2. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Η ποιητική τέχνη της κλασικής εποχής χωρίζεται σε δυο είδη:
Την τραγωδία με εκπροσώπους τους τρεις μεγάλους τραγικούς
(Αισχύλος, Ευριπίδης, Σοφοκλής)
Την κωμωδία με βασικό εκπρόσωπο τον Αριστοφάνη.
3. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Τραγωδία: «Η προέλευση της»
η τραγωδία αποτελεί την εξέλιξη του διθυράμβου ο οποίος
από αρχέγονος αυτοσχεδιασμός μετατράπηκε σε έντεχνη
μορφή. Στη διαδικασία αυτή συνέβαλε ο Αρίωνας ο οποίος
έδωσε στον διθύραμβο λυρική μορφή και αφηγηματικό
περιεχόμενο και τον παρουσίασε στην αυλή του φιλότεχνου
τυράννου, Περίανδρου. Οι χορευτές ήταν μεταμφιεσμένοι σε
σατύρους οι οποίοι είχαν χαρακτηριστικά τράγου. Γι αυτό και
το έργο ονομάστηκε τραγωδία.
4. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Άλλο ένα σημαντικό άτομο που συνέβαλε στην μετάβαση του
διθυράμβου σε τραγωδία, ήταν ο Θέσπης ο οποίος στάθηκε
μπροστά από τον χορό και συνδιαλέχτηκε μαζί του με
στίχους. Στη θέση του εξάρχοντος, ο Θέσπης εισήγαγε ένα
άλλο πρόσωπο, εκτός χορού, τον υποκριτή που έκανε
διάλογο συνδυάζοντας το επικό στοιχείο με το αντίστοιχο
λυρικό.
Η πρώτη επίσημη διδασκαλία της τραγωδίας έγινε από το
Θέσπη, το 534π.Χ, στα μεγάλα Διονύσια.
5. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Η διδασκαλίες των γραμμάτων στην Αθήνα, απέκτησαν μεγάλη
σημασία για τους θεατές γιατί ήταν διαγωνισμοί που
εξέφραζαν το αγωνιστικό πνεύμα της ελληνικής κοινωνίας.
Οι τραγωδίες είναι σκηνικές παραστάσεις όπου εξυμνείται ο
ηρωικός άνθρωπος που συγκρούεται με τη μοίρα, την ανάγκη
και τη θεία δικαιοσύνη. Το τριαδικό σχήμα ύβρις, άτη, δίκη
αποτελεί το ηθικό υπόβαθρο της τραγωδίας.
Οι συγγραφείς τραγωδιών αντλούν τα θέματά τους από τους
μύθους του τρωικού πολέμου, της αργοναυτικής εκστρατείας
κ.α.
7. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Ορισμός: ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί Ποιητικής» δίνει
τον εξής ορισμό για την τραγωδία
«Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι'
ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων
κάθαρσιν»
Είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση (δηλ. αναπαράσταση επί σκηνής)
πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με
λόγο ποιητικό ("γλυκό" ή "διανθισμένο", στην κυριολεξία), τα μέρη της
οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν
απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του
θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα.
8. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Τα μέρη της τραγωδίας:
Η τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων.
Απαρτίζεται από το δωρικό χορικό και τον ιωνικό διάλογο.
• Τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας είναι
1. Πρόλογος
2. Επεισόδια
3. Έξοδος
4. Πάροδος
5. Στάσιμα
Διαλογικά
ή
Επικά
μέρη
Λυρικά ή
Χορικά
μέρη
9. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Τα κατά ποιόν μέρη είναι:
1. Μύθος
2. Ήθος
3. Λέξις
4. Διάνοια
5. Μέλος
6. Όψις
10. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Οι μεγάλοι τραγικοί.
1. ΑΙΣΧΥΛΟΣ (525-456 π.Χ.)
