U¬ÊäÿÊÿ {w
Ÿß¸ Σ§ÕÊ÷ÍÁ◊ Σ§Ë ¬˝Ê‚¢ÁªΣ§ÃÊ ∞fl¢ ‚ÊÕ¸Σ§ÃÊ
⁄U¡ŸË ªÈ# {{
OEÁ‹Ã Σ§ÕÊ‹ÊøŸÊ
•Ê‹ÊøΣ§ ¬„‹ •¬ŸË •Ê‹ÊøŸÊ Σ§⁄¥
•ŸËÃÊ ÷Ê⁄UÃË {}
√ÿ¥Çÿ Σ§ÕÊ‹ÊøŸÊ
√ÿ¥Çÿ ‹πŸ ◊ÈÅÿ äÊÊ⁄UÊ Σ§Ê ‹πŸ Ÿ„UË¥ „ÒU-◊Ë ‹ÊÚ«¸U
‚È÷Ê· ø¥OE⁄U |w
•¬ŸÊ ¬ˇÊ
ÁΣ§ÃŸË ¡M§⁄UË •Ê‹ÊøŸÊ
•ÊΣ§Ê¥ˇÊÊ ¬Ê⁄‘U Σ§ÊÁ‡Êfl |y
ª°fl߸ •ÊoeÈÁŸΣ§ÃÊ ◊¢ ‚Ê°‚ ‹ÃË Á„ãOEË Σ§„ÊŸË
Áfl¡ÿ ªÊÒ«Π |{
•Ê‹ÊøΣ§ OEÊSÃÊ¢ Á¡ÃŸ $¡M§⁄Ë „Ò¥
’ŸÊ◊ ¿¬Ÿ Σ§ OE‚ ‚Ê‹
Áfl◊‹ø¥OE˝ ¬Êá«Uÿ }{
¬ÊΔUΣ§Ëÿ Ÿ ÊÁ⁄UÿÊ
Σ§„ÊŸË ◊¥ Σ§„ÊŸË Σ§„Ê° ?
fl¥OEŸÊ ªÈ#Ê }~
¬˝flÊ‚Ë Σ§ÕÊ‹ÊøŸÊ
•◊Á⁄Σ§Ê Σ§Ë ÃSflË⁄ flÊÿÊ ¬˝flÊ‚Ë Á„ãOEË Σ§ÕÊ-
‚ÊÁ„àÿ
Áfl¡ÿ ‡Ê◊ʸ ~v
Á„UãOEË ‚ÊÁ„Uàÿ Σ§Ê ‚◊ÎhU ’ŸÊÃË OEÍ⁄U OE‡ÊÊ¥ ◊¥ ’‚
÷Ê⁄UÃfl¥Á‡ÊÿÊ¥ Σ§Ë Σ§„UÊÁŸÿÊ°
‚Ë◊Ê ‡Ê◊ʸ ~{
¬˝flÊ‚Ë Á„¢OEË Σ§ÕÊ ‚ÊÁ„àÿ
‚ÊäÊŸÊ •ª˝flÊ‹ vÆÆ
‚Êà ‚◊ÈãOE⁄ ¬Ê⁄ ◊Á„‹Ê ⁄øŸÊΣ§Ê⁄
SflÊÁà ÁÃflÊ⁄UË vÆ|
¬˝flÊ‚Ë Σ§ÕÊ•Ê¢ ◊¥ SòÊË-Áfl◊‡Ê¸
«UÊÚ. ⁄‘UŸÍ ÿÊOEfl vvÆ
‚◊Ê¡ Σ§Ê ¡Ëfl¢Ã OESÃÊfl¡
¬Í¡Ê ¬˝¡Ê¬Áà vvy
‚ê’¢oeÊ¥ ¬⁄ “oeͬ”
•Ê⁄ÃË ⁄ÊŸË ¬˝¡Ê¬ÁÃvv{
•Ê‹ÊøŸÊ ‚ ¬„U‹
Á„U¥OEË ‚ÊÁ„Uàÿ ◊¥ •Ê‹ÊøŸÊ ‚ ‹ª÷ª ‚÷Ë ‹πΣ§
•‚¥ÃÈCU ⁄U„ „Ò¥U
ÁflEŸÊÕ ¬˝‚ÊOE ÁÃflÊ⁄UËvv|
¬ÈSÃΣ§-‚◊ˡÊÊ —
⁄UøŸÊ •ÊÒ⁄U •Ê‹ÊøŸÊ Σ§ ‚¥’¥äÊÊ¥ Σ§Ë ¬ÈŸ¬¸«ΠÃÊ‹
¬Èc¬¬Ê‹ Á‚¥„U vwÆ
‚ÊOEÊ„U⁄UáÊ
∞Σ§ ‚¢÷ÊflŸÊ „Ò SòÊË — ßOEÛÊ◊◊
«UÊÚ. Áfl¡ÿ ’„ÊOEÈ⁄ Á‚¢„ vwy
∞Σ§ ‹¢’Ë Σ§„ÊŸË •ÊÒ⁄ ÁflSÕʬŸ ¬⁄ Σȧ¿ OE¡¸
Σ§⁄Ÿ Σ§Ë ßë¿Ê...
•ÁflŸÊ‡Ê Á◊üÊ vxÆ
‚ÊÁ„UÁàÿΣ§ ‚◊ÊøÊ⁄U vxw
ÁøòÊ◊ÿ ¤Ê‹ÁΣ§ÿÊ° vxz
ÁøòÊ Σ§Ê√ÿ‡ÊÊ∂Ê vx|
Áfl∂Ù◊ ÁøòÊ Σ§Ê√ÿ‡ÊÊ∂Ê vx|
•ÊÁ$π⁄UË ¬ÛÊÊ / ‚ÈäÊÊ •Ê◊ …UË¥ª⁄UÊ vx}


5.
∞Σ§ Ã⁄U»§ ¬ÊΔUΣ§,U OEÍ‚⁄UË Ã⁄U»§ ‹πΣ§
•ÊÒ⁄U ßUŸ OEÊŸÊ¥ Σ§ ’Ëø ◊¥ „UÊÃÊ „ÒU •Ê‹ÊøΣ§
“…Ë¥ª⁄UÊ $»§ÒÁ◊‹Ë $»§Ê©ã«‡ÊŸ” •ı⁄U “Á„UãOEË øßʔ mÊ⁄UÊ w{ ¡È‹Ê߸ wÆvy
Σ§Ù Á„ãºË ÷ÊcÊÊ Σ§ ÃËŸ ¬˝ÁÃÁDà ‚ÊÁ„àÿΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§Ù Σ§ÒŸ«Ê ◊¥ ‚ê◊ÊÁŸÃ ÁΣ§ÿÊ
ªÿÊ– ¬˝Ù. „Á⁄U ‡Ê¥Σ§⁄U •Êº‡Ê Σ§Ê “…Ë¥ª⁄UÊ $»§Ê©á«‡ÊŸ-Á„ãºË øÃŸÊ •¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ
‚ÊÁ„àÿ ‚ê◊ÊŸ”, o˝Ë ◊„‡Ê Σ§≈UÊ⁄U ÃÕÊ «ÊÚ. ‚Ⱥ‡Ê¸Ÿ Á¬˝ÿºÁ‡Ê¸ŸË Σ§Ê “…Ë¥ª⁄UÊ
$»§Ê©á«‡ÊŸ-Á„ãºË øÃŸÊ •¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ Σ§âÊÊ ‚ê◊ÊŸ” ‚ ‚ê◊ÊÁŸÃ ÁΣ§ÿÊ ªÿÊ–
Σ§Êÿ¸Σ˝§◊ •àÿ¥Ã ªÁ⁄U◊Ê◊ÿ ‚ÊÁ„UÁàÿΣ§ flÊÃÊfl⁄UáÊ ◊¥ ‚ê¬ÛÊ „ÈU•Ê– ÿ„U ∞Σ§
‡ÊÈL§•Êà âÊË– Σ§Êÿ¸Σ˝§◊ Σ§Ê ‹Σ§⁄U ¬Í⁄UË ≈UË◊ Ÿ ’„ÈUà ◊„UŸÃ Σ§Ë •ÊÒ⁄U ©U‚Ë Σ§Ê
¬Á⁄UáÊÊ◊ ÕÊ Σ§Êÿ¸Σ˝§◊ Σ§Ë ‚»§‹ÃÊ–
“Á„UãOEË øßʔ Σ§ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§Ê¥ Σ§Ê ¬ÊΔUΣ§Ê¥ Σ§Ê ߥUà ÊÊ⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU– ÿ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
‚Ê‹ÊŸÊ •ÊÿÊ¡Ÿ Σ§ M§¬ ◊¥ fl·¸ Σ§ •¥ÁÃ◊ •¥Σ§ Σ§ M§¬ ◊¥ ‚Ê◊Ÿ •ÊÃ „Ò¥U–
àÿÊÒ„UÊ⁄UÊ¥ Σ§ ‚◊ÿ ◊¥– ßU‚ fl·¸ Σ§Ê Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ ‚Ȭ˝Á‚hU •Ê‹ÊøΣ§, “OEÍ‚⁄UË
¬⁄¥U¬⁄UÊ” Σ§ ÿ‡ÊSflË ‚¥¬ÊOEΣ§ ÃÕÊ √ÿ¥ÇÿΣ§Ê⁄U üÊË ‚ȇÊË‹ Á‚hUÊÕ¸ Σ§ •ÁÃÁâÊ
‚¥¬ÊOEŸ ◊¥ ÃÒÿÊ⁄U ÁΣ§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ„U Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ ¬⁄U Σ§ÁãOE˝Ã
„ÒU– üÊË ‚ȇÊË‹ Á‚hUÊÕ¸ Ÿ ßU‚ ¬⁄U Á¬¿U‹ ∞Σ§ fl·¸ ‚ ¡Ê ◊„UŸÃ Σ§Ë „ÒU
©U‚Σ§Ê „UË ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU ÿ„U Áfl‡Ê·Ê¥Σ§– Á„UãOEË ‚ÊÁ„Uàÿ ◊¥ •Ê‹ÊøŸÊ, Áfl‡Ê·Σ§⁄U
Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ë ∞Σ§ ‚◊ÎhU ¬⁄¥U¬⁄UÊ ⁄U„UË „ÒU– Σ§„UÊÁŸÿÊ¥ •ÊÒ⁄U ©U¬ãÿÊ‚Ê¥ Σ§Ë
•Ê‹ÊøŸÊ ¬⁄U Σ§Ê»§Ë Σ§Êÿ¸ Á„UãOEË ‚ÊÁ„Uàÿ ◊¥ „ÈU•Ê „ÒU– Σ§ß¸U-Σ§ß¸U ÁflmUÊŸÊ¥ Ÿ
•¬ŸË •◊ÍÀÿ ‚flÊ•Ê¥ ‚, •¬ŸË ‹πŸË ‚ Σ§ÕÊ ‚ÊÁ„Uàÿ ¬⁄U ’«ΠÊ ©U¬Σ§Ê⁄U
ÁΣ§ÿÊ „ÒU– ßUß ◊„Uûfl¬Íáʸ ŸÊ◊ „Ò¥U ÁΣ§ ‚’Σ§Ê ÿ„UÊ° ¬⁄U Á‹πŸÊ ◊ÈÁ‡Σ§‹ „ÒU–
‹ÁΣ§Ÿ, ÿ„U OEπΣ§⁄U •ë¿UÊ ‹ªÃÊ „ÒU ÁΣ§ •Ê‹ÊøΣ§Ê¥ Σ§Ë ∞Σ§ ÿÈflÊ ¬Ë…ΠUË ÷Ë
Á„UãOEË ‚ÊÁ„Uàÿ ◊¥ •Ê ªß¸U „ÒU •ÊÒ⁄U ‚ÁΣ˝§ÿ „ÒU– ÿ •Ê‹ÊøΣ§ Ÿ Σ§fl‹ ÷Ê⁄UÃ,
’ÁÀΣ§ ÷Ê⁄Uà ‚ ’Ê„U⁄U „UÊ ⁄U„U ‹πŸ ¬⁄U ÷Ë •¬ŸË OEÎÁCU ⁄Uπ „ÈU∞ „ÒU¥– ÿ„U ‚ø
„ÒU ÁΣ§ •Ê¡ Á„UãOEË ‚ÊÁ„Uàÿ ¡Ê „ÒU, ¡„UÊ° „ÒU, ©U‚◊¥ ßUŸ ‚’ ÁflmUÊŸÊ¥ Σ§Ê ’«ΠÊ
„UÊÕ „ÒU– •Ê‹ÊøŸÊ Ÿ „UË Σ§ß¸U ªÈ◊ŸÊ◊Ë ◊¥ «ÍU’Ë ⁄UøŸÊ•Ê¥ •ÊÒ⁄U ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄UÊ¥ Σ§Ê
„UÊÁ‡Êÿ ‚ ©UΔUÊ Σ§⁄U ◊ÈÅÿ äÊÊ⁄UÊ ◊¥ SÕÊŸ ÁOEÿÊ–
•Ê‹ÊøΣ§ •ÊÒ⁄U ‹ÅÊΣ§ Σ§Ê ’«ΠÊ ÁflÁøòÊ ‚Ê Á⁄U‡ÃÊ „UÊÃÊ „ÒU– ¡„UÊ° ¬⁄
‹πΣ§ •¬ŸÊ Σ§Êÿ¸ ‚◊Ê# Σ§⁄UÃÊ „ÒU fl„UÊ° ‚ •Ê‹ÊøΣ§ Σ§Ê Σ§Êÿ¸ ¬˝Ê⁄¥÷ „UÊÃÊ
„ÒU– •ÊÒ⁄U ÿ„U Σ§Êÿ¸ ÷Ë OEÊäÊÊ⁄UË Ã‹flÊ⁄U ¬⁄U ø‹Ÿ Σ§ ‚◊ÊŸ „UÊÃÊ „ÒU– ¿UÊ≈UÊ ‚Ê
‚ÊÁ„Uàÿ ‚◊Ê¡ „UÒ, ∞‚ ◊¥ •Ê‹ÊøŸÊ ÿÁOE ÃËπË „UÊ ¡Ê∞ ÃÊ ©U‚Σ§Ê •‚⁄U
√ÿÁQ§ªÃ ‚¥’¥äÊÊ¥ ¬⁄U ÷Ë •Ê ¡ÊÃÊ „ÒU ÿÊ •Ê ‚Σ§ÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U ÿÁOE •Ê‹ÊøŸÊ
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 5
‚ê¬ÊOEΣ§Ëÿ
ΔUËΣ§ ¬˝Σ§Ê⁄U ‚ Ÿ Σ§Ë ¡Ê∞ ÃÊ ¬ÊΔUΣ§ Σ§Ê •Ê‹ÊøΣ§ ¬⁄U ‚ ÁflEÊ‚ ≈Í≈UÃÊ „ÒU–
ÃÊ ∞Σ§ Ã⁄U»§ ¬ÊΔUΣ§,U OEÍ‚⁄UË Ã⁄U»§ ‹πΣ§ •ÊÒ⁄U ßUŸ OEÊŸÊ¥ Σ§ ’Ëø ◊¥ „UÊÃÊ „ÒU
•Ê‹ÊøΣ§, •¬ŸË Á Êê◊OEÊ⁄UË Σ§Ê ÁŸfl¸„UŸ Σ§⁄UÃ „ÈU∞– U∞Σ§ Ã⁄U»§ ÁflE‚ŸËÿÃÊ
Σ§Ê ‚¥Σ§≈U ÃÊ OEÍ‚⁄UË Ã⁄U»§ •Êà◊ËÿÃÊ Σ§Ê ‚¥Σ§≈U– ‹ÁΣ§Ÿ ÿ„U ¡ÊŸΣ§⁄U,
¬…ΠUΣ§⁄U •ë¿UÊ ‹ªÃÊ „ÒU ÁΣ§ Á„UãOEË Σ§Ê Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøΣ§ „U◊‡ÊÊ ‚ ¬ÊΔUΣ§ Σ§
¬˝Áà •¬Ÿ OEÊÁÿàfl Σ§Ê ‚◊¤ÊÃÊ •ÊÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ „UË ‚flÊ¸¬Á⁄U ◊ÊŸÃÊ •ÊÿÊ
„ÒU– ⁄Uʪ-mU·, ¬ˇÊ¬Êà Σ§ Á’ŸÊ •¬ŸË ‹πŸË Σ§Ê •Ê‹ÊøŸÊ Σ§◊¸ ◊¥ •Ÿfl⁄UÃ
ø‹ÊÃ „ÈU∞– ÄÿÊ¥ÁΣ§, ¬ÊΔUΣ§ ©U‚Σ§ Σ§„U •ŸÈ‚Ê⁄U „UË ÁΣ§‚Ë ¬ÈSÃΣ§ Σ§Ê
$π⁄UËOEÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§ ’ÊOE ©U‚ ¬ÈSÃΣ§ Σ§Ê ¬…ΠUÃÊ ÷Ë „ÒU– ÿÊŸË, ¬ÊΔUΣ§
•¬ŸÊ ¬Ò‚Ê •ÊÒ⁄U ‚◊ÿ OEÊŸÊ¥ •Ê‹ÊøΣ§ Σ§ Σ§„UŸ ¬⁄U √ÿÿ Σ§⁄U ⁄U„UÊ „ÒU– ∞‚
◊¥ ÿÁOE flÊ ÿ„U ¬ÊÃÊ „ÒU ÁΣ§ ÁΣ§‚Ë Σ§„UÊŸË ÿÊ ©U¬ãÿÊ‚ ◊¥ flÊ ‚’ Σȧ¿U Ÿ„UË¥
„ÒU ¡Ò‚Ê ’ÃÊÿÊ ªÿÊ ÕÊ ÃÊ ©U‚Σ§Ê •Ê‹ÊøΣ§ Σ§ ¬˝Áà •ÊΣ˝§ÊÁ‡Êà „UÊŸÊ
Sfl÷ÊÁflΣ§ „ÒU–
ÿ„U •Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ ßU‚Á‹∞ ÷Ë •Êfl‡ÿΣ§ „ÒU ÁΣ§ ßU‚ ‚◊ÿ ßU‚Σ§Ë
•Êfl‡ÿΣ§ÃÊ ‚’‚ •ÁäÊΣ§ „ÒU– ‹ª÷ª ‚÷Ë ¬ÁòÊΣ§Ê∞° ©UìÊ ªÈáÊflûÊÊ flÊ‹Ë
¬ÈSÃΣ§ ‚◊ˡÊÊ•Ê¥ Σ§Ë Σ§◊Ë Σ§ ø‹Ã ¬⁄‘U‡ÊÊŸ „Ò¥U– ¬ÈSÃΣ§ ‚◊ˡÊÊ, •Ê‹ÊøŸÊ
Σ§Ê „UË Á„US‚Ê „ÒU– ¡Ò‚Ê ÁΣ§ ßU‚ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ ◊¥ ‚ȇÊË‹ Á‚hUÊÕ¸ Ÿ ∞Σ§ ¡ª„U
•¬ŸË Á≈Uå¬áÊË ◊¥ Á‹πÊ ÷Ë „ÒU ÁΣ§ ¬„U‹ ‚◊ˡÊÊ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§ ’ÊOE
•Ê‹ÊøŸÊ– ‚◊ˡÊÊ •ÊÒ⁄U •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê ¬Ê⁄US¬Á⁄UΣ§ ‚¥’¥äÊ •ÊÒ⁄U ©UŸΣ§ •‹ª-
•‹ª ¬˝ÊM§¬Ê¥ ¬⁄U ßU‚ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ ◊¥ Σ§ß¸U ªÈáÊË ÁflmUÊŸÊ¥ Ÿ ’„ÈUà ‚È¥OE⁄U Ã⁄UËΣ§ ‚
¬˝Σ§Ê‡Ê «UÊ‹Ê „ÒU– •ÊÒ⁄U Á„UãOEË Σ§ flÁ⁄UDU •Ê‹ÊøΣ§ «UÊÚ. Áfl¡ÿ ’„UÊOEÈ⁄U Á‚¥„U
mUÊ⁄UÊ Σ§Ë ªß¸U ∞Σ§ ¬ÈSÃΣ§ ‚◊ˡÊÊ Σ§Ê ßU‚ •¥Σ§ ◊¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „UÊŸÊ ∞Σ§ ’«ΠË
©U¬‹ÁéäÊ „ÒU– ßU‚ ‚◊ˡÊÊ Σ§Ê ¬…ΠUΣ§⁄U Ÿfl ‚◊ˡÊΣ§Ê¥ Σ§Ê ’„ÈUà Σȧ¿U ‚ËπŸ
Σ§Ê Á◊‹ªÊ– ÿ„U, ÁΣ§ ¬ÈSÃΣ§ ‚◊ˡÊÊ Σ§Ê •Õ¸ Σ§fl‹ ÿ„U Ÿ„UË¥ „ÒU ÁΣ§ ¬ÈSÃΣ§
Σ§Ë Σ§ß¸U ‚Ê⁄UË ¬¥ÁQ§ÿÊ¥ Σ§Ê ¡‚ Σ§Ê Ã‚ ⁄Uπ ÁOEÿÊ, ’Ëø ◊¥ ∞Σ§ÊäÊ ¬˝‡Ê¥‚Êà◊Σ§
Á≈Uå¬áÊË •ÊÒ⁄U ’‚....– Ÿ„UË¥ ©U‚Σ§ •Êª ÷Ë ’„ÈUà Σȧ¿U „ÒU–
ÃÊ ÿ„U Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ê¬Σ§ „UÊÕÊ¥ ◊¥ „ÒU– •ÁÃÁÕ ‚¥¬ÊOEΣ§ üÊË ‚ȇÊË‹
Á‚hUÊÕ¸ Σ§ ¬Á⁄UüÊ◊ Σ§Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊– •Ê¬Σ§Ë ¬˝ÁÃÁΣ˝§ÿÊ∞° ’ÃÊ∞°ªË ÁΣ§ ÿ„U
Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ê¬Σ§Ê ΣÒ§‚Ê ‹ªÊ– •Ê¬ ‚÷Ë Σ§Ê OEˬÊfl‹Ë Σ§Ë ’„ÈUÃ-’„ÈUÃ
‡ÊÈ÷Σ§Ê◊ŸÊ∞°–
•Ê¬Σ§Ê,
‡ÿÊ◊ ÁòʬÊΔË
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§

6.
