SlideShare a Scribd company logo
1 of 22
IJS EN KLIMAAT een nlt module met veel natuurkunde Ton van der Valk Curriculum coordinator JCU, Onderzoeker FIsme Woudschoten Natuurkunde conferentie, Noordwijkerhoud, 10 dec. 2010 β Junior   College Utrecht
Programma ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
Inhoud van IJs en Klimaat ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
IJskern als klimaatsarchief
Foto: Steve Morgan H.3: IJs als klimaatarchief ‘ Hoe gebruiken we ijs om het klimaat uit het verleden te reconstrueren’ NLT Module IJs en Klimaat
Waar boren? ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
Boring van ijskernen ,[object Object],[object Object],[object Object]
Bekende ijskernen ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
 
Dateren van ijs ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
 
Dateren van ijskernen ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
De vorming van landijs
Diepte van firn-ijs overgang in droge sneeuw (m)
Firnkernen waar elektrische geleiding wordt gemeten; pieken geven aan dat  geleiding goed is; daar zitten karakteristieke ionen afkomstig van vulkanische aslagen die goed (absoluut) te dateren zijn
Nadelen  elektrische geleiding  ,[object Object],[object Object],[object Object]
Tellen van de jaarlagen ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
Delta age, verschil tussen ouderdom luchtbelletjes en ijs waar het in zit ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]
Oxygen (O) Isotopes -  Electron (atomic mass = 0) +  Proton (atomic mass = 1) Neutron (atomic mass = 1) Oxygen-16 (8P +  8 N) Atomic weight = 16 Oxygen-17 (8P +  9 N) Atomic weight = 17 Oxygen-18 (8P +  10 N) Atomic weight = 18 99.76% 0.035% 0.20%
Oxygen isotope ratio (d 18 O)   O   = 1000  x ( 18 O/ 16 O) standard ( 18 O/ 16 O) sample - ( 18 O/ 16 O) standard ( ‰ )
Isotope fractionation   Raleigh distillation
JCU lesmateriaal ,[object Object],[object Object],[object Object],[object Object],[object Object]

More Related Content

Viewers also liked

JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010
JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010
JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010Junior College Utrecht
 
JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010
JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010
JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010Junior College Utrecht
 
Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009
Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009
Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009Junior College Utrecht
 
IJs en Klimaat: JCU-Docentenconferentie
IJs en Klimaat: JCU-DocentenconferentieIJs en Klimaat: JCU-Docentenconferentie
IJs en Klimaat: JCU-DocentenconferentieJunior College Utrecht
 
Geschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU Docentenconferentie
Geschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU DocentenconferentieGeschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU Docentenconferentie
Geschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU DocentenconferentieJunior College Utrecht
 
Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009
Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009
Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009Junior College Utrecht
 
Complexe Stromen: JCU-Docentenconferentie
Complexe Stromen: JCU-DocentenconferentieComplexe Stromen: JCU-Docentenconferentie
Complexe Stromen: JCU-DocentenconferentieJunior College Utrecht
 
Kwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwo
Kwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwoKwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwo
Kwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwoJunior College Utrecht
 
De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)
De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)
De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)Junior College Utrecht
 
Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...
Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...
Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...Junior College Utrecht
 
Differentiatie scheikunde op de JCU conferentie '10
Differentiatie scheikunde op de  JCU conferentie '10Differentiatie scheikunde op de  JCU conferentie '10
Differentiatie scheikunde op de JCU conferentie '10Junior College Utrecht
 
ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6
ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6
ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6yimsodsai
 
Formato del proyecto tic el chorrillo
Formato del proyecto tic el  chorrilloFormato del proyecto tic el  chorrillo
Formato del proyecto tic el chorrillorosachorri
 

Viewers also liked (20)

JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010
JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010
JCU-module Kwantumstructuur op WND 2010
 
JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010
JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010
JCU over Talentontwikkeling met keuzeopdrachten op WND 2010
 
Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009
Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009
Levensloop Van Sterren: NLT-conferentie 2009
 
VWO Beta op de Amersfoortse Berg
VWO Beta op de Amersfoortse BergVWO Beta op de Amersfoortse Berg
VWO Beta op de Amersfoortse Berg
 
