βοηθητικο υλικο

1. Προλογικά: Τα όρια της λέξης
Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα Δόξα σοι.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.
(Ο. Ελύτης, από τον Θ΄ Ψαλμό των Παθών στο «Άξιον Εστί»)
Κείμενο 1ο:
Είναι μια βδομάδα τώρα που η ζωή μου κυλά σαν μια κορδέλα νερό ανάμεσα σε χλόη.
Νιώθω μέρα με τη μέρα πιο δυνατή τη σώψυχη ανάγκη να συναγρικηθώ με την πρωτόγονη ψυχή
των ανθρώπων που με φιλοξενούν. Αυτό μ’ έκανε από την πρώτη κιόλας μέρα να βαλθώ
πεισματωμένα να μπω μέσα στο νόημα του γλωσσικού τους ιδιώματος.
Έκαμα ένα γλωσσάριο που το πλουτίζω, το συμπληρώνω μέρα με τη μέρα. Μιλάνε μια
γλώσσα που ’ναι παρακλάδι σλαβικό, με πολλά τουρκιά και ρωμαίικα στοιχεία. Η αντρίκεια της
φθογγολογία μου δίνει ένα το νωτικό συναίσθημα. Τα φωνήεντα είναι σπάνια. Η μαλακιά τους
θηλυκάδα πνίγεται σ’ ένα κατρακύλισμα από φωνές αδρές και σκληρές. Σα μιλάν ακούς να
δροσίζουν τον κατήφορο βότσαλα και χαλίκια στρογγυλεμένα απ’ ορμητικό ρέ μα του Διαγόρα
(ποτάμι της περιοχής). Μερικές λέξεις έχουν την παρθένα παραστατικότητα των πρωτογέννητων
γλωσσών, που δεν ήταν παρά ηχητική μίμηση των κρότων και των θορύβων της ζωντανής ζωής.
Για να πούνε πως το πουλί «πέταξε», λένε «π΄ ρρλιτς». Σε καμιά γλώσσα δεν άκουσα τόσο αληθινό
το πέταγμα ενός πουλιού.
Στην σπουδή μου τούτη προχώρεσα κιόλας τόσο όσο χρειάζεται για να τους κάμω να
ξεκαρδίζονται στα γέλια σε κάθε φράση που ιδρώνω να συνταιριάξω. Φαίνεται πως τις πιο πολλές
φορές ξεφουρνίζω πολύ αστείες γλωσσικές γκάφες που οι μεγάλες τις σχολιάζουν με δυνατά
χάχανα, ώσπου δακρύζουν από τα γέλια, ενώ τα κορίτσια κοκκινίζουν και δαγκώνονται. Όμως το
σπουδαίο είναι που σχεδόν πάντα στο τέλος τα καταφέρνω να μαντέψουν τις απλές ιδέες που
πολεμώ να τους εκφράσω. Αυτό βέβαια δείχνει περισσότερο την εξυπνάδα τους και την
καπατσοσύνη πόχουν να διαιστάνουνται. Φαντάσου όμως το πανηγύρι που γίνεται μ’ αυτό το
μπέρδεμα, αφού το δικό μας το «όχι» το προφέρουν «ναι»!
Μολαταύτα με το φτωχότατο τούτο γλωσσικό εργαλείο που το ’φκιασα μόνος και μοναχός
μου σα Ρομπινσόνας, ανακάλυψα σήμερα ένα θησαυρό. Έναν αληθινό θησαυρό της αθώας
ανθρώπινης ψυχής από κείνους που σε κάμουν να καμαρώνεις γιατ’ είσαι άνθρωπος.
(Απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Σ. Μυριβήλη, «Η ζωή εν τάφω»)
Παρατηρήσεις:
1. Με βάση το κείμενο ποια βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου εξυπηρετεί η γλώσσα;
2. «Μιλάνε μια γλώσσα…στοιχεία»: Πού νομίζετε ότι μπορεί να οφείλεται η επιμειξία ετερόκλητων
στοιχείων μέσα σε μια γλώσσα;

2. Σωστό Λάθος
α. Στην επαφή ενός λαού με ξένους λαούς, οι οποίοι
υπήρξαν κατακτητές του για ένα μεγάλο χρονικό
διάστημα.
β. Στην ανάπτυξη του εμπορίου και την επαφή των λαών
που συντελείται μέσω αυτού.
γ. Στην ανάπτυξη του τουρισμού και τη μετακίνηση των
λαών από την μια πλευρά του κόσμους την άλλη.
δ. Στην ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού που είχε σαν
αποτέλεσμα να μειωθούν οι αποστάσεις και να μπορούν
οι λαοί να έρχονται μεταξύ τους σε επικοινωνία.
ε. Στην ξενομανία, στην κατωτερότητα που νιώθουν
κάποιοι λαοί σε σχέση με άλλους πιο αναπτυγμένους.
Στ. Είναι φυσική συνέπεια της εξέλιξης μιας γλώσσας, να
δέχεται ξενόφερτα στοιχεία. Είναι ένα φαινόμενο που
δεν μπορεί κανείς να σταματήσει.
3. Εξαιτίας των φθόγγων της, η γλώσσα που καταγράφει ο ήρωας χαρακτηρίζεται «αντρίκεια». Να
δικαιολογήσετε το χαρακτηρισμό αυτό.
4. Η πορεία του ανθρώπου προς τη γλώσσα τον κάνει να νιώθει και να μοιάζει με το Ροβινσώνα.
Μπορείτε να βρείτε ποια σημεία αυτής της πορείας του δικαιολογούν το χαρακτηρισμό;
Κείμενο 2ο : Ο πληθυντικός της λέξης
Κάθε λέξη είναι ένας ολόκληρος κόσμος. Κάθε λέξη μια αγωνία: να ανασύρεις από το
σύμπαν των ήχων κάτι μικρά φτεράκια και να τα κάνεις αρμονία. Για να μπορέσεις να
συνεννοηθείς, να ονειρευτείς, να μάθεις. Οι λέξεις μας σε όλες τις γλώσσες και σε όλες τις
γεωγραφίες. Οι λέξεις μας σχηματισμένες από τον άνεμο με κόπο και με αίμα, ώσπου να γίνουν
έννοιες σ’ αυτήν την ατελεύτητη εποποιία του ανθρώπου προς την αποκάλυψη του αθέατου. Προς
την γνώση.
Εμείς τις φτιάξαμε τις λέξεις μέσα στο χρόνο.
Εμείς είμαστε οι λέξεις μας και ο γενέθλιος τόπος των ιδεών μας. Λέξη προς λέξη φτάσαμε
ως εδώ. Και συνεχίζουμε.
Κάποτε, βέβαια, φοβόμαστε μήπως χάσουμε τις λέξεις. Λάθος φόβος. Γιατί, αν έχουμε κάτι
ουσιαστικό να πούμε, θα βρούμε και τις λέξεις του. Κανένας φόβος. Η πανανθρώπινη γλώσσα θα
υπάρχει όσο υπάρχει η Ιστορία. Και η Ιστορία δεν τελειώνει… Γιατί οι λέξεις μας δεν είναι τίποτε
άλλο παρά η παραμυθία ενός παραμυθιού: «Κόκκινη κλωστή δεμένη, στην ανέμη τυλιγμένη, δωσ’
της κλώτσο να γυρίσει παραμύθι ν’ αρχινήσει».
(Κ. Καναβούρης – Στ. Μαυροειδής, εφη. Αυγή, 10 Μαΐου 1998)
Παρατηρήσεις:
1. «Η πανανθρώπινη γλώσσα θα υπάρχει όσο υπάρχει Ιστορία»: Να αναλύσετε το περιεχόμενο της
παραπάνω άποψης σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.
2. «Κάποτε βέβαια…Ιστορία»: Πολλοί είναι εκείνοι που κατηγορούν τους νέους για άγλωσσους. Με
βάση την παρατήρηση του άρθρου, τι επιχειρήματα θα μπορούσατε να αντιπαραθέσετε στους
κατήγορους των νέων; (Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων).