©OE˜ªÊ⁄
•¬Ífl¸ ÁΣ§S‚Ê ªÙ߸
“Á„ãºË øßʔ Σ§Ê ¡È∂Ê߸-Á‚Ã¥’⁄U wÆvy •¥Σ§
Á◊∂Ê– •Ê÷Ê⁄U– Σ§⁄UËŸ ‚ ‚Ê◊ª˝Ë ‚°¡Ù߸ „Ò– ‚÷Ë
Σ§„ÊÁŸÿÙ¥ ◊¥ •¬Ífl¸ ÁΣ§S‚ʪÙ߸ „Ò– ⁄U¡ŸË ªÈ#, ŸË⁄UÊ
àÿÊªË fl •ÊSâÊÊ Ÿfl∂ Σ§Ë Σ§„ÊÁŸÿÙ¥ Ÿ ¿È•Ê–
‚ı⁄U÷ ¬Ê¥«ÿ Σ§Ë $ª$¡∂Ù¥ Σ§Ê ∂„¡Ê ’ÊÃøËà flÊ∂Ê
„Ò–
‡ÊÁ‡Ê ¬È⁄UflÊ⁄U Σ§ ªËÃÙ¥ ◊¥ ¿¥º fl Σ§âÿ Σ§Ë
Σ§‚Êfl≈U „Ò– ߟ •Ÿ◊Ù∂ ⁄UøŸÊ•Ù¥ Σ§Ù ¬…ΠflÊŸ Σ§Ê
‡ÊÈÁΣ˝§ÿÊ– ¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U ÃÙ ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§ ⁄U% „Ò, ©ŸΣ§
Á∂∞ ‡ÊéºÙ¥ Σ§Ë ’Ê„¥ ¿Ù≈UË ¬«ΠÃË „Ò¥ •ı⁄U ß‚ ¬˝ÊáÊflÊÿÈ
ºŸ flÊ∂Ë ‚ÈoeÊ ¡Ë ¡Ò‚ ß‚ ‚ÊÁ„àÿ Σ§ ∞Σ§ ’ʪËø
Σ§ M§¬ ◊¥ ¬À∂Áflà ¬ÈÁc¬Ã Σ§⁄U ⁄U„Ë „Ò¥–
-•Ù◊ ÁŸp∂ ( ÷Ê⁄Uà )
*****
ÁflcÊÿ flÒÁfläÿ ÃâÊÊ Á‡ÊÀ¬ ◊¥ •flªÈ¥ÁΔÃ
Á„ãºË ‚ÊÁ„àÿ ◊¥ ÁflÁfloe ÁfloeÊ•Ù¥ Σ§Ù
Á‚∂Á‚∂flÊ⁄U ÅÊÙ∂ÃË, ª„⁄U •ŸÈ÷ÍÃ Σ§⁄UÊŸ flÊ∂Ë
¬ÁòÊΣ§Ê “Á„ãºË øßʔ Σ§Ë ⁄UÁ‡◊ÿÊ° øÃÈÁº¸Σ§ •Ê∂ÙΣ§
¬˝‚Ê⁄UáÊ ◊¥ Ãà¬⁄U „Ò¥– ⁄U¡ŸË ªÈ# Σ§Ë Σ§„ÊŸË -
“ÁΣ§ÃŸ ø„⁄U” •ÊoeÈÁŸΣ§ ¬Á⁄Ufl‡Ê Σ§Ë •ı⁄UÃÙ¥ Σ§Ë
ÃΣ§∂Ë$»§Ù¥ Σ§Ê Σ§ëøÊ ¬ÄΣ§Ê Áø_Ê „Ò– ÷⁄UÙ‚Ê Áº∂ÊÃË
„Ò ÁΣ§ Sflÿ¥ ŸÊ⁄UË „Ë ‚¥ÉÊÁ≈Uà „ÙΣ§⁄U ’∂ÊàΣ§Ê⁄UË
⁄UÊfláÊ Σ§Ê •ÁÇŸºÊ„ Σ§⁄U ‚Σ§ÃË „Ò– ‚÷Ë Σ§„ÊÁŸÿÊ°
©àΣΧCÃÊ Σ§Ë ¬Á⁄UÁoe ◊¥ „Ò¥– ÁflcÊÿ flÒÁfläÿ ÃâÊÊ
Á‡ÊÀ¬ ◊¥ •flªÈ¥ÁΔÖ
‚ȇÊË∂ Á‚hÊâʸ ¡’ ÁΣ§‚Ë Σ§„ÊŸË Σ§Ë ‚◊ˡÊÊ
Σ§⁄UÃ „Ò¥ ÃÙ ©‚ ¡Ëfl¥Ã Σ§⁄U ºÃ „Ò¥ •ı⁄U ‚Ê°‚ ÷⁄UŸ
∂ªÃË „Ò Σ§„ÊŸË ¬ÊΔΣ§ Σ§ Nºÿ ◊¥– “’øÊ ∂Ù
©‚”, “’ø¬Ÿ” ∂ÉÊÈΣ§âÊÊ∞° Σ§âÊŸ Σ§Ë ©àΣΧCÃÊ Σ§Ù
⁄UÅÊÊ¥ÁΣ§Ã Σ§⁄UÃË „Ò¥– ⁄UøŸÊ o˝ËflÊSÃfl Σ§Ë Σ§ÁflÃÊ
◊◊¸ ¬⁄U »Í§∂ ‚Ê »§Ê„Ê ⁄UÅÊΣ§⁄U ºÈ∂⁄UÊÃË „Ò •ı⁄U
•¬ŸË ‚Ë „Ù ¡ÊÃË „Ò– ‚÷Ë Σ§ÁflÃÊ∞° Nºÿ Σ§Ù
¿ÍŸ ◊¥ ‚øC „Ò¥–
‚÷Ë „ÊßΣȧ ◊Ÿ◊Ù„Σ§ ⁄U„– •ÙÁ⁄UÿÊŸË Σ§ ŸËø-
⁄UŸÍ ÿʺfl ‚Ê⁄UªÁ÷¸Ã, ◊Ê⁄UΣ§ ∂ÅÊ ºÃË „Ò¥– ‚◊Ê¡
◊¥ ùË Σ§Ë º‡ÊÊ ¬⁄U √ÿ¥Çÿ Σ§Ë •Σ§Ê≈˜ÿU oeÊ⁄UÊ ‚
¬ÒŸË ¿È⁄UË ÷ı¥Σ§ÃË „Ò¥– ªËÃÊo˝Ë Σ§ Σ§„ÊŸË ‚¥ª˝„ ¬⁄U
¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U - Σ§„ÊŸË ÁflcÊÿÙ¥ Σ§Ê flÒÁfläÿ-ŸÊ⁄UË
Áfl◊‡Ê¸- ‚ȪÁΔà Á‡ÊÀ¬ •ı⁄U ‚’‚ ’…ΠΣ§⁄U ùË
•ı⁄U ©‚Σ§ ¬˝oA- ÿ ªËÃÊo˝Ë Σ§Ë Σ§„ÊÁŸÿÙ¥ Σ§ ◊Í∂
Sfl⁄U „Ò¥ - ‚ÊâÊ¸Σ§ ‚◊ˡÊÊ „Ò– •ÊÁ$ÅÊ⁄UË ¬ÛÊÊ ◊¥ ‚ÈoeÊ
¡Ë Σ§Ê ‚≈UËΣ§ flÊÄUÿ „Ò- •Ê∂ÙøŸÊ ◊ŸÈcÿ Σ§Ë
◊Í∂ ¬˝flÎÁà „Ò– ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§ ©íífl∂ ÷Áflcÿ „ÃÈ
‡ÊÈ÷Σ§Ê◊ŸÊ∞°–
-‡ÊÙ÷Ê ⁄USÃÙªË (÷Ê⁄UÃ)
*****
Σ§„ÊÁŸÿÊ° ◊◊¸ S¬‡Ê˸
“Á„ãºË øßʔ Σ§Ê Á‚Ãê’⁄U vy Σ§Ê •¥Σ§
Á◊∂Ê– ◊Ò¥ ’„Èà •ë¿Ê ‚◊ˡÊΣ§ ÃÙ Ÿ„Ë¥ ∂ÁΣ§Ÿ
’„Èà •ë¿Ê ¬ÊΔΣ§ •fl‡ÿ „Í°– ß‚ ’Ê⁄U Σ§Ê •¥Σ§
÷Ë •ãÿ •¥Σ§Ù Σ§Ë Ã⁄U„ ∂Ê¡’Ê’ âÊÊ– o˝Ë ‡ÿÊ◊
ÁòʬÊΔË ¡Ë •ı⁄U o˝Ë◊ÃË ‚ÈoeÊ •Ù◊ …Ë¥ª⁄UÊ ¡Ë
ß‚Σ§ ‚¥¬ÊºŸ ◊¥ Á¡ÃŸË ◊„ŸÃ Σ§⁄U ⁄U„ „Ò¥ ©‚Ë
•ŸÈ¬Êà ◊¥ ÷Ê⁄Uà ◊¥ ∂ÙΣ§Á¬˝ÿ Σ§⁄UŸ ◊¥ ÷Ê߸ ¬¥Σ§¡
‚È’Ë⁄U ¡Ë •ı⁄U Á„◊Ê¥‡ÊÈ ¡Ë ÷Ë ‚⁄UÊ„ŸËÿ ¬˝ÿÊ‚
Σ§⁄U ⁄U„ „Ò¥–
⁄UËÃÊ Σ§‡ÿ¬ ¡Ë Σ§Ë “∞Σ§ „Ë ‚flÊ∂”, •ÊSâÊÊ
Ÿfl∂ Σ§Ë “©‚Σ§Ê ŸÊ◊” •ı⁄U ŸË⁄UÊ àÿÊªË Σ§Ë “ÄUÿÊ
•Ê¡ ◊Ò¥ ÿ„Ê° „ÙÃË”, Σ§„ÊÁŸÿÊ° ◊◊¸ S¬‡Ê˸ âÊË¥–
‡ÊÁ‡Ê ¬ÊoeÊ Σ§Ù ’„Èà ¬…ΠÊ „Ò ◊Ò¥Ÿ, ©ŸΣ§Ë ¬˝âÊÊ-
Σȧ¬˝âÊÊ ¬˝⁄UΣ§ ∂ªË– ‚ı⁄U÷ ¡Ë Σ§Ë $ª$¡∂¥ •ı⁄U
⁄UøŸÊ ¡Ë Σ§Ë ˇÊÁáÊΣ§Ê∞° ¬ΔŸËÿ âÊË¥– ¡Ù
•ÁflS◊⁄UáÊËÿ SÃê÷ „Ò¥; flÙ ¬È⁄UÊŸ ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§Ë
⁄UøŸÊoeÁ◊¸ÃÊ Σ§Ê ôÊÊŸ Σ§⁄UÃÊ „Ò ß‚ ’¥º Ÿ Σ§⁄U¥–
-«ÊÚ.ÁflcáÊÈ ‚ÄU‚ŸÊ ªËÃΣ§Ê⁄U (÷Ê⁄UÃ)
*****
Á„ãºË-‚ÊoeŸÊ Ÿ◊Ÿ ÿÙÇÿ
“Á„ãºË øßʔ Σ§Ê ¡È∂Ê߸-Á‚Ãê’⁄U •¥Σ§
Á◊∂Ê– …Ë¥ª⁄UÊ $»§ÒÁ◊∂Ë $»§Ê©ã«‡ÊŸ •ı⁄U Á„ãºË øßÊ
Σ§ ‚¥ÿÈQ§ ÃàflÊfloeÊŸ ◊¥ •¥Ã⁄U -⁄UÊC˛Ëÿ ‚ê◊ÊŸ
‚◊Ê⁄UÙ„ Σ§Ê ‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷ ‚⁄UÊ„ŸËÿ „Ò– ‚ê◊ÊÁŸÃ
‚ÊÁ„àÿΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§Ù „ÊÁº¸Σ§ ’oeÊ߸, •ÊÿÙ¡Σ§Ù¥ Σ§Ù
‚ÊoeÈflʺ!
‚fl¸¬˝âÊ◊ ‚ê¬ÊºΣ§Ëÿ Σ§Ë ’Êà •Êº⁄UáÊËÿ
ÁòʬÊΔË ¡Ë Σ§Ê Σ§âÊŸ •ˇÊ⁄U‡Ê— ‚àÿ „Ò– “Á„ãºË
flÊ∂Ù¥” Σ§ mcÊ, flÒ◊ŸSÿ •ı⁄U ߸cÿʸ Σ§ Σ§Ê⁄UáÊ, Á„ãºË
Σ§Ê ‚flʸÁºΣ§ •¬Σ§Ê⁄U ÃÙ •¬Ÿ “ÉÊ⁄U” ◊¥ „È•Ê „Ò !
¬˝’∂, ºÈ⁄Uʪ˝„ ¬Íáʸ Áfl⁄UÙoe Á„ãºË •¬Ÿ º‡Ê (⁄UÊC˛)
6 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
◊¥ ¤Ê∂ÃË •Ê߸U „Ò, ¤Ê∂ ⁄U„Ë „Ò– ºÊ‚àfl - ◊ÈÁQ§ Σ§
’ʺ ÷Ë, ÁflªÃ 67 flcÊÙZ ‚ ∞Σ§ „Ë Σ§âÊÊ ø∂ ⁄U„Ë
„Ò- “Á„ãºË Áfl⁄UÙoe”, ◊¥ø •ı⁄U ¬ÊòÊ ’º∂Ã ⁄U„ „Ò¥–
ß‚ ¬ÎD÷ÍÁ◊ •ı⁄U ¬Á⁄Ufl‡Ê ◊¥ ¬˝flÊ‚Ë ‚ÊÁ„àÿΣ§Ê⁄UÙ¥
Σ§Ë Á„ãºË - ‚ÊoeŸÊ Ÿ◊Ÿ ÿÙÇÿ „Ò–
ŸflËŸ •¥Σ§ ÄUÿÊ Á◊∂Ê ◊ÊŸÙ ‚¥¡ËflŸË ’Í≈UË
„ÊâÊ ∂ª ªß¸– ‚÷Ë ÁfloeÊ•Ù¥ Σ§Ë ⁄UøŸÊ∞° ∞Σ§ ‚
’…ΠΣ§⁄U ∞Σ§ ⁄U„Ë¥– ⁄UøŸÊ o˝ËflÊSÃfl Σ§Ë ˇÊÁáÊΣ§Ê∞°,
‚ı⁄U÷ ¬Êá«ÿ Σ§Ë ª$¡∂¥, „ÊßΣȧ Σ§Ê ¬Í⁄UÊ ¬ÎD, •ÁºÁÃ
◊¡Í◊ºÊ⁄U •ı⁄U íÿÙàFÊ ¬˝ºË¬ Σ§Ë Σ§ÁflÃÊ∞° ◊ŸÙ⁄U◊
„Ò¥–
∂ÉÊÈΣ§âÊÊ ◊¥ “„Σ§ËΣ§Ã” (’Ê∂ΣΧcáÊ ªÈ#Ê ) •ı⁄U
“’øÊ ∂Ù ©‚” ( «ÊÚ. ¬Í⁄UŸÁ‚¥„ ) ‚Ê◊ÁÿΣ§ ‚◊Ê¡
Σ§Ê ÁºÇº‡Ê¸Ÿ Σ§⁄UÊÃË „Ò¥– ß‚Ë ¬˝Σ§Ê⁄U Σ§âÊÊ•Ù¥ ◊¥
“»§Êº‚¸ «U” (‡ÊÒ∂Ë Áª∂) “ÁΣ§ÃŸ ø„⁄U” (⁄U¡ŸË
ªÈ#) flÒÁEΣ§ SÃ⁄U ¬⁄U ¿Ê߸ ‚◊SÿÊÿÙ¥ ‚ M§-’-M§
Σ§⁄UÊÃË „Ò¥– ‡ÊÁ‡Ê ¬ÊoeÊ Σ§Ê ‚¥S◊⁄UáÊ “¬˝âÊÊ -Σȧ¬˝âÊÊ”
ÁfløÊ⁄UûÊ¡Σ§ / ‚◊Ê¡ Σ§Ù Ÿß¸ Áº‡ÊÊ ÁºÅÊÊÃÊ „Ò–
‚ø◊Èø •¥Σ§ ‚¥ª˝„áÊËÿ „Ò, •Ÿ◊Ù∂ „Ò; ‚¥¬ÊºΣ§
-◊¥«∂ Σ§Ë ‚Ê◊ª˝Ë øÿŸ -©àΣΧCÃÊ ’Á◊‚Ê∂ -
•ŸÈ¬◊ !!
-‚ÈoeÊ ªÈ#Ê (÷Ê⁄UÃ)
*****
SÃ⁄UËÿ •¥Σ§
•Ê¡ „Ë Á„ãºË øÃŸÊ Σ§Ê •¥Σ§ Á◊∂Ê– •÷Ë
¬Í⁄UÊ ºÅÊ ÷Ë Ÿ„Ë¥ ¬ÊÿÊ âÊÊ ÁΣ§ Á∂ÅÊŸ Σ§Ê ◊Ÿ
ÁΣ§ÿÊ– ß‚ •¥Σ§ ◊¥ Á¡Ÿ ‚ÊÁ„àÿΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§Ù ‡ÊÊÁ◊∂
ÁΣ§ÿÊ ªÿÊ „Ò, fl ‚÷Ë ‚ëø ‚ÊÁ„àÿ Σ§ Á‚ÃÊ⁄U „Ò¥–
•âÊʸà Á‚»§¸ ¿¬ ¡ÊŸ Σ§ Á∂∞ Ÿ„Ë¥ Á∂ÅÊÃ– ◊Ò¥ ÃÙ
‡ÊÊÿº ß‚Σ§Ë ‚◊ˡÊÊ Σ§ ∂ÊÿΣ§ ÷Ë Ÿ„Ë¥ „Í°– ∂ÁΣ§Ÿ
∞Σ§ ¬ÊΔΣ§ Σ§Ë „ÒÁ‚ÿà ‚ ‚÷Ë ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§Ù
„ÊÁº¸Σ§ ’oeÊ߸ $¡M§⁄U ºŸÊ øÊ„Í°ªÊ–
ÁΣ§‚Ë ∞Σ§ ⁄UøŸÊ Σ§Ê Á$¡Σ˝§ Σ§⁄UŸÊ ’ÊΣ§Ë
⁄UøŸÊΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§ ‚ÊâÊ ŸÊߥ‚Ê»§Ë „٪˖ ‚÷Ë •¬ŸË
-•¬ŸË ¡ª„ ’„Èà •ë¿ ∂ª– •Ê¬Σ§Ù •ı⁄U
•Ê¬Σ§Ë ¬Í⁄UË ≈UË◊ Σ§Ù ÷Ë ’„ÈÃ-’„Èà ’oeÊ߸, ¡Ù
ßß SÃ⁄UËÿ •¥Σ§ ÁŸΣ§Ê∂Ÿ ◊¥ Σ§Ê◊ÿÊ’ ⁄U„Ë– ©ê◊˺
Σ§⁄UÃÊ „Í° ÁΣ§ $ª$¡∂ ¬⁄U ÷Ë ß‚ Ã⁄U„ Σ§Ê Σ§Ê◊ •Ê¬
Σ§⁄U¥ª, Á¡‚‚ •Ê¡ Σ§Ë $ª$¡∂ Σ§Ë ‚ëøË ‚Í⁄UÃ
‚Ê◊Ÿ •Ê∞– ∞Σ§ ’Ê⁄U Á»§⁄U ’„ÈÃ-’„Èà ’oeÊ߸–
-•‡ÊÙΣ§ Á◊$¡Ê¡ (÷Ê⁄UÃ)
*****
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§

7.
