2. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS ANIMAIS
A araña sempre espertou o medo era bastante perfecta pero tamén a de Aracne era du-
(aracnofobia) e a admiración dos nha beleza sen par. Esta representou diversos episo-
Araña / αράχνη homes. Dende Aracne ata Spider- dios da mitoloxía. Atenea, que representara o esplen-
man, pasando por deuses coma dor dos deuses do Olimpo, non puido encontrar im-
Etimoloxía / Nomenclatura Ishtar, Anansi ou Iktomi, forma perfección algunha na obra e, chea de envexa, destru-
parte do universo poético da lendas íuna por completo. Aracne intentou suicidarse afor-
Do Latín aranea (‘’araña’’), cándose, chea de dor pola destrución da súa magnífi-
mitolóxicas.
probablemente tomado do ca peza, pero Atenea non o permitiu e converteuna
grego clásico ἀράχνη (Arac- O MITO DE ARACNE
en araña condenándoa a tecer o resto da súa vida,
ne), nombe dunha moza da Aracne era unha moza de Colofón e alí era unha fa- colgada dun fío. O famoso cadro de Velázquez “Las
mitoloxía grega. mosa traballadora dos labores de bordado de tal xeito Hilanderas”, representa este fermoso mito etioloxico.
que recibía encargos de todas as partes do mundo.
Ao mirala tecer, nos seus movementos notábase que
Mitos / Historias relacionadas
fora ensinada por Atenea, malia que ela o negaba. A
deusa, ofendida, desafiouna a un reto no que as dúas
-Deusa Atenea e o mito de
Aracne. tiñan que tecer e logo comparar as obras para ver cal
-Deusa babilónica Ishtar. era a mellor.
-Deus africano Anansi. Atenea disfrazada de vella, foi onda Aracne e díxolle
-Iktomi, deus araña dos in- que rectificase, e que así a deusa a perdoaría. Aracne
dios lakota. díxolle enfadada que se tiña fillas que lle dese os con-
sellos a elas, que ela non ía rectificar. Entón a deusa
apartou a figura da vella e amosouse. Cada unha co-
locouse nun lugar e comezaron a tecer. Terminado o
traballo puido observarse como a creación da deusa
FICHA REALIZADA POR: Martín Varela Torres e Jorge González Menéndez (4º ESO)

3. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS ANIMAIS
AS SERPES E LAOCOONTE. AS SERPES E HÉRCULES.
As serpes nunca tiveron boa prensa na mitoloxía. La- Hércules, fillo de Zeus e unha mortal, tivo o seu pri-
ocoonte era o sacerdote de Apolo, e ten un papel im- meiro encontro coas serpes cando, de pequeno, a
A SERPE portante no mito do Cabalo de Troia, xa que descon- deusa Hera, esposa de Zeus lle enviou dúas para ma-
fiou dende o princi- talo, xa que a súa existencia recordáballe unha das
pio do agasallo dos moitas infidelidades cometidas polo seu marido. Es-
Etimoloxía / Nomenclatura
gregos. A súa adver- ganou unha con cada man e foi encontrado pola súa
Do latín serpere e do tencia foi ignorada coidadora xogando cos seus cadáveres.
grego ἓρπω: “arrastrarse”. por todos, e na súa
Asociadas ao demo no cris- ousadía, tirou unha MONSTUOS CON SERPES
tianismo e bastante presen- lanza á estrutura de Máis adiante, Hércules enfrón-
tes na mitoloxía grega. madeira. Nese intre, tase á Hidra, un poderoso
dúas grandes ser- monstro acuático de nove ca-
pes, emerxeron da bezas con forma de serpes. Ca-
Mitos / Historias relacionadas auga e devoraron aos seus fillos. Laocoonte, agoniado da vez que cortaba unha, rena-
intenta facerlles fronte, pero fatidicamente tamén o cía máis forte e mortal. Grazas
Mitos con serpes: papan. Os troianos pensaron que esas serpes foran ao seu sobriño Iolao, que
 Laoconte e o Cabalo enviadas por algu- queimou os pescozos cortados,
de Troia nha deidade, como Hércules foi quen de vencela.
 As sepres de Hércules castigo por profa- Despois mollou as súas frechas
 Monstruos mitolóxi- nar o cabalo. Así os no sangue da criatura para facelas letais.
cos con serpes. troianos “tragaron” Medusa tiña serpes no cabelo; a serpe Pitón era o
co suposto regalo monstro que custodiaba o oráculo de Delfos; o mons-
do cabalo e… xa to Tifón e o rei Cécrops tiñan serpes en lugar de
sabedes como re- pernas, a Mantícora tiña rabo de serpe...
mata a historia… serpes, serpes e sempre terribles serpes!
FICHA REALIZADA POR: Paulo Díaz Delgado (1º Bacharelato)

4. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS ANIMAIS
A AGUIA E ZEUS A AGUIA E PROMETEO
O Titán Prometeo
Na mitoloxía grega e romana era un dos símbolos de tamén está ligado a
Zeus/Xúpiter. Era unha ave maxestuosa que repre-
A AGUIA sentaba a liberdade, os guerreiros, o triunfo etc.
mitos coa aguia.
Conta a mitoloxía
A aguia era unha metamorfose habitual de Zeus para que Prometeo era
Etimoloxía / Nomenclatura un Titán ao que lle
as súas aventuras amorosas, coma no mito do “Rapto
Nome científico: Aquila de Ganimedes”. Ganimedes foi secuestrado por Zeus gustaba provocar a
no monte Ida. El pasaba alí o seu tempo de exilio, ira de Zeus. Zeus
Crysaetos, do grego antigo
coidando as ovellas. Zeus viuno e quedou prendado mandou encadealo
Aquila Chrysaetos (do latín nun gran monte
“aquila” e do grego χρυσός, da súa beleza, entón transformado en aguia raptouno
e levouno ao monte Olimpo para que servise a bebida onde cada xoranda
"dourado" e ἀετός, "aguia"). unha aguia lle comería o fígado.
aos deuses nos banquetes divinos.
A AGUIA, SÍMBOLO DE PODER
A aguia é un simbolo imperial de poder pola súa vin-
Mitos / Historias relacionadas culación cos deuses (Zeus). En Exipto significaba
eterna vida, na India e América simboliza a revela-
A aguia na mitoloxía
ción, e nos Celtas o renacemento e a renovación. É
- O rapto de Ganimedes
tanto o seu significado de poder que tamén se usou
- O castigador de Prometeo
nas bandeiras dos países con poder totalitario, en
A aguia, símbolo de poder
ideoloxías fascistas e no nacismo.
Esquerda: aguia romana.
Dereita: escudo norteameri-
cano
FICHA REALIZADA POR: Adriana Ribeiro Sabarís (1ª Bacharelato)

5. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS ANIMAIS
PEGASO OS CENTAUROS
Pegaso nace do sangue derramado por Medusa cando Os centauros son seres metade home e metade caba-
Perseo lle corta a cabeza. É un cabalo alado famoso lo dos que algunhas teorías din que son fillos de Apo-
O CABALO no mito do heroe Belerofonte, quen, tras dar morte á lo e Hebe.
perigosa Quimera e acabar tamén coas valentes ama- Un dos centauros máis famosos foi Neso, quen rap-
zonas, peca de ambicioso e obriga a Pegaso a que o tou á prometida de Hércules, Deyanira, mentres os
Etimoloxía / Nomenclatura
leve ata o Olimpo onde pretende converterse en dous cruzaban
deus. Pero Zeus, pai dos deuses, ofendido por seme- o río. Neso apa-
Do latín caballum, que sig- llante ousadía, manda un pequeno mosquito que pica receu e ofreceu-
nifica “cabalo capado” “ca- a Pegaso. Isto provoca que Belerofonte se precipite ó se a axudar á
balo de carga” ou “cabalo baleiro quedando eivado de por vida. muller a cruzar
malo”. Non provén ni do Pegaso foi tamén o encargado de levarlle o raio a o río e cando
latín equus nin do grego Zeus. esta aceptou
ίππος como moitos poden intentou forza-
pensar. la. Isto
provocou a fu-
ria de Hércules,
Mitos / Historias relacionadas quen, sen dubi-
dalo un segun-
MITOLOXÍA do, matou ó
Pegaso e Belerofonte centauro.
Os centauros. “O PROFESOR CENTAURO”
- Neso e Hércules O centauro Quirón é o paradigma do “mestre”, que
- O profesor centauro lles aprendeu a moitos heroes as artes da loita e da
O cabalo e o heroe están intimamente unidos para
oratoria, como por exemplo ao gran
sempre, Pegaso e Belerofonte, Bucéfalo e Alexandro
Aquiles.
Magno, O Cid e Babieca, Quixote e Rocinante...
FICHA REALIZADA POR: Fuensanta Buceta Bugallo (2º Bacharelato)

6. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS ANIMAIS
OS NOMES EN GALEGO su casa unha curuxa. É unha ave enigmática, sagrada
En galego, esta ave nocturna pola que se tiña un certo e protectora.
temor supersticioso, recibiu moitos nomes: paxaro Ata hoxe considérase un talismán de fortuna e boa
A CURUXA da noite, noiteira, noutarega, loutarega. Pero o
máis estendido é o termo “curuxa”. Moitos pensan
sorte.
EN ATENAS.
que é una onomatopea imitando o canto do paxaro. A curuxa é o animal de Atenea, deusa da sabedoría e
Etimoloxía/ Nomenclatura Outros que provén do latín cuculla (pola carapucha da guerra. O epíteto típico dela é “a dos ollos de cu-
dos monxes), ou do verbo corruptiare (irritar) ou do ruxa” posto que estaban sempre atentos e brillantes.
Athene Noctua: nomen- adxectivo coruscus (brillante). En moitas cidades venden curuxas de prata, barro e
clatura do moucho, do la- CURUXA: UN ANIMAL SABIO E PROTECTOR. diversos materiais en cor branco cos ollos azuis. En
tín noctua (curuxa) e do Sempre se considerou a curuxa como un ave miste- Grecia lévana como símbolo da deusa, ademais de
grego Ἀθήνη (de Atenea) riosa. Algúns téñenlle medo, e ata cren que da mala crer que están protexidos pola enerxía feminina e a
sorte, pero é todo o contrario. maxia, brindando abundancia a quen a leva.
Tyto Alba: nomenclatura
En moitas antigas A MOEDA GREGA.
da curuxa. Do grego τυτώ
(curuxa nocturna) e do ad- tradicións e cultu- A moeda grega típica de Atenas por un lado tiña o
xectivo latino alba (blanca). ras é un animal rostro de Atenea e polo outro o da curuxa en honor á
sagrado ou un súa divindade protectora. Aínda aparece nos actuais
tótem de poder, euros gregos.
relacionado coa
Mitos / Historias relacionadas
enerxía feminina,
MITOLOXÍA a maxia, a sabedo-
Deusa Artemisa. ría, a transformación, a fertilidade, a protección e a
OUTRAS COUSAS boa fortuna.
. Anuncia embarazos. Moitas mulleres antigas, de grandes coñecementos
. Protección. sobre si mesmas, a natureza e sobre a mediciña natu-
. Abundancia. ral, partos, embarazos, colleitas… tiñan na entrada da
FICHA REALIZADA POR: Estela Padín Sanisidro (1ª Bacharelato)

7. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS FENÓMENOS NATURAIS
EOLO POSEIDÓN
Era un fillo de Poseidón Poseidón é o deus do
a quen Zeus lle deu o mar, das tormentas e,
poder de controlar os como “Axitador da Te-
OS VENTOS E OS ventos. Tíñaos encadea- rra”, dos terremotos.
TERREMOTOS. dos nunha cova profun-
da, nunha das illas eóli-
Concibíase creando
novas illas e ofrecendo
EOLO E POSEIDÓN cas (hoxe chamadas Lí- mares en calma. Cando
pari), onde os gobernaba cun dominio absoluto, se enfadaba ou era ig-
apresándoos ou liberándoos ao seu antollo, xa que norado, fundía o chan
Etimoloxía / Nomenclatura poderían provocar graves desastres no ceo, a terra e co seu tridente e pro-
Eólico: vén do grego as augas. É representado empuñando un cetro como vocaba mananciais caóticos, terremotos, afundimen-
Αἴολος, deus do vento. símbolo da súa autoridade, e rodeado de turbulentos tos e naufraxios. Era moi temido polos gregos, polo
remuíños, os Ventos, cada un dos cales era un deus. que lle erixiron
Terremoto: do latín “terrae
Os propios deuses pedíanlle axuda ás veces para que moitos templos
motus”, movimiento da te- os ventos fosen ou non propicios aos seus intereses. ao longo da
rra. OUTRAS HISTORIAS xeografía de
Seismo: do grego σεισμός, Ulises estivo un mes Grecia como o
sacudida, axitación, expre- na illa de Eolia con templo do cabo
sión xa usada polos gregos: Eolo. Agasallouno cun Sunion, no Sur
“σεισμός τῆς γῆς”. odre no que estaban da península do
encerrados todos os Ática.
ventos agás o que lle
“Xa revolvedes o ceo e a terra sen o meu permiso,
conduciría a Ítaca, a ventos, e atrevédesvos a levantar moles tan gran-
Mitos/ Historias relacionadas súa casa. Pero os des? Marchádevos xa de aquí e dicide isto ao voso
compañeiros de Ulises rei: o goberno do mar e o cruel tridente, non a el
- Eolo e os ventos. abrírono mentres este senón a min, confiounolos a sorte; que se xacte
- Ulises e Eolo. durmía, pensando que Eolo no pechado cárcere dos ventos”.
- Poseidón/Neptuno: estaba cheo de viño, e desatouse unha gran tempes- (Virxilio. A Eneida)
tade que provocou a súa partida da illa.
os terremotos e tempesta-
des.
FICHA REALIZADA POR: Begoña Suárez e Karin Yumiko Ramírez (4º ESO) e Irea Viñas (1º Bacharelato)

8. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS FENÓMENOS NATURAIS
O LÓSTREGO E A CHOIVA DE ZEUS Para Aristóteles a “Meteoroloxía” é o estudo do que
Zeus é o fillo de Cronos e está no ceo: fenómenos e corpos celestes.
Rea. É o deus do ceo e
A METEOROLOXÍA dos fenómenos meteoro- O NACEMENTO DE DIONISIO
lóxicos. Os símbolos que A nai De Dioni-
o representan son o tro- so é Sémele, filla
Etimoloxía / Nomenclatura
no, o raio/lóstrego e a do rei Cadmo de
Del griego antiguo águia. Tebas, e o seu
Μετέωρος "elevado", (μετά Zeus quería destronar ao pai Zeus. A mu-
"entre" y αείρω "elevar") y de seu cruel pai Cronos. ller de Zeus,
λόγος “ciencia” Sería el estu- Para iso maquinou un Hera, era unha
dio de las cosas que están en plan e pediulle axuda á deusa celosa e
el aire. deusa Metis para que lle descubriu a aventura do seu marido. Co aspecto du-
Aparece no libro “METEO- devolvese a vida aos seus irmáns: Hera, Deméter, Po- nha anciá, Hera gañou a amizade de Sémele e esta
ROLOGICA” de Aristóteles seidón, Hestía e Hades, devorados polo seu propio confiolle que Zeus era o pai do seu fillo. Hera finxiu
(340 a. C.). proxenitor. non crer nada e Sémele pediulle a Zeus que se reve-
Zeus conseguiu destronar o seu pai e converteuse no lase en todo o seu esplendor, como proba da súa di-
Mitos / Historias relacionadas principal candidato para o trono. vinidade. - Non me pidas iso! Díxolle o deus, pero el
Os Cíclopes estaban custodiados por un ser mons- acabou accedendo. Presentouse ante ela cos seus tro-
MITOLOXÍA truoso chamado Campe. Zeus matouno e nos, relampos e raios e Sémele morreu
O lóstrego e a choiva de liberou a Brontes, Astéropes e Arges e como torradiña de todo. Zeus logrou rescatar
Zeus. mostra de agradecemento os Cíclopes fabri- a Dionisio cosendo o feto na súa coxa.
OUTRAS COUSAS caron para el o o raio, o lóstrego e o trono. Dez meses despois, naceu o pequeno
 O poder do lóstrego. Con estes instrumentos Zeus no Monte Dioniso.
 O nacemento de Olimpo dende o ceo provoca a chuvia e envía
Dionsio. lóstregos á terra.
FICHA REALIZADA POR: Carla Serén (1ª Bacharelato)

9. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: OS FENÓMENOS NATURAIS
AS PESTES OU PANDEMIAS A PESTE EN TEBAS
A mitoloxía grega explica as pandemias como casti- Outra peste famosísima foi a da cidade de Tebas. Esta
gos dos deuses aos homes polas máis diversas causas. foi provocada tamén polo deus Apolo, xa que o seu
As frechas de Apolo levan a enfermidade e caen sobre rei Edipo, o famoso e desgraciado Edipo, matara ao
A PESTE. APOLO os exércitos ou as poboacións como unha bandada de anterior rei (o seu propio pai) sen sabelo. A peste só
paxaros coa sua mortal carga. remataría cando se atopase ao asasino. E Edipo bus-
Etimoloxía / Nomenclatura A peste era moi temida na Antigüedade xa que ás caba ao criminal, sen saber que era el mesmo, o que
veces acababa con boa parte da poboacion, como na tiña diante do espello...
famosa peste de Atenas na que morreu o propio Peri- APOLO NA ARTE
A etimoloxía de «Apolo» é
cles.
incerta. Algúns pensan que Na arte Apolo é representado coma un home novo,
ven do verbo “disparar”, de imberbe e fermo-
A PESTE DO EXÉRCITO AQUEO so, a miúdo cun-
Ἀει-βάλλων, ‘o que sempre Conta a mitoloxía grega que durante a guerra de ha cítara ou un
dispara’ facendo referencia as Troia Apolo disparou frechas infectadas con peste no arco na man, ou
súas temibles frechas. campamento grego en reclinado sobre
PANDEMIA: tamén é de orixe resposta ao insulto unha árbore. O
grega: de πάν (todo) e δὴμος, de Agamenón a Crises, Apolo de Belvede-
un dos seus sacerdotes re é unha escultu-
(pobo), xa que era un mal que
cuxa filla Criseida fora ra en mármore
se estendía facilmente. secuestrada. Apolo que foi redescu-
exixiu a súa liberación, berta a finais do
e os aqueos termina- século XV e que
Mitos / Historias relacionadas ron por ceder por mor desde
da peste, provocando o Renacemento
-As pestes e pandemias indirectamente a furia ata o s. XIX puxo
-A peste do exército aqueo en de Aquiles, que é o fin aos ideais da Antigüedade clásica para os euro-
Troia tema da Ilíada. peos. Tratase dunha copia helenística ou romana
-A peste en Tebas dunha orixinal en bronce do escultor gre-
- Apolo na arte go Leocares feita entre o 350 e o 325 a. C.
FICHA REALIZADA POR: Daniel Somoza (1ª Bacharelato)

10. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: MATEMÁTICAS, FÍSICA, TECNOLOXÍA
DÉDALO : O ARQUITECTO UNIVERSAL GRANDES CONSTRUCIÓNS
É o prototipo de arquitecto /construtor / inventor, un Os gregos marabillaron coa construción de teatros,
artista universal. Cando o su aprendiz Talo inventou estadios, templos e palacios.
a serra asasinouno arroxándoo do alto da Acrópole: a Os romanos rozaron a perfección cos anfiteatros co-
ARQUITECTURA envexa nunca foi sa.... mo o Coliseo, os grandes acuedutos, os circos, os
Por isto foi desterrado a Creta onde se converteu no auditorios de música, as torres de pisos (insulae), as
Etimoloxía / Nomenclatura arquitecto do poderoso rei Minos. Construíu un traxe estradas, as pontes etc. Inventaron o arco e o cemen-
de vaca para que a raíña Pasífae se deitase co touro to. Non se entende o seu poder sen os grandes edifi-
Arquitectura procede do de Poseidón, e fixo tamén o labirinto para encerrar ao cios e obras públicas..
grego antigo ἀρχιτέκτων, fillo monstruoso de ambos: o Minotauro.
(architéctōn), "construtor Pero a súa historia máis famosa fala do invento que UN EXEMPLO: AS CIFRAS DO COLISEO
xefe". Está composto de sempre desexou a
ἀρχός (archós), "xefe", humanidade: un
aparello para voar.
"guía" e τέκτων (téctōn),
Pero iso é cousa de
"construtor". deuses...
Minos encerrou a
Mitos / Historias relacionadas Dédalo e ao seu fillo
Ícaro no labirinto,
MITOLOXÍA enfadado porque
Dédalo. Teseo atopara a saí-
da. Así que o mítico
OUTRAS COUSAS
inventor deseñou
Grandes construcións: unhas ás que se pe-
 un pequeno apunte CAPACIDADE: 50.000 espectadores
gaban ao corpo con cera. Mágoa que Ícaro voase alto
 un exemplo: as cifras demais.... e que a cera se derretese e..... ALTURA: 48,50 m . EXTENSIÓN: 19.000 m2
do Coliseo "Os mitos son soños públicos; TOLDO SUPERIOR: 24 toneladas, 240 ancoraxes,
os soños son mitos privados." 1000 persoas para movelo.
(Joseph Campbell) AREA CENTRAL: 77 x 46 m
SAÍDAS (vomitoria) 76
FICHA REALIZADA POR: Belén Trobajo de las Matas.

11. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: ASTRONOMÍA
OS CATASTERISMOS trar unha valentía digna dun deus. Hermes, o mensa-
Un “catasterismo” é xeiro dos deuses, puxo a Heracles no seo de Hera
a transformación mentres ela durmía para que mamase do leite divino,
dun ser nunha estre- pero ao espertar e darse conta, separouno brusca-
CONSTELACIÓNS la ou nunha conste- mente. O leite derramado formou a Vía Láctea.
lación, como re- O ZODIACO OU CÍRCULO DOS ANIMAIS
Etimoloxía / Nomenclatura compensa por unha O zodíaco, feito polos gregos, baséase na división en
fazaña ou acto de doce partes iguais da banda celeste sobre a cal trazan
Unha CONSTELACIÓN é recoñecemento da as súas traxectorias o Sol, a Lúa e os planetas.
unha agrupación convencio- súa divindade. Den-  Piscis: Cando os deuses fuxiron do titán Tifón,
nal de estrelas e a súa posi- de aquela moitos corpos celestes recibiron o nome de Ares e Afrodita transformáronse en peixes e fo-
personaxes da mitoloxía. ron pescados por un pescador.
ción no ceo nocturno parece
A VÍA LACTEA: O “CAMIÑO DE LEITE”  Acuario: é o mozo Ganímedes, o escanciador dos
cercana. Ven do latín: cum deuses no Olimpo. Un mozo de extremada bele-
Cóntase que o
(con, unión) e stella (estrela, za que conseguiu o amor do Deus Zeus.
deus grego Zeus,
corpo celeste). que era infiel á  Cáncer: É o cangrexo que enviou a celosa Hera
súa esposa, tivo para que mordese a Hércules mentres loitaba
un fillo chamado contra a Hidra de Lerma.
Mitos / Historias relacionadas
Heracles da súa  Aries: é o carneiro enviado por Ares para salvar
- OS CATASTERISMOS. unión con Alc- ós fillos de Ino. Foi despois o vellocino de ouro.
mena. Ao ente-  Leo: é o León de Nemea, derrotado por Hércules
- A VÍA LACTEA.
rarse, Hera fixo e convertido na súa carapucha.
- O ZODÍACO. ALGÚNS
que Alcmena  Tauro: é o touro no que se converteu Zeus para
CATASTERISMOS: raptar a Europa
levara no ventre a Heracles por 10 meses, e tratou de
Piscis, Acuario, Cáncer, desfacerse deste mandando dúas serpes para que ma-  Saxitario: é o centauro Quirón, mestre de hero-
Aries, Leo, Tauro, Saxitario, taran ao bebé cando tiña oito meses. Sen embargo, es, armado coas súas frechas.
Escorpio… Heracles estrangulounas coas súas pequenas mans.  Escorpio: é o escorpión que Ártemis mandou pa-
Heracles resultou ser o favorito de Zeus. Pero, o Orá- ra que picase ao xigante Orión por
culo dicía que Heracles só sería un heroe, posto que intentar violala. Por iso a constela-
era mortal. Para ser un deus inmortal debía demos- ción de Orión fuxe da de Escorpio.
FICHA REALIZADA POR: Iria Martínez e Manuel González (4º ESO)

12. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: MATEMÁTICAS, FÍSICA, TECNOLOXÍA
A LINGUAXE MATEMÁTICA  Triángulo isóscele: do grego ἴσος : “igual” e
Ademais dos avances e descubrimentos matemáti- σκέλης: “perna”. O isóscele é o triángulo que
cos, os gregos teñen o gran mérito de seren os cre- ten as “pernas iguais”.
adores da linguaxe matemática e os iniciadores da  Análise: del verbo ἀναλύω: “soltar, liberar,
MATEMÁTICAS tradición de poñer nomes gregos de cousas da vida desatar, desfacer”. Unha análise é desfacer
cotiá aos complexos conceptos matemáticos. algo complexo en anacos máis pequenos.
Etimoloxía / Nomenclatura  Hipotenusa: ὑποτείνουσα, participio do ver-  Xeometría: de γῆ, “terra” e “μέτρον”, medi-
bo ὐποτείνω, significa “(a liña) que estira e da: medición das cousas que están na terra.
Do grego μαθηματική τέχνη, suxeita firmemente algo”. A imaxe suxire  Aritmética: de ἀριθμός, “número”.
derivado do verbo μανθάνω, unha barra que suxeita e mantén os catetos  Logaritmo: de λόγος, “razón, relación” e
“aprender, reflexionar”. A ma- abertos para que formen o ángulo recto. ἀριθμός, “número”. É o “número relativo”,
 Cateto: κάθετος do verbo καθίημι: “caer per- indicando o expoñente necesario para pro-
temática é polo tanto a técnica
pendicularmente”. Ten a mesma raíz que ducir certo número.
de reflexionar: tamén é o que  Paradoxo: da preposición παρά “ao carón
καθετήρ, “catéter”, aparato quirúrxico usado
aprendemos cando razoamos. de, sen ter contacto” e de δόξα “crenza, opi-
polos gregos para baleirar a vexiga.
 Terminación en –edro: Os corpos xeomé- nión”. Un paradoxo é o que está máis alá do
tricos noméanse polos números gregos e a crible.
terminación “–edro” do grego ἕδρα: “asento,  Teorema: do verbo θεωρέω: “contemplar”.
Mitos / Historias relacionadas
acción de sentarse”, e tamén “onde nos sen- Ten a mesma raíz que “teatro”, θεάτρον (“es-
tamos” é dicir... “o cu”! pectáculo, contemplación”). Un θεώρημα
Α LINGUAXE MATEMÁTICA: (teorema) é un obxecto de contemplación
 Os gregos, creadores da ou especulación.
linguaxe matemática.  Φ: nome do número de ouro. Pola inicial do
 Termos matemáticos e nome do escultor Fidias (Φειδίας).
lingua cotiá.  π: signo da relación entre a cir-
 Algúns exemplos. cunferencia e o diámetro. Pola
primeira letra da palabra grega
περίμετρον (medida ao redor)
FICHA REALIZADA POR: Belén Trobajo

13. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: ASTRONOMÍA
A meirande parte das léxico técnico da astronomía, GALAXIAS
provén das linguas clásicas. Algúns exemplos son: A palabra procede do grego γαλαξια, “de leite”, deri-
ASTRONOMÍA E ASTROLOXÍA vado de γάλακ, γάλακτος, “leite”, pola historia grega
-A astronomía é da creación da vía láctea a partires do chorro de leite
O LÉXICO DO o estudo científico da deusa Hera.
SATÉLITES
COSMOS dos obxectos no
espazo e a relación Do latín satelles, -itis. Era o soldado da garda real, o
que teñen entre si, que coidaba e estaba cerca dun personaxe importan-
Etimoloxía / Nomenclatura principalmente en te.
aspectos matemá- PLANETAS
COSMOS: do Grego κόσμος, ticos. A palabra Un planeta é un corpo só-
que significa “orde, beleza”. astronomía con- lido de forma esférica que
Ten a mesma raíz que cos- tén ἀστήρ (corpo xira arredor dunha estrela
mética. O Cosmos é o que celeste) e o sufixo e faise visible pola luz que
νόμος que significa reflicte esa estrela. Vén do
está ordenado necesaria-
lei, regra. termo grego πλανήτης:
mente, é o contrario do Caos -A astroloxía é o un estudio da relación entre a hu- “vagabundo, errante”. Os
(χάος). manidade e os obxectos do ceo, entendendo que es- principais recibiron o no-
tes inflúen nas nosas vidas. A palabra astroloxía me dos deuses romanos
componse de: ἀστήρ e de λόγος, “estudio ou tratado”. Marte: o deus da guerra e
Empezou en Exipto pero foi sistematizada polos gregos, da violencia deu nome ao
Mitos / Historias relacionadas creando o famoso Zodiaco ( ζωδιακός κύκλος, o “círculo
planeta vermello como o sangue.
- Astronomía e astroloxía: dos animais”, de ζωον, “animal”).
Venus: a deusa do amor, do sexo e a beleza. Deu
non é o mesmo… COMETAS nome ao máis brillante.
- Os cometas cabeludos. Un cometa é un corpo celeste que está constituído Xúpiter: deus principal do panteón, por iso é o nome
por xeo e rochas que orbitan arredor do sol e seguen do planeta máis grande.
- As galaxias de leite
diferentes traxectorias. Ven do termo grego κόμη, OUTROS
- Os satélites vixías cabeleira, e do seu derivado κομήτης ἀστήρ . É dicir, Astronauta: composta por ἀστήρ (corpo
- Os planetas errantes que un cometa é un “astro con melena”. celeste) e ναύτης=navegante.
O panteón romano
- Outros….
Fátima Chaves Vieites e Jessica Piñeiro Brea (4º ESO)

14. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: MATEMÁTICAS, FÍSICA, TECNOLOXÍA
OS CATRO ELEMENTOS FUNDAMENTAIS DEMÓCRITO E O ÁTOMO
Cara ó ano 600 a.C en Grecia iníciase a ciencia e a Os primeiros físicos son os filósofos da antiga Grecia.
filosofía do mundo occidental moderno. Todo o Un dos filósofos presocráticos máis relevante é De-
FÍSICA coñecemento enfocábase á natureza. O filósofos pre-
socráticos tamén se enfrontaron a estas preguntas
mócrito. Este desenvol-
veu a “teoría atómica
eternas e esenciais, ao igual que facemos nós hoxe. A do universo”, é dicir,
Etimoloxía / Nomenclatura pregunta máis cuestionada naquela época era: De que o universo tiña
que está feito o noso Universo? como unidade máis
Estes filósofos tan importantes baseábanse na exis- pequena o átomo
Do grego antigo, φύσις, (phy- tencia de catro elementos fundamentais como orixe (ἄτομον), "que non pode
sis) “natureza”. da Terra. Isto supoñía que toda a materia era a com- dividirse". Esta teoría
binación da terra, do aire, do lume e da auga, que non apoia os seus pos-
proviñan da acción de dúas propiedades: quente/frío tulados mediante expe-
e seco/húmido sobre a materia orixinal. Cada un rimentos senón que se
Mitos / Historias relacionadas destes elementos foi pensado para existir dunha basea e se explica me-
forma pura, que realmente non podía encontrarse diante razoamentos lóxicos. A teoría atomista de
na propia Terra. Demócrito podería esquematizarse desta maneira:
MITOLOXÍA
Catro elementos. 1. Os átomos son eternos, indivisibles, ho-
OUTRAS COUSAS moxéneos, incompresibles e invisibles.
Demócrito e o átomo. 2. Os átomos diferéncianse só en forma e tama-
ño, pero non nas súas calidades internas.
VOCABULARIO DA FÍSICA
3. As propiedades da materia varían segundo o
agrupamento dos átomos.
A meirande parte dos termos da Física son gregos:
átomo, ánodo, cátodo, electrón, magnetismo, ión,
hidroestática, enerxía (que, por certo, ten a mesma
orixe que a palabra orgasmo).
FICHA REALIZADA POR: Carla Serén Iglesias (1º Bacharelato)

15. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: MATEMÁTICAS, FÍSICA, TECNOLOXÍA
A TÁBOA PERIÓDICA DOS ELEMENTOS
Boa parte dos elementos da táboa periódica son de O astuto Prometeo, os ancestrais Titáns, a desgracia-
orixe grecolatina. Algúns están tomados dos nomes da Níobe, o rei Cadmo, fundador da tráxica saga te-
dos astros, outros de personaxes da mitoloxía e hai- bana, o astuto Prometeo ou o poderoso deus do mar
A QUÍMICA nos que toman o seu símbolo das linguas clásicas, Neptuno forman parte para sempre, sen sabelo, deste
como o ouro (de aureum) ou a prata (de argentum). colorido mosaico universal.
Etimoloxía / Nomenclatura
NOME DE ORIXE GREGA NOME MITOLÓXICO
A palabra "química" pro-
NOME DE ORIXE LATINA NOME DOS ASTROS
vén de χυμεία (khuméia)
SÍMBOLO PROCEDENTE DAS LINGUAS CLÁSICAS
que significa "arte de alear
metais", a partir de Χύμης
(Khumes), o suposto in-
ventor. Algúns relacionan
o termo coa palabra “al-
quimia”, a ansiada técnica
de como transformar a
terra en ouro, de orixe
exipcia ou árabe.
Mitos / Historias relacionadas
A táboa periódica. Os
nomes dos elementos:
 De orixe grega
 De orixe latina
 De nome mitolóxico
 Dos astros
 Con símbolo químico FICHA REALIZADA POR: Belén Trobajo e José Manuel Sánchez
de orixe grecolatina

16. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: AS PLANTAS
MITO DE APOLO E DAFNE INFORMACIÓN DO LOUREIRO
Logo de vencer á serpe Pitón, Apolo, deus do sol e É unha árbore de crecemento moi lento con follas
perennes de cor
gran arqueiro, riuse do pequeno arco do deus Cupi-
verde escura. En
LOUREIRO do. Este enfadado lanzoulle una frecha de ouro que o marzo bota
namorou dunha ninfa chamada Dafne, e lanzoulle a unhas pequenas
Dafne outra frecha flores amarelas e
Etimoloxía / Nomenclatura
de ferro que fixo que a principios de
Do latín laurus, que se ela rexeitase o amor outono sae o
de Apolo. froito, unhas
refire á árbore.
pequenas bagas
En Grego, loureiro dise Apolo perseguiu a
de cor escura.
δάφνη (dafne), o nome da Dafne polo monte
Ninfa da que Apolo namo- pero ela escapaba.
USOS DO LOUREIRO
Cando finalmente o
rou.  As coroas de loureiro usáronse durante moito
deus estaba a piques
tempo para premiar aos vencedores. Na actua-
de alcanzala, Dafne
lidade aínda se usan nalgunhas universidades
pediulle axuda ao seu
como premio aos alumnos graduados.
Mitos / Historias relacionadas pai, o río Peneo, e el
 As follas foron usadas durante moito tempo
transformouna nun
como tónico estomacal, medicina tradicional
MITOLOXÍA Loureiro.
en infusións
Apolo chorou o amor
Apolo e Dafne.  Na cociña é un condimento moi utilizado en
perdido pero para
OUTROS DATOS guisos, sopas, carnes... Tamén é moi común en
recordala sempre
 Información da cortou dúas pólas do vinagres. Dáse sobre todo en Europa e en
planta. América
loureiro e fixo con elas unha coroa que se converteu
 Usos da planta. nun dos seus símbolos.
“O loureiro ten dous destinos: a cabeza do heroe e o guiso” Manuel Vicent.
FICHA REALIZADA POR: Alexandre Grandal Otero (1º Bacharelato)

17. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: AS PLANTAS
O MITO DE NARCISO O NARCISISMO
Narciso foi coñecido pola súa gran beleza. As rapazas Facendo alusión ó mito de Narciso, o narcisismo su-
e os rapaces namorábanse del debido á súa fermosu- pón un namoramento
ra, pero Narciso rexeitábaos. Entre eles estaba a ninfa de si mesmo ou o ide-
NARCISO Eco, quen tras ser castigada por Hera, estaba conde- al da imaxe propia.
nada a repetir as ultimas palabras daquilo que se lle Tamén vén sendo a
Etimoloxía / Nomenclatura fora dito. Un día, Narciso camiñaba polo bosque, sen satisfacción dun
saber que estaba sendo espiado por Eco. Sen decatar- mesmo, dunha com-
Narciso (νάρκισσος) procede se, Narciso perdeuse e preguntou “¿Hai alguén pracencia excesiva no
do grego νάρκη (entume- aquí?”, ó que valor ou nas obras
cemento, parálise) polas a ninfa res- propias.
súas propiedades narcóticas pondeu
debido ao cheiro penetrante “Aquí, aquí”. O IDEAL DE BELEZA
e embriagador. Narciso se- Sen poder MASCULINA GREGA
ver a nin- Probablemente foi na Grecia
ría “o que entumece ou pa-
guén, Narci- antiga onde se lle deu máis
raliza coa súa beleza / arre- so gritou importancia á beleza mascu-
cendo”. Ten a mesma orixe “Ven!”. Des- lina. Existen trazos comúns,
que a palabra “narcótico” pois de res- como os ombreiros e os peitos
ponder desenvolvidos que dan unha
“Ven!”, Eco saíu de entre as árbores e abriu os seus aparencia de “V”no torso, uns
Mitos / Historias relacionadas brazos para poder abrazar ó seu amado. Narciso re- brazos fortes e unha cintura
xeitou o seu amor, polo que a ninfa, desolada, ocul- máis ou menos estreita. Estes
MITOLOXÍA touse nunha cova e alí consumiuse ata quedar tan só atributos eran considerados
Mito de Narciso a súa voz. A deusa Némesis, para castigar a Narciso, sinónimos de forza física, de
OUTRAS COUSAS fixo que se namorara da súa imaxe reflectida no lago. capacidade de defensa ó igual
 o narcisismo Incapaz de apartarse do seu reflexo, consumiuse na- que de potencia sexual.
 o ideal de beleza quel mesmo lugar, de fame e de sede. Alí onde falece-
masculina grega ra, creceu unha fermosa flor, o narciso, que fixo hon-
ra tanto ó seu nome como á súa memoria.
FICHA REALIZADA POR: Carmen Rodríguez Eirea (2º Bachillerato)

18. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: AS PLANTAS
A LOITA ENTRE ATENEA E POSEIDÓN A PLANTA
Este mito fálanos de que una vez fundada a polis gre- A oliveira foi unha árbore cunha
ga, Atenea e Poseidón preséntaronse como os deuses grande carga simbólica en toda
A OLIVEIRA que querían protexer a polis. Os cidadáns da polis a zona Mediterránea durante a
para elixir un dos dous dixeron que lles fixesen un Antigüidade. Serviu como fonte
agasallo útil para a polis: Poseidón chegou primeiro e de alimento grazas ás olivas das
Etimoloxía / Nomenclatura
fixo brotar do chan que se extraía o aceite. Foi res-
unha fonte de auga pectada e venerada, como unha
As palabras oliveira e oliva salgada e Atena das dúas árbores míticas gregas
veñen do latín olea, que á chegou segunda e máis importantes, xunto co carballo.
súa vez provén do grego regaloulles unha A orixe da oliveira na cidade de Atenas explícase a
ἐλαία. oliveira sagrada co- través da intervención da deusa
mo alimento aos Atenea, a filla de Zeus e Metis
cidadáns. Os deuses que simbolizaba a astucia e a
Mitos / Historias relacionadas olímpicos decidiron prudencia.
asignar a rexión a Atenea tras a decisión do seu rei A oliveira ao
Cécrope que afirmaba que Atenea foi a primeira en ser considera-
-Atenea e Poseidón: a crea-
plantar unha oliveira. Atenea, polo tanto puxo o seu da unha árbore
ción da oliveira.
nome á polis e Poseidón como castigo anegouna. sagrada servía como ofrenda dos
-A planta Aínda ás veces dise que se pode oír a son do mar mortais aos deuses en numerosas
dende a ocasións. Os habitantes da antiga
Acrópo- Grecia enseguida aprenderon a
le... cultívala xa que lles pareceu un alimento imprescin-
dible, ademais dun símbolo de vitoria que se lle poñía
aos campións de cerimonias deportivas
ou aos gañadores dunha batalla.
FICHA REALIZADA POR: Amadeo Abal Chaves (2º Bacharelato)

19. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: AS PLANTAS
O PERSONAXE DE XACINTO chamado "erastés" e encargábase de educar, prote-
Na mitoloxía grega, Xacinto era o fillo dos reis de xer, amar e dar exemplo ó seu amado. O mozo era o
Macedonia. Xacinto era a divindade tutelar dun dos "erómenos" e a súa retribución ao amante era a súa
principais festivais espartanos, as Xacintias, que se beleza e xuventude.
O XACINTO celebraban cada verán. O festival adoitaba durar tres
días, un para chorar a morte deste heroe divino e os OUTRAS PARELLAS HOMOSEXUAIS
Etimoloxía / Nomenclatura outros dous para celebrar o seu renacemento Unha proba da normalidade coa que se vivían estas
A SÚA MORTE relacións é a cantidade de parellas homosexuais no
Xacinto ( ὑάκινθος) é o nome Segundo o mito, Xacinto era mundo paralelo dos deuses e heroes: Abdero e Hera-
un mozo efebo amado polo cles, Aquiles e Patroclo, Aquiles e Troilo, , Apolo e
da pedra preciosa “augama-
deus Apolo. Un día estaban a Himeneo, Zeus e Calisto, Crisipo e Laio, Zeus e Ga-
riña” en grego, tamén dun nímedes, Heracles e Hylas, Heracles e Iolao, , Posei-
xogar cun disco. cando Apolo
tipo de cor azul, da flor e do dón e Pélope, Orfeo e Calais e un largo etc.
quixo demostrarlle a Xacinto o
personaxe da mitoloxía. seu poder e impresionalo, lan-
zándoo con todas as súas for- A FLOR DO XACINTO
zas. Xacinto intentou atrápalo Cada planta adoita ter unhas cinco o seis follas moi
Mitos / Historias relacionadas pero o disco golpeouno na ca- carnosas. Existen variedades de diversas tonalidades.
beza e caeu morto. O sangue É una planta bulbosa da familia das liliáceas.
Mito de Xacinto de Xacinto derramouse sobre a
 Divinidade tutelar herba e dela brotou unha flor, a que Apolo chamou
 Morte e orixe da flor Xacinto. Segundo Ovidio, as bágoas de Apolo caeron
sobre os pétalos da flor e converteuse así nunha si-
Homosexualidade en Grecia
nal de loito.
 A pederastia
A HOMOSEXUALIDADE
Outras parellas homosexuais
Na Antiga Grecia non se entendía a orientación se-
no mundo dos deuses xual como identificador social, de feito a bisexuali-
dade era moi habitual. A forma máis común de ter
relacións sexuais entre homes en Grecia era a pede-
rastia, unha relación consentida entre un home adul-
to e un adolescente ou efebo. En Atenas o maior era
FICHA REALIZADA POR: Marta Palacios e Sofía Castiñeiras (4ºESO )

20. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: A POLÍTICA E A SOCIEDADE
DEMOCRACIA ATENIENSE (S.V a.C) REPÚBLICA ROMANA (509 a.C-27 a.C)
Só os varóns adultos, cidadáns e atenienses, co ades- Réxime aristocrático dirixido por corenta ‘’gentes’’: os
tramento militar acabado, tiñan dereito a votar. Os patricios, descendentes das familias máis antigas de
SISTEMAS DE órganos de goberno eran: Roma. As principais institucións do novo réxime fo-
ron:
-A Asemblea (ecclesia):
GOBERNO reunión á que podían asis- -Senado: As
tir tódolos cidadáns maio- súas competen-
res de 18 anos. Aprobaban cias eran con-
Etimoloxía / Nomenclatura
as leis, elixían aos maxis- trolar as contas
Do grego antigo ‘’Δημοκρατία’’: trados e decidían sobre a do Estado, xul-
democracia (o poder do pobo) guerra e a paz. Os asisten-
gar os delitos
Do latín ‘’res publica’’ (cousa tes podían falar libremente
cometidos que esixen unha intervención do Estado,
pública): República e votaban a man alzada.
-Senatus: senado
enviar embaixadas fóra de Roma e recibir as que ve-
-O Consello dos 500(bule): consello reducido de
ñan doutros países.
cidadáns maiores de 30 anos que representaba ás dez
-As maxistraturas: poder executivo temporal. Elixi-
tribos da polis. Preparaban as leis que había que vo-
dos polo pobo anualmente. O desempeño sucesivo
tar na Asemblea, controlaban aos maxistrados, vixia-
Mitos / Historias relacionadas das maxistraturas denominábase carreira política
ban o culto relixioso, encargábanse das relacións con
(cursus honorum).
Sistemas de goberno na Anti-
outras cidades e vixiaban as contas públicas. Como
-Os Comicios: asembleas co poder lexislativo, com-
güidade, dos que deriva o noso este consello era moi grande, había un consello me-
postas polos cidadáns libres de pleno dereito, varóns
sistema actual nor (de 50) para tratar los asuntos diarios.
e maiores de idade. Elixen aos maxistrados, condenan
 A Democracia ateniense -Os tribunais: funcionaban coa intervención dos
a morte, e deliberan sobre a paz e a guerra.
 A República romana cidadáns, aos que se designaban para formar parte
Durante a República comezouse a conquistar a Pe-
dos dez tribunais de xustiza que funcionaban na ci-
nínsula Itálica. Loitaron contra galos, etruscos, lati-
dade. Cada ano, por sorteo, 6.000 cidadáns intervi-
nos, gregos e cartaxineses (Guerras Púni-
ñan nos tribunais presididos por un maxistrado.
cas).
FICHA REALIZADA POR: Ismael Agra Soto (2º Bacharelato)

21. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: A POLÍTICA E A SOCIEDADE
Os gregos non teñen un termo específico para se re- Alexandro Magno
ferir á homosexualidade. A bisexualidade era unha e Hefestión.
conduta habitual, polo que non necesitaban cualificar Hefestión foi amigo
ás persoas polo sexo das súas parellas. O matrimonio de Alexandro duran-
HOMOSEXUALIDADE era unha institución social necesaria para ter fillos e te toda a súa vida, e
por iso moitos casaban. Consideraban a homosexua- probablemente o seu
Etimoloxía / Nomenclatura lidade como algo natural. É a igrexa católica a que compañeiro sexual.
tingue de cor pecaminosa as relacións entre iguais. Ao pasar por Troia,
Homosexual: neoloxismo do Aos gregos impórtanlles os tipos de desexos sexuais os dous honraron as
adxectivo grego ὁμόιος, “igual” no sentido de como se acomodan ás súas normas so- sagradas tumbas de
e do vocablo “sexual”. Califica ciais. Estas normas baséanse no xénero (só os homes Aquiles e Patroclo.
ao que sente atracción cara ás practicaban a bisexualidade, nas mulleres estaba mal Cando Hefestión morreu, Alexandro mantívose en
persoas do mesmo sexo. Por visto), na idade (era común a pederastia, práctica na xaxún varios días. Ese foi o principio do fin, xa que
falso corte fórmase a palabra que un home adulto tiña relacións cun efebo), e o morrería un ano despois.
papel na relación sexual (activos e pasivos). Epaminondas e Capisdoros
Homofobia: neoloxismo da
ALGUNHAS PARELLAS FAMOSAS Epaminondas foi un importante xeneral grego que
primeira parte da palabra tivo varios amantes ao longo da súa vida. Foi asasina-
Aquiles e Patroclo
homo-sexual e do grego Patroclo é enviado pola do na Batalla de Mantinea xunto ao seu amigo Capis-
φόβος fobia (‘pánico, odio'). súa nai a Ptía, onde doros, segundo o historiador Plutarco. Foron ente-
coñece a Aquiles. Den- rrados xuntos, pois o seu amor era ben coñecido por
de pequenos desenvol- todos os soldados gregos.
Mitos / Historias relacionadas
ven unha profunda e A HOMOSEXUALIDADE NA LITERATURA
INTRODUCCIÓN: a homose- significativa amizade. A literatura grecorromana está chea de exemplos de
xualidade en Grecia, algo na- O amor entrambos he- escritores varóns manifestando a súa paixón amorosa
roes é patente nos tex- por outros homes, algunhas veces mesmo cun contido
tural.
tos gregos. Na Iliada, o sexual moi explícito. De Anacreonte a Catulo, pasando
PARELLAS FAMOSAS: asasinato de Patroclo por Platón ou Alceo, moitos elevan a beleza masculina
Aquiles/Patroclo levará ao heroe Aquiles ao olimpo dos deuses e manifestan os seus
Alexandro/Hfestión á máis profunda das tristruras e o seu afán de vingan- desexos con toda naturalidade.
Epaminondas/Capsidoros za foi terrible.
A HOMOSEXUALIDADE NA
LITERATURA FICHA REALIZADA POR: Yamila Yélpez Domínguez (4º ESO)

22. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: A POLÍTICA E A SOCIEDADE
A MULLER É UN CASTIGO O PRIMEIRO MATRIMONIO
Segundo a mitoloxía grega, Pandora foi a primeira Pandora dirixiuse
muller do mundo e a primeira que casou . cara a Epimeteo,
A MULLER A historia de Pandora foi unha vinganza de Zeus a o irmán de Pro-
Prometeo por tentar enganalo e roubar o lume para meteo, que que-
darllelo aos homes. Zeus encadeouno ao Cáucaso, dou prendado da
Etimoloxía/ Nomenclatura
mentres un voitre lle roía as entrañas. Como non lle rapaza e levouna
O nome de Pandora vén do parece castigo dabondo mandou crear á primeira mu- á súa casa. Por-
grego πάν “todo” e “δῶρα” ller mortal do mundo. Como a maltreita Eva da Bi- taba ela unha
regalo, xa que cando Hefesto blia, a muller é considerada a responsable dos males caixiña pechada,
a fabricou, cada divinidade da humanidade. regalo de Zeus. Pero a muller, chea de curiosidade, ao
outorgoulle un don, un aga- igual que Eva que quería tamén probar do prohibido,
sallo para que fose irresistible abriuna e voaron dela todos os males. Asutada,
para Epimeteo. deixou caer a cuberta. Só a esperanza quedou oculta
Misoxinia: do verbo μισέω no fondo da arca, co fin de que os homes non puide-
(miseo), “odiar” e de γυνή sen “esperar” as desgrazas que lles viñan.
(gyné) “muller”
...mil diversas amarguras deambulaban entre os homes: repleta de
males está a terra e repleto o mar. As enfermidades, xa de día, xa de
Mitos / Historias relacionadas noite, van e veñen ao seu antollo entre os homes carrexando penas aos
Así que por orden de Zeus, Hefesto, o deus do lume, mortais en silencio, posto que o providente Zeus negoulles o fala.”
A CREACIÓN DA MULLER: formou a estatua dunha doncela, e cada deus otor- HESÍODO, Traballos e días, 100-104.
 A muller como casti- goulle un don: Atenea botou unha vestidura branca e
Eva e Pandora, costela ou figuriña fermosa, son o
go para os homes. un velo sobre a imaxe, Hermes otorgou a fala á
máis belo exemplo da misoxinia na Antigüedade e do
 O primeiro matrimo- imaxe, e Afrodita daríalle todo o seu encanto amoro-
so. O engano era una tentación irresistible para o medo que tiñan os homes á beleza femi-
nio
nina, ese mal necesario!!!
 A misoxinia home…
FICHA REALIZADA POR: Elisa Pérez, Mar Agra e Rebeca Chaves (4ºESO )

23. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: A POLÍTICA E A SOCIEDADE
QUE É O DEREITO ROMANO? CORPUS IURIS CIVILIS
É un conxunto de leis e normas que rexeron sobre a Foi realizado entre 529 e 534, por orde do emperador
poboación do Imperio Romano. Nun principio non Xustiniano. Grazas a este conxunto de leis coñécense
estaban escritas e eran os pontífices os que posuían o
DEREITO poder sobre o dereito. A primeira lei recollida foi a
as bases do antigo dereito ro-
mano. Ademais, recolle as
Lei das XII Táboas. Porén, a recompilación máis im-
constitucións do Imperio
Etimoloxía / Nomenclatura portante de leis foi a Corpus Iuris Civils.
dende o 117 ata a que estaba
O dereito actual está baseado no romano. Cuestións
básicas como a presunción de inocencia (in dubio pro en vigor naquel momento.
Dereito: directum (que está reo) xa estaban descritas nestes antigos códigos. Está dividido en 12 libros os
conforme á lei) A LEI DAS XII TÁBOAS. cales á súa vez se subdividen
Lei: lex, legis (deriva de liga- (Lex duodecim tabularum en latín) en títulos. As Constitucións
re, que significa obrigar, li- Consiste nuns documentos (primeiramente escritos están ordenadas cronoloxica-
sobre táboas de madeira, despois sobre pranchas de mente.
gar, unir)
bronce) que contiñan normas e leis tales como a au-
CURIOSIDADES
toridade do pater familias, castigos para as infrac-
cións e a salvagarda do patrimonio. Son a base do  Unha lei curiosa era a de que un morto podía cas-
tigar a un vivo se o establecía no seu testamento.
Mitos / Historias relacionadas dereito civil e empezaron a aplicarse no s. V a. C.
 Cando alguén cometía un acto polo que perdía a
súa honra, tiña que ser despoxado da súa reputa-
 Que é o dereito romano?
ción e castigado publicamente
 Conxuntos de leis máis  A chamada Lei de Rómulo ía en contra da sogra
importantes: que lle faltase o respecto á súa nora.
o Lei das XII táboas  O latín, máis de 1500 anos logo da desaparición do
o Corpus Iuris Civilis imperio que o ideou e o espallou polo mundo, é
 Curiosidades. aínda unha linguaxe vehicular de coñecementos e
unha linguaxe técnica propia da rama xurídica.
FICHA REALIZADA POR: Noé Rodríguez e Ariadna Cordal (4ºESO B)

24. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: A POLÍTICA E A SOCIEDADE
AS MULLERES EN GRECIA. ASPASIA DE MILETO
A sociedade grega era moi machista. As mulleres Viviu no século V. Era unha hetera, unha cortesá, que
sempre eran menores de idade e tiñan que estar de- casou con Pericles, o político
baixo da tutela dun home, ben do seu pai o do seu máis influinte da Atenas demo-
A MULLER home. Non tiñan dereitos políticos nin podían ter crática, sen ser ela cidadá ate-
propiedades. A súa virtude por antonomasia era o niense. Muller dunha intelixen-
silencio... e tecer. Como Penélope, o exemplo de mu- cia extraordinaria, era mestra de
Etimoloxía / Nomenclatura
ller perfecta para os gregos, que estivo tecendo vinte retórica e relacionábase coa alta
anos e destecendo outros tantos para esperar ao seu sociedade. Considérase unha
Lesbiana: era a muller marido Ulises, sen caer na tentación dos pretenden- proba do seu poder o feito de
que vivía e Lesbos. Dise tes. Poucas escaparon a estas convencións sociais. que, á morte de Pericles por
que a poetisa mantiña re- causa da peste, casou cun xene-
lacións coas súas discípu- MULLERES DESTACADAS: ral de pouca monta, Lisicles, con
las, por iso a dia de hoxe a SAFO DE LESBOS: quen tivo un fillo e que acadou certo éxito político a
Esta muller grega foi a poetisa partires do seu casamento.
muller homosexual se de-
nomina así. máis grande da historia. Viviu
no século VI a.C. na illa de HIPATIA DE ALEXANDRÍA
Lesbos. Alí fundou unha escola Naceu a mediados do século IV.
só para mulleres, onde lles Era filla de Teón de Alexandría,
Mitos / Historias relacionadas aprendía a escribir e a ler. É a un celebre astrónomo e mate-
gran poetisa do amor como mático que lle transmitiu os
As mulleres en Grecia emoción e como paixón. As seus coñecementos. A casa de
Mulleres extraordinarias: súas composicións, moitas de- Hipatia converteuse nun lugar
 Safo de lesbos dicadas ás súas alumnas, son sinceras e universais. de ensinanza. Foi asasinada no
415 por un tumulto de cristiáns
 Aspasia de Mileto Foi tan importante que ata o filósofo Platón se refire
a ela como a décima Musa. exaltados. Hipatia é considera-
 Hipatia de Alexan-
da a primeira muller matemáti-
dría. “Mergulláronse a lúa e as Pléyades, a noite vai me- ca e científica, así coma unha especie de mártir da
diada, pasan as horas, e eu durmo soa.” ciencia. A súa biografía converteuse en
SAFO DE LESBOS. S VI a C. película da man de Amenábar en “Agora”.
FICHA REALIZADA POR: Belinda González Portas e Antía Arosa González (4ª ESO)

25. O LADO MÁIS HUMANO DA CIENCIA: A POLÍTICA E A SOCIEDADE
TIPOS DE MATRIMONIO EN ROMA mulación de secuestro da noiva por parte do noivo :
- O “cum manu”: a muller pasaba da autori- esta refuxiábase nos brazos da nai mentres o noivo
dade dos pais á do home e así este tiña todo o finxía quitarlla. Despois dábase inicio ó recorrido á
poder sobre as súas propiedades e sobre ela. residencia do marido onde él xa a estaba esperando.
MATRIMONIO - O “ sine manu”: a través deste os pais da mu- A pronuba conducía a noiva ao leito conxugal onde se
ller seguirían tendo a autoridade sobre ela e daba por terminada a unión. Antes de entrar, a noiva
así en caso de divorcio esta conservaba as súas pronunciaba estas palabras: “Ubi tu Gaius, ego Gaia”
Etimoloxía / Nomenclatura
propiedades. (“se ti es Caio, eu son Caia”). Desta expresión ven o
MATRIMONIO do latín ma- O RITUAL DO MATRIMONIO PATRICIO. termo “tocayo” cando as persoas comparten o nome.
Os pobres non adoitaban casar. Os que convivían Os acompañantes a collían en brazos para que non
trimonium, que á súa vez
xuntos durante un ano eran considerados legalmente pisara o limiar mentres o marido esperaba dentro
deriva de mater e mais ma-
un matrimonio. Se non quería casar, a moza tiña que para consumar...
nus (posesión). Fai referen- ADULTERIO
pasar tres días ao ano fóra de casa.
cia á nai coma una posesión O ritual romano Se o home mantiña relación sexuais con prostitutas
do home. das vodas patricias ou escravas non era considerada adulterio, pero se
é o antecesor de non era una destas era desterrado a una illa e podía
moitas dos nosos ser obrigado a realizar traballos forzosos. O marido
costumes actuais. A podía matar aos amantes par restituír a súa honra. Á
Mitos / Historias relacionadas noiva levaba unha muller infiel exiliábana a una illa deserta e non podía
túnica longa branca volver casar aparte de ser considerada una prostituta.
O MATRIMONIO EN ROMA e un velo alaranxa- O DIVORCIO
- Tipos de matrimonio. do coroado con Inicialmente, só os homes podían solicitar o divorcio
- O ritual: antecedentes flores. A madriña en caso de adulterio ou se a muller non era fértil.
do noso. (pronuba) xuntaba Tras un divorcio os fillos quedarían co pai e a súa
- O Adulterio. as mans dos noivos familia. Os homes viuvos podían casar de inmediato
seguido dunha de- mentres que as mulleres tiñan que esperar dez meses.
- Divorcio e viuvez: un
claración mutua de
toque de machismo. “Servus erit qui ducet pravam exorem”
compromiso. Os noivos intercambiábanse os aneis e
“Quen case con mala muller será un escravo”
dábanse un bico. Ao terminar celebrábase a cena
nuptialis na casa da noiva. Logo producíase una si-
FICHA REALIZADA POR: LORENA SOTO SILVA E GRETA GEORGIEVA MARINOVA (4ºESO B)