3. Ι. Τα όρια της γλώσσας
Ορισμός:
Γλώσσα. Το σύνολο λέξεων και εκφράσεων, που διέπονται από ορισμένους κανόνες και το
οποίο μεταχειρίζονται όσοι άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο έθνος ή στην ίδια ομάδα, για την
προφορική ή τη γραπτή τους συνεννόηση.
Γλώσσα. Σύστημα σημείων, το οποίο στη διαδικασία της ανθρώπινης δραστηριότητας
παίζει σημαντικότατο ρόλο στη λειτουργία της γνώσης και της επικοινωνίας των ανθρώπων. Η
γλώσσα μπορεί να είναι τόσο φυσική, όσο και τεχνητή. Φυσική είναι η γλώσσα της καθημερινής
ζωής, πο υ αποτελεί μορφή έκφρασης των σκέψεων και μέσο επικοινωνίας ανάμεσα στους
ανθρώπους. Τεχνητή είναι η γλώσσα που δημιουργούν οι άνθρωποι για ορισμένες περιορισμένες
ανάγκες πχ. η γλώσσα των μαθηματικών θεωριών, τα διάφορα συστήματα σηματοδότησης, κτλ.
Η γλώσσα είναι φαινόμενο κοινωνικό. Εμφανίστηκε στην πορεία εξέλιξης της κοινωνικής
παραγωγής και είναι μια αναγκαία πλευρά της, ένα μέσο συντονισμού της δράσης των ανθρώπων
και κάθε ανθρώπου ξεχωριστά.
Η γλώσσα ως μορφή ύπαρξης και μορφή έκφρασης της σκέψης, παίζει ταυτόχρονα
ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συνείδησης. Η συνείδηση δεν υπάρχει και δεν μπορεί να
υπάρξει έξω από το γλωσσικό μηχανισμό. Το γλωσσικό σήμα, όντας από την πλευρά της φυσικής
του σημασίας συμβατικό σε σχέση με εκείνο πο υ παριστάνει, τελικά καθορίζεται από την πορεία
της γνώσης της υπάρχουσας πραγματικότητας.
Η γλώσσα είναι μέσο προσδιορισμού και διατήρησης των γνώσεων που συσσωρεύτηκαν,
της μετάδοσής τους από γενιά σε γενιά. Η ύπαρξη της αφηρημένης νόησης είναι δυνατή μόνο χάρη
στη γλώσσα. Η ύπαρξη της γλώσσας είναι απαραίτητος όρος για τις γενικεύσεις της νόησης. Ο
Λένιν έλεγε ότι η κάθε λέξη ήδη γενικεύει. Ωστόσο η γλώσσα και η σκέψη δεν ταυτίζονται.
(Σύντομο κοινωνικοπολιτικό λεξικό, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1983)
1. Η απεραντοσύνη της γλώσσας: γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός
Διαβάστε τα κείμενα α και β της σελ.14 του σχολικού σας βιβλίου
Παρατηρήσεις:
1. Να σχολιάσετε τα κοινά σημεία στο περιεχόμενο των δύο κειμένων και στη συνέχεια να
αποδώσετε το νόημα του κειμένου β΄ σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.
2. Να σχολιάσετε τη φράση του κειμένου α΄ « Γλώσσα είναι το ντύσιμο, η έκφραση του προσώπου,
οι χειρονομίες, η ανταπόκριση» σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.
2. Η πολυμορφία της γλώσσας: η γλώσσα είναι πρωτεϊκή.
Η γλώσσα είναι πολύμορφη γιατί πολύμορφη και πολύπλοκη είναι και η κοινωνική ζωή που
την παράγει. Έτσι οι απεριόριστες δυνατότητές της ανταποκρίνονται στις ποικίλες ανάγκες της
κοινωνικής ζωής και τις υπηρετούν. Ο άνθρωπος μαθαίνει τη γλώσσα κατά τα πέντε χρόνια της
ζωής του. Από εκεί και πέρα οι γλωσσικοί μηχανισμοί του αντιδρούν σε κάθε είδους γλωσσικό
ερέθισμα, ακόμη και σ’ εκείνο που δέχεται για πρώτη φορά. Έτσι καταλαβαίνει και χρησιμοποιεί

4. χιλιάδες διαφορετικά είδη ομιλίας, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιεί την ικανότητά του αυτή ή
μεταβάλλει και προσαρμόζει την ομιλία του στα εκάστοτε νέα δεδομένα.
Άσκηση:
1.Να μετασχηματίσετε τη φράση «Η φιλία ενώνει τους λαούς» με όλους τους δυνατούς τρόπους
που μπορείτε.
3. Η παντοδυναμία της γλώσσας: «η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει»
Η γλώσσα γι’ αυτόν που ξέρει να τη χρησιμοποιεί σωστά, είναι δύναμη. Η δύναμή της αυτή
γίνεται μεγαλύτερη, όταν συνδυάζεται με πνευματική καλλιέργεια και κοινωνική καταξίωση.
Πολλοί βέβαια εκμεταλλεύονται την κοινωνική τους δύναμη για να επιβάλλουν τις απόψεις τους.
Άσκηση σελ. 18 του σχολικού βιβλίου: Αφού αριθμήσετε (1-12) και διαβάσετε τα κείμενα και τις
φράσεις που υπάρχουν στο βιβλίο σας να απαντήσετε:
α)Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται γλώσσα ωμή, σκληρή, που στηρίζεται στη δύναμη των
όπλων για να επιβάλει ένα καθεστώς ανελευθερίας; (περιπτώσεις …………………………).
Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιθανή αντίδραση του δέκτη;
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
β)Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται ύφος αγενές, αλαζονικό, αυταρχικό και απόλυτο και
δίνονται εντολές από θέση υπεροχής και επιβολής; (περιπτώσεις ……………….)
Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιθανή αντίδραση του δέκτη;
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
γ)Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται γλώσσα διακριτική, ευγενική, λεπτή; (περιπτώσεις
…………… .) Ποια είδη προτάσεων και ποια έγκλιση εντοπίζετε να χρησιμοποιούνται;
Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιθανή αντίδραση του δέκτη;
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
δ)Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγετε για τη δύναμη των λέξεων από την παραπάνω άσκηση;
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

5. Κείμενο :[Η σημασία της γλώσσας]
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ)
Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για
μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές
αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα.
Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των
προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης
να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι
απολύτως απαραίτητο.
Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό
σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ’
αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική
λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες
λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να σκεφτόμαστε, να
καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να
εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ.
Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα1 των ανθρώπων. Υπάρχουν
όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος έδινε καταφατική απάντηση
σκεπτόμενος για παράδειγμα τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι,
ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία
της έννοιας, επειδή δε ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας
που δείχνουν οι άνθρωποι.
Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση
τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία,
διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές
γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το
συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της
μητρικής γλώσσας. Όμως, ακόμη και στη μητρική τους γλώσσα, πολλοί άνθρωποι καλλιεργούν μία
μόνο γλωσσική δεξιότητα, επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία
τους. Για παράδειγμα, οι συγγραφείς και οι επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά
αναπτυγμένες δεξιότητες γραφής, οι ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγόροι χρειάζονται αναπτυγμένες
δεξιότητες στην ομιλία. Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες είναι
συνήθως πιο εμφανείς, όταν εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας.
M.W. Eysenck. (2010). Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας. (Μετάφραση Μ.Κουλεντιανού),
309-310. Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).
1 επίτευγμα: επιτυχία, κατόρθωμα
ΘΕΜΑΤΑ
Α1 (μονάδες 15)
α) Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψή του για τη σημασία της γλώσσας
στη ζωή του ανθρώπου; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15)
β) Με ποιους τρόπους, σύμφωνα με το κείμενο, καλλιεργούνται οι γλωσσικές δεξιότητες; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (60-80 λέξεις) (μονάδες 15)
Α2 (μονάδες 10)