Ÿÿ •ı⁄U ¬È⁄UÊŸ ºÙŸÙ ∂ÅÊΣ§Ù¥ Σ§Ê ‚¥ª◊
ß‚ ’Ê⁄U Σ§ •¥Σ§ ◊¥ ⁄UËÃÊ Σ§‡ÿ¬ Σ§Ë Σ§„ÊŸË “∞Σ§ „Ë ‚flÊ∂” Á$¡ãºªË Σ§Ë flÙ Σ§≈ÈU ‚ëøÊ߸ „Ò Á¡‚
„◊ ©◊˝ ÷⁄U •ŸºÅÊÊ Σ§⁄UÃ ⁄U„Ã „Ò¥ •ı⁄U Σ§’ „◊ •Σ§∂ •ı⁄U •flÊ¥Á¿Ã Ãûfl ◊¥ ’º∂ ¡ÊÃ „Ò¥ ¬ÃÊ „Ë
Ÿ„Ë¥ ø∂ÃÊ – Σ§„ÊŸË Σ§ ¬ÊòÊ Σ§Ë ◊ŸÙº‡ÊÊ Σ§ ‚ÊâÊ-‚ÊâÊ ’ÊΣ§Ë Σ§ ¬ÊòÊÙ¥ Σ§Ë ◊Ÿ—ÁSâÊÁà ¬⁄U ⁄Uı‡ÊŸË «Ê∂Ã
„È∞ ∂ÁÅÊΣ§Ê Ÿ ’«ΠË ‚„¡ÃÊ ‚ ©‚ ‚ø Σ§Ù Σ§„Ê „Ò ÁΣ§ ߥ‚ÊŸ ‚ÙøÃÊ ÃÙ ’„Èà Σȧ¿ „Ò ◊ª⁄U ¡’ ©‚‚
ªÈ$¡⁄UÃÊ „Ò ÃÙ ©‚ •„‚Ê‚ „Ë Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ ÁΣ§ ÿÁº flÒ‚Ê „Ù ªÿÊ ÃÙ „Ê∂ÊÃ Σ§Ò‚ „Ù¥ª! ‡ÊÊÿº ¬„∂ ‚ ÷Ë
’ºÃ⁄U ÄUÿÙ¥ÁΣ§ SflåŸ •ı⁄U „Σ§ËΣ§Ã ◊¥ ’„Èà $»§Σ§¸ „ÙÃÊ „Ò ÿ„Ë Σ§„ÊŸË Σ§ ◊Êäÿ◊ ‚ º‡ÊʸÿÊ ªÿÊ „Ò –
⁄U¡ŸË ªÈ# Σ§Ë “ÁΣ§ÃŸ ø„⁄U” „⁄U ºÍ‚⁄UË ùË Σ§Ë Σ§„ÊŸË „Ò ¡Ù ÉÊ⁄U ‚ ’Ê„⁄U ÁŸΣ§∂ÃË „Ò •ı⁄U Σ§Ò‚
flÊ‚ŸÊ◊ÿ ºÎÁCÿÙ¥ ‚ ≈UΣ§⁄UÊÃË „Ò ◊ª⁄U ©‚Σ§ ‚ÊâÊ ¬˝ÁÃΣ§Ê⁄U ÷Ë •’ $¡M§⁄UË „Ò •ÊflÊ$¡ ©ΔÊŸË $¡M§⁄UË „Ò
ß‚ Ãâÿ Σ§Ù ’∂ ÁºÿÊ ªÿÊ „Ò ÃÊÁΣ§ ¡Ÿ ¡ÊªÎÁà „Ù ‚Σ§–
•ÊSâÊÊ Ÿfl∂ Σ§Ë “©‚Σ§Ê ŸÊ◊” ∞Σ§ ªÎÁ„áÊË Σ§ ¡ËflŸ Σ§Ê ÁøòÊáÊ „Ò ¡„Ê° flÙ ÅÊȺ Σ§Ù Á◊≈UÊΣ§⁄U ∞Σ§
‚¥‚Ê⁄U ⁄UøÃË „Ò •ı⁄U ©‚Ë Σ§Ë ’Ÿ Σ§⁄U ⁄U„ ¡ÊÃË „Ò Á‚$»§¸, ◊Ê°, ◊ı‚Ë, ’„Ÿ, øÊøË, ◊Ê◊Ë, ÷Ê÷Ë, ¡ÊÃ
flQ§ Σ§Ë ÁΣ§Ÿ ¬⁄UÃÙ¥ ◊¥ ÅÊÙ ¡ÊÃÊ „Ò ©‚Σ§Ê ŸÊ◊, ©‚Σ§Ë ¬„øÊŸ •ı⁄U ¡’ Σ§Ù߸ ©‚ •„‚Ê‚ Σ§⁄UÊÃÊ „Ò
Ã’ ¡ÊΣ§⁄U ‚◊¤Ê ¬ÊÃË „Ò ÁΣ§ ߟ ‚’ ‚ê’ÙoeŸÙ¥ ‚ ßÃ⁄U ÷Ë $¡M§⁄UË „Ò ©‚Σ§Ë ∞Σ§ ¬„øÊŸ, ∞Σ§ ŸÊ◊–
ŸË⁄UÊ àÿÊªË Σ§Ë “ÄUÿÊ •Ê¡ ◊Ò¥ ÿ„Ê° „ÙÃË” ∞Σ§ Ã∂ÊΣ§‡ÊÈºÊ ùË Σ§ ¡ËflŸ Σ§Ê º¬¸áÊ „Ò ÃÙ ºÍ‚⁄UË Ã⁄U$»§
©‚Í∂Ù¥, •Êº‡ÊÙZ •ı⁄U ◊ÿʸºÊ Σ§ ‚ÊâÊ ¡ËŸ Σ§Ë ∞Σ§ ùË Σ§ •ºêÿ ‚Ê„‚ Σ§Ë ¬˝àÿ¥øÊ „Ò– Ã∂ÊΣ§‡ÊȺÊ
„ÙΣ§⁄U ÷Ë ùË øÊ„ ÃÙ •¬ŸË ‡ÊÃÙZ ¬⁄U ◊ÿʸºÊ ¬Íáʸ ¡ËflŸ ¡Ë ‚Σ§ÃË „Ò ©‚Σ§ Á∂∞ $¡M§⁄UË Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ
ÁΣ§‚Ë ÷Ë Ã⁄U„ Σ§Ê ‚◊¤ÊıÃÊ Σ§⁄UŸÊ– fl„Ë¥ “Σ§„ÊŸË ÷ËÃ⁄U Σ§„ÊŸË” ◊¥ ‚ȇÊË∂ Á‚hÊâʸ mÊ⁄UÊ ÁΣ§ÿÊ ªÿÊ
ª„Ÿ Áfl‡∂cÊáÊ ¬ÊΔΣ§ Σ§Ù fl΄º ºÎÁC ºÃÊ „Ò ¡Ù •ãÂ Σ§Ù ¿Í ¡ÊÃÊ „Ò– ‡ÊÒ∂Ë Áª∂ Σ§Ë “$»§Êº‚¸ «” ∞Σ§
’Ê⁄U Á»§⁄U ’ȡȪÙZ Σ§ ¬˝Áà ‚¥flºŸ„ËŸÃÊ Σ§Ê º‡Ê¸Ÿ „Ò– fl„Ë¥ ∂ÉÊÈΣ§âÊÊ∞° Σ§◊ ‡ÊéºÙ¥ ◊¥ ¬˝÷ÊflΣ§Ê⁄UË •‚⁄U
¿Ù«ΠÃË „Ò¥–
‡ÊÁ‡Ê ¬ÊoeÊ Σ§Ê ‚¥S◊⁄UáÊ “¬˝âÊÊ Σȧ¬˝âÊÊ” ¬˝÷Êfl‡ÊÊ∂Ë •ı⁄U •ŸÈª◊ŸËÿ ‚¥S◊⁄UáÊ „Ò ÿÁº ‚÷Ë ß‚Ë
Ã⁄U„ ‚Ùø ‚Σ§¥ •ı⁄U Σ§⁄U ‚Σ§¥ âÊÙ«ΠË Á„ê◊à •ı⁄U âÊÙ«ΠÊ ¡$í’Ê ⁄UÅÊ¥ ÃÙ ¡ÊŸ ÁΣ§ÃŸË „Ë Á$¡ãºÁªÿÊ° ’’ʸº
„ÙŸ ‚ ’ø ¡Ê∞° •ı⁄U ¡ÊŸ ÁΣ§ÃŸË „Ë Á$¡ãºÁªÿÙ¥ ◊¥ ÅÊÈÁ‡ÊÿÙ¥ Σ§Ë ø◊Σ§ Á’ÅÊ⁄U ¡Ê∞ ÄUÿÙ¥ÁΣ§ ‚⁄U„º ¬⁄U
Á‚$»§¸ ‚ÒÁŸΣ§ „Ë ‡Ê„˺ Ÿ„Ë¥ „ÙÃ ©ŸΣ§ ‚ÊâÊ ©ŸΣ§Ê ¬Í⁄UÊ ¬Á⁄UflÊ⁄U ‡Ê„˺ „ÙÃÊ „Ò ÿÁº Σȧ¿ Σȧ¬˝âÊÊ•Ù¥ Σ§Ê
Áfl⁄UÙoe Σ§⁄UŸ ◊¥ ¬…Π- Á∂ÅÊ ∂Ùª •Êª •ÊΣ§⁄U ‚ÊâÊ º¥ •ı⁄U ⁄U„Ÿ ÅÊÊŸ Σ§Ë √ÿflSâÊÊ Σ§⁄U º¥ ÃÙ ∞Σ§ ¡ËflŸ
ΣÒ§‚ ‚Èoe⁄U ‚Σ§ÃÊ „Ò ©‚Σ§Ê fláʸŸ „Ò Á¡‚ „UÃÈ ‚⁄UΣ§Ê⁄UË ◊„Σ§◊Ù¥ Σ§ ‚ÊâÊ ¡Ÿ ¡ÊªÎÁà ÷Ë $¡M§⁄UË „Ò –
‚ı⁄U÷ ¬Êá«ÿ Σ§Ë ª$¡∂¥, ‡ÊÁ‡Ê ¬ÈL§flÊ⁄U, ‚⁄U‚ º⁄U’Ê⁄UË, ⁄UÁ‡◊ ¬˝÷Ê, ⁄UøŸÊ o˝ËflÊSÃfl, íÿÙàFÊ
¬˝ºË¬, ‚ÁflÃÊ •ª˝flÊ∂, •ÁºÁà ◊¡Í◊ºÊ⁄U Σ§Ë Σ§ÁflÃÊ∞°, „⁄UΣ§Ë⁄Uà „Ë⁄U, «ÊÚ. ©Á◊¸∂Ê •ª˝flÊ∂, «ÊÚ. ‚ÃˇÊ
⁄UÊ¡ ¬ÈcΣ§⁄UáÊÊ Σ§ „ÊßΣͧ, •ŸÈflÊÁºÃ Σ§ÁflÃÊ∞° ºΣ§⁄U ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§Ù ‚◊Îh ÁΣ§ÿÊ „Ò– ÷Ê⁄UÃãºÈ „⁄UˇÊøãOE˝ Σ§
¬Á⁄Uøÿ Σ§ ‚ÊâÊ «ÊÚ. ⁄UŸÈ ÿʺfl Σ§Ê √ÿ¥Çÿ “ÄUÿÙ¥ÁΣ§ •ı⁄UÃÙ¥ Σ§Ë ŸÊΣ§ Ÿ„Ë¥ „ÙÃË” ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§Ù ‚ê¬ÍáʸÃÊ
¬˝ºÊŸ Σ§⁄UÃÊ „Ò– ºflË ŸÊª⁄UÊŸË mÊ⁄UÊ Σ§Ë ªß¸ ¬ÈSÃΣ§ ‚◊ˡÊÊ Σ§◊∂ ÁΣ§‡ÊÙ⁄U ªÙÿŸΣ§Ê mÊ⁄UÊ ¬˝◊ø¥º Σ§Ë
Σ§„ÊÁŸÿÙ¥ Σ§Ê Σ§Ê∂Σ˝§◊ÊŸÈ‚Ê⁄U •äÿÿŸ, ÿÊòÊÊ ‚¥S◊⁄UáÊ ¬⁄U •ÊoeÊÁ⁄Uà “ŸË∂ ¬ÊÁŸÿÙ¥ Σ§Ë ‡ÊÊÿ⁄UÊŸÊ „⁄UÊ⁄UÔ
Σ§Ë ⁄UÉÊÈflË⁄U mÊ⁄UÊ Σ§Ë ªß¸ ‚◊ˡÊÊ •ı⁄U Á»§⁄U ¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U mÊ⁄UÊ ªËÃÊo˝Ë Σ§Ë ÁΣ§ÃÊ’ “¬˝ÊâʸŸÊ Σ§ ’Ê„⁄U •ı⁄U
•ãÿ Σ§„ÊÁŸÿÊ°” Σ§Ë ‚◊ˡÊÊ ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§Ù Ÿ Σ§fl∂ ‚ê¬ÍáʸÃÊ ¬˝ºÊŸ Σ§⁄UÃË „Ò ’ÁÀΣ§ ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§Ù ªÁ⁄U◊Ê◊ÿ
Σ§ ‚ÊâÊ ¬ΔŸËÿ ÷Ë ’ŸÊÃË „Ò– ∞Σ§ „Ë ¬ÁòÊΣ§Ê ◊¥ ‚ê¬Íáʸ ‚ÊÁ„àÿ Σ§Ù ‚„¡ŸÊ ‚ÊâÊ „Ë ‚ÊÁ„àÿ ‚◊ÊøÊ⁄UÙ¥
Σ§Ù ÷Ë SâÊÊŸ ºŸÊ ‚¥¬ÊºΣ§ Σ§ Σȧ‡Ê∂ ‚¥¬ÊºŸ Σ§Ù ºÎÁCªÙø⁄U Σ§⁄UÃÊ „Ò – ∞Σ§ Σȧ‡Ê∂ ‚¥¬ÊºΣ§ Σ§Ù ºÍ⁄Uº‡Ê˸
„ÙŸ Σ§ ‚ÊâÊ flø◊ÊŸ ¬Á⁄U¬˝ˇÿ Σ§Ù äÿÊŸ ◊¥ ⁄UÅÊΣ§⁄U ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§Ê ‚¥¬ÊºŸ Σ§⁄UŸÊ „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U ‚ÈoeÊ ¡Ë
©‚◊¥ ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚ˇÊ◊ „Ò¥ Ã÷Ë ÃÙ ‚÷Ë ÁºÇª¡Ù¥ Σ§Ù ¬ÁòÊΣ§Ê ◊¥ SâÊÊŸ ÃÙ Á◊∂ „Ë ⁄U„Ê „Ò ‚ÊâÊ „Ë ŸflÙÁºÃÙ¥
Σ§ Á∂∞ ÷Ë ÅÊÊ‚ ¡ª„ ’ŸÊ ⁄UÅÊË „Ò •ı⁄U ÿ„Ë ∞Σ§ ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§Ë ‚$»§∂ÃÊ Σ§Ê ¬Ò◊ÊŸÊ „Ò; ¡„Ê° Ÿÿ •ı⁄U
¬È⁄UÊŸ ºÙŸÙ ∂ÅÊΣ§Ù¥ Σ§Ê ‚¥ª◊ „Ù fl„Ë¥ ÃÙ ‚ÊÁ„àÿ Σ§Ë ª¥ªÊ ÁŸ’ʸoe M§¬ ‚ ’„Ê Σ§⁄UÃË „Ò –
flãºŸÊ ªÈ#Ê (÷Ê⁄Uà )
‡ÊÈ÷Σ§Ê◊ŸÊ∞° ∞fl¥ ’äÊÊ߸U
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 7
*****
÷Ê⁄Uà ‚⁄UΣ§Ê⁄U Σ§ ◊ÊŸfl ‚¥‚ÊäÊŸ ÁflΣ§Ê‚
◊¥òÊÊ‹ÿ mUÊ⁄UÊ flÁ⁄UDU ‚ÊÁ„UàÿΣ§Ê⁄U «ÊÚ. Σ§◊∂ ÁΣ§‡ÊÙ⁄U
ªÙÿŸΣ§Ê Σ§Ù Σ§¥OE˝Ëÿ Á„ãºË ‚¥SâÊÊŸ •Êª⁄UÊ Σ§
©¬ÊäÿˇÊ Σ§ M§¬ ◊¥ ◊ŸÙŸËà ÁΣ§ÿÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿ
vv Á‚Ãê’⁄U Σ§Ù •¬ŸÊ ¬º÷Ê⁄U ª˝„áÊ Σ§⁄U Á∂ÿÊ
„Ò– «ÊÚ. Σ§◊∂ ÁΣ§‡ÊÙ⁄U ªÙÿŸΣ§Ê “Á„ãºË øßʔ
Σ§ ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ◊¥«∂ ◊¥ ÷Ë „Ò¥– Á„UãOEË øÃŸÊ ¬Á⁄UflÊ⁄U
Σ§Ë •Ê⁄U ‚ ©Uã„¥U ’„ÈUÃ-’„ÈUà ‡ÊÈ÷Σ§Ê◊ŸÊ∞° ∞fl¥
’äÊÊ߸U–
‹πΣ§Ê¥ ‚ •ŸÈ⁄UÊäÊ
’„ÈUà •ÁäÊΣ§ ‹ê’ ¬òÊ ÃÕÊ ‹ê’ •Ê‹π
Ÿ ÷¡¥– •¬ŸË ‚Ê◊ª˝Ë ÿÍŸËΣ§Ê«U •ÕflÊ øÊáÊÄÿ
»§ÊÚá≈U ◊¥ fl«¸U¬«U Σ§Ë ≈ÒUÄS≈U »§ÊßU‹ •ÕflÊ fl«¸U
Σ§Ë »§ÊßU‹ Σ§ mUÊ⁄UÊ „UË ÷¡¥– ¬Ë«Ë∞$»§ ÿÊ SΣÒ§Ÿ
Σ§Ë „ÈU߸U ¡¬Ë¡Ë $»§Êß∂ ◊¥ Ÿ„Ë¥ ÷¡¥– ⁄UøŸÊ Σ§
‚ÊâÊ ¬Í⁄UÊ ŸÊ◊ fl ¬ÃÊ, ߸ ◊∂ •ÊÁº Á∂ÅÊÊ „ÙŸÊ
$¡M§⁄UË „Ò– •Ê‹π, Σ§„UÊŸË Σ§ ‚ÊÕ •¬ŸÊ ÁøòÊ
ÃâÊÊ ‚¥ÁˇÊ# ‚Ê ¬Á⁄Uøÿ ÷Ë ÷¡¥– ÁøòÊ Σ§Ë ªÈáÊflûÊÊ
•ë¿UË „UÊ ÃÕÊ ÁøòÊ Σ§Ê •¬Ÿ ŸÊ◊ ‚ ÷¡¥–
¬ÈSÃΣ§ ‚◊ˡÊÊ Σ§ ‚ÊÕ ¬ÈSÃΣ§ •Êfl⁄UáÊ Σ§Ê ÁøòÊ,
⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U Σ§Ê ÁøòÊ •fl‡ÿ ÷¡¥–
-‚ê¬ÊOEΣ§
‚ÍøŸÊ
“Á„ãºË øßʔ ¬ÁòÊΣ§Ê •’ ΣÒ§Ÿ«UÊ Σ§ ‚ÊÕ-
‚ÊÕ ÷Ê⁄Uà ‚ ÷Ë ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà „UÊ ⁄U„UË „ÒU– ¬ÁòÊΣ§Ê
Σ§ ‚OESÿ ’ŸŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U ÿÊ ¬ÁòÊΣ§Ê Σ§ ∞Σ§-
OEÊ •¥Σ§ ¬…ΠUŸ Σ§ Á‹∞ ◊°ªflÊŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U ÃÊ
•Ê¬ ‚¥¬Σ§¸§Σ§⁄U ‚Σ§Ã „Ò¥U-
⁄UÊ◊‡fl⁄U Σ§Êê’Ê¡ “Á„U◊Ê¥‡ÊÈ”
◊Ê’ÊßU‹ — ~xvx|w|y~x
¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U
◊Ê’ÊßU‹ — ~~||}zzx~~

8.
8 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§

9.
