ιστορική αναδρομή

1. Κάστρα, Πύργοι, Φρούρια
Ιστορική αναδρομή

2.  «Κάστρο» από το λατινικό castrum (πληθυντικός:
castra)
 Λέξη που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για να
περιγράψουν κάθε είδος στρατιωτικής εγκατάστασης και
στρατόπεδα
 Οι Βυζαντινοί κληρονόμησαν τον όρο castrum, τον
ελληνοποίησαν και σαν «κάστρο» τον κληροδότησαν στην
Νέα Ελληνική γλώσσα

3. Οι Ρωμαίοι επίσης χρησιμοποιούσαν από το 2ο αιώνα τη
λέξη burgus (από το Ελληνικό Πύργος) για τα μικρά
φρούρια που ήταν εγκατεστημένα σε όλη την επικράτειά
τους. Αυτά τα φρούρια με τον καιρό εξελίχθηκαν και
κάποια στιγμή κατέληξαν να είναι ολόκληρα πολεοδομικά
συγκροτήματα. Ο όρος «πύργος» δεν ήταν πλέον επαρκής
και άρχισε να χρησιμοποιείται η λέξη castellum

4. Ορισμοί περί κάστρων από το Λεξικό του Μανόλη
Τριανταφυλλίδη
κάστρο το [kástro] : 1. τείχη με τα οποία οχύρωναν
οικισμό, πόλη ή θέση που είχε στρατηγική σημασία και με
επέκταση, πόλη ή τοποθεσία που περιβάλλεται από
τείχη· (πρβ. φρούριο) οχυρωμένη κατοικία φεουδάρχη·
πύργος 2. 2. (μτφ.) χώρος από όπου ασκείται ισχυρή
αντίσταση σε εξωτερικές πιέσεις ή επιδράσεις· οχυρό

5. «Κάστρο» αφορά κυρίως, μεσαιωνικές οχυρωματικές
κατασκευές. Οχυρά, δηλ., που κατασκευάστηκαν ή
ανακατασκευάστηκαν στο χρονικό διάστημα από τον 4ο
μ.Χ. αιώνα μέχρι και τον 17ο αιώνα.
Ορισμοί περί κάστρων από το Λεξικό του Μανόλη
Τριανταφυλλίδη

6. Ορισμοί περί κάστρων από το Λεξικό του Μανόλη
Τριανταφυλλίδη
φρούριο το [frúrio] : 1. συγκρότημα οχυρωματικών
κτισμάτων, περίκλειστο, για την προστασία ενός τόπου,
μιας θέσης· (πρβ. Κάστρο). 2. (μτφ.) καθετί που μοιάζει
με φρούριο ή που λειτουργεί ως φρούριο.

7. Ορισμοί περί κάστρων από το Λεξικό του Μανόλη
Τριανταφυλλίδη
πύργος ο [pírγos] : 1α. ψηλό οικοδόμημα αμυντικού
χαρακτήρα συνήθ. κυκλικό ή τετράπλευρο: Τείχος
ενισχυμένο κατά διαστήματα με πύργους. Ο κεντρικός ~
του κάστρου. 2. κατοικία οχυρωμένη έτσι που να μοιάζει
με πύργο. 3. κατασκευή, ιδίως οικοδόμημα, με πολύ
μεγάλο ύψος

8. Ονοματολογία Κάστρων
Στην ονομασία των ελληνικών κάστρων χρησιμοποιούνται
συνήθως οι λέξεις «κάστρο», «φρούριο», «πύργος»
άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στις ονομασίες κάστρων
Καλές
Οι τουρκικές λέξεις kale και kule, που σημαίνουν κάστρο,
έχουν διατηρηθεί στην ονομασία πολλών οχυρώσεων σε
όλη την Ελλάδα
Καστέλι
Προέρχεται από το λατινικό castellum και
είναι απομεινάρι της Ενετοκρατίας. Η λέξη
είναι συνώνυμη με το κάστρο.

9. Καλές ή κουλές- Καστέλι
Κουλές Τυρνάβου
Καστέλι Κισσάμου

10. Ονοματολογία Κάστρων
άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στις ονομασίες κάστρων
Βίγλα
Μικρός πύργος που χρησίμευε σαν
παρατηρητήριο και φυλάκιο. Η λέξη
προέρχεται από το λατινικό vigila που
σημαίνει παρατηρητήριο, σκοπιά. Οι Βίγλες
ήταν μόνιμες ή προσωρινές κατασκευές για
την ασφάλεια συνόρων, περασμάτων,
ακτών. Συνήθως ήταν μέρος ενός δικτύου
από πολλές βίγλες σε οπτική επαφή
μεταξύ τους και για αυτό συχνά τις
συναντάμε σε υψώματα ή ακρωτήρια.