6. α)1. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στις
περιόδους της πρώτης παραγράφου (Αν κάποιος… απαραίτητο) του κειμένου. (μονάδες 5)
2.Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5)
β) Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη παράγραφο και τη δεύτερη παράγραφο του
κειμένου; (μονάδες 5)
γ) Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου;
(μονάδες 5)
Β1 (μονάδες 10)
α) Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις
με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: σημασία της γλώσσας, κοινωνικές
αλληλεπιδράσεις, λειτουργία της γλώσσας, ενδιαφέροντα, δεξιότητες. (μονάδες 10)
β) Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας το αντώνυμο καθεμιάς από τις παρακάτω
λέξεις του κειμένου με την υπογραμμισμένη γραφή: γνωρίζουν, απαραίτητο, καταφατική,
εκτεταμένη, σωστό. (μονάδες 10)
Β2 (μονάδες 15)
α) Να επισημάνετε στο κείμενο δύο όρους του ειδικού λεξιλογίου. (μονάδες 10) Να αιτιολογήσετε
τη χρήση τους.(μονάδες 5)
β)1. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της
γλώσσας. (μονάδες 10)
2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5)

7. ΙΙ. Οι ποικιλίες της γλώσσας
Γλώσσα και κοινωνία είναι αδιάσπαστες έννοιες, αφού η γλώσσα αποτελεί το μέσο
πραγμάτωσης της έκφρασης και της επικοινωνίας των ατόμων - μελών, που συναποτελούν την
κοινωνία. Όπως η κοινωνία δεν χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια και ομοιομορφία, έτσι και η
γλωσσική κοινότητα διακρίνεται για την ετερογένεια/πολυμορφία.
Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις γλωσσικές ποικιλίες της γλώσσας σε
1. γεωγραφικές  κριτήριο η γεωγραφική καταγωγή
2. κοινωνικές  κριτήριο η κοινωνική/γλωσσική συμπεριφορά
1. Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες
Ιδιώματα /διάλεκτοι
Βόρεια ιδιώματα Νότια ιδιώματα Ανατολικά ιδιώματα Δυτικά ιδιώματα
Θρακιώτικο
Μακεδονικό
Ηπειρώτικο
Θεσσαλικό
Πελοποννησιακό
Κρητικό
Χιώτικο
Ποντιακό
Κυπριακό
Καππαδοκικό
Επτανησιακό
κατωιταλικό
Διάλεκτος: γεωγραφική γλωσσική διαφοροποίηση με έντονες αποκλίσεις από Κοινή Ν.Ε. Δεν είναι
εύκολα κατανοητή από τους άλλους ομιλητές.
Ιδίωμα: Μικρότερη διαφοροποίηση που δεν εμποδίζει την κατανόηση και την επικοινωνία.
Ιδιωματισμός: Κάθε γλωσσικό στοιχείο ιδιώματος ή διαλέκτου.
π.χ. Αντέστε στα σπίτια σας. Πουρνό πουρνό ξεκίνησε.
Ιδιωτισμός: Κάθε φράση της ελληνικής γλώσσας που αποτελεί ιδιαίτερη έκφραση με μεταφορική
σημασία.
π.χ. Ξεραθήκαμε στα γέλια, Κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα…
Άσκηση: Να συζητήσετε για την ωφελιμότητα ή τη βλαπτικότητα των ιδιωμάτων. Χρήσιμες
πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε από τα παρακάτω κείμενα.
Κείμενο 1ο:
«Πολλοί ευρωπαϊκοί λαοί όχι μόνο έδειξαν, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, μεγάλο ενδιαφέρον για
να γνωρίσουν τα ιδιώματά τους, αλλά και βοήθησαν την πρακτική τους καλλιέργεια στο θέατρο και
την υπόλοιπη λογοτεχνία. Περιττή και άσκοπη η τάση αυτή όταν δεν περιορίζεται σε όρια λογικά,
επικίνδυνη ενδεχομένως όταν έχει ή μπορεί να πάριε πολιτικό χωριστικό χαρακτήρα, είναι ωφέλιμη
και καλοπρόσδεκτη όσο δίνει αφορμή να εκφραστούν λογοτεχνικά είδη ιδιότυπα, που αλλιώς δε θα
έβλεπαν καθόλου το φως ή θα νοθεύονταν». (Μ. Τριανταφυλλίδης)

8. Κείμενο 2ο:
«Η αρχαία ελληνική γλώσσα είχε δύο ευτυχίες: ν’ αποχτήσει μεγάλη λογοτεχνία πριν φανερωθούν
οι γραμματικοί και πως για καιρό καμιά διάλεκτό της δεν υπερτέρησε τις γειτονικές της και δεν
υψώθηκε σ’ επίσημη γλώσσα. Έτσι πλουτίστηκε η γλώσσα με όλες τις εκφράσεις εκείνες που
φέρνουν πάντα μαζί τους κάτι σαν το άρωμα της πατρίδας που τις γέννησε. Διδάσκει αυτό κάτι που
θα έπρεπε να το στοχαστούν τα σύγχρονα έθνη και που παίρνω το θάρρος να το συστήσω στους
σημερινούς Έλληνες. Θα είχαν άδικο την ώρα που παγιώνο υν τη γλώσσα τους να διώχνουν
εκφραστικά στοιχεία γεμάτα ουσία που τους παρέχουν τα λαϊκά ιδιώματα από τους διάφορους
τόπους». (M. Breal)
Ωφελιμότητα των ιδιωμάτων:
• Είναι φορείς της ιστορίας και του πολιτισμού ενός τόπου.τα ιδιώματα αποτελούν πολύτιμη
πολιτιστική κληρονομιά στην οποία εγγράφονται στοιχεία του λαϊκού (υλικού και πνευματικού)
πολιτισμού.
• Μπορούν να πλουτίσουν την κοινή γλώσσα στο βαθμό που ο λεκτικός τους πλούτος θησαυρίζει
την κοινή γλώσσα αποδίδοντας όρους της αγροτικής, ναυτικής … ζωής που δε διαθέτει η αστική
γλώσσα.
• Έχουν γραφεί σ’ αυτά κορυφαία λογοτεχνικά είδη που πλουτίζουν τη γραμματεία μας.
Η βλαπτικότητα των ιδιωμάτων.
• Όταν η προβολή κάποιων ιδιωμάτων υπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες (π.χ. τοπικιστικά
συμφέροντα), απειλεί την κοινωνική σταθερότητα και συνοχή.
• Η εμμονή σε κάποια ιδιώματα στο χώρο της εκπαίδευσης οδηγεί σε γλωσσική σύγχυση και σε
πνευματική οπισθοδρόμηση.
• Μόνο η κατάχρηση των ιδιωμάτων θα εμπόδιζε την επικοινωνία μεταξύ των μελών της
γλωσσικής κοινότητας.
Σήμερα, υπάρχει η τάση να περιορίζονται ή να εξαφανίζονται οι γεωγραφικές γλωσσικές
ποικιλίες με την επίδραση της Κοινής Νεοελληνικής λόγω επικοινωνίας των μελών της ελλ ηνικής
γλωσσικής κοινότητας.
2. Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες
Χρήση τους από κοινωνικά υποσύνολα ανάλογα με:
 ηλικία: άλλες οι γλωσσικές προτιμήσεις των νεότερων και άλλες των μεγαλύτερων.
Δηλαδή:
 μικρά παιδιά: αφηγηματικός και δραματικός λόγος (θέατρο, παραμύθια, φανταστικές
ιστορίες)
 έφηβοι: λόγος με επαναστατική διάθεση, αμφισβήτηση, ξενόφερτες λέξεις, αργκό
 μεγαλύτεροι: λόγος φιλοσοφικός, επιστημονικός, πολιτικός κ.α. ανάλογα με τα
ενδιαφέροντα. Κάποιες φορές λόγω επαγγελματικής κόπωσης και βιοτικής μέριμνας
χρησιμοποιούν λόγο που ξεκουράζει και απομακρύνει από προβληματισμούς και τριβή
καθημερινότητας.
 μόρφωση: διαφοροποιήσεις γλωσσικές ανάλογα με την εκπαίδευση, την επιστημονική
κατάρτιση και τη γενικότερη μόρφωση. Όσο πιο μεγάλη είναι η πνευματική καλλιέργεια τόσο πιο