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 9
•ÁÃÁÕ ‚ê¬ÊOEΣ§Ëÿ
«ÊÚ. ‚ȇÊË‹ Á‚hÊÕ¸
¡ã◊ — 2 ¡È‹Ê߸, 1958, ‚ËÃʬÈ⁄ (©ûÊ⁄ ¬˝OE‡Ê)–
Á‡ÊˇÊÊ — Á„ãOEË ‚ÊÁ„àÿ ◊¢ ¬Ë∞Úø.«Ë (‹πŸ™§)– ¬Ë∞Úø.«Ë „ÃÈ Áfl‡flÁfllÊ‹ÿ •ŸÈOEÊŸ
•ÊÿÊª ‚ »§‹ÊÁ‡Ê¬ ¬˝ÊåàÊ „È߸–
¬˝Σ§ÊÁ‡Êà ¬ÈSÃΣ§¢ — ŸÊ⁄OE Σ§Ë ÁøãÃÊ, ¬˝ËÁà Ÿ Σ§Á⁄ÿÊ Σ§Êÿ, ◊Ê ‚◊ Σ§ÊÒŸ (√ÿ¢Çÿ
‚¢ª˝„), ’ʪŸ ’ʪŸ Σ§„Ò Áø⁄ÒÿÊ, ∞Σ§Ê (•floeË Σ§ÁflÃÊ∞°), üÊË‹Ê‹ ‡ÊÈÄ‹ ‚¢øÁÿÃÊ
(«ÊÚ. ŸÊ◊fl⁄ Á‚¢„ Σ§ ‚ÊÕ ‚ê¬ÊOEŸ), ◊⁄ ‚ÊˇÊÊàΣ§Ê⁄ (Á‡Êfl◊ÍÁø Σ§ ‚ÊˇÊÊàΣ§Ê⁄),
Á„ãOEË Σ§„ÊŸË Σ§Ê ÿÈflÊ ¬Á⁄OE·ÿ (3π¢«, ‚ê¬ÊOEŸ)
¬òÊ-¬ÁòÊΣ§Ê•Ê¢ ◊¢ — ¬˝◊Èπ ¬òÊ ¬ÁòÊΣ§Ê•Ê¢ ◊¢ √ÿ¢Çÿ, •Ê‹ÊøŸÊ-‹π •ÊÁOE Σ§Ê ¬˝Σ§Ê‡ÊŸ–
•Ê߸ŸÊ (‚„Ê⁄Ê ‚◊ÿ), •ÊOEÊ’ •¡¸ „Ò (⁄Êc≈˛Ëÿ ‚„Ê⁄Ê), øÈ≈Σ§Ë (OESÃΣ§), ¬…ΠÃ-
Á‹πÃ (ŸÿÊ ôÊÊŸÊOEÿ), Sâ÷Ê¢ Σ§Ê ‹πŸ– Á»§‹„Ê‹, ⁄ʪ ‹ãÃ⁄ÊŸË (Σ§ÕÊΣ˝§◊) fl
flΣ˝§ OEÎÁc≈ (‹ÊΣ§ SflÊ◊Ë) SÃê÷ ¡Ê⁄Ë–
‚ê¬ÊOEŸ — “ÃOE˜÷fl” fl “Σ§ÕÊΣ˝§◊” ¬ÁòÊΣ§Ê•Ê¢ ◊¢ ‚ê¬ÊOEŸ ‚„ÿÊª– “ŸÿÊ ôÊÊŸÊOEÿ”
(÷Ê⁄ÃËÿ ôÊÊŸ¬ËΔ) ◊¢ 2 fl·¸ ‚„ ‚ê¬ÊOEŸ– ©ûÊ⁄ ¬˝OE‡Ê Á„ãOEË ‚¢SÕÊŸ Σ§Ë ¬ÁòÊΣ§Ê
“‚ÊÁ„àÿ ÷Ê⁄ÃË” Σ§Ê ‚„ ‚ê¬ÊOEŸ– “‹◊„Ë” Σ§ ÃËŸ •¢Σ§Ê¢ Σ§Ê •ÁÃÁÕ ‚ê¬ÊOEŸ–
©ûÊ⁄ ¬˝OE‡Ê Á„ãOEË ‚¢SÕÊŸ ‚ ¬˝Σ§ÊÁ‡Êà ◊È¢‡ÊË ¬˝◊øãOE Σ§Ë 10 Σ§„ÊÁŸÿÊ¢ Σ§Ê ÁøòÊÊ¬ÿÊªË
‚ê¬ÊOEŸ– Á»§‹„Ê‹, òÊÒ◊ÊÁ‚Σ§ ¬ÁòÊΣ§Ê “OEÍ‚⁄Ë ¬⁄ê¬⁄Ê” Σ§Ê ‚ê¬ÊOEŸ–
•ãÿ — ‹πŸ™§ Áfl‡flÁfllÊ‹ÿ Σ§ ¬òÊΣ§ÊÁ⁄ÃÊ Áfl÷ʪ ◊¢ 3 fl·¸ •ÁÃÁÕ •äÿÊ¬Σ§–
◊„Êà◊Ê ªÊ°oeË •ãÃ⁄⁄Êc≈˛Ëÿ Á„ãOEË Áfl‡flÁfllÊ‹ÿ, floeʸ ◊¢ Σȧ¿ ‚◊ÿ ◊ËÁ«ÿÊ ‹πŸ
Σ§Ê •äÿʬŸ– Σ§ÕÊΣ§Ê⁄ Σ§◊‹‡fl⁄ Σ§ ‚ÊÕ “ÿȪ”, “Áfl⁄Ê≈” •ÊÁOE oeÊ⁄ÊflÊÁ„Σ§Ê¢ Σ§Ê
‹πŸ– OEÍ⁄OE‡Ê¸Ÿ Σ§ Á‹∞ ’Ë‚ flÎûÊÁøòÊÊ¢ •ÊÒ⁄ ÃËŸ oeÊ⁄ÊflÊÁ„Σ§Ê¢ Σ§Ê ‹πŸ– OEÍ⁄OE‡Ê¸Ÿ Σ§
ÁOEÑË fl ‹πŸ™§ Σ§ãOE˝Ê¢ Σ§ ‚ÊÁ„ÁàÿΣ§ Σ§Êÿ¸Σ˝§◊Ê¢ ◊¢ ‹πŸ •ÊÒ⁄ ‚¢øÊ‹Ÿ– “⁄ʪ
OE⁄’Ê⁄Ë” Σ§Ê 52 ∞¬Ë‚Ê«Ê¢ ◊¢ ⁄Á«ÿÊ M§¬Ê¢Ã⁄–
‚ê◊ÊŸ/¬È⁄SΣ§Ê⁄/»§‹ÊÁ‡Ê¬ — ¬Ë∞Úø.«Ë. „ÃÈ Áfl‡flÁfllÊ‹ÿ •ŸÈOEÊŸ •ÊÿÊª ‚ ‡ÊÊoeflÎÁûÊ–
’Ë.∞. •ÊÚŸ‚¸ •ÊÒ⁄ ∞◊.∞. S¬‡Ê‹ ◊¢ ¬˝Õ◊ SÕÊŸ Σ§ ‚ÊÕ ¬˝Õ◊ üÊáÊË ¬˝ÊåàÊ Σ§⁄Ÿ ¬⁄
Sfláʸ ¬OEΣ§ •ÊÒ⁄ ¿ÊòÊflÎÁûÊ– ©ûÊ⁄ ¬˝OE‡Ê Á„ãOEË ‚¢SÕÊŸ mÊ⁄Ê √ÿ¢Çÿ ‹πŸ ¬⁄ 2 ’Ê⁄
“¬¢Á«Ã üÊËŸÊ⁄ÊÿáÊ øÃÈfl¸OEË ŸÊÁ◊à ¬È⁄SΣ§Ê⁄”– ©ûÊ⁄ ¬˝OE‡Ê Á„ãOEË ‚¢SÕÊŸ mÊ⁄Ê •floeË
Σ§ÁflÃÊ ¬⁄ 2 ’Ê⁄ “¡Êÿ‚Ë ŸÊÁ◊à ¬È⁄SΣ§Ê⁄– Σȧ¿ •ãÿ ‚¢SÕÊ•Ê¢ mÊ⁄Ê ‚ê◊ÊÁŸÃ–
ß‚‚ ¬Ífl¸ — ¬Ê°ø fl·¸ ÃΣ§ “÷Ê⁄ÃËÿ ôÊÊŸ¬ËΔ”, Ÿß¸ ÁOEÑË ◊¢ flÁ⁄cΔ ¬˝Σ§Ê‡ÊŸ •ÁoeΣ§Ê⁄Ë–
‚¢¬˝Áà — ‚ê¬ÊOEΣ§ OEÍ‚⁄UË ¬⁄¥U¬⁄UÊ–
•Á÷L§Áø — ‚ÊÁ„àÿ, ‚¢SΣΧÁÃ, ¬òÊΣ§ÊÁ⁄ÃÊ, ⁄¢ª◊¢ø •ÊÒ⁄ Á‚Ÿ◊Ê–
‚ê¬Σ¸§ — ÁΣ§ÃÊ’ÉÊ⁄U ¬˝Σ§Ê‡ÊŸ, 4855-56/24, •¥‚Ê⁄UË ⁄UÊ«U
OEÁ⁄Uÿʪ¥¡, Ÿß¸U ÁOEÑË 110002
◊Ê’ÊßU‹— 09868076182,
߸◊‹ — sushilsiddharth@gmail.com
‚⁄‘U ⁄UÊ„U ø‹Ã-ø‹Ã
“Á¡ôÊÊ‚Ê” ‚¥SÕÊ Σ§Ë Σ§„UÊŸË Σ§ÁãOE˝Ã ªÊDUË ◊¥ ’Ê‹Ã „ÈU∞ •Ê‹ÊøΣ§
¬ÈL§·ÊûÊ◊ •ª˝flÊ‹ Ÿ Σȧ¿U ßU‚ Ã⁄U„U Σ§„UÊ ÕÊ ÁΣ§ ◊ÊÒ¡ÍOEÊ OEÊÒ⁄U ◊¥
Á„UãOEË •Ê‹ÊøŸÊ ‚◊ÎhU Ÿ„UË¥ „Ò– •Ê¡ ‚Ê⁄UË OEÈÁŸÿÊ ◊¥ Áfl◊‡ÊÊZ Σ§Ë
÷⁄U◊Ê⁄U „ÒU, ¬⁄U ⁄UøŸÊ Σ§ ◊Í‹ ¬ÊΔU ¬⁄U øøʸ ’„ÈUÃ Σ§◊ „UÊÃË „Ò–
•Ê‹ÊøŸÊ Σ§ ‚◊ÎhU „UÊŸ ◊¥ ‹πΣ§Ê¥ Σ§Ë •Ê⁄U ‚ ÷Ë L§Σ§Êfl≈¥U „Ò¥U– fl
•¬ŸË ΣΧÁÃÿÊ¥ Σ§Ë Á‚»¸§ ¬˝‡Ê¥‚Ê ‚ÈŸŸ Σ§Ë „UË •¬ˇÊÊ ⁄UπÃ „ÒU¥– fl
•Ê‹ÊøΣ§Ê¥ Σ§Ë π⁄UË-πÊ≈UË Á≈Uå¬áÊË Σ§Ê ‚„UŸ Ÿ„UË¥ Σ§⁄U ¬ÊÃ–
◊Ò¥ Σ§ß¸U ’Ê⁄U ¬ÈL§·ÊûÊ◊ •ª˝flÊ‹ Σ§ ßUŸ ‡ÊéOEÊ¥ Σ§Ê ÿÊOE Σ§⁄UÃ
Σ§⁄UÃ Σ§„UË¥ πÊ ¡ÊÃÊ „Í°– πÊ ßU‚Á‹∞ ¡ÊÃÊ „Í° ÁΣ§ ßUŸ ‡ÊéOEÊ¥ Σ§
•Ê‚¬Ê‚ ¡ÊŸ ÁΣ§ÃŸ ‡ÊéOE •ÊΣ§⁄U π«Π „UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥U– ∞Σ§ ÉÊŸÊ ¡¥ª‹
‚Ê ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚◊¥ ◊⁄‘U ¡Ò‚Ê ‚Ê◊Êãÿ ¬ÊΔUΣ§ πÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÿ„U
Á‹π ⁄U„UÊ „Í°, ßU‚Ë ¡¥ª‹ ◊¥ ‚⁄‘U ⁄UÊ„U ø‹Ã-ø‹Ã •Ê∞ Σȧ¿U ’„UÃ⁄UËŸ
ÁfløÊ⁄U „Ò¥– ◊Ò¥ ’„ÈUà ‡ÊÊSòÊËÿ •ÊÒ⁄U ‚fl¸ ÷flãÃÈ ‚ÈÁπŸ— ‡ÊÒ‹Ë ◊¥ Á‹π
÷Ë Ÿ„UË¥ ¬ÊÃÊ– ßU‚Á‹∞ ’„ÈUÃ⁄‘U ¬ÊΔUΣ§ ◊⁄‘U Á‹πŸ Σ§Ë ‹Σ§⁄U „ÒU⁄UÊŸ
¬⁄‘U‡ÊÊŸ ⁄U„UÃ „Ò¥U– ÿ„U Σ§„UŸ Σ§Ê ÃÊ ‚ê¬ÊOEΣ§Ëÿ Σ§ SÃ¥÷ ◊¥ ¿U¬ ⁄U„UÊ
„ÒU, ¬⁄U ÿ„U ∞Σ§ ◊Ÿ Σ§Ë ◊ÊÒ¡ „ÒU–
Σ§„UŸ Σ§Ê ÃÊ ⁄UøŸÊ •ÊÒ⁄U •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê ∞Σ§ •ÁŸflÊÿ¸ Á⁄U‡ÃÊ „ÒU–
‚„UäÊÁ◊¸ÃÊ „Ò¥U– ¬Íflʸ¬⁄U ‚¥’¥äÊ „ÒU– ’„ÈUà Σȧ¿U „ÒU– ...... ‹ÁΣ§Ÿ ⁄UøŸÊ
Σ§ •ÊÁOE ‚◊ÿ ‚ •Ê¡ ÃΣ§ OEÊŸÊ¥ ◊¥ ‡ÊÊÿOE „UË Σ§÷Ë ‚¥ÃÊ·¬˝OE Á⁄U‡Ã
⁄U„U „UÊ¥– ‚◊ÊŸäÊ◊ʸ Ÿ Á◊‹Ÿ ¬⁄U „UË ÷fl÷ÍÁà Ÿ •¬ŸÊ ¬˝Á‚hU ‡‹ÊΣ§
Σ§„UÊ „UÊªÊ– ‚◊¤ÊOEÊ⁄U Ÿ Á◊‹Ÿ ¬⁄U „UË $ªÊÁ‹’ OEÈπË „ÈU∞ „UÊ¥ª,“ Ÿ
‚„UË ª⁄U ◊⁄‘U •‡Ê•Ê⁄U ◊¥ ◊ÊŸË Ÿ ‚„UË–” ¬˝◊ø¥OE, ÁŸ⁄UÊ‹Ê, ¬˝‚ÊOE
ÁΣ§‚Σ§Ê ‚„UË Áfl‡‹·Σ§ Σ§Ë Σ§◊Ë ◊„U‚Í‚ Ÿ „ÈU߸U– ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U Σ§Ê
Á‡ÊΣ§Êÿà „ÒU ÁΣ§ ◊Ò¥Ÿ ¡Ê Á‹πÊ ©U‚ •Ê‹ÊøΣ§ ‚◊¤Ê Ÿ„UË¥ ‚Σ§Ê–
•Ê‹ÊøΣ§ Σ§Ê Σ§„UŸÊ „ÒU ÁΣ§ ‚◊¤ÊŸ ‹ÊÿΣ§ Σȧ¿U ÕÊ „UË Ÿ„UË¥– Σ§„UŸ
Σ§Ê ’Ê⁄U-’Ê⁄U Σ§„UÊ ¡ÊÃÊ „Ò ÁΣ§ ‚◊Ê¡ ◊¥ ‚ÊÁ„Uàÿ Σ§Ê S¬‚ Á‚Σȧ«Π
⁄U„UÊ „ÒU– ßU‚ Á‚Σȧ«ΠÃ S¬‚ ◊¥ ⁄UøŸÊ •ÊÒ⁄U •Ê‹ÊøŸÊ Σ§ ’Ëø Σ§Ê
◊ÈΣ§Ê’‹Ê ÁOE‹øS¬ „ÒU– ¿UÊ≈U ‚ S¬‚ ◊¥ ∞Σ§ ¿UÊ≈UË ‚Ë ÃÕÊΣ§ÁÕÃ
‚ûÊÊ „ÒU– Á¡‚¬⁄U Σ§é ÊÊ Σ§⁄UŸ Σ§Ë ‹«ΠÊ߸U ø‹ÃË ⁄U„UÃË „ÒU– ‚÷Ê ◊¥
∞Σ§ •Ê⁄U ‚ ªflÊ¸ÛÊà ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U •ÊÒ⁄U OEÍ‚⁄UË •Ê⁄U ‚ •ÊÃÈ⁄U •Ê‹ÊøΣ§
Σ§Ê ¬˝fl‡Ê– Á‚¥„UÊ‚Ÿ ¬⁄U OEÊŸÊ¥ Σ§Ë Ÿ Ê⁄U–
⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U Σ§„U Σȧ¿U, ◊ª⁄U fl„U „◊‡ÊÊ •¬Ÿ Σ§Ê Ÿ¥’⁄U flŸ, ‚„UË
•ÊÒ⁄U •ª˝ªÊ◊Ë ◊ÊŸΣ§⁄U ø‹ÃÊ „ÒU– •’ ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U ÄÿÊ ’«ΠÊ ÄÿÊ
¿UÊ≈UÊ– ‡Ê¥Σ§⁄U ¡Ë Σ§Ë ’Á≈UÿÊ øÊ„U ’«ΠË „UÊ øÊ„U ¿UÊ≈UË– øπfl Ÿ
•Ê‹ÊøΣ§ Σ§Ê ÉÊÊ«Π Σ§Ë ¬Í°¿U ¬⁄U ’ÒΔUË ◊ÄπË Σ§„U ÁOEÿÊ ÃÊ ª÷¸SÕ
⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U Σ§Ê èÊË „UΣ§ ¬˝Ê# „ÒU ÁΣ§ ’«ΠU ‚ ’«Π •Ê‹ÊøΣ§ ¬⁄U ∞‚
Σ§◊ã≈U Σ§⁄‘U “•’ fl øÈΣ§ ª∞ „Ò¥U, fl •¬Ÿ ø◊øÊ¥ Σ§Ë „UË ÃÊ⁄UË»§
Σ§⁄UÃ „Ò¥U, ©Uã„UÊ¥Ÿ ’⁄U‚Ê¥ ‚ Σȧ¿U ŸÿÊ Ÿ„UË¥ ¬…ΠUÊ, fl ˘ ˘ ˘ „UÊ „UÊ „UÊ,
fl ¿UÊ«ΠÊ ÿÊ⁄U–”
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§

10.
ÁŸ◊ʸáÊÊäÊËŸ ◊ŸË·Ê Σȧ‹üÊDU Ÿ ŸÊ◊fl⁄U Á‚¥„U
Σ§Ê ‚‹Ê„U OEË ÕË ÁΣ§ fl •¬Ÿ ø‡◊ Σ§Ê Ÿ¥’⁄U
’OE‹ ‹¥– ∞Σ§ ’Ê⁄U ÁflEŸÊÕ ÁòʬÊΔUË Ÿ Ÿ∞
Σ§ÕÊΣ§Ê⁄UÊ¥ Σ§Ê ‚Ê„U‚ Σ§⁄UΣ§ ∞Σ§ ‚‹Ê„U OE «UÊ‹Ë
ÕË ÃÊ ∞Σ§ ©UOEËÿ◊ÊŸ Ÿ ©UŸΣ§ ’Ê‹Ÿ, πÊŸ •ÊÒ⁄U
π«ΠU „UÊŸ ¬⁄U ‡ÊÊΣ§¬˝SÃÊfl ‚Ê ¡Ê⁄UË Σ§⁄U ÁOEÿÊ ÕÊ–
“¬„U‹” ‚ê¬ÊOEΣ§, ‹πΣ§ •ÊÒ⁄U ⁄UøŸÊ‡ÊË‹ÃÊ Σ§
•øÍΣ§ ◊◊¸ôÊ ôÊÊŸ¥⁄U¡Ÿ Ÿ ßUäÊ⁄U Σ§Ë Σ§„UÊÁŸÿÊ¥ ◊¥
∞Σ§ Σ§◊Ë Σ§Ë •Ê⁄U ßU‡ÊÊ⁄UÊ ÁΣ§ÿÊ ÕÊ ÃÊ ÃàΣ§Ê‹ËŸ
ôÊÊŸ¬ËΔU Σ§Ë ¬Á⁄UΣ˝§◊Ê Σ§⁄UŸ flÊ‹ •À¬Σ§Ê‹ËŸ
‹πΣ§Ê¥ Ÿ ©UŸ¬⁄U „U◊‹Ê ‚Ê ’Ê‹ ÁOEÿÊ ªÿÊ– ..ßU‚Σ§
’Êfl¡ÍOE ‹πΣ§Ê¥ Σ§Ë ‚’‚ ’«ΠË ßë¿UÊ, ÁΣ§ ŸÊ◊fl⁄U
Á‚¥„, Áfl‡flŸÊÕ ÁòʬÊΔUË, ôÊÊŸ⁄¥U¡Ÿ •ÊÒ⁄U Ã◊Ê◊ ‹Êª
©UŸΣ§ Σ§ÕÊ ‚ÊÁ„Uàÿ Σ§Ë ŸÊÁ≈U‚ ‹¥, Á‹π¥ (◊Ë’
•ë¿UÊ Á‹π¥)– ÷߸U, ∞‚Ë ßUë¿UÊ ÄÿÊ¥ !