γεννήθηκε στην Ελευσίνα, έζησε στην Αθήνα και ήτα άμεσα
συνδεδεμένος με την πολιτική ζωή του «κλεινού άστεως».
Είναι άνθρωπος των Μηδικών πολέμων οι οποίοι των
επηρέασαν καθοριστικά. Πολέμησε γενναία στον
Μαραθώνα, πιθανόν στην Σαλαμίνα, ίσως ακόμα και στις
Πλαταιές και έτσι διεκδίκησε τον πρώτο τίτλο τιμής: την
δόξα γιατί αγωνίστηκε κατά του Πέρση εισβολέα.
11. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
την πρώτη του νίκη σε τραγικό αγώνα κέρδισε το 484π.Χ. Έκτοτε
γνώρισε και άλλους θριάμβους, νίκησε άλλες 14 φορές.
Ταξίδεψε δυο φορές στη Σικελία και δίδαξε για δεύτερη
φορά τους Πέρσες και τις Αιτναίες. Την τελευταία νίκη την
κέρδισε με την τριλογία Ορέστεια, το 458π.Χ.
Έπειτα από δυο χρόνια πέθανε στη Γέλα της Σικελίας. Στον τάφο
του χαράχθηκε επιτύμβιο επίγραμμα αποδιδόμενο στον ίδιο
τον ποιητή.
12. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Τα έργα του
1. Πέρσαι
2. 7 επί Θήβας
3. Ικέτιδες
4. Προμηθεύς Δεσμώτης
5. Ορέστεια
13. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
2. ΣΟΦΟΚΛΗΣ (496-406/5π.Χ.)
γεννήθηκε στον Ίππιο Κολωνό. Η οικογένειά του ήταν εύπορη
και γι αυτό έτυχε επιμελημένης μόρφωσης. Το 480 πήρε
μέρος παίζοντας λύρα στον επινίκιο εορτασμό για την
μεγάλη επιτυχία των Ελλήνων στην Σαλαμίνα. Η κλίση του
προς την ποίηση εκδηλώθηκε νωρίς. Σε ηλικία 29 ετών, το
468 π.X., νίκησε τον Aισχύλο σε αγώνα τραγωδίας και
συνάμα κέρδισε τη συμπάθεια των συμπολιτών του, που
τον συνόδευε έως το τέλος της ζωής του. Mετά τη νίκη του
αυτή και σε όλο το μακρόχρονο βίο του δεν έπαψε να
συγγράφει τραγωδίες. Eίκοσι φορές υπήρξε νικητής σε
δραματικούς αγώνες και ποτέ δεν κατατάχτηκε στην τρίτη
θέση.
14. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Τα έργα του
1. Αίας
2. Αντιγόνη
3. Τραχινίαι
4. Οιδίπους Τύραννος
5. Ηλέκτρα
6. Φιλοκτήτης
7. Οιδίπους επί Κολωνώ
8. Ιχνευταί
15. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ (485-406π.Χ.)
γιος του Μνήσαρχου, γεννήθηκε στην Σαλαμίνα αλλά
καταγόταν από την Φλύα (Χαλάνδρι). Η αγάπη του για την
θάλασσα σφράγισε καθοριστικά το έργο του. Επιδόθηκε στον
αθλητισμό και τη μουσική και ασχολήθηκε με τη ζωγραφική
και τη φιλοσοφία. Έζησε σε μια εποχή που τη σημάδεψαν ο
Πελοποννησιακός πόλεμος, το έργο των σοφιστών και
γενικότερα οι νέες ιδέες και οι καινούριοι προβληματισμοί,
που ενυπάρχουν στο έργο του και αντικατοπτρίζουν τις
πνευματικές έριδες. Ανοιχτός στην επίδραση της πνευματικής
Αθήνας, διατήρησε ωστόσο την ανεξαρτησία του πνεύματός
του, διατυπώνοντας συχνά επικρίσεις.
16. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Η λογοτεχνική του σταδιοδρομία ήταν έντονη. Η νέα τέχνη του προκάλεσε
μεγάλο θόρυβο και δεν έτυχε της επιδοκιμασίας του κοινού. Έτσι, σε όλη
του τη ζωή, ενώ συμμετείχε στους δραματικούς αγώνες για πενήντα
περίπου χρόνια, μόνο τέσσερις φορές ανακηρύχθηκε πρώτος. H πρώτη
του παράσταση, με την οποία κέρδισε το τρίτο βραβείο,
πραγματοποιείται το 455 π.X., τρία χρόνια μετά την παράσταση
της Ὀρέστειας του Aισχύλου.
Tύπος αντικοινωνικός —είχε λίγους φίλους—, εσωστρεφής, μελαγχολικός και
δυσπρόσιτος, απείχε παντελώς από τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα
της εποχής του, συμμετέχοντας ενεργά μόνο στην πνευματική κίνηση του
διαφωτισμού και διαμορφώνοντας στενές σχέσεις με τους σοφιστές
(ειδικότερα τον Πρωταγόρα), τον Aναξαγόρα, το Σωκράτη κ.ά.
Στο τέλος της ζωής του κατέφυγε στην αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας
Αρχέλαου, στην Πέλλα, όπου και πέθανε το 406 π.X. O Σοφοκλής, στον
προαγώνα των Mεγάλων Διονυσίων της χρονιάς εκείνης, με πένθιμη
περιβολή ο ίδιος, παρουσίασε το Xορό και τους ηθοποιούς χωρίς
στεφάνια, εξαιτίας του θανάτου του Eυριπίδη, κάνοντας το κοινό να
δακρύσει.
17. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Τα έργα του
1. Ηρακλείδαι
2. Ικέτιδες
3. Ανδρομάχη
4. Εκάβη
5. Τρωάδες
6. Μήδεια
7. Ιππόλυτος
8. Άλκηστις
9. Φόνισαι
10. Ιφιγένεια η εν Αυλίδι
11. Ίων
12. Ιφιγένεια η εν Ταύροις
13. Ελένη
14. Ηρακλής
15. Ηλέκτρα
16. Ορέστης
17. Βάκχαι
18. Ρήσος
19. Κύκλωψ
19. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Κωμωδία: «η προέλευσή της»
H κωμωδία, το δεύτερο είδος του δράματος, προέρχεται από
τη λέξη κωμῳδός (κῶμος + ᾠδὴ < ᾄδω), που σήμαινε αυτόν
που τραγουδούσε στον κώμο· κωμωδία είναι η ωδή, το
τραγούδι του κώμου. «Kώμος» στην αρχαία Aθήνα σήμαινε,
αρχικά, μια συντροφιά από άντρες σε κατάσταση ευθυμίας,
οι οποίοι περιφέρονταν στους δρόμους μεθυσμένοι
τραγουδώντας, χειρονομώντας, πειράζοντας τους συμπολίτες
τους και συχνά εκστομίζοντας διάφορες αισχρολογίες. Αυτός
ο χορός των ανδρών που κωμάζει, (= γλεντάει) αποτέλεσε τον
πυρήνα της κωμωδίας. Στις εκδηλώσεις του κώμου, που
συνιστούσε ένα είδος καρναβαλιού, κυριαρχούσε ως
έμβλημα ο φαλλός, σύμβολο γονιμότητας, που είχε αρχικά
μαγική-θρησκευτική σημασία.
20. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Η κωμωδία αναπτύχθηκε αρχικά σε δωρικές περιοχές και σε δωρική διάλεκτο.
Προδρομικές μορφές της κωμωδίας είναι:
• •H μεγαρική φάρσα: Σύντομη πειρακτική κωμωδία, με σκοπούς πολιτικούς,
που επιτίθεται κατευθείαν και με οξύτητα εναντίον εκείνων που έχουν
αξιώματα. Eκπρόσωποι: ο Σουσαρίων από τα Mέγαρα, ο οποίος έγραψε
πρώτος κωμωδίες (580 π.X.) και εισήγαγε το είδος στην Aττική, στο δήμο της
Iκαρίας.