9. σύνθετη και πλούσια η γλώσσα. Υψηλή παιδεία, καλλιέργεια και μόρφωση συνεπάγονται
συγκροτημένο λόγο.
 κοινωνική τάξη/ομάδα: η κοινωνική θέση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία, την
επαγγελματική και οικονομική κατάσταση του ατόμου και κατ’ επέκταση τη δυνατότητά του για
μόρφωση, που αποτελούν παράγοντες γλωσσικής διαμόρφωσης. Η κοινωνική κινητικότητα
συνεπάγεται γλωσσική διαφοροποίηση. Η προσαρμογή στα νέα κοινωνικά δεδομένα μπορεί να
προκαλέσει ρήξη με το προηγούμενο κοινωνικό και γλωσσικό περιβάλλον.
 φύλο: οι ρόλοι τους οποίους «μοιράζει» η κοινωνία στα δύο φύλα είναι τέτοιοι, ώστε μερικοί
κοινωνιογλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι επηρεάζουν και διαφοροποιούν τη γλώσσα που κάθε φύλο
χρησιμοποιεί.
 Οι άνδρες λόγω της κοινωνικής ελευθερίας που απολαμβάνουν, των τάσεων κυριαρχίας,
επίδειξης και ανωτερότητας χρησιμοποιούν γλώσσα πιο απελευθερωμένη, αποκλίνουσα από
γλωσσικούς κανόνες. Σ’ αυτήν κυριαρχεί συνήθως η λογική.
 Οι γυναίκες λόγω της (κατά)πίεσης τους, του αγώνα για ισότητα, κοινωνική καταξίωση και
επαγγελματική αναγνώριση χρησιμοποιούν γλώσσα πιο προσεγμένη, ποιοτικά
αναβαθμισμένη, με κοινωνικό κύρος. Σ’ αυτήν κυριαρχεί συνήθως το συναίσθημα.
 επάγγελμα: η γλώσσα διαφοροποιείται από επάγγελμα σε επάγγελμα.
 ιδεολογία
 καταγωγή
 περίσταση: ο ίδιος ομιλητής χρησιμοποιεί διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες σε
διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις και διαφορετικές κοινωνικές επιδιώξεις. Ανάλογα, δηλαδή, με
την περίσταση χρησιμοποιεί και διαφορετικό επίπεδο λόγου. Έτσι, η γλώσσα λειτουργεί σε πολλά
επίπεδα, που το καθένα τους παρουσιάζει τα δικά του γνωρίσματα. Πρόκειται για ιδιαίτερες
χρήσεις της γλώσσας που εξυπηρετούν ιδιαίτερους σκοπούς.
Το κάθε επίπεδο γλώσσας που το καθορίζουν οι περιστάσεις ονομάζεται ύφος και
διαμορφώνεται από τον καθένα χωριστά κατά περίπτωση και μορφή επικοινωνίας με στόχο τον
αποτελεσματικότερο λόγο. Παράγοντες που διαμορφώνουν το ύφος είναι π.χ. ο πομπός, ο
δέκτης, ο σκοπός, το θέμα, ο τόπος, ο χρόνος, ο λόγος κ.α.
Ασκήσεις:
1. Να αντικαταστήσετε τις ακόλουθες ιδιωματικές φράσεις με μια ισοδύναμη λέξη / έκφραση:
• Του έσυρα / του έψαλα τα εξ αμάξης:………………………………………………
• Μου έσυρα όσα σέρνει η σκούπα:………………………………………………….
• Τα προς το ζην:……………………………………………………………………...
• Θέλω σώνει και καλά:………………………………………………………………
• Του δίνω ένα μάθημα:………………………………………………………………
2. Να βρείτε τη σωστή ερμηνεία των παρακάτω ιδιωτισμών:
• Τα πίνει
Α) πίνει το φάρμακό του
Β) πίνει κάποιο ποτό
Γ) πίνει γάλα
• Τον έκλεισαν στο φρέσκο

10. Α) τον έκλεισαν σε καινούργιο δωμάτιο
Β) τον έβαλαν σε μέρος με καθαρό αέρα
Γ) τον έβαλαν στη φυλακή
• Μ’ έβαλε μπροστά
Α) με μάλωσε
Β) μ’ έβαλε να καθίσω μπροστά απ’ αυτόν
Γ) μ’ έβαλε στην πρώτη θέση
• Σηκώνει συζήτηση
Α) πρέπει να συζητήσουμε περισσότερο γι’ αυτό το θέμα
Β) σηκώνεται και συζητά όρθιος
Γ) το θέμα τελείωσε
• Δε χαρίζω κάστανα
Α) είμαι αυστηρός
Β) δε χαρίζω δώρα
Γ) δε δέχομαι δώρα
3. Να αντιστοιχήσετε τις παρακάτω στήλες συνωνύμων:
Σίριαλ Επωδός
Μουλτιμίντια Σειρά (τηλεοπτικών επεισοδίων)
Βόλεϊ Αντισφαίριση
Τένις Πετόσφαιρα
Ελίτ Ερωτοτροπία
Καμουφλάζ Τέχνασμα
Κόρτε Σύντροφος, συμπαίκτης
Παρτενέρ Πολυμέσα
Τρικ Παραλλαγή
Ρεφρέν Εκλεκτοί, άριστοι