11. Βίγλα Ερεσού

12. Μπούρτζι
Με την ονομασία αυτή χαρακτηρίζονται αρκετά επιθαλάσσια κάστρα
στην Ελλάδα, κτισμένα συνήθως σε νησάκια ή σε χερσονησίδες. Τον
όρο χρησιμοποιούσαν οι Ενετοί για παράκτιες πυροβολαρχίες. Η λέξη
προέρχεται από το ελληνικό «πύργος» που πέρασε στα λατινικά σαν
«burgus» και επέστρεψε σαν αντιδάνειο στα Ελληνικά.
Ονοματολογία Κάστρων
άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στις ονομασίες κάστρων

13. Ονοματολογία Κάστρων
άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στις ονομασίες κάστρων
Φορτέτσα (Φορτέτζα)
Fortezza στα Ιταλικά σημαίνει «φρούριο». Η ονομασία έχει
περάσει σε κάποια ελληνικά κάστρα ενετικής προέλευσης
όπως τα δυο φρούρια της Κέρκυρας, το κάστρο των
Κυθήρων κ.ά. Η Φορτέτσα είναι όμως μία στην
ονοματολογία των ελληνικών κάστρων: Η Φορτέτσα του
Ρεθύμνου.

14. Φορτέτσα Ρεθύμνου

15. Ονοματολογία Κάστρων
άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στις ονομασίες κάστρων
Κάστρο της Ωριάς
Δεν πρόκειται για ειδικό καστρολογικό όρο αλλά για το πιο
συνηθισμένο όνομα κάστρου στην Ελλάδα. Εννοείται ότι
σημαίνει κάστρο της «Ωραίας» και η ονομασία συνοδεύεται
πάντα από ένα θρύλο που έχει να κάνει με το θάνατο μιας
κόρης για την υπεράσπιση ή το χτίσιμο του κάστρου.
Τουλάχιστον 20 κάστρα στην Ελλάδα έχουν αυτό το όνομα.

16. Κάστρο της Ωριάς

17. Πορεία στο χρόνο…
 Αρχαίο
Κάστρα που κατασκευάστηκαν πριν τον 3ο μ.Χ. αιώνα και τα οποία
χρησιμοποιήθηκαν και κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια χωρίς όμως να
υποστούν σημαντικές τροποποιήσεις.
 Μεσαιωνικό
Μεσαιωνικά κάστρα είναι τα κάστρα που κτίστηκαν κατά το
Μεσαίωνα. Μεσαίωνας ονομάζεται η χρονική περίοδος της
Ιστορίας που διαδέχεται την περίοδο της Αρχαιότητας και
τελειώνει με την περίοδο της Αναγέννησης.

18. Αρχαία, μεσαιωνικά κάστρα

19. Πορεία στο χρόνο…
Πρωτοβυζαντινό
Πρωτοβυζαντινά κάστρα είναι τα κάστρα που κατασκευάστηκαν
κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο δηλαδή στη διάρκεια του 4ου
και του 5ου μ.Χ. αιώνα. Ελάχιστα ελληνικά κάστρα χαρακτηρίζονται
πρωτοβυζαντινά.
Βυζαντινό
Κάστρα που κατασκευάστηκαν ή
ανακατασκευάστηκαν από τους Βυζαντινούς
μεταξύ 6ου και 12ου αιώνα.

20. Πρωτοβυζαντινά, Βυζαντινά
κάστρα

21. Πορεία στο χρόνο…
Υστεροβυζαντινό
Υστεροβυζαντινά είναι τα κάστρα που κατασκευάστηκαν από τους
Βυζαντινούς ή τα διάφορα Δεσποτάτα κατά την Ύστερη Βυζαντινή
περίοδο δηλαδή στη διάρκεια του 13ου
, 14ου και 15ου αιώνα.
Μεταβυζαντινό
«Μεταβυζαντινά»,είναι τα κτίσματα που
κατασκευάστηκαν από το 15ο μέχρι και το 17ο αιώνα.
Πρόκειται αποκλειστικά για καστρομοναστήρια.