• •H σικελική κωμωδία:Διακωμωδεί κυρίως πολιτικά πρόσωπα. Kυριότερος
εκπρόσωπος ο Eπίχαρμος ο Συρακούσιος, με καταγωγή από την Kω (550-460
π.X. περίπου), ο οποίος έγραψε λαϊκές κωμωδίες, αντλώντας τα θέματά του
από την καθημερινή ζωή, καθώς και παρωδίες μύθων σχετικές με θεούς ή
ήρωες. Aπό τις 50 κωμωδίες του έχουν διασωθεί ελάχιστα μόνο
αποσπάσματα και αποφθέγματα.
• •O μίμος: Λαϊκό λογοτεχνικό είδος —διασκεδαστική απομίμηση σκηνών
καθημερινής ζωής— που θα καλλιεργηθεί αργότερα, στην τρίτη περίοδο.
Eμφανίζεται στις Συρακούσες, με κύριο εκπρόσωπο το Σώφρονα, σύγχρονο
του Eυριπίδη, ο οποίος έγραψε μίμους σε πεζό λόγο και σε ελεύθερο στίχο.
Δεν έχει διασωθεί τίποτε.
21. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Χαρακτηριστικά
Kύριο γνώρισμα της κωμωδίας είναι ο πολιτικός της
χαρακτήρας, η παρουσίαση δηλαδή επί σκηνής επίκαιρων
κοινωνικών και πολιτικών θεμάτων, ιδιαίτερα δύο κεντρικών:
πόλεμος και ειρήνη, κρίση του θεσμού της πόλης. Άλλα
γνωρίσματά της είναι η βωμολοχία και η δηκτική [(< δάκνω) =
καυστική] σάτιρα γνωστών προσώπων (στοιχεία που
επιβιώνουν στη σημερινή επιθεώρηση).
22. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
H αθηναϊκή δημοκρατία, εξασφαλίζοντας την ελευθερία και την
ισότητα μεταξύ των πολιτών, είχε δώσει στην κωμωδία το
δικαίωμα της παρρησίας (πᾶν + ῥῆσις = λόγος), της
ελευθερίας δηλαδή λόγου, στον ποιητή, χωρίς να φοβάται
μήπως τον καταγγείλουν για συκοφαντία ή εξύβριση, γιατί
τον προστάτευε ο ιερός νόμος του θεού Διονύσου. Έτσι, ο
κωμικός ποιητής τοποθετείται σε κάθε σοβαρό
ηθικοθρησκευτικό και πολιτικοκοινωνικό πρόβλημα της
εποχής του, ασκεί κριτική σε όλα τα σημαντικά πρόσωπα,
διασύρει όχι μόνο τη δημόσια αλλά και την ιδιωτική ζωή τους
(ὀνομαστὶ κωμῳδεῖν).
23. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Δομή
1. Πρόλογος
2. Πάροδος του χορού
3. Αγών
4. Παράβασις
5. Διαλογικές σκηνές
6. Έξοδος
• Γλώσσα-μέτρο
Γλώσσα: ομιλούμενη αττική διάλεκτος
όλων των τάξεων που διανθίζεται
από παρωδίες της επικής, λυρικής
και τραγικής γλώσσας, τύπους
άλλων ελληνικών ιδιωμάτων ή
διαλέκτων.
Μετρό: στα διαλογικά μέρη ιαμβικό
τρίμετρο και σε σκηνές με ζωηρό
ρυθμό ιαμβικό τετράμετρο ενώ σε
σκηνές με βραδύτερο ρυθμό
αναπαιστικό τετράμετρο. Στα
χορικά υπάρχει μεγάλη ποικιλία.
25. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Αριστοφάνης
O Aριστοφάνης, γιος του Φιλίππου, γεννήθηκε στην Aθήνα, στο δήμο
Kυδαθηναίων (σημερινή Πλάκα), όπου και πέρασε όλη του τη ζωή,
με εξαίρεση ένα μικρό διάστημα που έζησε στην Αίγινα. Ανήκε
στην αριστοκρατική τάξη, έσκωπτε τολμηρότατα τους
δημοκρατικούς, ο ίδιος όμως αναδείχθηκε θερμός υπερασπιστής
της ειρήνης. Σε εξαιρετικά νεαρή ηλικία, μόλις 18 χρόνων, έγραψε
το πρώτο του έργο, τους Δαιταλῆς (= -εῖς) κερδίζοντας το δεύτερο
βραβείο (427 π.X.), τον επόμενο χρόνο τους Βαβυλωνίους και,
είκοσι χρόνων, τους Ἀχαρνῆς. Kαι τα τρία έργα τα παρουσίασε στο
κοινό με ψευδώνυμο (Kαλλίστρατος), λόγω του μικρού της ηλικίας.
O Πλάτων τον εκτιμούσε ιδιαίτερα και τον παρουσίασε
στο Συμπόσιο να μιλάει για τον έρωτα. Στο θάνατό του, τη θεία
τέχνη του ποιητή ύμνησε ο μεγάλος φιλόσοφος με το σύντομο
επίγραμμά του, όπου τον παρομοιάζει με ιερό ναό των Xαρίτων.
26. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Το έργο του
1. Αχαρνείς
2. Ιππείς
3. Νεφέλαι
4. Σφήκες
5. Ειρήνη
6. Όρνιθες
7. Λυσιστράτη
8. Θεσμοφοριάζουσαι
9. Βάτραχοι
10. Εκκλησιάζουσαι
11. Πλούτος
27. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Η μέση κωμωδία
H Mέση κωμωδία (4ος αιώνας) αποτελεί τη μετάβαση από την
Αρχαία στη Νέα κωμωδία του Μενάνδρου. Η πολιτική σάτιρα
εκλείπει ήδη από τη Μέση κωμωδία.
28. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Χαρακτηριστικά
Kύριο μέλημα της Mέσης κωμωδίας είναι η απεικόνιση σκηνών και
τύπων της καθημερινής ζωής: κοινωνικές τάξεις, επαγγελματίες,
ελληνικής ή βαρβαρικής καταγωγής, πρόσωπα της αγοράς
(μάγειροι, παράσιτοι κ.ά.), καθώς και εταίρες. Kίνητρα δράσης
είναι ερωτικά θέματα, ζηλοτυπίες, ραδιουργίες, επανεύρεση
χαμένων προσώπων κ.ά. O Xορός έχει πολύ μικρή θέση, τα χορικά
είναι σύντομα, άσχετα με τη δράση, και λείπει η παράβαση· η
απουσία της οφείλεται σε πολιτική παρακμή, γιατί εν τω μεταξύ
έχει περιοριστεί η ελευθερία των ποιητών εξαιτίας του καθεστώτος
των Tριάκοντα τυράννων ή λόγω άλλων περιστασιακών
απαγορεύσεων προσωπικής διακωμώδησης. Το «ὀνομαστὶ
κωμῳδεῖν» είχε και νωρίτερα απαγορευτεί περιστασιακά και ήταν
βέβαια ένας από τους λόγους που η Αρχαία κωμωδία έδωσε τη
θέση της στη Μέση.
29. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
• Εκπρόσωποι
1. Εύβουλος ο Αθηναίος
2. Αντιφάνης ο Ρόδιος
3. Άλεξις από τους Θουρίους
30. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ
ΕΠΟΧΗ
Βιβλιογραφία:
Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας (Α, Β, Γ Γυμνασίου)
www.wikipedia.org