11. Κείμενο : Διάλεκτοι και Εκπαίδευση
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ)
Η εκπαίδευση σήμερα αντιμετωπίζει τις διάφορες γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες
μιας γλώσσας σε άμεση σχέση και εξάρτηση με την πρότυπη γλωσσική μορφή, που θεωρείται
σωστό να χρησιμοποιούν οι ομιλητές της, τουλάχιστον στις δημόσιες και επίσημες περιστάσεις.
Όσο μεγαλύτερο κύρος και διάδοση έχει η πρότυπη αυτή γλώσσα, τόσο περισσότερο περιορίζει τη
χρήση των άλλων γλωσσικών ποικιλιών.
Όπως, όμως, έχει επισημάνει ο Μ. Τριανταφυλλίδης «οι διάλεκτοι ενός λαού είναι κι αυτές
μια από τις πολυτιμότερες πηγές για τον πλουτισμό της γραφόμενης γλώσσας του και θα ήταν
λάθος και ασυχώρετη στενοκεφαλιά, αν ήθελε κανείς να αποκλείσει από την κοινή γλώσσα
καθεμιά όμορφη λέξη, έναν τύπο που εκφράζει κάτι ξεχωριστό, έναν ιδιωματισμό, μόνο και μόνο
γιατί έτυχε να είναι διαλεκτικός. Όλες οι ξένες γλώσσες έχουν πλουτιστεί από τα ιδιώματα και
πολλές φορές μάλιστα μεγάλοι λογοτέχνες συνειδητά εργάστηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό».
Η πρότυπη γλώσσα που περιέχει και διαλεκτικά στοιχεία έχει το πλεονέκτημα να
εκφράζει με απόλυτη ακρίβεια οποιαδήποτε σκέψη σε οποιοδήποτε τόπο, χρόνο και γλωσσικό
περιβάλλον. Αν και δεν είναι δυνατή η συστηματική και γενικευμένη διδασκαλία των
νεοελληνικών γλωσσικών διαλέκτων, όπως η ποντιακή ή η διδασκαλία των «ειδικών γλωσσών»,
όπως είναι λόγου χάριν η «γλώσσα του ποδοσφαίρου», παρ’ όλα αυτά, επειδή η γλώσσα είναι ένας
ζωντανός οργανισμός, δεν θα έπρεπε να αποκλειστούν από γλωσσική διδασκαλία ορισμένες
ιδιωματικές ή διαλεκτικές φράσεις των οποίων η χρήση έχει γενικευθεί. Επίσης, καλό θα ήταν να
γίνεται αναφορά στις διάφορες διαλέκτους της επίσημης γλώσσας, έτσι ώστε οι μαθητές να την
κατανοούν καλύτερα και να είναι έτοιμοι να σταθούν σε οποιοδήποτε περιβάλλον βρεθούν και να
επικοινωνήσουν αποτελεσματικά.
Οι διαπιστώσεις αυτές φανερώνουν τη σημασία των ποικίλων διαλέκτων για τη γλωσσική
εκπαίδευση. Με τη γνώση των διαλεκτικών στοιχείων θα απαλλαγούμε από κάποια στερεότυπα σε
σχέση με αυτές, όπως για παράδειγμα: «αυτοί μιλούν χωριάτικα». Είναι, επίσης, χρήσιμο οι
εκπαιδευτικοί να μη σταματούν στη μνεία1 κάποιων διαλεκτικών λέξεων, αλλά να εμβαθύνουν
κάπως σε αυτές, ώστε τα παιδιά πραγματικά να κατανοούν την αξία τους και τη συμβολή τους στη
δόμηση της επίσημης γλώσσας.
Τ. Μακρογιάννη, Αθ. Μιχάλης, Β. Καζούλη, από το διαδίκτυο. (2009) Διάλεκτοι και
Εκπαίδευση. Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνέδριου Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ (διασκευή).
1 μνεία: αναφορά
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. (Μονάδες 15)
α) Πώς πρέπει, σύμφωνα με το κείμενο, να αντιμετωπίζονται οι γλωσσικές και κοινωνικές
διάλεκτοι στην εκπαίδευση; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15)
β) Ποιο είναι, σύμφωνα με το κείμενο, το πλεονέκτημα της ελληνικής γλώσσας; Να αιτιολογήσετε
την απάντησή σας.(60-80 λέξεις) (μονάδες 15)

12. γ) Ποια είναι, σύμφωνα με την άποψη του Μ. Τριανταφυλλίδη, η σημασία των διαλέκτων; (60-80
λέξεις) (μονάδες 15)
Α2. (Μονάδες 10)
α) Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του κειμένου. (μονάδες 10)
β) Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγράφου (Οι διαπιστώσεις,…γλώσσας) του
κειμένου; (μονάδες 10)
Β1. (Μονάδες 10)
α) Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις
του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: γλώσσας, εκφράζει,
σκοπό, πλεονέκτημα, επικοινωνήσουν αποτελεσματικά. (μονάδες 10)
β) Να δημιουργήσετε μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθένα από τα αντώνυμα των παρακάτω
λέξεων του κειμένου με την υπογραμμισμένη γραφή: περισσότερο, όμορφη, συνειδητά,
επίσημης, γνώση. (μονάδες 10)
γ) Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις
του κειμένου με έντονη και υπογραμμισμένη γραφή: γλώσσα, εκφράζει, ζωντανός οργανισμός,
γλωσσική διδασκαλία, κατανοούν την αξία. (μονάδες 10)

13. Κείμενο 1 : [Οι γλώσσες αλλάζουν]
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ)
Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη, για να διαπιστώσει κανείς ότι οι φυσικές γλώσσες
αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου, όπως όλες οι πτυχές του φυσικού κόσμου και της ζωής του
ανθρώπου. Ενδεχομένως είναι δύσκολο να παρατηρήσουμε τη γλωσσική αλλαγή σε καθημερινό
επίπεδο. Όχι γιατί το φαινόμενο αυτό δεν υφίσταται, αλλά γιατί συμβαίνει αργά και σταδιακά. Οι
γλωσσικές αλλαγές γίνονται διαδοχικά. Για παράδειγμα, οι αλλαγές στην προφορά και στα
συντακτικά σχήματα αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές από τη μια γενιά στην άλλη.
Το ότι όλες οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου, και μάλιστα με
παρόμοιους τρόπους είναι γεγονός καθολικό. Το ίδιο γενικευμένη όμως είναι και η αντίδραση των
φυσικών ομιλητών απέναντι στην αναπόφευκτη αυτή πραγματικότητα. Ας παρακολουθήσουμε τον
τρόπο με τον οποίο περιγράφει τις αντιδράσεις αυτές ο Labov: «Όποτε η γλώσσα γίνεται
αντικείμενο συζήτησης, συναντούμε μια γενικευμένη αρνητική αντίδραση απέναντι σε
οποιαδήποτε αλλαγή έχει γίνει αντιληπτή, είτε στο επίπεδο προφοράς, είτε στο επίπεδο της
γραμματικής. Οι κοινότητες διαφέρουν μεταξύ τους μόνο σε σχέση με τον βαθμό “στιγματισμού’’
των νεότερων γλωσσικών τύπων, δεν συνάντησα όμως μέχρι στιγμής κανέναν που να έχει
υποδεχτεί τις αλλαγές αυτές με ενθουσιασμό. Ορισμένοι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας
καλωσορίζουν τα νέα είδη μουσικής και χορού, τις νέες ηλεκτρονικές συσκευές και τους
υπολογιστές. Μα ποτέ κανένας δεν ακούστηκε να λέει: “Είναι υπέροχος ο τρόπος με τον οποίο οι
νέοι μιλούν σήμερα. Είναι πολύ καλύτερα από τον τρόπο που μιλούσαμε εμείς, όταν ήμουν παιδί”».
Φυσικά, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι οι γλώσσες αλλάζουν μαζικά ή εξ ολοκλήρου. Εάν
συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε η βασική τους αποστολή, η επικοινωνία δεν θα μπορούσε να
επιτευχθεί. Ωστόσο αξίζει να αναρωτηθούμε γιατί η πεποίθηση ότι η γλώσσα από γενιά σε γένια
φθείρεται είναι πολύ πιο διαδεδομένη από την άποψη ότι προοδεύει.
Ε. Καραντζόλα & Α. Φλιάτουρας. (2004). Γλωσσική αλλαγή, 15-20. Αθήνα: Νήσος (διασκευή).
Κείμενο 2 : [Η γλώσσα των νέων]
Οι νέοι έχουν την τάση να διαφοροποιούνται με το ντύσιμο, την αισθητική του σώματος,
τη συμπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόμενη γλώσσα των νέων αποτελεί κώδικα εξατομικευτικό
της ομάδας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της κατασκευάζοντας
συγχρόνως τη συνοχή της ομάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας των νέων, οι νεολογισμοί και οι
γραμματικές παραβιάσεις εκφράζουν τις αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες
και τους κανόνες της κοινωνίας. Με τους νεολογισμούς, τις ιδιωματικές εκφράσεις και λέξεις, οι
νέοι μεταδίδουν μηνύματα διάκρισης από τις παλιότερες γενιές, εκφράζουν αμφισβήτηση αρχών
και αξιών.
Η χρήση της γλώσσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώς μεταδίδει έμμεσα αλλά
ισχυρά τέτοια νοήματα αμφισβήτησης. Και είναι συνηθισμένη παρανόηση να κρίνεται σαν
«λαθεμένη», «φτωχή» ή «κακής ποιότητας». Την άρνηση των αξιών, την παραβίαση των
απαγορεύσεων, την επιθετικότητα, και την καταστροφή της «καθώς πρέπει» ομιλίας συχνά οι
τυχαίοι ακροατές, κι όχι συνήθως οι συνομιλητές δέκτες, την ακούνε σ αν γλωσσική καταστροφή,
ενώ είναι γλωσσική δημιουργικότητα.