22. Υστεροβυζαντινά, Μεταβυζαντινά
κάστρα

23. Πορεία στο χρόνο…
Φράγκικο
Κάστρα που κατασκευάστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν από τους
Φράγκους κατακτητές μετά την άλωση της Πόλης το 1204 και στη
διάρκεια του 13ου και 14ου αιώνα.
Ενετικό
Κάστρα που κατασκευάστηκαν ή
ανακατασκευάστηκαν, από τους Βενετσιάνους (ή
Ενετούς) κατά τις διάφορες φάσεις της
Ενετοκρατίας, μεταξύ 13ου και 17ου αιώνα..

24. Φράγκικα, Ενετικά κάστρα

25. Πορεία στο χρόνο…
Ιωαννίτικο
Κάστρα που κατασκευάστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν από τους
ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου στα Δωδεκάνησα,
τα περισσότερα κατά τον 14ο αιώνα.
Γενοβέζικο
Κάστρα που κατασκευάστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν από τους
Γενουάτες κυρίως κατά τον 14ο αιώνα.
Καταλανικό
Κάστρα που χτίστηκαν από τους Καταλανούς της
Καταλανικής Εταιρείας (που αργότερα έγιναν
κύριοι του Δουκάτου των Αθηνών) κατά τον 14ο
αιώνα σε Εύβοια και Στερεά Ελλάδα.

26. Ιωαννίτικα, Γενοβέζικα, Καταλανικά

27. Πορεία στο χρόνο…
Οθωμανικό
Κάστρα που κατασκευάστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν από τους
Τούρκους από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι το 19ο αιώνα.
Νεοελληνικό
Πύργοι και οχυρώσεις που κατασκευάστηκαν από Έλληνες
καπεταναίους, κοτζαμπάσηδες κλπ κατά τα τελευταία χρόνια της
Τουρκοκρατίας ή τα πρώτα χρόνια της Απελευθέρωσης.

28. Οθωμανικά, Νεοελληνικά κάστρα

29. Η ιστορία των κάστρων
Πρώτες Οχυρώσεις
 Στη Λίθινη Εποχή όρθωναν φράχτες για να κρατούν μακριά τα
άγρια θηρία.
 Με το σχηματισμό των πρώτων κοινωνιών δημιουργήθηκαν
περιτειχισμένοι οικισμοί για να αντιμετωπίσουν ξένους
επιδρομείς.
 Η ανάπτυξη των πρώτων μεγάλων πολιτισμών
δημιούργησε την ανάγκη για μεγαλύτερη
προστασία από εξωτερικές απειλές ανάπτυξη→
πιο αποτελεσματικών και προηγμένων
οχυρώσεων.

30. Η ιστορία των κάστρων
Πρώτες Οχυρώσεις
Βασικό στοιχείο των οχυρώσεων υπήρξε ο πύργος, διαχρονικό
σύμβολο της οχυρωματικής και το αρχέτυπο του κάστρου.
O πιο παλιός γνωστός πύργος είναι ο κυκλικός πέτρινος πύργος στη
νεολιθική Ιεριχώ από το 8000 π.Χ.

31. Η ιστορία των κάστρων
 Η σύνθετη οχύρωση με τείχη και πύργους ήταν ήδη
αναπτυγμένη στην Αρχαία Αίγυπτο (ανάκτορο στην Άβυδο).
 Οι λαοί της Μεσοποταμίας και οι Χετταίοι στη Μικρά Ασία
άφησαν επίσης πίσω τους ίχνη αξιόλογης, για την εποχή,
οχυρωματικής αρχιτεκτονικής.
 Από τους πιο παλιούς πύργους ήταν τα Ζιγκουράτ, βασικό
στοιχείο της αρχιτεκτονικής των Σουμερίων, από την 4η
χιλιετηρίδα π.Χ.

32. Ζιγκουράτ

33. Η ιστορία των κάστρων
Ένα πασίγνωστο δείγμα πρώιμης οχυρωματικής είναι
το «ιερόν πτολίεθρον», η Τροία. Τα τείχη κτιζόταν
ξανά και ξανά στο ίδιο σημείο. Η 6η οχύρωση υπήρξε η
Τροία του Πριάμου και του Ομήρου, ένα από τα πιο
διάσημα φρούρια της παγκόσμιας ιστορίας.