“Σ§ÕÊΣ˝§◊” ‹πŸ™§ ◊¥ Σ§Ê‡ÊËŸÊÕ Á‚¥„U Ÿ Σ§„UÊ
ÁΣ§ „U◊¥ •Ê‹ÊøΣ§ Σ§Ë ÊM§⁄Uà Ÿ„UË¥ „ÒU– Σ§Ê‡ÊËŸÊÕ
¡Ë ¡’ ◊¥ø ‚ •Ê‹ÊøΣ§ Σ§Ë ∞‚Ë ÃÒ‚Ë Σ§⁄UÃ „Ò¥U
ÃÊ üÊÊÃÊ ©U‚ “’«ΠU ÷ÒÿÊ” ‚ ¡Ê«ΠΣ§⁄U πÍ’ ÃÊÁ‹ÿÊ°
ΔUÊΣ§Ã „Ò¥– ßU‚ ©UŸΣ§Ê ⁄UøŸÊà◊Σ§ ‚Ê„U‚ ’ÃÊÃ „ÒU¥–
’„U⁄U„UÊ‹, ◊Ò¥Ÿ ¬Í¿UÊ ÕÊ ÁΣ ÄÿÊ ∞Σ§ ÁOEŸ •Ê¬Σ§Ê
¬ÊΔUΣ§Ê¥ Σ§Ë ÷Ë ÊM§⁄Uà Ÿ„UË¥ ⁄U„UªË– “•Ê‹ÊøΣ§ ”
‡ÊéOE ¬˝ÿÊªΣ§Ãʸ•Ê¥ Σ§Ë ‹ÊΣ§ÃÊ¥ÁòÊΣ§ ΣΧ¬Ê ‚ ßU‚
ªÁÃ Σ§Ê ¬˝Ê# „Ò ÁΣ§ ©U‚Σ§Ê •Õ¸ ¬˝Êÿ— ÁŸOE¥Σ§ „UË
Á‹ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– Σ§„UË¥ ÷Ë Σ§Ê߸U Σ§„U ÁΣ§ ©‚Ÿ ◊⁄UË
•Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ë ÃÊ ‚Ê◊Ÿ flÊ‹Ê ∞Σ§OE◊ •OE’OEÊΣ§⁄U
Σ§’Ë⁄U Σ§Ê ÿÊOE Σ§⁄‘UªÊ, “•⁄‘U, ÁŸOE¥Σ§ ÁŸÿ⁄‘U ⁄UÊÁπ∞
•Ê°ªŸ Σȧ≈UË ¿UflÊÿ–” ‡ÊÊ’Ê‡Ê !!
ÃÊ ÁŸãOEΣ§ ÿÊ •Ê‹ÊøΣ§ Σ§ ’Ê⁄‘U ◊¥ Σ§◊Ê’‡Ê
ÿ„UË ◊Ê„UÊÒ‹ „ÒU– ‹ÁΣ§Ÿ ◊Ê◊‹Ê ∞Σ§Ã⁄U»§Ê Á‡ÊΣ§ÊÿÃ
Σ§Ê Ÿ„UË¥ „ÒU– “‚◊Σ§Ê‹ËŸ ‚ÊÁ„Uàÿ ‚◊ÊøÊ⁄U” Σ§
ÁOE‚¥’⁄U wÆvx Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ ◊¥ ◊OEŸ Σ§‡ÿ¬ Σ§ ‚ÊÕ
’ÊÃøËà ◊¥ «UÊÚ. ÁflEŸÊÕ ÁòʬÊΔUË Σ§ flÊÄÿ „ÒU¥, “„UÊ°
ßUäÊ⁄U Σ§Ë ∞Σ§ øË Ê ◊ȤÊ ¬⁄‘U‡ÊÊŸ Σ§⁄UÃË „ÒU– •Ê¡
Σ§ ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U •Ê‹ÊøŸÊ Σ§ ÉÊÁ≈UÿʬŸ Σ§Ë Á‡ÊΣ§ÊÿÃ
Σ§⁄UÃ „Ò¥U– .... ÿ„U Ã⁄UËΣ§Ê ‚„UË Ÿ„UË¥ „ÒU– ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄UÊ¥
Σ§Ê •¬ŸË Σ§Á◊ÿÊ¥ ¬⁄U ÷Ë ’ÊÃ Σ§⁄UŸË øÊÁ„U∞–
’ÁÀΣ§ •Ê‹ÊøŸÊ ‚ ÿ„U Á‡ÊΣ§ÊÿÃ Σ§Ë ¡Ê ‚Σ§ÃË
„ÒU ÁΣ§ fl„UÊ° •Ê¡ Σ§Ë ⁄UøŸÊ Σ§Ë ª«Π’Á«ΠÿÊ¥ ¬⁄U ’ÊÃ
Ÿ„UË¥ „UÊ ⁄U„UË „ÒU– ...... •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê ◊ÈÅÿ Σ§◊¸ „ÒU
•¬Ÿ ‚◊ÿ Σ§Ë ⁄UøŸÊ •ÊÒ⁄U ⁄UøŸÊ‡ÊË‹ÃÊ Σ§Ê
ÁflfløŸ •ÊÒ⁄U ßU‚Ë Σ˝§◊ ◊¥ ¬¥⁄U¬⁄UÊ Σ§Ê ¬ÈŸ◊͸Àÿ¥ÊΣ§Ÿ–
..... ßUŸ ÁOEŸÊ¥ ªÊ°fl Σ§Ë ¡Ê Σ§„UÊÁŸÿÊ° Á‹πË ¡Ê
⁄U„UË „ÒU¥, ©UŸ◊¥ ÷ÍÁ◊ Σ§Ê ‚¥ÉÊ·¸ ÷Ë ‚Ê‚-ŸŸOE,
OEfl⁄UÊŸË-¡ΔUÊŸË Σ§Ë ‹«ΠÊßUÿÊ¥ ¡Ò‚Ê „ÒU– ªÊ°fl, ‹ΔÒUÃË
$Σ§à‹ ‚’ Σȧ¿U Á‚Ÿ◊Ê •ÊÒ⁄U ≈UËflË ‚ËÁ⁄Uÿ‹Ê¥ ¡Ò‚Ê–
Á‡Êfl◊ÍÁø Σ§Ë Σ§„UÊÁŸÿÊ° ’„UOE ¬ΔUŸËÿ „ÒU¥ ‹ÁΣ§Ÿ
ÁOE‡ÊÊ„UËŸ–..... ßUäÊ⁄U Σ§ Ÿ∞ Σ§„UÊŸËΣ§Ê⁄UÊ¥ ◊¥ Σ§ÕÊŸΣ§
Σ§Ë M§Á…UΠÿÊ° ’„ÈUà ¡ÀOEË ’Ÿ ªßZ– ‹ÊΣ§¡ËflŸ Σ§Ê
◊Ë’ ‹ÊΣ§ ‡ÊéOEÊ¥ Σ§Ë ‚◊¤Ê ÃΣ§ ‚ËÁ◊à „UÊ
ªÿÊ– ¡ËflŸ ’≈UÊ⁄UÊ ÃÊ ’„ÈUà ªÿÊ ‹ÁΣ§Ÿ ΔUËΣ§ ‚
‚¥ÿÊÁ¡Ã Ÿ„UË¥ „ÈU•Ê– Σ§„UÊŸË Σ§ Σ§ãOE˝ ◊¥ Σ§Ê߸U ∞Σ§
„UË ’Êà „UÊŸË øÊÁ„U∞– .... Σ§ÕÊŸΣ§ ◊¥ Á’π⁄UÊfl ‚
Σ§„UÊŸË Σ§Ë Σ§‹Ê èÊË ŸCU „UÊÃË „ÒU–” ÿ„U ∞Σ§ Áπ«ΠΣ§Ë
„ÒU Á¡‚‚ Á„UãOEË Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§ ÉÊ⁄U •Ê°ªŸ Σ§Ë
‚ÁΣ˝§ÿÃÊ Σ§Ë ÕÊ«ΠË ‚Ë ¤Ê‹Σ§ Á◊‹ÃË „ÒU–
ÆÆÆ
ßU‚ ’Êà ‚ Σ§ÊÒŸ ßUãΣ§Ê⁄U Σ§⁄‘UªÊ ÁΣ§ Á¬¿U‹
…UÊ߸U ÃËŸ OE‡ÊΣ§ ◊¥ •ŸΣ§ ©UÑπŸËÿ Σ§„UÊÁŸÿÊ°
‚Ê◊Ÿ •ÊßZ, Σ§ß¸U ◊„Uûfl¬Íáʸ ©U¬ãÿÊ‚ ¬˝Σ§ÊÁ‡ÊÃ
„ÈU∞ •ÊÒ⁄U ßUŸΣ§Ê Σ§ãOE˝ ◊¥ ⁄UπΣ§⁄U ¬ÿʸ# •Ê‹ÊøŸÊ
Á‹πË ªß¸U– Á»§⁄U ÷Ë ÿ„U ∞Σ§ ÁøãßËÿ ‚◊ÿ „ÒU–
Ê⁄UÊ OEÍ‚⁄‘U Ã⁄UËΣ§ ‚ ‚Êø¥ ÃÊ ßUŸ OE‡ÊΣ§Ê¥ ◊¥ ÷Ê⁄UÃËÿ
‚◊Ê¡ (Áfl‡Ê·Σ§⁄U fl„U flª¸ ¡Ê Á„UãOEË ¬…ΠUÃÊ Á‹πÃÊ
„ÒU, Á¡‚Σ§Ê Σ§ß¸U Ã⁄U„U Σ§Ê ŸÊÃÊ Á„UãOEË Σ§ÕÊ ‚ÊÁ„Uàÿ
‚ „ÒU) ÄÿÊ fl„UË ⁄U„U ªÿÊ „ÒU ¡Ê ßU‚‚ ¬„U‹ ÕÊ–
ÄÿÊ ‚◊ÊÁ¡Σ§ Á⁄U‡ÃÊ¥ ◊¥ fl„UË •Êà◊ËÿÃÊ, ª„U⁄UÊ߸U,
™§c◊Ê, Á Êê◊OEÊ⁄UË, ÷ʪËOEÊ⁄UË, fl$»§Ê ’øË „ÒU! ÄÿÊ
¬Ò‚ Ÿ Ÿ∞ Á‚⁄‘U ‚ ‡ÊéOEΣ§Á◊¸ÿÊ¥, ’ÈÁhU¡ËÁflÿÊ¥ Σ§Ë
“•ÁS◊ÃÊ” Σ§Ê ¬Á⁄U÷ÊÁ·Ã Ÿ„UË¥ ÁΣ§ÿÊ „ÒU! ÄÿÊ
ΣÒ§Á⁄UÿÁ⁄US≈U „UÊŸÊ ∞Σ§ •ÁŸflÊÿ¸ ’È⁄UÊ߸U Σ§Ë Ã⁄U„U
SflËΣΧà Ÿ„UË¥ „ÈU•Ê! ÄÿÊ ¡ËflŸ Σ§ Ã◊Ê◊ ˇÊòÊÊ¥ ◊¥
ÿÊÇÿ ¬OEÊ¥ ¬⁄U •ÿÊÇÿ √ÿÁQ§ÿÊ¥ Σ§ •Ê‚ËŸ „UÊŸ
Σ§Ë ⁄U$çÃÊ⁄U Ÿ„UË¥ ’…ΠUË! ÄÿÊ ¬˝Σ§Ê‡ÊΣ§Ê¥ Σ§ ‚Ê◊Ÿ
‹πΣ§Ê¥ Σ§ ÷Í‹È¥ÁΔUà „UÊŸ Σ§Ê ¬˝ÁÇÊà Ÿ„UË¥ ’…ΠUÊ!
ÄÿÊ ¬È⁄USΣ§Ê⁄UÊ¥ Σ§Ë ‚ÍøË ¡ŸªáÊŸÊ ‚ÍøË ‚ ◊ÈΣ§Ê’‹Ê
Ÿ„UË¥ Σ§⁄U ⁄U„UË! ÄÿÊ ‚ê◊ÊŸÊ¥-¬È⁄USΣ§Ê⁄UÊ¥ Σ§Ë ßUßË
¿UË¿UÊ‹OE⁄U ¬„U‹ ÕË! •ÊÒ⁄U ÄÿÊ ßUã„¥U ¬˝Ê# Σ§⁄UŸ
Σ§Ë ßUë¿UÊ ◊¥ Á„¥U‚Ê,·«˜ÿãòÊ, ‚¥ªÁΔUà ¬˝„UÊ⁄U ßU‚
Ã⁄U„U ‡ÊÊÁ◊‹ Õ ! •ÊÁOE-•ÊÁOE! ßUŸ ‚’Σ§Ê ¬˝àÿˇÊ
-•¬˝àÿˇÊ Á⁄U‡ÃÊ Á„UãOEË Σ§ÕÊ‹ÊøŸÊ ‚ „ÒU–
....ßU‚Σ§ ’Êfl¡ÍOE Áfl¡ÿ◊Ê„UŸ Á‚¥„U, ⁄UÁfl÷Í·áÊ,
•ø¸ŸÊ fl◊ʸ, üÊË⁄UÊ◊ ÁòʬÊΔUË, ⁄UÊÁ„UáÊË •ª˝flÊ‹,
Áfl÷Ê‚ fl◊ʸ, flÒ÷fl Á‚¥„, ⁄UÊ„ÈU‹ Á‚¥„U, ’‹fl¥Ã
Σ§ÊÒ⁄U, Áfl¡ÿ ‡Ê◊ʸ, •ŸËÃÊ ÷Ê⁄UÃË, ’¡⁄¥Uª Á’„UÊ⁄UË
ÁÃflÊ⁄UË, ‚ÊäÊŸÊ •ª˝flÊ‹, flË⁄‘UãOE˝ ÿÊOEfl, ŸÁ‹Ÿ
10 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
⁄¥U¡Ÿ Á‚¥„, ¬˝ôÊÊ, ⁄UÊ◊¡Ë ÁÃflÊ⁄UË, •ÁflŸÊ‡Ê Á◊üÊ,
¬˝ËÁà øÊÒäÊ⁄UË, Á¬˝ÿ◊ •¥ÁΣ§Ã, ⁄UÊΣ§‡Ê Á’„UÊ⁄UË, ¬¥Σ§¡
¬⁄UʇÊ⁄U •ÊÁOE Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøΣ§ •¬ŸÊ Σ§Ê◊ ◊ÈSÃÒOEË
‚ Σ§⁄U ⁄U„U „ÒU¥– ŸÊ◊fl⁄U Á‚¥„U, ◊ÒŸ¡⁄U ¬Ê¥«Uÿ, ÁflEŸÊÕ
ÁòʬÊΔUË •’ •äÿˇÊÃÊ Σ§⁄UÃ „ÈU∞ ‡ÊÈ÷Σ§Ê◊ŸÊ∞° OE
⁄U„U „ÒU¥– fl •¬Ÿ Á„US‚ Σ§Ê ◊„Uûfl¬Íáʸ Σ§Ê◊ Σ§⁄U
øÈΣ§– ◊͋× Σ§ÕÊΣ§Ê⁄U „UÊŸ Σ§ ’Êfl¡ÍOE ⁄U◊‡Ê
©U¬ÊäÿÊÿ •ÊÒ⁄U ôÊÊŸ¥⁄U¡Ÿ Σ§Ë ¬ÒŸË OEÎÁCU Σ§ÕÊ-
‚ÁΣ˝§ÿÃÊ ¬⁄U „ÒU– „U◊¥ ßUŸΣ§Ë ÁŸc¬ˇÊÃÊ, ÃÊÁΣ¸§Σ§ÃÊ
•ÊÒ⁄U Áfl‡‹·áÊ ¬hUÁà ¬⁄U ÷⁄UÊ‚Ê „ÒU– ÿ„UÊ° ŸÊ◊
ÁΣ§‚Ë •ŸÈΣ˝§◊ ◊¥ Ÿ„UË¥ Á‹∞ ª∞ „ÒU¥, ÿ„U ’ÃÊŸ Σ§Ë
ÊM§⁄Uà ‡ÊÊÿOE Ÿ „UÊ–
ÿ Σ§ÕÊ‹ÊøΣ§ ÿÁOE Σ§„UÊÁŸÿÊ¥ •ÊÒ⁄U ©U¬ãÿÊ‚Ê¥
Σ§Ê ßU‚ Σ§ÁΔUŸ ‚◊ÿ ◊¥ ÷‹Ë÷Ê°Áà ¬⁄Uπ ⁄U„U „ÒU¥ ÃÊ
ßU‚ ’ÊÃ Σ§Ê •ÊOE⁄U Σ§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ...fl⁄UŸÊ ‚◊ÿ
Σ§Ë ÁflÁøòÊÃÊ ¬⁄U ◊OEŸ Σ§‡ÿ¬ Σ§Ë Σ§ÁflÃÊ “◊äÿflª¸
Σ§Ê Σ§Ê⁄‚” ßU‚ •¥‡Ê Σ§ ‚ÊÕ ÿÊOE •ÊÃË „ÒU-
“•Ê¬ Σ˝§Ê¥ÁÃ Σ§⁄UŸÊ Ÿ„UË¥ øÊ„UÃ
◊ª⁄U Σ˝§Ê¥Áà „UÊÃ OEπŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U
•Ê¬Σ§ ’Ê⁄‘U ◊¥ Á‚»¸§ ÿ„U Ãÿ „ÒU
ÁΣ§ Σȧ¿U èÊË Ãÿ Ÿ„UË¥ „ÒU
ßU‚ ∞Σ§ ’Êà ‚ ÁΣ§ÃŸÊ »§Σ¸§ ¬«Π ¡ÊÃÊ „Ò
ÁΣ§ •Ê¬Σ§Ê Σ§Ê߸U »§Σ¸§ Ÿ„UË¥ ¬«ΠÃÊ–”
Σ§ÁΔUŸ ‚◊ÿ Σ§Ê Á ÊΣ˝§ ßU‚Á‹∞ ÁΣ§ÿÊ ÁΣ§
ßU‚Σ§ øΣ˝§¬È⁄ÊáÊ Σ§ Σ§Ê⁄UáÊ ‚ø Σ§„UŸ Σ§Ê ‚Ê„U‚
ÉÊ≈UÊ „ÒU– ‹πΣ§ ¿UÁflÿÊ¥ ◊¥ ¡Ÿ-¬ˇÊäÊ⁄U ÁOEπÊŸÊ
øÊ„UÃ „ÒU¥, ¡ËflŸ ◊¥ Ÿ„UË¥– •Êà◊Ê‹ÊøŸ Σ§Ë •ÊOEÃ
’„ÈUà øÃÈ⁄UÊ߸U ‚ ÁŸ⁄USà „ÈU߸ „ÒU– Σ§Ê߸U OEÍ‚⁄UÊ Σ§„ÃÊ
„ÒU ÃÊ ’È⁄UÊ ‹ªŸ ◊¥ OE⁄U Ÿ„UË¥ ‹ªÃË– Á¬¿U‹ ÁOEŸÊ¥
•ÁÃflÊOEË ÁflcáÊÈ π⁄‘U Ÿ Σ§ÁflÿÊ¥ Σ§ ‚¥OE÷¸ ◊¥ Σ§„UÊ
ÁΣ§ ‚È•Á⁄UÿÊ Σ§ ’ìÊÊ¥ Σ§Ë Ã⁄U„U ¿U„U-¿U„U Σ§ÁflÃÊ
‚¥ª˝„U •Ê∞ ¡Ê ⁄U„U „ÒU¥– ÊÊÁ„U⁄U „ÒU, ÿ„U Σ§Ê߸U ÷Ê·Ê
Ÿ„UË¥ „ÒU– ßU‚Σ§Ë ÁŸ¥OEÊ „ÈU߸U •ÊÒ⁄U •Êª èÊË „UÊªË–
÷Ê·Ê ÿ„U Ÿ „UÊ, ◊ª⁄U ÁŸàÿΣ§◊¸ Σ§Ë ÷Ê°Áà Á¡‚
Ã⁄U„U Σ§„UÊÁŸÿÊ¥, Σ§ÁflÃÊ•Ê¥ Σ§Ê Σȧ¿U ‹Êª “àÿʪ”
Σ§⁄U ⁄U„U „Ò¥U, ©U‚ ‚èÿ ÷Ê·Ê ◊¥ ÄÿÊ Σ§„¥Uª! •Ê‹ÊøΣ§
ßU‚ËÁ‹∞ „UÊÃÊ „ÒU ÁΣ§ fl„U ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U ‚ (⁄UøŸÊ•Ê¥
Σ§ ◊Êäÿ◊ ‚) ‚¥flÊOE Σ§⁄UΣ§ Σȧ¿U ÊM§⁄UË ’ÊÃ¥
‚Ê◊Ÿ ⁄Uπ ‚Σ§– Σ§ß¸U ’Ê⁄U ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U ‚¥flÊOE Σ§
Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „UË Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ©U‚ ‚¥¬ÊOEΣ§Ê¥, ‚¥¬ÊOEΣ§Ê¥
Σ§ ‹ªÈ∞-÷ªÈ∞ Á≈Uå¬áÊËΣ§Ê⁄UÊ¥ •ÊÒ⁄U Σȧ¿U ©Ug¥«U
¬˝Σ§Ê‡ÊΣ§Ê¥ Σ§Ê “ŸÒÁÃΣ§ ‚◊Õ¸Ÿ” „UÊÁ‚‹ „UÊÃÊ „ÒU–

11.
