1. 4. GAIA: GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI

2. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: SARRERA
 Bat al dator zure adin fisikoa zure egiazko
adinarekin?
Hurrengo estekan klikatuz 33-34 galderadun
galdetegi bat aurkituko duzu eta erantzuna jakingo
duzu. Galdetegia hasteko klikatu geziaren gainean.
 ADIN FISIKOA KALKULATZEN

3. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: SARRERA
 Zenbat urte gehiago bizi nahi duzu?
 Biologoek diote 120 urte inguru bizitzeko genetikoki
programaturik gaudela. Dokumentatu ahal izan den
bizitzarik luzeena, 1997an Frantziako hegoaldean hil
zen emakume batek, Jeanne Calment, gozatu zuen.
122 urte zituen. Baina oso jende gutxik gainditu ditu
100 urte. Gaur egun, herri garatuetan 10.000
lagunetik bat bakarrik da ehun urtetik gorakoa.

4. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: SARRERA
 Gizakion gehienezko bizitza-luzera ez da aldatu
azkeneko 100.000 urteetan. Aldatu dena bizi-
itxaropena da. Herri industrializatuetan XVIII
mendean 25-30 urtekoa zen, 1900ean 49 urte
ingurukoa eta 2005ean 79. Bizi-itxaropena 27 urtez
luzatu da XX mendean, horietatik 21 mendearen
lehenengo 70 urteetan luzatu ziren, eta azkeneko 30
urteetan 6. Higiene hobeak eta antibiotiko eta
txertoen aurkikuntzak ahalbidetu du hori.

5. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: SARRERA
 Demografo askok bataz besteko bizi itxaropena
igotzen jarraituko dela uste dute. Hori horrela
bada, prebentzio neurriak, minbizia eta bihotz
gaixotasunentzako batez ere, inoiz baino
garrantzitsuagoak izango dira, bizi luze baten
amaiera eramangarriagoa egiteko.
 Oraindik ez badakizu zerk mugatzen duen
osasuna eta bizitza-luzera, jarduera honek
lagunduko dizu

6. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: ATAZA
 Ikusiko dugu zergatik pertsona batzuk beste batzuk
baino gehiago eta osasuntsuago bizi diren, eta zeintzuk
diren gehiago eragiten diguten gaixotasunak.
 Taldeka banatuko zarete. Talde bakoitzak hurrengo
faktoreetatik bat ikertuko du:
1. Faktore genetikoak.
2. Ingurumeneko faktoreak.
3. Eritasun infekziosoak. Kausak, prebentzio neurriak eta
tratamenduak.
4. Eritasun ez-infekziosoak. Kausak, prebentzio neurriak
eta tratamenduak.

7. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: PROZEDURA
 Jarraitu 1., 2., 3., eta 4. urratsak.
 1.URRATSA: BIZI-ITXAROPENA. - Bakar lana-
1. Munduko bataz besteko bizi- itxaropena 66,7 urtetako
(2005ean) bada ere, planetako eskualdeen arabera diferentzia
handiak daude.
Zenbat bizitza urte suposatzen da geldituko zitzaizkizula
Zambian jaio eta biziko bazina? eta Japonian? Zergatik uste duzu
dela diferentzia hori?
2. Zenbatekoa da espainiarren bizitza-luzera?, eta nafarrena?
(emakumezkoenak eta gizonezkoenak)
3. Ia herrialde guztietan emakumezkoak gizonezkoak baino
gehiago bizi dira, lau urte batez beste. Mundu mailan,
gizonezkoen batez besteko bizi itxaropen orokorra 63,7
urtetakoa zen 2005ean, emakumezkoena berriz, 67,8. Zergatik
uste duzu gertatzen dela hori?

8. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: PROZEDURA
Bizi itxaropena munduan
Bizi itxaropena Nafarroan eta Espainian
Zergatik bizi dira gehiago emakumeak?
Emakumeen bizi kalitatea

9. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: PROZEDURA
 2. URRATSA: IKERKETA LANA - Talde lana-
 Talde bakoitzak osasuna eta bizitza luzerarekin lotuta
dauden proposatutako gai baten ikerketa gauzatuko du.
 Zuen lanaren emaitzak, gehienez 15 diapositiba izanen
dituen aurkezpen bat prestatuko duzue, gero ahoz
azaltzeko.
 Hiru eskola saio izanen dituzue gehienez, laugarrenerako
aurkezpena (power point) prestatua izan beharko
duzuelarik

10. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: PROZEDURA
 Hona hemen zenbait orientazio talde bakoitzarentzat:
1. FAKTORE GENETIKOAK. Pertsona baten bizitza
kalitatean eragiten duten faktore genetikoek duten
garrantzia ikertuko duzue. Ondorioak argitu adibide
adierazgarriekin edo zuen arreta erakarri dutenenekin.
2. INGURUMENEKO FAKTOREAK. Pertsona baten bizitza
kalitatean eragiten duten ingurumeneko faktoreek
(elikadura, jarduera fisikoa, kutsadura...) duten garrantzia
ikertuko duzue. Gure ingurumeneko egoera nabarmendu.
Ondorioak argitu adibide adierazgarriekin edo zuen
arreta erakarri dutenenekin.

11. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: PROZEDURA
3. ERITASUN INFEKZIOSO ARRUNTAK. Hasteko,
gaixotasun infekziosoak eta horrelakoak ez direnak
berezituko dituzue, baita infekzio eragile (birus,
bakterio...) arruntenak. Gure ingurumenean arruntenak
diren gaixotasun infekziosoak ikertuko dituzue, sintomak,
kausak, prebentzio neurriak eta tratamendu arruntenak
zehaztuz.
4. EZ-INFEKZIOSOAK DIREN ERITASUN arruntak. Hasteko,
gaixotasun infekziosoak eta horrelakoak ez direnak
berezituko dituzue. Ondoren gure ingurumenean
arruntenak diren mota horretako gaixotasunak ikertuko
dituzue, sintomak, kausak,prebentzio neurriak eta
tratamendu arruntenak, transplanteak eta horiei loturiko
arazoak zehaztuta.

12. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: PROZEDURA
 3. URRATSA. Urrezko arauak
2,3 eta 4. gaia aukeratu duzuenek osasun
dekalogo bat zehaztuko duzue, hau da, 10 arau bizia
luzeago baterako, bakoitzak aztertu dituen faktoreak
aintzakotzat hartuta: ingurumeneko faktoreak, gaixotasun
infekziosoak eta infekziosoak ez diren gaixotasunak. Gero
gela osoan, faktore guztiak bilduko dituen 10 arau
orokorrak adostuko dituzue. Azkeneko hori ikasgaiko
blogean argitaratuko da.
 4. URRATSA. Azalpena
Talde bakoitzak egindako lana azalduko du, gehienez 15
diapositiba izanen duen aurkezpen baten gainean.

13. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: BALIABIDEAK
ZIENTZIA.NET:
 Kea biriketan, nikotina garunean
 Tabakoa eta minbizia
 Minbizia, zelula gaiztoen inbasioa
 Bizitza luzatzeko errezeta
 Gutxi jan, luze bizi
 Zelularen erlojua
 Egonean egonda, bizia laburtu
 Sistema immunea

14. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: BALIABIDEAK
EROSKI-CONSUMER:
 Bigarren infartua prebenitzea
 Bizi-kalitate handiagoa lortzeko lehen urratsa
 Elikadurak ba al du eraginik sistema
immunologikoan?

15. 4. GEHIAGO BIZI, HOBEKI BIZI: BALIABIDEAK
HIRU.COM:
 Osasunaren kontzeptu modernoa eta positiboa
 Osasuna gaitasun eta ingurumenarekiko oreka
gisa harturik
 Osasunaren heziketarainoko bidea (ohb)
 Osasuna eta bizimoduak
 Ohitura osasungarriak: elikagaien garbitasuna
 Ohitura osasungarriak: atsedena