Achtergrondinformatie bij de opleiding tot molenaar. groet, Kees Vanger www.molendeweert.nl

1. HET ACHTKANT Kees Vanger december 2008

2. Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden . Ik heb de laatste jaren, voor de molenaars in opleiding uit Meppel en omgeving op de computer nogal wat bestanden gemaakt of verzameld over molens en molenonderdelen. De onderliggende gedachte was dat je met de computer de leerstof uit de steeds lijviger (en interessanter) wordende Basiscursus aanschouwelijker kan maken door allerlei afbeeldingen toe te voegen. Noem het maar een vorm van aanschouwelijk onderwijs! Dus niet een aparte methode, maar een extra verduidelijking van de informatie uit ons cursusboek d.m.v. heel veel gedetailleerde foto’s en zo nu en dan een tekening. De presentaties zijn uitermate geschikt voor theorieavonden, waarbij met beamer het geheel op een groot scherm geprojecteerd kan worden. Verder kunnen de leerlingen thuis op de computer de lesstof nog eens bestuderen. Aanvankelijk heb ik alles gemaakt voor de theorieavonden in Meppel, maar na vele verzoeken alles uiteindelijk via internet aan andere molenliefhebbers beschikbaar gesteld. Daar heb ik de lesstof uiteindelijk dan ook voor gemaakt! Naast vele eigen foto’s hebben vele molenaars, fotografen of andere molenliefhebbers de afgelopen jaren, na vele oproepen via het “prikbord”, meegewerkt door ontzettend veel foto’s op te sturen. BEDANKT! In het bijzonder wil ik o.a. Harmannus Noot, Joop Vendrig, Roelof Kooiker, Wilbert Bijzittter, Jaap Kuitert en Simon Jellema bedanken voor de mooie foto’s die ze spontaan en in zeer grote hoeveelheden beschikbaar gesteld hebben. KLASSE! De gedetailleerde tekeningen komen o.a. uit de boeken van: “ opleiding watermolenaar” van ing. J. den Besten . Het oude maar prachtige boek “ Korenmolens Van Ambacht tot Industrie” van Ing. P.W.E.A. van Bussel ; Ons leerboek voor startende molenaars “ De windmolen en zijn onderdelen” van J.G. Wiessner en de erg informatieve map over korenmolens nl “ Zingende Stenen” van D.J. Abelskamp . Verder ook nog een aantal juweeltjes van tekeningen van Anton Sipman . Helaas geen tekeningen uit ons eigen cursusboek. Jammer! De powerpointpresentaties zijn een soort diashow met ongekende mogelijkheden. Een digitale excursie door molenland. Verder heb ik een aantal lesbrieven gemaakt. Hierin worden een aantal belangrijke hoofdstukken uit De Basiscursus beknopt weergegeven. Ook hierbij spelen foto’s en tekeningen een aanvullende en verduidelijkende rol. Verder zijn bij een aantal lesbrieven vragen (en antwoorden) gemaakt/bewerkt door Ron Keizer van de afdeling Overijssel/Gelderland bijgevoegd als extra informatie en als extra oefenstof. Ik hoop dat jullie in ieder geval wat leren van deze manier van aanbieden van de lesstof. Het is in ieder geval een prachtige en boeiende hobby. Kees Vanger molenaar molen “De Weert” Meppel.

3. bouw achtkant (staande werk)

4. het “rechten” van een achtkant vroeger: ophijsen m.b.v. rechtmast

5. ophijsen met rechtmast, kaapstander

6. bouw achtkant (later worden de “valse” velden aangebracht)

8. boventafelement hondsoor veldstijl achtkantstijl veldkruis veldregel

11. BALKEN OM KRACHTEN OP TE VANGEN boven tafelement achtkantstijl legeringsbalk hondsoor veldregel veldkruis blokkeel korbeel

12. achtkantstijl korbeel pen-gatverbinding onderdelen worden in werkplaats genummerd

13. erg stevig uitgevoerd om alle krachten op te vangen achtkantstijl korbeel pen- gatverbinding nagels

14. korbeel pengatverbinding oude nagel : kromgetrokken door jarenlange druk op de verbinding en omdat de verbinding “trekkend” in elkaar gezet is door de molenmaker.

15. oude- en nieuwe toognagels

16. allerlei verbindingen om de krachten op te vangen

17. torsiekrachten opvangen o.a. door: veldkruis extra versteviging tafelement met kruiring door een stalen pen die dwars door de kruiring loopt. hondsoor

18. hondsoren boventafelement

19. bouw “De Oude Knegt” Akersloot

20. veldkruis

21. herbouw houtzaagmolen “Het Jonge Schaap” Zaanse Schans

22. molen Massier Nieuwleusen

24. onderkant achtkantstijl toognagels

26. uitbreker kardoes duisplank

28. veldkruis

29. korbeel veldkruis legeringsbalk veldregel

30. soms is een veldkruis zelfs dubbel over alle velden uitgevoerd!