““…Ë¥ª⁄UÊ $»§Ê©á«‡ÊŸ-Á„ãºË
øÃŸÊ •¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ ‚ê◊ÊŸ””
„ÃÈ ¬ÈSÃΣ§¥ •Ê◊¥ÁòÊÃ
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 11
⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U äÿÊŸ OEŸ ‚ Σ§ß¸U ’Ê⁄U øÍΣ§ ¡ÊÃ „ÒU¥
Ã÷Ë ©UŸΣ§Ê äÿÊŸ ôÊÊŸ⁄¥U¡Ÿ Σ§Ë ßUŸ ’„UOE ÊM§⁄UË
’ÊÃÊ¥ ¬⁄U Ÿ„Ë¥ ¡ÊÃÊ ¡Ê ©Uã„UÊ¥Ÿ ßUäÊ⁄U Σ§ ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄UÊ¥
Σ§Ê äÿÊŸ ◊¥ ⁄UπΣ§⁄U Σ§„UË ÕË¥- ““....Σ§„UÊŸË ◊¥
ø◊àΣ§Ê⁄UË å‹Ê≈U •ÊÒ⁄U ◊Í‚‹ÊäÊÊ⁄U ’ÊÁ⁄U‡Ê ¡Ò‚Ë ÷Ê·Ê
Σ§ •ÁSÃûfl Σ§Ê •Ê¡ ÷Ë ◊ÊŸŸ Σ§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U
Ÿ„UË¥ „Í°– •Ê¡ ‡Êà ¬˝ÁÇÊà Áfl¬È‹ ÷⁄U◊Ê⁄UË flÊÄÿÊ¥
Σ§Ë Σ§„UÊŸË Á‹πË ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– fl ‚»§‹ ©gË#
•ÊÒ⁄U ÷√ÿ ‡ÊÈ÷Σ§Ê◊ŸÊ∞° ÷Ë ¬Ê ⁄U„UË „ÒU¥– ‚¥⁄UˇÊΣ§ ÷Ë
„ÒU¥U ¬⁄U fl •¥Ã× ©U¬ÿÊª ‚¥SΣΧÁÃ Σ§Ê ’«ΠÊ Á„US‚Ê
„Ò¥U– ∞Σ§ ª„U⁄UË ©UÕ‹-¬ÈÕ‹ Σ§ ‚ÊÕ ¡’ Σ§„UÊŸË
‡ÊÈM§ „UÊÃË „ÒU ÃÊ Σ§ß¸U ’Ê⁄U ‹ªÃÊ „ÒU ÁΣ§ fl„U ∞Σ§U
•Õ¸„UËŸ „UÊSÿÊS¬OE-‚Ë ’ÊÃ Σ§Ê ‚¥ªËŸ ’ŸÊŸ ¡Ò‚Ê
Σ§Ê◊ Σ§⁄U ⁄U„UË „ÒU– ‹ÁΣ§Ÿ Á»§⁄U SÿÊ„UË »Ò§‹Ÿ ‹ªÃË
„ÒU, ø◊Σ§Ÿ ‹ªÃË „ÒU äÊË⁄‘U-äÊË⁄‘U– ∞Σ§ ÁfluU‹ÃÊ-÷⁄
UÊ Sfl¬A „U◊¥ π⁄UÊ¥øŸ ‹ªÃÊ „ÒU– ‹ªÃÊ „ÒU Σ§„UË¥
‚’ ’⁄U’ÊOE Ÿ „UÊ ¡Ê∞ ßU‚Á‹∞ ’„UÃ⁄U „ÒU ÁΣ§ Sfl¬A
OEπ¥– Sfl¬A •ÊÒ⁄U πÈ‹Ë OEÈÁŸÿÊ Σ§ ’Ëø •¬ŸË Σ§„UŸ
‹ÊÿΣ§ ’ÊÃ Σ§Ê •ÊÒ⁄U ¬ÈÅΠÃÊ Σ§⁄‘¥U, Σ§Ê’Í ◊¥ ‹Ê∞°–
ßUäÊ⁄U-©UäÊ⁄U ÷ʪÃ, ≈ÍU≈UÃ ◊¥ Ê⁄UÊ¥ Σ§Ê ªÈL§àflÊΣ§·¸áÊ
‚„UË Σ§⁄UΣ§ •¬ŸË Σ§„UÊŸË Σ§Ê OEÎÁCU Σ§ ‚Ê◊Ÿ ‹≈UΣ§Ê
ÁOEÿÊ ¡Ê∞ ‚Ê»§-‚Ê»§ OEπŸ Σ§ Á‹∞–
flÊSÃÁflΣ§ÃÊ•Ê¥ Σ§Ê ¬Σ§«ΠŸ Σ§ Á‹∞ ∞Σ§ äÊÈ¥äÊ ◊¥
¿ÈU¬ ¡ÊŸÊ „UÊÃÊ „ÒU– ÿ„U ∞Σ§ Ã⁄U„ ‚ ¡¥ª‹ ◊¥
‚’‚ ø¬‹ ¬‡ÊÈ Σ§Ê Á‡ÊΣ§Ê⁄U „ÒU– ¡Ò‚Ê ‹ÊΣ§Ê¸ Ÿ
Á‹πÊ „ÒU ÁΣ§ ‚ëøÊ߸U •àÿ¥Ã ŸÎ¥‡Ê‚ ◊ÈπÊÒ≈UÊ¥ •ÊÒ⁄U
÷Ë·áÊ •‡ÊÊ¥Áà Σ§ ’Ëø OEÈ’Σ§Ë ⁄U„UÃË „ÒU– •ª⁄U
„U◊ ¬⁄UÊÁ¡Ã „UÊ ª∞, •Êà◊‚◊¬¸áÊ Σ§⁄U ÁOEÿÊ ÃÊ
Σ§ÁflÃÊ Σ§÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊ ‚Σ§ÃË– ◊Ò¥ ¡Ê«ΠŸÊ øÊ„Í°UªÊ
ÁΣ§ Σ§„UÊŸË Σ§÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊ ‚Σ§ÃË–””
“Á„UãOEË øÃŸÊ ” Σ§ ßU‚ •¥Σ§ Σ§Ê ‚ê¬ÊÁOEÃ
Σ§⁄UŸ Σ§Ê Á Êê◊Ê ¡’ ‚ÈäÊÊ •Ê◊ …UË¥ª⁄UÊ Ÿ ◊ȤÊ
ÁOEÿÊ Ã’ äÊË⁄‘U-äÊË⁄‘U ’„ÈUà ‚Ê⁄UË ’ÊÃ¥ ◊Ÿ ◊¥ •ÊßZ–
¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U ‚ πÍ’ ’ÊÃøËà „ÈU߸U– ‹πΣ§Ê¥ ‚
»§ÊŸ, »§‚’ÈΣ§ ßUŸ’ÊÚÄ‚ •ÊÒ⁄U ◊‹ Σ§ ÊÁ⁄U∞ ÁfløÊ⁄U
Áfl◊‡Ê¸ „ÈU•Ê– ÿ„U ‚Èπ-‚¥ÃÊ· Σ§Ë ’Êà „ÒU ÁΣ§
íΠÿÊOEÊÃ⁄U ‹πΣ§Ê¥ Ÿ ‚◊ÿ ¬⁄U ‹π OE ÁOE∞– •SflSÕ
„UÊŸ Σ§ Σ§Ê⁄UáÊ ‚¥¡Ëfl Σȧ◊Ê⁄U, Á¬˝ÿ◊ •¥ÁΣ§Ã,
÷Ê‹ø¥OE˝ ¡Ê‡ÊË •¬ŸÊ Σ§Ê◊ ¬Í⁄UÊ Ÿ ‚Σ§– fl èÊË
ßU‚ •¥Σ§ ◊¥ ⁄U„UÃ ÃÊ ’„Èà •ë¿UÊ ‹ªÃÊ– ŸÊ◊fl⁄U
¡Ë •Ÿ◊Ÿ ‹ª •ÊÒ⁄U ÁflEŸÊÕ ÁòʬÊΔUË •ãÿ◊ŸSΣ§,
ßU‚Á‹∞ ’ÊÃøËà Ÿ„UË¥ ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– ◊⁄UÊ ÿ„U ÷Ë
◊ÊŸŸÊ „ÒU ÁΣ§ ‚ÊˇÊÊàΣ§Ê⁄U ◊¥ •ª⁄U Σ§Ê߸U Ÿß¸U ’ÊÃ
Ÿ„Ë¥ ÁŸΣ§‹ÃË ÃÊ Σ§fl‹ “•ŸÈΣ˝§◊ Σ§Ë ªÁ⁄U◊Ê”
’…UΠÊŸ ‚ ÄÿÊ ‹Ê÷– ÿÊ ÿ„U ‚¥OE‡Ê OEŸ ◊¥ ÄÿÊ
‚ÊÕ¸Σ§ÃÊ ÁΣ§ OEπÊ „U◊Ÿ ßUŸ‚ ÷Ë ’ÊÃ Σ§Ë– „UÊ°,
◊ÒòÊÿË ¬Èc¬Ê ’ÊÃøËà Σ§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U ÕË¥, ◊ª⁄U
©UŸ‚ ∞Σ§ OEÍ‚⁄UÊ ⁄UÊSÃÊ ÁŸΣ§‹Ê– ÁΣ§ÃÊ’ÉÊ⁄U ¬˝Σ§Ê‡ÊŸ
“◊ÒòÊÿË ¬Èc¬Ê ⁄UøŸÊ ‚¥øÿŸ” ¬˝Σ§ÊÁ‡ÊÃ Σ§⁄U ⁄U„UÊ „ÒU–
ßU‚Σ§Ê ‚ê¬ÊOEŸ ◊Ò¥ Σ§⁄U ⁄U„UÊ „Í°– ◊ÒòÊÿË ¬Èc¬Ê ‚
“Σ§ÕÊ‹ÊøŸÊ •¥Σ§” ‚ íΠÿÊOEÊ “‚¥øÿŸ” Σ§Ë
•ŸÈΣͧ‹ÃÊ ‹ªË–
ßU‚ •¥Σ§ ◊¥ ¬˝flÊ‚Ë Σ§ÕÊ ‚ÊÁ„Uàÿ Σ§Ê Σ§ãOE˝ ◊¥
⁄UπΣ§⁄U Σ§ß¸U •Ê‹π „ÒU¥– Σ§ÊÁ‡Ê‡Ê ÿ„UË „ÒU ÁΣ§ ¬˝flÊ‚Ë
Σ§ÕÊ ‹πŸ Σ§Ê “‚◊ª˝ Á„UãOEË Σ§ÕÊ ‹πŸ” Σ§Ë
Ã⁄U„U ¬…ΠUÊ ¬⁄UπÊ ¡Ê∞–
ÆÆÆ
ßU‚ ◊Ÿ Σ§Ë ◊ÊÒ¡ ◊¥ ◊Ò¥ Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ ¬⁄U
Σ§Ê߸U ’Êà ßU‚Á‹∞ Ÿ„Ë¥ Σ§M°§ªÊ ÄÿÊ¥ÁΣ§ •¥Σ§ ◊¥
◊ÊÒ¡ÍOE ‚Ê◊ª˝Ë ‚ ◊⁄UË íΠÿÊOEÊÃ⁄U ‚„U◊Áà „ÒU– ’fl¡„U
ôÊÊŸ ’ÉÊÊ⁄UŸ Σ§Ê Σ§Ê߸U ◊Ë’ Ÿ„Ë¥– ∞Σ§ ¬ÊΔUΣ§
Σ§Ë „ÒUÁ‚ÿà ‚ ßUÃŸÊ Σ§„UŸÊ „ÒU ÁΣ§ ‚¥¡Ëfl, ◊ÒòÊÿË
¬Èc¬Ê, •Áπ‹‡Ê, •‚$ª⁄U fl¡Ê„UÃ, •À¬ŸÊ Á◊üÊ,
•ÊΣ§Ê¥ˇÊÊ ¬Ê⁄‘U, ¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U, ◊ŸÊ¡ M§¬«ΠÊ,ŸË‹‡Ê
⁄UÉÊÈfl¥‡ÊË, Áfl◊‹ø¥OE˝ ¬Ê¥«Uÿ, ÁflflΣ§ Á◊üÊ, ÁΣ§⁄UŸ
Á‚¥„,U ¬˝ôÊÊ ¬Ê¥«Uÿ, ‚ÈOE‡Ê¸Ÿ Á¬˝ÿOEÁ‡Ê¸ŸË, •ø¸ŸÊ
¬ãÿÍ‹Ë, ‚È·◊ ’OEË, ‚ÈäÊÊ •Ê◊ …UË¥ª⁄UÊ, Ã¡ãOE˝ ‡Ê◊ʸ
¡Ò‚ •ŸΣ§ ⁄UøŸÊΣ§Ê⁄U ‹ªÊÃÊ⁄U •Ê‹ÊøΣ§Ê¥ Σ§Ê
øÈŸÊÒÃË OE ⁄U„U „ÒU– ßUŸΣ§Ë øÈŸÊÒÃË •ÊÒ⁄U Σ§ÕÊ
•Ê‹ÊøΣ§Ê¥ Σ§Ë •¥ÃOE¸ÎÁCU Σ mUãmU ◊¥ „UË ‚ÊÕ¸Σ§
⁄UøŸÊ‡ÊË‹ÃÊ ÁflΣ§Á‚à „UÊ ⁄U„UË „ÒU–
ÁflEŸÊÕ ¬˝‚ÊOE ÁÃflÊ⁄UË Σ§Ê ©OE˜äÊÎÃ Σ§⁄UŸ Σ§Ë
ßUë¿UÊ „UÊ ⁄U„UË „ÒU ÁΣ§ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê, “‡ÊÄ‹ ’OE‹Ÿ
Σ§Ë ÊM§⁄Uà „ÒU– ©U‚ Ÿ∞ M§åÊ ◊¥ •Õʸà Á≈UååÊáÊË Σ§
M§¬ ◊¥, «UÊÿ⁄UË, ¬òÊ •ÊÁOE •ŸΣ§ ⁄UøŸÊà◊Σ§ M§¬Ê¥
◊¥ •ÊŸ Σ§Ë ÊM§⁄Uà „ÒU– •Ê‹ÊøŸÊ ÿÁOE ⁄UøŸÊà◊Σ§
„UÊªË •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§Ë ‡ÊéOEflÊ‹Ë ‚◊Σ§Ê‹ËŸ ¬˝øÁ‹Ã
‡ÊéOEÊfl‹Ë ‚ Á÷ããÊ „UÊªË Ã÷Ë •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê
¬Á⁄UOE·ÿ ’OE‹ªÊ–”....¬Á⁄UOE·ÿ ’OE‹ ⁄U„UÊ „ÒU, ßU‚Σ§Ê
¬˝◊ÊáÊ „ÒU “Á„UãOEË øßʔ Σ§Ê ÿ„U •¥Σ§– •’ •¥Σ§
¬ÊΔUΣ§Ê¥ Σ§Ë ‚ê¬ÁûÊ „ÒU– •¥Σ§ Σ§Ê ‚¥÷fl Σ§⁄UŸ flÊ‹
‚Ê⁄‘U √ÿÁQ§ÿÊ¥ Σ§Ê •Ê÷Ê⁄U!
““…Ë¥ª⁄UÊ $»§Ê©á«‡ÊŸ-Á„ãºË øßÊ
•¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ ‚ê◊ÊŸ””
flcʸ-wÆvy „ÃÈ øÿŸ ¬˝ÁΣ˝§ÿÊ ¬˝Ê⁄U¥÷ „Ù øÈΣ§Ë
„Ò– ß‚ ¬˝ÁΣ˝§ÿÊ ◊¥ flcʸ wÆvy ◊¥ ¬˝Σ§ÊÁ‡ÊÃ
Á„ãºË ©¬ãÿÊ‚Ù¥ ÃâÊÊ Á„ãºË Σ§„ÊŸË ‚¥ª˝„Ù¥ ¬⁄U
ÁfløÊ⁄U ÁΣ§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ ÃâÊÊ flcʸ wÆvz ◊¥
‚ê◊ÊŸ ‚◊Ê⁄UÙ„ Σ§ÒŸ«Ê /•◊Á⁄UΣ§Ê ◊¥
•ÊÿÙÁ¡Ã ÁΣ§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ß‚ „ÃÈ ¬ÈSÃΣ§¥
•Ê◊¥ÁòÊà „Ò¥– ¬ÈSÃΣ§ ¬⁄U Á∂ÅÊ¥
““…Ë¥ª⁄UÊ $»§Ê©á«‡ÊŸ-Á„ãºË øßÊ
•¥Ã⁄UʸC˛Ëÿ ‚ê◊ÊŸ flcʸ-wÆvy „ÃÈ””
xv Áº‚ê’⁄U wÆvy ÃΣ§ ¬˝Ê# ¬ÈSÃΣ§¥ øÿŸ
¬˝ÁΣ˝§ÿÊ ◊¥ ‡ÊÊÁ◊∂ Σ§Ë ¡Ê∞°ªË¥– ‚ê◊ÊŸ „ÃÈ
¬ÈSÃΣ§ Σ§Ë ºÙ ¬˝ÁÃÿÊ° ß‚ ¬Ã ¬⁄U ÷¡¥-
¬¥Σ§¡ ‚È’Ë⁄U (‚◊ãflÿΣ§-÷Ê⁄UÃ)
Á„ãºË øßÊ, ¬Ë. ‚Ë. ∂Ò’
‡ÊÊÚ¬ Ÿ¥. x-y-z-{
‚◊˝Ê≈U Σ§ÊÚêå∂ÒÄU‚ ’‚◊¥≈U
’‚ S≈UÒ¥« Σ§ ‚Ê◊Ÿ
‚Ë„Ù⁄U y{{ÆÆv, ◊äÿ ¬˝º‡Ê
ºÍ⁄U÷ÊcÊ Æ|z{w-yÆzzyz
◊Ù’Êß∂ Æ~~||}zzx~~
߸U◊‹ subeerin@gmail.com

12.