14. Α. Φραγκουδάκη. (1987). Γλώσσα και ιδεολογία, 72-73. Αθήνα: Οδυσσέας (διασκευή).
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. (Μονάδες 15)
Τι εκφράζει η γλώσσα των νέων και πώς αντιμετωπίζεται αυτή από τους πολίτες μεγαλύτερης
ηλικίας, σύμφωνα με τους συγγραφείς των κειμένων; (60-80 λέξεις)
Α2. (Μονάδες 10)
Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Δεν χρειάζεται...άλλη) του πρώ του
κειμένου και τη δεύτερη παράγραφο (Η χρήση...δημιουργικότητα) του δεύτερου κειμένου.
Β1. (Μονάδες 10)
Να δημιουργήσετε μία παράγραφο 40-60 λέξεων χρησιμοποιώντας τις παρακάτω φράσεις/λέξεις
των κειμένων με έντονη γραφή: γλώσσα των νέων, κώδικα, αποκλίσεις, ενοχλεί,
αμφισβήτησης. (μονάδες 10)
Β2. (Μονάδες 15)
α. Να επισημάνετε στα παραπάνω κείμενα πέντε λέξεις ή φράσεις ειδικού λεξιλογίου που να
αφορούν στη γλώσσα. (μονάδες 10)
β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5)

15. Κείμενο 1ο :Τα γλωσσικά ιδιώματα των νέων
Όπως οι νέοι κάθε εποχής έτσι και οι σημερινοί έχoυν το δικό τους τρόπο έκφρασης. Μια
γλώσσα ιδιόμορφη, ακαταλαβίστικη για τους μεγάλους, ρευστή (αφού μεταλλάσσεται διαρκώς
ενστερνιζόμενη καινούργια αυθαίρετα γλωσσικά ευρήματα και νεολογισμούς), τολμηρή, έως και
υβριστική στα αυτιά των συντηρητικότερων αμύητων, που γίνεται συχνά θέμα δημόσιας
συζήτησης. Μια συζήτηση ανοίγει παλιές πληγές (το γλωσσικό ζήτημα) και τρέφει κινδυνολογίες
(η γλώσσα μας απειλείται!). Πόσο πραγματικά απειλείται; Ή μάλλον, ποια είναι αυτή η
πολυσυζητημένη γλώσσα των νέων; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της, ο χώρος της, η διάρκεια
ζωής της;
Η σημερινή νεολαία ζώντας από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 στον αστερισμό των
προτύπων που επιβάλλουν το ραδιόφωνο , η τηλεόραση και τα περιοδικά ποικίλης ύλης, καταρχήν
υιοθετεί έναν αποσπασματικό τρόπο ομιλίας, γεμάτο με ξενόγλωσσες εκφράσεις και εκείνη την
εφηβική προκλητικότητα και διάθεση για αμφισβήτηση των κατεστημένων του κόσμου των
μεγάλων.
«Αργκό light» θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε, ακολουθώντας το πνεύμα των καιρών,
τη μοντέρνα γλώσσα που ακούγεται στα στέκια του νεαρόκοσμου της Αθήνας. Το νέο κώδικα
επικοινωνίας των δεκαπεντάρηδων και άνω. Έναν κώδικα με ιδιαίτερο πνεύμα και ρυθμό, που
ακούγεται ανάμεσα στις συντροφιές, στα μπαρ, στις καφετέριες, στο σχολείο.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της γλώσσας είναι ότι μοιάζει πολύ με μια
σημερινή εξυπνακίστικη διαφήμιση. Λογικό, αφού υποκύπτει και αυτή στους όρους του
μάρκετινγκ, αφού ακολουθεί τους νόμους της αγοράς, όπως και άλλα εκφραστικά μέσα στης.
Δηλαδή, αποκτά μια πιο απλή και ταυτόχρονα πιο καρικατουρίστικη διάσταση, με στόχο τον
εντυπωσιασμό.
Άλλο χαρακτηριστικό της είναι ο γρήγορος ρυθμός που επιταχύνεται με κομμένες λέξεις και
κυρίως με την απάλειψη των προθέσεων, των άρθρων και των πολλών επιθετικών προσδιορισμών.
Συχνή είναι η χρήση των αγγλικών λέξεων.
Άμεση είναι άλλωστε η σχέση της αγγλικής γλώσσας με την ροκ και τα άλλα είδη της
μοντέρνας μουσικής. Τελευταία οι νέοι πολύ συχνά μάλιστα βάζουν στο λεξιλόγιό τους και
γαλλικές εκφράσεις, οι οποίες δίνουν την εικόνα ενός ατόμου «κοσμοπολίτικου» και με πολλές
γνώσεις για τα πράγματα.
Ένα επίσης σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η πολλαπλότητά της. Ενδεικτικό στοιχείο είναι
ότι οι τρόποι συναισθηματικής έκφρασης διαφοροποιούνται ανάλογα με τις συνοικίες, τις περιοχές.
Παρατηρήσεις:
1. Αφού μελετήσετε το παραπάνω κείμενο να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 120 – 150 λέξεων τα
χαρακτηριστικά της γλώσσας των σύγχρονων νέων.
Κείμενο 2ο: Το λεξιλόγιο των νέων
Όλοι οι εκπαιδευτικοί μοιρολογούν για τη γλώσσα των μαθητών. Ολόκληρη η κοινωνία
κατηγορεί τους νέους ότι έχουν φτωχό λεξιλόγιο.Αυτή η προκατάληψη στηρίζεται σε παρανοήσεις
και σε μύθους. Παρανόηση είναι να βλέπουμε φτώχεια στους νεολογισμούς που χρησιμοποιούν οι

16. νέοι – «τη βρίσκω, δικέ μου, ή καραφλιάζω». Το γλωσσάρι αυτό δε σημαίνει λιγότερες λέξεις. Το
αντίθετο μάλιστα, σημαίνει περισσότερες. Δίπλα στις λέξεις της κοινής γλώσσας, οι νέοι έχουν
πρόσθετες λέξεις (που δεν τις ξέρουμε) αντίστοιχες με το «καραφλιάζω».
Μύθος είναι να βλέπουμε φτώχεια στο γεγονός ότι δεν ξέρουν τα παιδιά τη λέξη αρωγή,
όπως αποδείχτηκε πριν από χρόνια στην έκθεση, αν τη θυμάστε, στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Δεν
ανήκει όμως πια αυτή η λέξη στην ομιλούμενη γλώσσα. Κι ακόμα οι νέοι ξέρουν πολύ καλά όλες
τις άλλες συνώνυμες λέξεις, πχ. βοήθεια, συνδρομή, συμβολή, συμπαράσταση, αλληλεγγύη,
εξυπηρέτηση, τα ρήματα από τις λέξεις αυτές, κτλ.
Δεν είναι φτωχό το λεξιλόγιο. Είναι ανίερο, είναι ανταρσιακό, είναι αναιδές το νόημα που
παράγει η γλώσσα των νέων.
Βέβαια υπάρχει πρόβλημα. Οι νέοι δεν ξέρουν καλά τη σχολική γλώσσα και κυρίως το
λόγιο λεξιλόγιο. Και δεν τα ξέρουν καλά, μολονότι τα διδάσκονται για δώδεκα χρόνια στο σχολείο.
Για το θέμα αυτό προτού καταφύγουμε στη βολική εξήγηση που κυκλοφορεί και λέει ότι οι
νέοι σήμερα προβάλλουν την άποψη της ήσσονος προσπάθειας, ας θυμηθούμε κάτι άλλο. Αυτά τα
ίδια παιδιά, που δεν καταφέρνουν να μάθουν αρκετά καλά το λόγιο λεξιλόγιο, έχουν καταφέρει σε
ελάχιστο χρόνο ένα θαύμα: να μάθουν την ελληνική γλώσσα. Όλα τα παιδιά αρχίζουν έξι μηνών να
αρθρώνουν διάφορους ήχους και δύο με τριών χρονών μιλάνε κανονικά. Με άλλα λόγια, σε
λιγότερο από δύο χρόνια όλα τα μωρά καταφέρνουν και μαθαίνουν, την προφορά, το λεξιλόγιο, τις
κλίσεις, τους χρόνους, τις συζυγίες, τον υποθετικό λόγο, ολόκληρο το σύστημα της γλώσσας.
Ύστερα από αυτό το θαύμα, πηγαίνουν στο σχολείο και για δώδεκα ολόκληρα χρόνια δεν
καταφέρνουν να μάθουν τη σχολική γλώσσα και ιδίως το λίγο λεξιλόγιο. Δηλαδή, η γλωσσική
διδασκαλία στο σχολείο είναι τελείως αποτυχημένη. Και άρα, χρειάζεται ριζική αλλαγή. Χρειάζεται
να αλλάξει ο τρόπος γλωσσικής διδασκαλίας και οι μέθοδοι, ν’ αλλάξουν τα σχολικά βιβλία της
γλώσσας. Κι ακόμα, πριν απ’ όλα χρειάζεται να αποχτήσουν οι εκπαιδευτικοί στοιχειώδεις γνώσεις
για το τι είναι γλώσσα, πως λειτουργεί και πως μαθαίνεται.
Είναι τρομερό να φταίνε οι θεσμοί κι αντί να προσπαθούμε να διορθώσουμε τις ανεπάρκειες
των θεσμών, να καταγγέλλουμε με μια φωνή τα παιδιά μας και τη γλώσσα μας.
(Άννα Φραγκουδάκη)