IJs en Klimaat: JCU-Docentenconferentie
IJs en Klimaat: JCU-DocentenconferentieIJs en Klimaat: JCU-Docentenconferentie
IJs en Klimaat: JCU-Docentenconferentie
 
Alle leerlingen zijn getalenteerd
Alle leerlingen zijn getalenteerdAlle leerlingen zijn getalenteerd
Alle leerlingen zijn getalenteerd
 
Nanoscience op de JCU conferentie '10
Nanoscience op de JCU conferentie '10Nanoscience op de JCU conferentie '10
Nanoscience op de JCU conferentie '10
 
Geschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU Docentenconferentie
Geschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU DocentenconferentieGeschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU Docentenconferentie
Geschiedenis van de Natuurwetenschappen: JCU Docentenconferentie
 
Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009
Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009
Talentopdrachten Wiskunde: JCU-Docentenconferentie 2009
 
Complexe Stromen: JCU-Docentenconferentie
Complexe Stromen: JCU-DocentenconferentieComplexe Stromen: JCU-Docentenconferentie
Complexe Stromen: JCU-Docentenconferentie
 
Kwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwo
Kwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwoKwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwo
Kwantumstructuur - natuur- scheikundemodule voor 6 vwo
 
De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)
De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)
De natuurkunde in Kijken en Zien (Woudschoten Natuurkunde 2009)
 
ORD 2008 Empowerment op JCU
ORD 2008 Empowerment op JCUORD 2008 Empowerment op JCU
ORD 2008 Empowerment op JCU
 
Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...
Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...
Het Junior College Utrecht: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van ...
 
Differentiatie scheikunde op de JCU conferentie '10
Differentiatie scheikunde op de  JCU conferentie '10Differentiatie scheikunde op de  JCU conferentie '10
Differentiatie scheikunde op de JCU conferentie '10
 
ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6
ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6
ผลการเคลือบหลุมร่องฟันเขต6
 
Unidad 5
Unidad 5Unidad 5
Unidad 5
 
Tema 7
Tema 7Tema 7
Tema 7
 
Formato del proyecto tic el chorrillo
Formato del proyecto tic el  chorrilloFormato del proyecto tic el  chorrillo
Formato del proyecto tic el chorrillo
 
Aprendizagem orquideas
Aprendizagem orquideasAprendizagem orquideas
Aprendizagem orquideas
 

Similar to JCU-module IJs en klimaat op WND 2010

Presentatie klimaat willem schot
Presentatie klimaat willem schotPresentatie klimaat willem schot
Presentatie klimaat willem schotWillem Schot
 
Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones
Klimaatavond Tienen - Peter Tom JonesKlimaatavond Tienen - Peter Tom Jones
Klimaatavond Tienen - Peter Tom JonesPhilippe Bossin
 
radiokoolstofdatering en dendrochronlogie
radiokoolstofdatering en dendrochronlogieradiokoolstofdatering en dendrochronlogie
radiokoolstofdatering en dendrochronlogieOnroerend Erfgoed
 
Weer en klimaat de geo 4 m
Weer en klimaat  de geo 4 mWeer en klimaat  de geo 4 m
Weer en klimaat de geo 4 mBoris Berlijn
 
Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar
Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar
Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar InaciaInacia
 
Once upon a time
Once upon a timeOnce upon a time
Once upon a timeFutres
 
5HAVO Aarde 1 hfst. 6
5HAVO Aarde 1 hfst. 65HAVO Aarde 1 hfst. 6
5HAVO Aarde 1 hfst. 6jvmensch
 
Stille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptx
Stille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptxStille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptx
Stille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptxEmma Versteegh
 
Duurzame Warmte En Koude Leidinggevendendag
Duurzame Warmte En Koude   LeidinggevendendagDuurzame Warmte En Koude   Leidinggevendendag
Duurzame Warmte En Koude LeidinggevendendagWaternet
 

Similar to JCU-module IJs en klimaat op WND 2010 (19)

zon en klimaat 2014
zon en klimaat 2014zon en klimaat 2014
zon en klimaat 2014
 
Oratie Sybren Drijfhout
Oratie Sybren DrijfhoutOratie Sybren Drijfhout
Oratie Sybren Drijfhout
 
Presentatie klimaat willem schot
Presentatie klimaat willem schotPresentatie klimaat willem schot
Presentatie klimaat willem schot
 