¬˝SÕÊŸ ßU‚ OE‡Ê Σ§Ê ‹πΣ§ •ÊÒ⁄U ’ÊÒÁhUΣ§ Σ§èÊË ÷Ë
ÿÊ¥ •’ ¬˝◊øãOE Σ§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ Σ§Ê ÿÊOE Σ§⁄UŸ
Σ§Ê ‚¬˝ÿÊ¡Ÿ •ÊÒ⁄U ÁÉÊ‚Ê-Á¬≈UÊ ø‹Ÿ øøʸ ‚ ’Ê„U⁄U
„ÒU Á»§⁄U ÷Ë ◊Ò¥ •¬Ÿ ßU‚ •Ê‹π Σ§Ë ‡ÊÈL§•ÊÃ
©Uã„UË¥ Σ§Ë øøʸ ‚ Σ§⁄UŸÊ øÊ„UÃÊ „Í°U– ¬˝ÿÊ¡Ÿ ÿ„U
ÁΣ§ ¬˝◊øãOE Ÿ fl„U ÄÿÊ ÁΣ§ÿÊ Á¡‚‚ •’ ÷Ë
©UŸΣ§ ¬ÊΔUΣ§ ¬˝øÈ⁄U ‚¥ÅÿÊ ◊¥ „ÒU¥ •ÊÒ⁄U ¡ÒŸãOE˝, •ôÊÿ
Σ§Ë ÃÈ‹ŸÊ ◊¥ fl ¿U¬ •ÊÒ⁄U Á’Σ§ ÷Ë íΠÿÊOEÊ ⁄U„U „ÒU¥–
Σ§Ê⁄UáÊ ÿ„UË ÁΣ§ ¬˝◊øãOE ◊¥ ÿÕc≈U Σ§ÕÊ-⁄U‚ „Ò–
ÁΣ§ãÃÈ ßU‚‚ ÷Ë ’«ΠÊ ¡Ê Σ§Ê⁄UáÊ „ÒU fl„U ©UŸΣ§ mUÊ⁄UÊ
•ÊŸËà ¡ËflŸ-ÿÕÊÕ¸ •ÊÒ⁄U ¡ËflŸ-’ÊäÊ „ÒU ¡Ê ¬Ífl¸
Σ§ Σ§ÕÊΣ§Ê⁄UÊ¥ ‚ ¬˝◊øãOE˝ Σ§Ê •‹ªÊfl •ÊÒ⁄U
∞ÁÄUÊÁ‚Σ§ OEÎÁCU ‚ ∞Σ§ ŸÿÊ Σ§ÕÊ-¬˝SÕÊŸ ‚ÍÁøÃ
Σ§⁄UÃÊ „ÒU ¡Ê Á‚»¸§ ‹πΣ§ •ÊÒ⁄U ¬ÊΔUΣ§ Σ§ ’Ëø Σ§Ê
•Ê¬‚Ë ◊Ê◊‹Ê Ÿ„Ë¥ „ÒU– fl„U ∞Σ§ ⁄UÊC˛UËÿ ¡ËflŸ
ÿÕÊÕ¸ „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚ ÁøÁòÊÃ Σ§⁄UÃ „ÈU∞ ©UŸΣ§Ë flÒøÊÁ⁄UΣ§
‚¡ªÃÊ ÃÊ ‚ÁΣ˝§ÿ ⁄U„UÃË „UË „ÒU, ©UŸΣ§Ë ª„U⁄UË
‚„UÊŸÈ÷ÍÁÃ, Σ§L§áÊÊ •ÊÒ⁄U ©UOEÊûÊ ‚¥flOEŸÊ ÷Ë •¬ŸÊ
¬˝÷Êfl ¿UÊ«ΠÃË ⁄U„UÃË „ÒU– ◊⁄UË •¬ŸË OEÎÁCU ◊¥ ÿ„UË
¬˝◊øãOE Σ§Ë •¬ŸË ¬⁄Uê¬⁄UÊ „ÒU– Ÿ ÁΣ§ Σȧ¿U •ÊÒ⁄U–
¬˝◊øãOE˝ ‚◊Ê¡ ◊¥ √ÿÊ# •‚¥ªÁÃÿÊ¥ •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§
…UÊ°ø Σ§ Σ§ãOE˝ ◊¥ ’ÒΔU ¡¡¸⁄U ‚Ê◊¥ÃflÊOE Σ§Ê ÃÊ ‹ˇÿ
Σ§⁄U „UË ⁄U„U Õ, ©U‚ √ÿflSÕÊ Σ§Ë ‚«UΠ°ÊäÊ •ÊÒ⁄U ’OE’Í
Σ§Ê ¡ËÃ ÷Ê‹-÷Ê‹ ÁΣ§‚ÊŸÊ¥ Σ§Ê •ÊªÊ„U èÊË Σ§⁄UŸÊ
øÊ„UÃ Õ– ©U‚ ‚◊ÿ Σ§ Á’˝Á≈U‡Ê ‚Ê◊˝ÊíÿflÊOE Σ§
12 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
¬˝Áà ÃÊ ©UŸΣ§ ◊Ÿ ◊¥ SÕÊÿË Σ§Ê¬ ÕÊ •ÊÒ⁄U fl
ßU‚ËÁ‹∞ ©U‚ ⁄UÊc≈˛UËÿ •ÊãOEÊ‹Ÿ Σ§ ‚ÊÕ Õ ¡Ê
‚Ê◊˝ÊíÿflÊOE Áfl⁄UÊäÊË ÕÊ •ÊÒ⁄U ©U‚‚ ◊ÈÁQ§ Σ§ Á‹∞
‚¥ÉÊ·¸ Σ§⁄U ⁄U„Ê ÕÊ–
ßUã„UË¥ ÁSÕÁÃÿÊ¥ ◊¥, ’ÁÀΣ§ Σ§„UŸÊ øÊÁ„U∞ ©UŸ‚
÷Ë •ÁäÊΣ§ ªê÷Ë⁄U, ÷ÿÊfl„U •ÊÒ⁄U ¡Á≈U‹ Ÿfl-
‚Ê◊˝ÊíÿflÊOE ßU‚ OE‡Ê Σ§Ê •¬ŸË ø¬≈U ◊¥ ‹ øÈΣ§Ê
„ÒU– ßU‚Σ§ ◊Í‹ ◊¥ •ª⁄U ÿÊOE Σ§⁄¥ ÃÊ ⁄UÊ¡Ëfl ªÊ°äÊË
Σ§ Ê◊ÊŸ ◊¥ •flÃÁ⁄Uà „ÈU•Ê «¥UΣ§‹ ¬˝SÃÊfl,
©UOEÊ⁄UËΣ§⁄UáÊ, Ç‹Ê’‹ •ãÃ⁄U⁄UÊC˛UËÿÃÊ •ÊÒ⁄U ÁflΣ§Ê‚
Σ§Ë fl Ÿß¸U ŸËÁÃÿÊ° •ÊÒ⁄U Á‚hUÊãà „ÒU¥, Á¡ã„¥U ∞Σ§
M§¬Σ§ ◊¥ ’Ê°äÊÃ „ÈU∞ ‚ÊÕË ‹πΣ§ Σ§Ê‡ÊUËŸÊÕ Á‚¥„U
Ÿ “Σ§Ê‡ÊË Σ§Ê •S‚Ë” ◊¥ ªÿÊ Á‚¥„U ŸÊ◊Σ§ ¬ÊòÊ Σ§
◊È°„U ‚ Σ§„U‹flÊÿÊ „ÒU-““ªÿÊ Á‚¥„U „°U‚, ÄÿÊ „UÊ
⁄U„UÊ „ÒU ªÁÀÊÿÊ¥ ◊¥ OEπÊ „ÒU Σ§÷Ë ? «UÊ‹⁄U Σ§Ê ä¥ÊäÊÊ
! OEËŸ ’ãäÊÈ, «UÊÚ‹⁄U •◊⁄UËΣ§Ê Σ§Ë ¡Ë÷ „ÒU– fl„U
‡ÊÈM§ ◊¥ ∞‚ „UË ÁΣ§‚Ë ◊ÈÀΣ§ Σ§Ê øÊ≈UŸÊ ‡ÊÈM§ Σ§⁄UÃÊ
„ÒU ¡Ò‚ ªÊÿ ’¿U«Π Σ§Ê øÊ≈UÃË „ÒU-åÿÊ⁄U Σ§ ‚ÊÕ–
’ÊOE ◊¥ ¡’ ø◊«ΠUË Á¿U‹Ÿ ‹ªÃË „ÒU, πÊ‹ ©UÉÊ«ΠŸ
‹ªÃË „ÒU, OEOE¸ ‡ÊÈM§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¡Ë÷ ¬⁄U Σ§Ê°≈U
©U÷⁄UÃ ÁOEπÊ߸U ¬«ΠŸ ‹ªÃ „ÒU¥, ¡’«Π ø‹Ÿ Σ§Ë
•ÊflÊ Ê ‚ÈŸÊÃË „ÒU Ã’ ¬ÃÊ ø‹ÃÊ „ÒU ÁΣ§ ÿ„U ¡Ë÷
ªÊÿ Σ§Ë Ÿ„UË¥; ÁΣ§‚Ë •ÊÒ⁄U ¡ÊŸfl⁄U Σ§Ë „ÒU– •ÊÒ⁄U
ÄÿÊ ‚◊¤ÊÃ „UÊ, ¡Ê OEπÃ-OEπÃ OE‡Ê Σ§Ê OE‡Ê
«UÊÚ. Áfl¡ÿ ’„UÊOEÈ⁄U Á‚¥„U
29, ÁŸ⁄UÊ‹Ê Ÿª⁄U
OEÈcÿ¥Ã Σȧ◊Ê⁄U ◊ʪ¸
÷Ê¬Ê‹ 462003 ◊¬˝
◊Ê’ÊßU‹ 9425030392
ÉÊÈ≈UŸ Ÿ„UË¥ ≈UΣ§ÃÊ, Ÿ „UÊ⁄UÃÊ „ÒU
«UÊÚ. Áfl¡ÿ ’„UÊOEÈ⁄U Á‚¥„U
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§

13.
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§ •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄UwÆvy 13
ø‹Ê ªÿÊ „UÊ •ÊÒ⁄U ©U‚◊¥ èÊË ‚ÊÁflÿà M§‚ ¡Ò‚Ê
OE‡Ê-©U‚Σ Á‹∞ Ÿª⁄U Σ§Ê ◊È„UÑÊ ÄÿÊ øË Ê „ÒU ?””
ßU‚ ‚ãOE÷¸ ◊¥ ◊ȤÊ ©UOEÿ ¬˝Σ§Ê‡Ê Σ§Ë OEÊ
Σ§„UÊÁŸÿÊ° ÷Ë ÿÊOE •Ê ⁄U„UË „ÒU¥-“¬ÊÚ‹ ªÊ◊⁄UÊ Σ§Ê
SΣͧ≈U⁄U” •ÊÒ⁄U “flÊ⁄‘UŸ „UÁS≈¥Uª Σ§Ê ‚Ê°«U”– flSÃÈ×
•¬Ÿ Á‡ÊÀ¬ •ÊÒ⁄U ‚¥⁄UøŸÊ ◊¥ ‹πΣ§ Σ§ ÁflΣ§Ê‚
Σ§Ë OEÎÁCU ‚ ◊ȤÊ ÁŸ⁄UÊ‹Ê Σ§Ë OEÊ Σ§Ê‹¡ÿË Σ§ÁflÃÊ•Ê¥
Σ§Ë ÿÊOE ÁOE‹Ê ⁄U„UË „Ò¥U-“‚⁄UÊ¡ S◊ÎÁÔ •ÊÒ⁄U “⁄UÊ◊
Σ§Ë ‡ÊÁQ§ ¬Í¡Ê” Σ§Ë– ¬„U‹Ë ◊¥ ∞Σ§ ¡ËflŸ-ÿÊUhUÊ
Σ§Ë •‚»§‹ÃÊ, OEÈπ •ÊÒ⁄U flOEŸÊ Σ§Ê øËàΣ§Ê⁄U „ÒU ÃÊ
OEÍ‚⁄UË ◊¥ ©U‚Σ§ ‚¥Σ§À¬Ê¥ Σ§Ë OEÎ…ΠUÃÊ, •Áflø‹ÃÊ,
©U‚Σ§Ê ¬ÊÒL§· •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§Ë •¬⁄UÊ¡ÿÃÊ •ÊÒ⁄U ¡ÿ
Σ§Ê ÁfläÊÊŸ „ÒU– ©UOEÿ Σ§Ë ßUŸ OEÊŸÊ¥ Σ§„UÊÁŸÿÊ¥ ◊¥
fl„U ÿÊOE ÁΣ§ÿÊ ¡Ê ‚Σ§ÃÊ „ÒU– ©UOEÊ‚Ë, ÕΣ§ÊŸ •ÊÒ⁄U
¬⁄UÊ¡ÿ-’ÊäÊ Σ§ •Êª ÷Ë „U◊ ÷Ê⁄Uà Σ§ ‹ÊªÊ¥ Σ§Ë
•ŸÕΣ§ ‚¥ÉÊ·¸¡ËÁflÃÊ, Á¡¡ËÁfl·Ê, ¬˝ÁÃ⁄UÊäÊ,
¬˝ÁÃΣ§Ê⁄U •ÊÒ⁄U ¬⁄UÊ¡ÿ Σ§Ê ¡ÿ ◊¥ ’OE‹ «UÊ‹Ÿ
flÊ‹Ë „U◊Ê⁄UË ¡ËflŸ-•ÊSâÊÊ ÿ„UÊ° ◊„U‚Í‚ Σ§Ë ¡Ê
‚Σ§ÃË „ÒU– ◊Ò¥ ◊ÊŸÃÊ „Í°U ÁΣ§ ßU‚ OE‡Ê Σ§Ê ‹πΣ§
•ÊÒ⁄U ’ÊÒÁhUΣ§ Σ§èÊË ÷Ë ÉÊÈ≈UŸ Ÿ„UË¥ ≈UΣ§ÃÊ, Ÿ „UÊ⁄UÃÊ
„ÒU– ©U‚Σ§ •ŸÕΣ§ •≈ÍU≈U ‚¬Ÿ „U◊‡ÊÊ •¬Ÿ ‹ÊªÊ¥
Σ§Ê ¬˝Σ§Ê‡Ê-SÃê÷ ’Ÿ ©Uã„¥U •°äÊ⁄‘U ◊¥ ⁄UÊSÃÊ ÁOEπÊÃ
⁄U„UÃ „Ò¥U– •Ê¡ èÊË fl πÊ◊Ê‡Ê ’ÒΔU „ÈU∞ Ÿ„UË¥ „ÒU¥– ßU‚
‚ãOE÷¸ ◊¥ ◊ȤÊ ©UÛÊË‚ ‚ÊÒ ‚ûÊÊŸ’ ◊¥ ¬˝Σ§ÊÁ‡ÊÃ
÷ªflÊŸ Á‚¥„ Σ§Ê Áfl«Uê’ŸÊà◊Σ§ ©UåÊãÿÊ‚
“¬⁄U◊ªÁÔ ÿÊOE •ÊÃÊ „ÒU Á¡‚Σ§Ë ¬˝Ê⁄UÁê÷Σ§ ¬¥ÁQ§ÿÊ°
„¥ÒU ““OEÈÁŸÿÊ ‹≈U˜≈ÍU Σ§Ë Ã⁄U„U ∞Σ§ äÊÈ⁄UËÿ „UÊ ªß¸U „ÒU–
ßU‚Σ§Ë-«UÊ⁄U ’≈UŸ, Σ§⁄UŸ, ‹¬≈UŸ, πË¥øŸ •ÊÒ⁄U
ŸøÊŸ Σ§Ë ¡ª„U Á‚◊≈U •Ê߸U „ÒU– ©U‚Σ§ ¬˝flQ§Ê
’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ ÁΣ§ ßUÁÄUÊ‚ πà◊ „UÊ ªÿÊ „ÒU–””
““ÁflE-¬Í°¡ËflÊOE Σ§Ê ŸÿÊ ø„U⁄UÊ ¬È⁄UÊŸ ‚
•ÁäÊΣ§ Σ§Ê◊‹ •ÊÒ⁄U øÁ⁄UòÊ ©U‚‚ Σ§ß¸U ªÈŸÊ
•◊ÊŸflËÿ „ÒU– ◊Ê©¥U≈U’Ò≈UŸ Ÿ ∞Σ§ ’Ê⁄U øÁø¸‹ ‚
Σ§„UÊ ÕÊ ““¡ŸÊ’, Σ§Ê߸ ∞‚Ê Σ§Ê◊ „ÒU „UË Ÿ„UË¥ ¡Ê
◊Ò¥ Ÿ Σ§⁄U ‚ΣÍ°§–”” ©U‚ Σ§Ê⁄UŸÊ◊ Σ§Ê OE‡Ê Σ§ß¸U M§¬Ê¥
◊¥ OEπ øÈΣ§Ê „ÒU– ßU‚Σ§ ’ÊOE èÊË ÿ„U ’Êà ¬Í⁄UË Ã⁄U„U
Ÿfl¬Í°¡ËflÊOE ¬⁄U ‹ÊªÍ „UÊÃË „ÒU ¡Ê •¬Ÿ ‹Ê÷ Σ§
Á‹∞ ¡ÉÊãÿÃ◊ ΣΧàÿ Σ§⁄U ‚Σ§ÃÊ „ÒU–””
ßU‚U ‚ãOE÷¸ ◊¥ •ª⁄U „U◊ ¬òÊΣ§Ê⁄U ⁄UÊ◊ ’„UÊOEÈ⁄U
⁄UÊÿ mUÊ⁄UÊ ¬˝SÃÈà “◊¥Á¡‹ ‚ íÿÊOEÊ ‚»§⁄”U ¡Ò‚Ë
¬˝Ê◊ÁáÊΣ§ ’ÊÃøËà flÊ‹Ë ¬ÈSÃΣ§ Σ§ ¬ÛÊ ¬‹≈¥U ÃÊ
ßU‚‚ ¡ÊŸ ‚Σ¥§ª ÁΣ§ Σ§ÊÚ⁄U¬Ê⁄‘U≈U ‚Ä≈U⁄U, ÁflE-
’Ò¥Σ§, •ãÃ⁄U⁄UÊC˛UËÿ ◊ÈOE˝Ê Σ§Ê·, •◊Á⁄UΣ§Ê Σ§Ë •ªÈflÊ߸U
◊¥ flSÃÈ× ÄÿÊ ÄÿÊ Σ§Ê⁄UŸÊ◊ Σ§⁄UÃ „ÒU¥– ¬ÈSÃΣ§ ◊¥
ÿ„U ÷Ë OE‡ÊʸÿÊ ªÿÊ „ÒU, ÁflEŸÊÕ ¬˝‚ÊOE Á‚¥„U, ¡Ê
÷Ê⁄Uà Σ§ ÁflûÊ ◊¥òÊË ⁄U„U øÈΣ§ Õ-ÁΣ§ •◊Á⁄UΣ§Ê
•¬ŸË ŸËÁÃÿÊ° ◊ŸflÊŸ Σ§ Á‹∞ ¬„U‹ ÃÊ OE’Êfl
’ŸÊÃÊ „ÒU Á»§⁄U èÊË ÁflEŸÊÕ ¬˝‚ÊOE Á‚¥„U ¡Ò‚ ◊¥ÁòÊÿÊ¥
‚ ’Êà Ÿ„UË¥ ’ŸÃË ÃÊ ÷Ê⁄Uà ◊¥ ’ÒΔUË •◊Á⁄UΣ§Ÿ
‹Ê’Ë Σ§ OE’Êfl ‚ ©U‚Σ§Ê ◊¥òÊÊ‹ÿ ÿÊ ÃÊ ’OE‹flÊ
OEÃË „ÒU ÿÊ Á»§⁄U Á¿UŸflÊ– ÷Ê⁄Uà ◊¥ ÿ„U ‚’ ¬˝äÊÊŸ◊¥òÊË
⁄UÊ¡Ëfl ªÊ°äÊË Σ§ ¡◊ÊŸ ‚ „UÊÃÊ ø‹Ê •Ê ⁄U„UÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U ÿͬË∞ ∞Σ§ •ÊÒ⁄U OEÊ ◊¥ ÃÊ ©U‚Σ§ OE‹Ê‹ ‹Êª
„Ë ‚fl¸‚flʸ ’Ÿ ’ÒΔU ∞Σ§‚ÍòÊ ¡Ò‚Ê Σ§Êÿ¸Σ˝§◊ ø‹Ê
⁄U„U Õ– ‚¥¬˝÷ÈÃÊ •ÊÒ⁄U ⁄UÊC˛UËÿÃÊ Σ§Ê Σ§Ê߸U •Õ¸ Ÿ„UË¥
’øÊ ⁄U„U ‚Σ§Ê ÕÊ– ÁΣ§‚ÊŸÊ¥ Σ§Ê ‚Áé‚«UË OEŸ Σ§
◊Èg ¬⁄U •÷Ë ÷Ë ÷Ê⁄Uà •ÊÒ⁄U •◊⁄UËΣ§Ê ◊¥ ΔUŸË „ÈU߸U
„ÒU– fl„U •’ ßU‚ OE‡Ê Σ§Ë ⁄UË…ΠU ¬⁄U „UË ¬˝„UÊ⁄U Σ§⁄U
„U◊Ê⁄UË SflÊäÊËŸÃÊ Σ§Ë Σ§◊⁄U ÃÊ«Π «UÊ‹ŸÊ øÊ„UÃÊ
„ÒU– ©U‚ ∞‚Ë Σ§Ê߸U ÷Ë SflÊäÊËŸÃÊ •¬Ÿ ‚Ê◊˝Êíÿ
¬˝‚Ê⁄U Σ§ Á‹∞ ’ÊäÊΣ§ •ÊÒ⁄U •¬⁄UÊäʬÍáʸ ‹ªÃË „ÒU–
◊⁄UÊ ‚ÊøŸÊ „ÒU ÁΣ§ ‚ÊÁ„Uàÿ •ª⁄U ‚ø◊Èø ⁄UÊ¡ŸËÁÃ
Σ§ •Êª ø‹Ÿ flÊ‹Ë ◊‡ÊÊ‹ „ÒU ÃÊ ⁄UÊ¡ŸËÁà •ª⁄U
ÉÊÈ≈UŸ ≈UΣ§ èÊË OE ÃÊ ‚ÊÁ„Uàÿ Σ§Ê ÉÊÈ≈UŸ •ÊÒ⁄U ⁄UË…ΠU Σ§Ê