31. veldrichel of veldregel waarborgt een vaste afstand tussen de achtkantstijlen

32. plaatsen veldregel

33. De veldrichels (regels) en de veldkruisen worden onderling gekoppeld met de veldstijlen

34. scheg en uitbreker geven vorm aan de molen Vooral Friese molens hebben erg sterk gebogen uitbrekers (getailleerde molens) kardoes

38. boventafelement, hondsoren een blokkeel, dus een oud achtkant zonder blokkeel

40. achtkantstijl boventafelement

41. boventafelement kruivloer

42. versteviging boventafelement bij stenen molens

43. rietplanken

44. ondertafelement

45. ondertafelement

46. ondertafelement

48. oude plank van ondertafelement

49. Een zeskant is goedkoper. Het scheelt twee onder- en boven tafelement stukken, twee achtkantstijlen, twee velden en een zeskant heeft slechts 3 legeringsbalken/gebinten. nl. twee vaste gebinten en één koningsbint. Dit koningsbint loopt precies op de plaats van de koningsspil. Daarom gebruikte men vaak een balk uit een kromgegroeide boom (zie volgende foto) Om praktische redenen werden zaagmolens vaak als zeskant gebouwd. zeskant ( nog 7 in ons land )

50. legeringsbalk krom (koningsbint of losse bint)

51. Nieuwe legeringsbalken voor “Het Jonge Schaap” Een splinternieuwe zaagmolen op de Zaanse Schans. Zie hoe mooi krom de legeringsbalk is. een zeskant

52. Restauratie Bolwerksmolen te Deventer (zaagmolen)

54. zestienkante beltmolen te Horn in Limburg Zeskante molen “De Schoolmeester” te Zaanstad

55. teerluik

56. Einde. Vervolg vragen Burgervlotbrug

57. ? Waar dient deze pijp voor?

58. ?

59. benoem de balken etc. 1 3 2 4 5 6 7 8 9 10

60. Wat is dit?

61. Wat is dit?

62. Wat klopt hier niet

63. bevestiging bovenwiel om as 4 2 1 3

64. Wat is dit?

65. Welke twee wieksystemen heeft deze molen?

66. welk type wieksysteem?

68. Welke wieksystemen zie je?

69. Welke “oude” roeden zijn dit?

70. 1. 2. 3. 4. 5 . 6 .

72. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 12. 11. 10. MOLENZEIL NOEM DE ONDERDELEN

74. Waarom wordt de steen met een schijfloop aangedreven en niet met een bonkelaar?

75. Wat is hier mis? Oorzaak? Wat is hier mis? Hoe los je dit op?

76. wat is dit voor kruisysteem? (komt in België voor!)

77. N NO O ZO Z ZW W NW zomer: matig koude wind, goede maalwind winter: sneeuw, hagel en regenbuien. overig: mist is slechte maalwind. let op (warmte)onweer uit het zuiden tot de langste dag (21/6) zomer: goede maalwind, onweerskansen winter: stabiele wind. oppassen voor regen of ijzel. overig: bij lichte vorst na regen zeilen zwichten naar lange halve; geeft grote kans op stormen zomer: goede strakke maalwind. met warm weer kans op windvlagen. weinig risico op onweer. winter: stabiele wind. vorst. ijzel op scheiding van vorst en dooi na vorstperiode. overig: bij vorstkans altijd letten op aanvriezen zeilen. je wilt tenslotte kunnen zwichten. Zijn het planken? Doormalen en vriesdrogen. Geen keus? touwen lossnijden. zomer: slechte maalwind. wisselvallig weer, niet stabiel en niet krachtig. winter: sterke goede maalwind. overig: ONWEERSHOEK: meest verraderlijke wind van alle! zomer: niet krachtige en vrij slechte maalwind. wind kan plotseling ruimend omgaan. winter: goede maalwind. overig: ook ONWEERSHOEK. zomer: niet krachtige maalwind. in slecht weer periode ontstaat hier onweer en storm. wind heeft altijd de neiging tot ruimen. winter: stabiele maalwind bij rustig weer. overig: zuidwest-regennest. zomer: rustige maalwind met weinig kracht. regelmatiger als ZW. in slecht weer periode de stormhoek. wind kan plotseling ruimen. winter: sterke goede maalwind. overig: zuidwest-regennest. zomer: goede maalwind. in slecht weer periode rukkerige winden. kans op zware stormen. veelal koele zeewind. winter: novemberstormen; gevaarlijke wind. kans op hagel en sneeuw. overig: maartse buien met sneeuw of hagel. DE 8 WINDEN ZW, Z en ZO: uit deze richtingen onweer . Denk er om: onweer komt uit tegengestelde richting van de heersende wind! gemaakt door Henk Kloepping

78. einde Marrum “De Grote Molen”