IJs en Klimaat - NLT-module voor vwo
IJs en Klimaat - NLT-module voor vwoIJs en Klimaat - NLT-module voor vwo
IJs en Klimaat - NLT-module voor vwo
 
Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones
Klimaatavond Tienen - Peter Tom JonesKlimaatavond Tienen - Peter Tom Jones
Klimaatavond Tienen - Peter Tom Jones
 
radiokoolstofdatering en dendrochronlogie
radiokoolstofdatering en dendrochronlogieradiokoolstofdatering en dendrochronlogie
radiokoolstofdatering en dendrochronlogie
 
Klimaat klas4
Klimaat klas4Klimaat klas4
Klimaat klas4
 
Water ijs
Water ijsWater ijs
Water ijs
 
Weer en klimaat de geo 4 m
Weer en klimaat  de geo 4 mWeer en klimaat  de geo 4 m
Weer en klimaat de geo 4 m
 
Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar
Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar
Leer werkboek mvo (studenten materiaal)invulbaar
 
Broeikaseffect
BroeikaseffectBroeikaseffect
Broeikaseffect
 
Hfd1 par2
Hfd1 par2Hfd1 par2
Hfd1 par2
 
Hfd1 par2
Hfd1 par2Hfd1 par2
Hfd1 par2
 
Once upon a time
Once upon a timeOnce upon a time
Once upon a time
 
5HAVO Aarde 1 hfst. 6
5HAVO Aarde 1 hfst. 65HAVO Aarde 1 hfst. 6
5HAVO Aarde 1 hfst. 6
 
Weer en klimaat
Weer en klimaatWeer en klimaat
Weer en klimaat
 
Stille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptx
Stille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptxStille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptx
Stille getuigen - Het zeeleven als geschiedenisboek.pptx
 
Duurzame Warmte En Koude Leidinggevendendag
Duurzame Warmte En Koude   LeidinggevendendagDuurzame Warmte En Koude   Leidinggevendendag
Duurzame Warmte En Koude Leidinggevendendag
 
19 endogene processen
19 endogene processen19 endogene processen
19 endogene processen
 

More from Junior College Utrecht

Naar beta-excellentietrajecten VO-scholen
Naar beta-excellentietrajecten VO-scholenNaar beta-excellentietrajecten VO-scholen
Naar beta-excellentietrajecten VO-scholenJunior College Utrecht
 
Connecting Excellence in secondary and higher education: Junior College Utrecht
Connecting Excellence in secondary and higher education: Junior College UtrechtConnecting Excellence in secondary and higher education: Junior College Utrecht
Connecting Excellence in secondary and higher education: Junior College UtrechtJunior College Utrecht
 
Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...
Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...
Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...Junior College Utrecht
 
Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2
Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2
Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2Junior College Utrecht
 
Blik op de nanowereld op Woudschoten Chemie
Blik op de nanowereld op Woudschoten ChemieBlik op de nanowereld op Woudschoten Chemie
Blik op de nanowereld op Woudschoten ChemieJunior College Utrecht
 
Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...
Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...
Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...Junior College Utrecht
 
Uitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoek
Uitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoekUitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoek
Uitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoekJunior College Utrecht
 
wiskunde D: Constructies met passer en liniaal
wiskunde D: Constructies met passer en liniaalwiskunde D: Constructies met passer en liniaal
wiskunde D: Constructies met passer en liniaalJunior College Utrecht
 
Kunnen we het maken om te differentiëren?
Kunnen we het maken om te differentiëren?Kunnen we het maken om te differentiëren?
Kunnen we het maken om te differentiëren?Junior College Utrecht
 
Keuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkers
Keuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkersKeuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkers
Keuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkersJunior College Utrecht
 
JCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennis
JCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennisJCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennis
JCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennisJunior College Utrecht
 

More from Junior College Utrecht (20)

Symposium U-Talent campusprogramma
Symposium U-Talent campusprogrammaSymposium U-Talent campusprogramma
Symposium U-Talent campusprogramma
 
Workshop community
Workshop communityWorkshop community
Workshop community
 
Opening JCU conferentie 2013
Opening JCU conferentie 2013Opening JCU conferentie 2013
Opening JCU conferentie 2013
 