’øÊΣ§⁄U ßU‚ OE‡Ê Σ§Ë •ÁS◊ÃÊ Σ§Ë ⁄UˇÊÊ Σ§⁄UŸÊ
‹πΣ§ •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§ ‹πŸ Σ§Ë ⁄UÊc≈˛UËÿÃÊ „ÒU– ÿ„UË¥
¬˝◊øãOE Á»§⁄U „U◊Ê⁄‘U Á‹∞ ’Ê⁄U-’Ê⁄U ¬˝Ê‚¥ÁªΣ§ „UÊ
©UΔUÃ „ÒU¥ •ÊÒ⁄U ÿÊOE ÁOE‹ÊÃ „ÒU¥–
÷ªflÊŸ Á‚¥„,U ©UOEÿ ¬˝Σ§Ê‡Ê, Σ§Ê‡ÊËŸÊÕ Á‚¥„U
Σ§Ê OE⁄UÁΣ§ŸÊ⁄U Σ§⁄UΣ§ ÷Ë „U◊Ê⁄UË ‚øßÃÊ •ª⁄U
ø‹ŸÊ øÊ„ ÃÊ ‹πΣ§Ê¥ Σ§Ë ∞Σ§ ¬Í⁄UË Σ§ÃÊ⁄U „U◊¥
ßU‚ ÿÈhU Σ§ Á‹∞ Ãà¬⁄U ÃÒÿÊ⁄U ÁOEπÃË „ÒU– •ÊÁOEflÊ‚Ë
¡ËflŸ Σ§Ë Σ§ÕÊ•Ê¥ Σ§Ê ‚Ê◊Ÿ ⁄UπΣ§⁄U „U◊ πÊ‚
ÃÊÒ⁄U ‚ ßU‚ ‚◊¤Ê ‚Σ§Ã „ÒU¥– Σ§ÊŸÈ¬⁄U ‚ Á¬˝ÿ¥flOE
Σ§Ë ¬ÁòÊΣ§Ê •Σ§Ê⁄U ◊¥ ‡ÊÊÿOE ⁄UÊ¡ãOE˝ ¬˝‚ÊOE Á‚¥„ Ÿ
ßU‚Σ§Ë ∞Σ§ ‹¥’Ë ‚ÍøË ¡Ê⁄UË Σ§Ë „ÒU– ◊⁄‘U ¬…UΠŸ ◊¥
¡Ê ΣΧÁÃÿÊ° •Ê ‚Σ§Ë¥ fl ◊ÊŸ◊Ê„UŸ ¬ÊΔUΣ§ (äÊŸ’ÊOE)
Σ§Ë ΣΧÁà “ªªŸ ÉÊ≈UÊ ÉÊ„U⁄UÊŸË” , ◊„ÈU•Ê ◊Ê¡Ë Σ§Ë
“◊⁄¥UªªÊ«ΠÊ ŸË‹Σ¥§ΔU „ÈU•Ê” ⁄UáÊãOE˝ Σ§ OEÊŸÊ¥ ©U¬ãÿÊ‚
“Ç‹Ê’‹ ªÊ°fl Σ§ OEflÃÊ” •ÊÒ⁄U “ªÊÿ’ „UÊÃÊ OE‡Ê”
„ÒU¥– ¬⁄U ßU‚ ÁøãÃÊ Σ§Ê •‹Σ§Ê ‚⁄UÊflªË Ÿ ÷Ë
“Σ§Á‹ Σ§ÕÊ flÊÿÊ ’ÊßU¬Ê‚” •ÊÒ⁄U “∞Σ§ ’˝Σ§ Σ§
’ÊOE” ◊¥ ßU‡ÊÊ⁄UÊ¥-ßU‡ÊÊ⁄UÊ¥ ◊¥ ©UΔUÊÿÊ „ÒU– ’Ê ÊÊ⁄U ÁΣ§‚
Ã⁄U„U „U◊Ê⁄‘U ¡ËŸ-⁄U„UŸ Σ§Ê ÷Ë ’OE‹Ÿ •Ê⁄U ©UπÊ«ΠUŸ
◊¥ ‹ªÊ „Ò,U Σ§ÊÚ⁄U¬Ê⁄‘U≈U ÁflΣ§Ê‚ ÁΣ§‚ Ã⁄U„U „U◊Ê⁄U
‚¥‚ÊäÊŸÊ¥ ¬⁄U Σ§é¡Ê Σ§⁄UŸ •ÊÒ⁄U „U◊Ê⁄UË ¡ËflŸ-
’ÈÁŸÿÊOEÊ¥ Σ§Ê äflSÃ Σ§⁄UŸ Σ§ Á‹∞ ÿÊ¡ŸÊ’hU „ÒU,
ßU‚Σ§Ë OEÈπOE ¤ÊÊ°Σ§Ë ßUŸ ©U¬ãÿÊ‚Ê¥ ◊¥ „ÒU– ◊Ò¥Ÿ ¬Èc¬Ê
Σ§ ©U¬ãÿÊ‚ “Σ§„UË ß¸U‚È⁄UË »§Êª” ◊¥ èÊË ßU‚Σ§Ê ∞Σ§
¬˝‚¥ª •ÊÿÊ „ÒU ÁΣ§ „U◊Ê⁄UË Σ§‹Ê•Ê¥ Σ§Ê èÊË ’Ê ÊÊ⁄U
•ÊÒ⁄U ◊ÈŸÊ»§ Σ§Ë øË Ê ’ŸÊŸ Σ§Ë ⁄UáÊŸËÁÃÿÊ° •ÊÒ⁄U
‚ÊÁ¡‡Ê¥ ø‹ ⁄U„UË „ÒU¥–
⁄UáÊãOE˝ Σ§Ê ÃÊ ¡’ ÃΣ§ Σ§Ê ‹πŸ ¬˝ÁÃôÊÊ’hU
„UÊΣ§⁄U ßU‚◊¥ flÒ‚Ê „UË ‹ªÊ „ÒU ¡Ò‚ Á’˝Á≈U‡Ê
‚Ê◊˝ÊíÿflÊOE Σ§ ÁflL§hU Σ§◊⁄U Σ§‚ Σ§⁄U ◊„UÊŸ ‹πΣ§
¡ÿ‡Ê¥Σ§⁄U ¬˝‚ÊOE •¬Ÿ ŸÊ≈UΣ§Ê¥ •ÊÒ⁄U ∞Σ§ •ÊÒ⁄U ‚͡◊-
ª¥÷Ë⁄U SÃ⁄U ¬⁄U “Σ§Ê◊ÊÿŸË” ◊¥ ©UÃ⁄‘U Õ– “Σ§Ê◊ÊÿŸË”
Σ§Ë ¬˝ÁÃôÊÊ•Ê¥ •ÊÒ⁄U ÁøãÃÊ•Ê¥ Σ§Ê ªÊ°äÊË Σ§ “Á„UãOE
Sfl⁄UÊ¡” Σ§ ‚ãOE÷¸ ◊¥ OEπ ¡ÊŸ Σ§Ë •Êfl‡ÿΣ§ÃÊ
„ÒU– ¬˝‚ÊOE Σ§ ‚◊Íø ‚ø◊Èø, ‚Σȧ‹⁄U ‹πŸ ◊¥
∞Σ§ Ã⁄U»§U ª„U⁄UË ⁄UÊC˛UËÿÃÊ •ÊÒ⁄U ‚Ê¥SΣΧÁÃΣ§ ’ÊäÊ „ÒU
ÃÊ OEÍ‚⁄UË Ã⁄U„U OEÈäʸ·¸ ‚Ê◊˝íÿflÊOE ¬˝ÁÃ⁄UÊäÊ „UÒ–
ÿÊ¥ ÿ„U ‚’ Á‹ÅÊÃ „ÈU∞ ∞Σ§ ‹¥’Ë ∞ÁÄUÊÁ‚Σ§-
⁄UÊ¡ŸËÁÃΣ§ ¬⁄Uê¬⁄UÊ ÷Ë ÿÊOE •ÊÃË „ÒU– v}z| Σ§
◊¥ª‹ ¬Êá«U ‚ ‹Σ§⁄U ©U‚‚ ¬„U‹ Σ§ OEÿÊŸ¥OE
‚⁄USflÃË •ÊÁOE Σ§Ë Á¡‚◊¥ ªÊ°äÊË, •⁄UÁflãOE •ÊÒ⁄U
ÁflflΣ§ÊŸ¥OE ÷Ë ÿÊOE •ÊÃ „ÒU– ßU‚ ‚’◊¥ SòÊË-OEÁ‹Ã
•ÊÒ⁄U Á¬¿U«UΠÊ¥ Σ§Ë •Ê ÊÊOEË ÃÊ •¬ŸË ¡ª„U „ÒU „UË
SÕÊŸËÿÃÊ Σ§Ê ¬⁄UOE‡ÊËÿÃÊ ‚ ◊ÈΣ§Ê’‹Ê •ÊÒ⁄U
◊Êøʸ’¥OEË ÷Ë „ÒU– ∞Σ§ •Êà◊ø ‹πΣ§ Σ§Ê ÄÿÊ¥
Ÿ„UË¥ ßU‚ ÷ÊSΣ§⁄U øÃŸÊ ¬⁄¥U¬⁄UÊ Σ§Ë ÿÊOE •ÊŸË
øÊÁ„U∞ ? ÄÿÊ ßU‚ ÷È‹ÊΣ§⁄U ‚ø◊Èø Σ§Ê߸U ⁄UÊC˛Ëÿ
‹πŸ ‚¥÷fl „ÒU ?
Á„UãOEË •Ê‹ÊøŸÊ ◊¥ πÊ‚ ÃÊÒ⁄U ‚ •ÊøÊÿ¸
⁄UÊ◊øãOE˝ ‡ÊÈÄ‹ ©UŸΣ§ Á‡Êcÿ •ÊøÊÿ¸ ŸãOE OEÈ‹Ê⁄‘U
flÊ¡¬ÿË, •ÊøÊÿ¸ „U¡Ê⁄UË ¬˝‚ÊOE ÁmUflOEË •ÊÒ⁄U
¬⁄UflÁøÿÊ¥ ◊¥ ⁄UÊ◊Áfl‹Ê‚ ‡Ê◊ʸ ßU‚ ‚ãOE÷¸ ◊¥ ÿÊOE
•ÊÃ „¥ÒU–
•ãÃ× •ÊøÊÿ¸ ŸãOE OEÈ‹Ê⁄‘U flÊ¡¬ÿË Σ§ ßUŸ
flÊÄÿÊ¥ ‚ ßU‚ ‚¥ÁˇÊ# ‚ •Ê‹π Σ§Ê ‚◊ʬŸ Σ§⁄U
⁄U„UÊ „°Í ÁΣ§ “•¬Ÿ Σ§ãOE˝ ◊¥ ÁSâÊà ⁄U„UΣ§⁄,U ∞Σ§
‚øß ¬˝ÊáÊË Σ§ ‚◊ÊŸ ©U‚ •Êà◊‚ÊÃ Σ§⁄U „UË „U◊
©U‚Σ§Ê ©UÁøà •ÊÒ⁄U SflSÕ ©U¬ÿÊª Σ§⁄U ‚Σ§Ã „ÒU–”
flOE •ÊÒ⁄U ©U¬ÁŸ·OE ‚ ‹Σ§⁄U ’ÈhU •ÊÒ⁄U ªÊ°äÊË ÃΣ§
ÿ„U Áøãß •ÊÒ⁄U ¡ËflŸ OE‡Ê¸Ÿ „U◊Ê⁄UË •¬ŸË Áfl⁄UÊ‚Ã
„ÒU– ßU‚Σ§Ê ‚ê◊ÊŸ •ÊÒ⁄U ©U¬ÿÊª Σ§⁄U „UËU „U◊ •¬ŸË
÷Ê·Ê •ÊÒ⁄U ‚ÊÁ„Uàÿ Σ§Ë ¬„UøÊŸ •ÊÒ⁄U ©U‚Σ§Ê
‚È‚¥SΣ§Ê⁄U Σ§⁄U ‚Σ¥§ª– (vw •ªSà wÆvz)


14.
•Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê •¥Ã⁄¥Uª $¡M§⁄UË „Ò ©¬ãÿÊ‚ Á∂ÅÊŸÊ
$¡M§⁄UË Ÿ„Ë¥ ÁΣ§ ©¬ãÿÊ‚ Á∂ÅÊÊ „Ë ¡Ê∞– «ÊÚÄU≈U⁄U
’ÃÊ º Ã’ ÷Ë Ÿ„Ë¥, ÄUÿÙ¥ÁΣ§ ©¬ãÿÊ‚ Á∂ÅÊŸÊ
ÁΣ§‚Ë ◊$¡¸ Σ§Ë ºflÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– „Ù ‚Σ§ÃÊ „Ò ©¬ãÿÊ‚
¬…ΠŸÊ ÁΣ§‚Ë ◊$¡¸ Σ§Ë ºflÊ „Ù ¡Ù ◊ȤÊ Ÿ„Ë¥ ◊Ê∂Í◊–
ÃÙ ’Êà ÃÙ ◊Ò¥ fl„Ë Σ§⁄U ‚Σ§ÃÊ „Í° ¡Ù ◊ȤÊ ¬ÃÊ „Ò–
Á„¥ºË ◊¥ ’„Èà ‚ ∂ÅÊΣ§ ©¬ãÿÊ‚ Ÿ„Ë¥ Á∂ÅÊÃ–
ß‚‚ ©ŸΣ§ ∂ÅÊŸ ¬⁄U ÄUÿÊ $»§$Σ§¸ ¬«ΠÃÊ „Ò? ‡ÊÊÿº
Σȧ¿ Ÿ„Ë¥– ‚•ÊºÃ „‚Ÿ ◊¥≈UÙ Ÿ ©¬ãÿÊ‚ Ÿ„Ë¥
Á∂ÅÊ ÃÙ ÄUÿÊ ◊„Êãʘ ∂ÅÊΣ§ Ÿ„Ë¥ „Ò¥? ÁŸ◊¸∂ fl◊ʸ Ÿ
ÿÁº ©¬ãÿÊ‚ Ÿ Á∂ÅÊ „ÙÃ Ã’ ÷Ë fl flÒ‚ „Ë
∂ÅÊΣ§ ⁄U„Ã ¡Ò‚ „Ò¥– ÃÙ ◊Ã∂’ ÿ„ ÁΣ§ ©¬ãÿÊ‚
Á∂ÅÊŸ Ÿ Á∂ÅÊŸ ‚ Σȧ¿ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ– ßoe⁄U Á„¥ºË ◊¥
Σ§„ÊŸË Á$Σ§S◊ Σ§ ©¬ãÿÊ‚ •ÊŸ ∂ª „Ò¥– ∂ªÃÊ „Ò
’øÊ⁄UË Σ§„ÊŸË Σ§Ù ¬Ë≈U-¬Ë≈UΣ§⁄U ©¬ãÿÊ‚ ’ŸÊ ÁºÿÊ
ªÿÊ „Ò– ÃÙ Σ§„ÊŸËŸÈ◊Ê ©¬ãÿÊ‚ Á∂ÅÊΣ§⁄U ÷Ë ÄUÿÊ
•¥Ã⁄U ¬«ΠÃÊ „Ò?
¬⁄U ÿ„ ÃÙ ◊ÊŸÊ „Ë ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞ ÁΣ§ ∂ª÷ª
‚÷Ë Σ§„ÊŸËΣ§Ê⁄UÙ¥ Σ§Ë ßë¿Ê „ÙÃË „Ò ÁΣ§ ©¬ãÿÊ‚
Á∂ÅÊÊ ¡Ê∞– ß‚Á∂∞ Ÿ„Ë¥ ÁΣ§ Σ§„ÊÁŸÿÊ° Á∂ÅÊÃ-
Á∂ÅÊÃ Áº∂ ÷⁄U ¡ÊÃÊ „Ò ÿÊ Ã’Ëÿà ™§’ ¡ÊÃË „Ò
•ı⁄U ◊Ÿ-’„∂Êfl Σ§ Á∂∞ ©¬ãÿÊ‚ Á∂ÅÊŸ Σ§Ê
$ÅÊÿÊ∂ •ÊÃÊ „Ò– ’Êà ÿ„ „Ò ÁΣ§ ∂ªÃÊ „Ò Σ§„ÊŸË
◊¥ ’Êà ’Ÿ Ÿ„Ë¥ ¬Ê ⁄U„Ë– ÄUÿÙ¥? ÄUÿÊ •Ê¬Ÿ Σ§÷Ë
‚ÙøÊ „Ò ÁΣ§ ∞Σ§Áºfl‚Ëÿ ÁΣ˝§Σ§≈U ◊ÒøÙ¥ Σ§ ßß
∂ÙΣ§Á¬˝ÿ •ı⁄U ∂Ê÷¬˝º „ÙŸ Σ§ ’ʺ ÷Ë ¬Ê°ø
Áºfl‚Ëÿ ÁΣ˝§Σ§≈U ◊Òø ÄUÿÙ¥ „ÙÃ „Ò¥? •ª⁄U •Ê¬
Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
14 •Ä≈ÍU’⁄U-ÁOE‚ê’⁄U wÆvy Σ§ÕÊ-•Ê‹ÊøŸÊ Áfl‡Ê·Ê¥Σ§
ÁÅÊ∂ÊÁ«ΠÿÙ¥ ‚ Σ§„¥ ÁΣ§ ¬Ê°ø Áºfl‚Ëÿ ◊Òø Ÿ „È•Ê
Σ§⁄U¥ª ÃÙ fl ß‚Σ§Ê Áfl⁄UÙoe Σ§⁄U¥ª– ÄUÿÙ¥? ºÙŸÙ¥ ◊¥
„Ë ÁΣ˝§Σ§≈U ÅÊ∂Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ⁄UŸ ’ŸÃ „Ò¥, ’ÊÁ∂¥ª
„ÙÃË „Ò, ÁÅÊ∂Ê«ΠË •Ê©≈U „ÙÃ „Ò¥– ◊Òø „Ê⁄U ÿÊ ¡ËÃ
¡ÊÃ „Ò¥– Ã’? ’„Èà ‚ ‡ÊÊ≈U˜‚ ∞‚ „Ò¥ ¡Ù ∞Σ§Áºfl‚Ëÿ
◊ÒøÙ¥ ◊¥ Ÿ„Ë¥ ÿÊ ’„ÈÃ Σ§◊ ÅÊ∂ ¡ÊÃ „Ò¥– ∞Σ§Áºfl‚Ëÿ
◊ÒøÙ¥ ◊¥ ¡Ëß Σ§Ê “¬˝‡Ê⁄U” ßÃŸÊ •ÁoeΣ§ •ı⁄U ‚◊ÿ
Σ§Ë ∞‚Ë ¬Ê’¥ºË ßÃŸË $íÿÊºÊ „ÙÃË „Ò ÁΣ§ ÁÅÊ∂Ê«ΠË
•¬ŸÊ “o˝D” º ¬ÊŸ ◊¥ ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚»§∂ Ÿ„Ë¥ „Ù
¬ÊÃÊ– fl„ oeÈ•Ê°oeÊ⁄U ’ÒÁ≈U¥ª Σ§⁄UÃ „Ò¥– Σ§„Ë¥-Σ§„Ë¥
•‡ÊÊùËÿ ÷Ë „Ù ¡ÊÃ „Ò¥– ¬⁄U ©‚Σ§Ê Σ§Ù߸ ’È⁄UÊ
Ÿ„Ë¥ ◊ÊŸÃÊ ÄUÿÙ¥ÁΣ§ ©g‡ÿ Á‚»Π§¸ ¡ËÃŸÊ „ÙÃÊ „Ò–
Σ§∂ÊΣ§Ê⁄U Σ§Ë ‚’‚ ’«ΠË ßë¿Ê ÄUÿÊ „ÙÃË „Ò?
◊⁄U ÁfløÊ⁄U ‚ •¬ŸË Σ§∂Ê Σ§Ë ‚flÙ¸ûÊ◊ ¬˝SÃÈÁÖ
•’ fl„ øÊ„ ‚flÙ¸ûÊ◊ „Ù ÿÊ Ÿ „Ù,§ ß‚‚ Σ§Ù߸
$»§$Σ§¸ Ÿ„Ë¥ ¬«ΠÃÊ– „◊ ∂٪٥ Ÿ, Á¡ã„Ù¥Ÿ âÊÙ«ΠÊ-
’„Èà ªl Á∂ÅÊŸÊ ‚ËÅÊÊ „Ò, øÊ„Ã „Ò¥ ÁΣ§ •¬ŸÊ
∞Σ§ ∞‚Ê ‚flÙ¸ûÊ◊ M§¬ ÁºÅÊÊ ‚Σ§¥ ÁΣ§ ∂٪٥ Σ§Ù
∂ª ÁΣ§ „Ê° ÿ “Σȧ¿” „Ò– ÃÙ ÿ„ ¬˝SÃÈÁà ¡ÀºË ◊¥
ÃÙ Ÿ„Ë¥ „Ù ‚Σ§ÃË? ÿ„ •ÊΣ§Ê⁄U Σ§Ë ÃÙ ¬Ê’¥º Ÿ„Ë¥
„Ù ‚Σ§ÃË– ÿ„ ÃÙ •¬Ÿ ÃΣ§¸ •ı⁄U Á‚hʥà ¬⁄U „Ë
Σ§Ê◊ Σ§⁄UªË– ◊Ò¥ Σ§÷Ë-Σ§÷Ë Á»§À◊Ù¥ •ÊÁº Σ§ ‚¥flʺ
Á∂ÅÊŸ Σ§Ê ÷Ë Σ§Ê◊ Σ§⁄UÃÊ „Í°– ÁŸº¸‡ÊΣ§ øÊ„Ã „Ò¥
ÁΣ§ „⁄U ‚¥flʺ ∞‚Ê Ãª«ΠÊ „Ù ÁΣ§ ΣȧÁ‚¸ÿÊ° ≈ÍU≈U
¡Ê∞°– ◊Ò¥ ©Ÿ‚ ÿ„ Σ§„ÃÊ „Í° ÁΣ§ •Ê¬ ∂Ùª ÁΣ˝§Σ§≈U
Σ§ S≈UÁ«ÿ◊ ◊¥ ÅÊ«Π ©Ÿ Ÿı¡flÊŸÙ¥ Σ§Ë Ã⁄U„ „Ù ¡Ù
•‚$ª⁄U fl¡Ê„UÃ
¡ v/y, ¬ÊE¸ŸÊÕ ¬˝S≈UË¡
‚Ä≈U⁄U ~x ∞, ¡Ë ’Ë Ÿª⁄U
ŸÊ∞«UÊ y
•‚$ª⁄U fl¡Ê„UÃ
(“•Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê •¥Ã⁄¥Uª” Σ§ ’„UÊŸ
‚◊Σ§Ê‹ËŸ Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ê ¡ÊŸŸ, ‚◊¤ÊŸ
Σ§Ê ÿ ∞Σ§ ¬˝ÿÊ‚ „ÒU– Σ§ÕÊ •Ê‹ÊøŸÊ Σ§Ë ∞Σ§
‚◊ÎhU ¬⁄¥U¬⁄UÊ Á„UãOEË Σ§âÊÊ ‚ÊÁ„Uàÿ ◊¥ „ÒU– ©U‚Ë
¬⁄¥U¬⁄UÊ ◊¥ ‚ Σȧ¿U ŸÊ◊ ÿ„UÊ° ‡ÊÊÁ◊‹ ÁΣ§ÿ ¡Ê ⁄U„U
„Ò¥U– -‚¥¬ÊOEΣ§)