17. ΙΙΙ. Οι οπτικές της γλώσσας
Κάθε άνθρωπος βλέπει και αξιολογεί τα πράγματα, τα γεγονότα και τις καταστάσεις από τη δική
του σκοπιά, τη δική του οπτική γωνία, που δεν είναι άσχετη με τις γνώσεις, την κοινωνική θέση,
την καλλιέργεια, το επάγγελμα, τα συμφέροντα και την ιδεολογία. Συσκοτίζεται έτσι η ΑΛΗΘΕΙΑ,
η οποία όμως υπάρχει.
Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει, γιατί οι άνθρωποι:
 χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις για να δηλώσουν τα ίδια πράγματα
 χρησιμοποιούν σε διαφορετικές περιπτώσεις τις ίδιες λέξεις φορτίζοντας τες με εντελώς
διαφορετικό σημασιολογικό φορτίο από εκείνο που αυτές είχαν αρχικά.
 παρουσιάζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη με αποτέλεσμα
τη σημασιολογική της διαφοροποίηση.
Η οπτική, η άποψή μας για έναν άνθρωπο καθορίζεται από το βαθμό συγγένειας, οικειότητας,
από τις περιστάσεις και τις συνθήκες μιας σχέσης μαζί του.
Διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές σκοπιές, διαφορετικές εκφράσεις ακόμα και όταν το
αντικείμενο παραμένει το ίδιο.
Ακόμα και ο ίδιος άνθρωπος μιλώντας για το ίδιο αντικείμενο/γεγονός μπορεί να
χρησιμοποιήσει διαφορετικό επίπεδο λόγου.
ΙV. Η δημιουργικότητα της γλώσσας
1. Στην επικοινωνιακή πράξη απαιτούνται:
α) πομπός: αυτός που στέλνει την πληροφορία, ο ομιλητής
β) δέκτης: αυτός που λαμβάνει το μήνυμα, ο ακροατής
γ) μήνυμα: η πληροφορία, η είδηση
2. Οι λειτουργίες της γλώσσας:
α) αναφορική (ή κυριολεκτική): λογική χρήση της γλώσσας, εκφράζει τον πραγματικό κόσμο
και την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν. Στόχος η πληροφόρηση.
Π.χ. «Το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου ισούται με δύο ορθές».
β) ποιητική (ή μεταφορική ή συγκινησιακή): δεν ενδιαφέρει η πληροφόρηση αλλά το ίδιο το
μήνυμα και η μορφή του. Στόχος η αισθητική απόλαυση του δέκτη.
Π.χ. «Στο περιγιάλι το κρυφό
κι άσπρο σαν περιστέρι
διψάσαμε το μεσημέρι
μα το νερό γλυφό»
Το φαινόμενο της δήλωσης και της συνυποδήλωσης
Οι όροι δήλωση και συνυποδήλωση χρησιμοποιούνται συχνά στη νεότερη γλωσσολογία. Δήλωση
είναι η άμεση καθημερινή και πιο απλή σημασία της λέξης, η σημασία δηλαδή εκείνη που αποτελεί
το αντικείμενο της συμφωνίας, μέσα στη γλωσσική κοινότητα, πχ. η λέξη «λευκό», σημαίνει το

18. αντίστοιχο χρώμα. Κάποτε όμως και σε ορισμένα γλωσσικά περιβάλλοντα το λευκό σημαίνει το
καθαρό, το αγνό, το χρώμα της αθωότητας. Αυτό είναι συνυποδήλωση. Τη δεύτερη φορά δηλαδή
η λέξη έχει συνειρμική σημασία. Έτσι λέμε τη σημασία που ποικίλλει σε μια λέξη ανάλογα με τις
εμπειρίες του ομιλητή. Αντίθετή της είναι η γνωστική (δηλωτική) σημασία που είναι απρόσωπη και
σταθερή. Η συνυποδήλωση έχει συγκινησιακές αποχρώσεις.
Ασκήσεις:
1. Να δώσεις την κυριολεκτική σημασία των παρακάτω μεταφορικών εκφράσεων:
• Δε φτάνει η ζημιά που έκανε, αλλά ζητάει και τα ρέστα
……………………………………………………….………………………………………………..
• Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, δεν το βάζει κάτω:
…………………………………………………………………………………………………………
• Τα ’κανε μούσκεμα:……………………………………………………………….............................
• Έπεσε έξω στις εκτιμήσεις μου:……………………………………………………………………...
• Έγινε καπνός:………………………………………………………………………………………...
• Λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη:…………………………….……………………………...
• Καβάλησε το καλάμι:………………………………………………………………………………..
• Λύνει και δένει:………………………………………………………………………………………
• Του υποσχέθηκε πως θα τον βοηθήσει και αυτός το έδεσε κόμπο:………………............................
…………………………………………………………………………………………………………
• Έφτασε ο κόμπος στο χτένι:……………………………………………………………….................
• Πλήρωσε τη νύφη: …………………………………………………………………………………..
2. Τι σημαίνουν κυριολεκτικά οι παρακάτω λέξεις και με ποια μεταφορική σημασία τις
χρησιμοποιούμε στο λόγο μας;
Κυριολεξία Μεταφορά
• κυκεώνας
• φενάκη
• σμιλεύω
• ρήξη
• δίνη
• διελκυστίνδα
3. Να συμπληρώσεις τα κενά των ακόλουθων προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο των λέξεων.
(Δύο από αυτές δε θα χρειαστούν.)
(Λεξιλόγιο: Ανακοίνωση – Αναφορά – Διάγγελμα – Εγκύκλιος – Ενημέρωση – Κοινοποίηση –
Υπόμνημα – Ψήφισμα)

19. 1. Ο αριθμός των εκδρομών που προβλέπεται να πραγματοποιηθούν σε ένα σχολικό έτος
καθορίζεται με ……………………….από το ΥΠΕΠΘ.
2. Με αφορμή την επέτειο της εθνικής ανεξαρτησίας ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απηύθυνε
………………………..προς τον ελληνικό λαό.
3. Ο λυκειάρχης μας, με……………………………του, απαρίθμησε τα προβλήματα του σχολείου
στον προϊστάμενο.
4. Η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης αναβλήθηκε, γιατί δεν είχε επιδοθεί
στους ενδιαφερόμενους εγκαίρως……………………….της δικαστικής απόφασης για την
πραγματοποίησή της.
5. Ο γεωργικός συνεταιρισμός υπέβαλε ……………………………….στην κυβέρνηση εκθέτοντας
τις απόψεις του για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων.
6. Με ……………………….της στον τύπο η εταιρία γνωστοποιεί τη διακοπή της λειτουργίας της
για ένα τρίμηνο.