Differentiëren om te excelleren
Differentiëren om te excellerenDifferentiëren om te excelleren
Differentiëren om te excelleren
 
Naar beta-excellentietrajecten VO-scholen
Naar beta-excellentietrajecten VO-scholenNaar beta-excellentietrajecten VO-scholen
Naar beta-excellentietrajecten VO-scholen
 
Connecting Excellence in secondary and higher education: Junior College Utrecht
Connecting Excellence in secondary and higher education: Junior College UtrechtConnecting Excellence in secondary and higher education: Junior College Utrecht
Connecting Excellence in secondary and higher education: Junior College Utrecht
 
Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...
Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...
Characteristics of a challenging learning environment affecting students’ lea...
 
Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2
Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2
Influences on empowerment of talented secondary science students dortmund2
 
Blik op de nanowereld op Woudschoten Chemie
Blik op de nanowereld op Woudschoten ChemieBlik op de nanowereld op Woudschoten Chemie
Blik op de nanowereld op Woudschoten Chemie
 
Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...
Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...
Scientists’ and talented students’ contributions to an innovative secondary s...
 
The molecules of life
The molecules of lifeThe molecules of life
The molecules of life
 
Uitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoek
Uitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoekUitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoek
Uitdagende practica: van kookboek naar eigen onderzoek
 
Maak van je pws een meesterstuk
Maak van je pws een meesterstukMaak van je pws een meesterstuk
Maak van je pws een meesterstuk
 
wiskunde D: Constructies met passer en liniaal
wiskunde D: Constructies met passer en liniaalwiskunde D: Constructies met passer en liniaal
wiskunde D: Constructies met passer en liniaal
 
Kunnen we het maken om te differentiëren?
Kunnen we het maken om te differentiëren?Kunnen we het maken om te differentiëren?
Kunnen we het maken om te differentiëren?
 
Keuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkers
Keuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkersKeuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkers
Keuzeopdrachten wiskunde: voor uitblinkers en gewone harde werkers
 
Begeleiden van differentiatie
Begeleiden van differentiatieBegeleiden van differentiatie
Begeleiden van differentiatie
 
Gametechnologie
GametechnologieGametechnologie
Gametechnologie
 
JCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennis
JCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennisJCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennis
JCU thesis biochemisch labwerk op de grens van de kennis
 
Differentiëren met plantenpractica
Differentiëren met plantenpracticaDifferentiëren met plantenpractica
Differentiëren met plantenpractica
 

JCU-module IJs en klimaat op WND 2010

  • 1. IJS EN KLIMAAT een nlt module met veel natuurkunde Ton van der Valk Curriculum coordinator JCU, Onderzoeker FIsme Woudschoten Natuurkunde conferentie, Noordwijkerhoud, 10 dec. 2010 β Junior College Utrecht
  • 2.
  • 3.
  • 5. Foto: Steve Morgan H.3: IJs als klimaatarchief ‘ Hoe gebruiken we ijs om het klimaat uit het verleden te reconstrueren’ NLT Module IJs en Klimaat
  • 6.
  • 7.
  • 8.
  • 9.  
  • 10.
  • 11.  
  • 12.
  • 13. De vorming van landijs
  • 14. Diepte van firn-ijs overgang in droge sneeuw (m)
  • 15. Firnkernen waar elektrische geleiding wordt gemeten; pieken geven aan dat geleiding goed is; daar zitten karakteristieke ionen afkomstig van vulkanische aslagen die goed (absoluut) te dateren zijn
  • 16.
  • 17.
  • 18.
  • 19. Oxygen (O) Isotopes - Electron (atomic mass = 0) + Proton (atomic mass = 1) Neutron (atomic mass = 1) Oxygen-16 (8P + 8 N) Atomic weight = 16 Oxygen-17 (8P + 9 N) Atomic weight = 17 Oxygen-18 (8P + 10 N) Atomic weight = 18 99.76% 0.035% 0.20%
  • 20. Oxygen isotope ratio (d 18 O)   O   = 1000 x ( 18 O/ 16 O) standard ( 18 O/ 16 O) sample - ( 18 O/ 16 O) standard ( ‰ )
  • 21. Isotope fractionation Raleigh distillation
  • 22.

Editor's Notes

  1. Using volcanic horizons: lecture Hubertus