20. Κείμενο : Οι κούφιες λέξεις
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ)
Ο άνθρωπος από παμπάλαιους χρόνους έχει επινοήσει τις «λέξεις» και την πλοκή τους, ως
αληθινές απεικονίσεις ή ως συμβολικές παραστάσεις πραγμάτων και γεγονότων, για να
συνεννοείται με τους ομοίους του. Να εκφράζει τις σκέψεις και τα αισθήματα, τις επιδιώξεις, τις
διαθέσεις και τις επιθυμίες του, και να επικοινωνεί μαζί τους. Οι λέξεις όμως έγιναν όχι μόνο για να
αποκαλύπτουν, αλλά και για να κρύβουν από τον άλλο τα ψυχικά μας βιώματα, όταν από ντροπή,
συμφέρον ή δόλο θέλουμε να τα αποσιωπήσουμε ή να τα παραμορφώσουμε.
Εκεί κυρίως όπου οι λέξεις πρόκειται να εκφράσουν αφηρημένες έννοιες, η πλάνη (όχι
σπάνια και η απάτη) είναι αρκετά συνηθισμένη. Τόσο περισσότερο μάλιστα, όσο τα λεκτικά
σύμβολα που μεταχειριζόμαστε έχουν κατά κάποιον τρόπο εγκατασταθεί μόνιμα στη γλώσσα μας
και κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να εξετάσει την προέλευση, την κατασκευή και τη χρήση τους.
Τότε καταλαβαίνουμε «περίπου» τι εννοούν, τα δεχόμαστε όμως και τα επαναλαμβάνουμε με την
πεποίθηση ότι και αυτός που μας ακούει καταλαβαίνει «αρκετά» το νόημά τους.
Τα παραδείγματα αφθονούν και καθένας μπορεί να προσφέρει τα δικά του. Τι σημαίνουν,
για παράδειγμα, φραστικά σύμβολα σαν αυτά εδώ: «η ουσία της ιδέας», «ο πνευματικός κόσμος»,
«εσωτερικές και εξωτερικές ιδιότητες», και τα παρόμοια; Πολλά απ’ αυτά, θα παρατηρήσει κανείς,
είναι εκφράσεις μεταφορικές και πρέπει να συμπεράνει το νόημ ά τους από τα συμφραζόμενα.
Ασφαλώς. Αλλά είτε μεταφορικά, είτε κυριολεκτικά τις εννοήσουμε, πάλι η σημασία τους
βρίσκεται ανάμεσα στο «περίπου» και στο «αρκετά», με αποτέλεσμα ο ακροατής να μένει
μετέωρος, και ο ευκολόπιστος να γοητεύεται από τη ρητορική τους αξία, ενώ ο απαιτητικός άδικα
ψάχνει να βρει το νόημά τους και μένει αμετάπειστος.
Ας ονομάσουμε «κούφιες» τις λέξεις-έννοιες που είτε από τη φύση τους είτε από τη βιασύνη
μας έχουν θολό και ακαθόριστο το νοηματικό τους περιεχόμενο. Όταν φεύγουμε από τα
συγκεκριμένα πράγματα και προχωρούμε προς αφηρημένα σχήματα, η γλώσσα μας γεμίζει απ΄
αυτές, χωρίς όμως να δυσχεραίνεται πολύ στην πρακτική καθημερινότητά της η ζωή μας. Εκείνη
που υποφέρει είναι η θεωρητική μας σκέψη.
Πώς θα απαλλαγούμε από το βαρύ και άχρηστο, κάποτε και επικίνδυνο, φορτίο των
κούφιων λέξεων; Τη λύση του προβλήματος θα αναζητήσουμε στην ανάταξη της Παιδείας μας,
στον αναπροσανατολισμό της από τις αφαιρέσεις προς τα συγκεκριμένα, από τις εικασίες προς τα
πράγματα. Και τούτο πρέπει να γίνει σε δύο χρόνους. Πρώτα να μάθουμε να αφαιρούμε το
μεταφορικό ντύσιμο από τις εκφράσεις μας ή να συνειδητοποιούμε ότι αυτό που λέμε δεν είναι η
πραγματική, αλλά η συμβολική ιδιότητα του αντικειμένου.
Το δεύτερο που πρέπει να διδαχτούμε, πάλι από νωρίς, είναι για κάθε λέξη που
μεταχειριζόμαστε να εξετάζουμε εάν αντιστοιχεί σ’ αυτό που επιθ υμούμε να πούμε. Είναι ανάγκη
επιτέλους να μάθουμε ότι εκείνο που λέμε πρέπει πρώτα εμείς να το καταλαβαίνουμε και ύστερα οι
άλλοι. Και το καταλαβαίνουμε τότε μόνο, όταν εκφράζει πραγματικά, κυριολεκτικά αυτό που
επιθυμούμε να πούμε, για να μας νιώσει και ο άλλος. Αν τύχει να δούμε τον άλλο αμήχανο, με μάτι
θολό, απόδειξη ότι δεν «εννοεί», να εγκαταλείπουμε αμέσως τα σύννεφα – τις παραβολές, τις
υπερβολές, τα υπονοούμενα – και να μιλούμε με σαφήνεια και ακρίβεια.
Ε.Π. Παπανούτσος. (2002). Οι κούφιες λέξεις. Στο: Κ. Τσιρόπουλος (επιμ.).
Τα δοκίμια των Ελλήνων, 164-169. Αθήνα: Μέγας Αστρολάβος-Ευθύνη (διασκευή).

21. ΘΕΜΑΤΑ
Α1. (Μονάδες 15)
α) Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η θεωρητική σκέψη «υποφέρει» εξαιτίας των «κούφιων λέξεων»;
(60 – 80 λέξεις) (μονάδες 15)
β) Πώς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας του κειμένου τις «κούφιες λέξεις»; (60 – 80 λέξεις) (μονάδες
15)
γ) Ποιες λέξεις αποκαλεί ο συγγραφέας «κούφιες» και με ποιους τρόπους, κατά την άποψή του, θα
απαλλαγούμε από αυτές; (60 – 80 λέξεις) (μονάδες 15)
Α2. (Μονάδες 10)
α) Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Ο άνθρωπος...παραμορφώσουμε) και
τη δεύτερη παράγραφο (Εκεί...νόημά τους) του κειμένου. (μονάδες 10)
β) Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο (Ο
άνθρωπος...παραμορφώσουμε) του κειμένου; (μονάδες 10)
γ) Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Εκεί...νόημά τους) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. (Μονάδες 10)
α) «κάθε λέξη που μεταχειριζόμαστε να εξετάζουμε εάν αντιστοιχεί σ’ αυτό που επιθυμούμε να
πούμε» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)
β) Να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις του
κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: αληθινές, αποκαλύπτουν,
λέξεις, έννοιες, γλώσσα. (μονάδες 10)
γ) 1.Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με έντονη
γραφή: αληθινές, αποκαλύπτουν, αφηρημένες, μόνιμα, δεχόμαστε. (μονάδες 5)
2. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με κάθε αντώνυμη λέξη. (μονάδες 5)
Β2. (Μονάδες 15)
α) 1.Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός/δηλωτικός ή μεταφορικός/συνυποδηλωτικός;
(μονάδες 5)
2.Να δώσετε έναν σύντομο κυριολεκτικό/δηλωτικό τίτλο στο κείμενο. (μονάδες 10)
β) «ο ευκολόπιστος [..] γοητεύεται από τη ρητορική τους αξία»
1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της σύνταξης από τον συγγραφέα. (μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική. (μονάδες 10)
γ) 1.Nα επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της
γλώσσας. (μονάδες 10)
2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5)