34. Η ιστορία των κάστρων
Οι πρώτες Ευρωπαϊκές οχυρώσεις έκαναν την εμφάνισή
τους στην Ελλάδα με την ανάπτυξη του Μυκηναϊκού
πολιτισμού. Οι ακροπόλεις αυτής της περιόδου ήταν
ισχυρές κατασκευές με πελώρια τείχη που σχηματίζονταν
από ογκώδεις μονόλιθους.

35. Η ιστορία των κάστρων
Κλασική Αρχαιότητα
 Κλασική Ελλάδα: οχυρώσεις με την μορφή
ακροπόλεων, περιτειχισμένων πόλεων και
φρουρίων, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του
Ελληνικού κόσμου.
 Τείχη με οχυρώσεις εξελιγμένες.
 Πύργος= κέντρο της αμυντικής σχεδίασης,
φυλάκιο, διοικητήριο, παρατηρητήριο ή
φρυκτωρία.
 Τετράγωνος και αργότερα περιστοιχισμένος
από εξωτερικό τείχος.

36. Η ιστορία των κάστρων
Κλασική Αρχαιότητα
Επικράτηση των Ρωμαίων
Νέα άνθηση στην τεχνική των οχυρώσεων που την
απελευθέρωσε από διακοσμητικά και ηγεμονικά
στοιχεία / καθαρά στρατιωτικές οι ανάγκες.
Η ανέγερση των φρουρίων ήταν πάντα υπό τον
έλεγχο της κεντρικής εξουσίας.
Υιοθέτησαν Ελληνικά στοιχεία όπως οι πύργοι,
τελειοποιώντας τεχνικές και υλικά και εισάγοντας τη
χρήση τσιμέντου και τούβλων.

37. Ρωμαϊκό φρούριο

38. Η ιστορία των κάστρων
Βυζάντιο
Οι Βυζαντινοί:
Έκτισαν πολλά φρούρια και περιτειχισμένες
πόλεις ακολουθώντας τη Ρωμαϊκή τεχνοτροπία
και διατηρώντας τη χρήση των κάστρων υπό τον
έλεγχο της κεντρικής διοίκησης.
Η τελευταία μεγάλη οχυρωματική κατασκευή του
Αρχαίου Κόσμου -και η πρώτη του Μεσαιωνικού-
ήταν τα τείχη της Κωνσταντινούπολης.
Τα Θεοδοσιανά τείχη = πρότυπο για τους
πρωτομάστορες του Μεσαίωνα και ίσως ήταν το
πιο ισχυρό φρούριο που υπήρξε ποτέ.

39. Θεοδοσιανά τείχη

40. Η ιστορία των κάστρων
Τα Κάστρα στη Δυτική Ευρώπη
 Οι Καρολίγγειοι έκτισαν σε Ρομανικό ρυθμό.
 Η «χρυσή εποχή » των Μεσαιωνικών κάστρων
ανέτειλε τον 9ο με 10 αιώνα, με την πτώση της
Καρολίγγειας δυναστείας και τη διάσπαση σε
πάμπολλες τοπικές ηγεμονίες και πριγκιπάτα.
 Οι τοπικοί άρχοντες χτίζουν κάστρα για να
ελέγξουν τις περιοχές τους.
 Τα κάστρα απετέλεσαν και διοικητικά κέντρα,
πυρήνες εμπορικής ανάπτυξης και κυρίως
σύμβολα κύρους και εξουσίας.

42. Η ιστορία των κάστρων
Τα Κάστρα στη Δυτική Ευρώπη
 Οι Νορμανδοί (τέλος πρώτης χιλιετηρίδας) δίνουν νέα ώθηση
στην κατασκευή κάστρων στη Δυτική Ευρώπη.
 Περιφρουρούν τις κατακτήσεις τους, στην Αγγλία
αλλά και σε ολόκληρη της Ευρώπη χτίζοντας
πολλά και ισχυρά κάστρα.
 Οι Νορμανδοί είναι υπεύθυνοι για κάποιες
χαρακτηριστικές εικόνες όπως οι ιππότες, οι
μονομαχίες, οι πανοπλίες αλλά και τα κάστρα.

43. Μονομαχίες, πανοπλίες, ιππότες

44. Η ιστορία των κάστρων
 Κάστρα χτίζονται και τον 16ο
και τον 17ο αιώνα.
 Οι νέες οχυρωματικές πρακτικές τα κάνουν
άβολα και ακατάλληλα για άλλες χρήσεις.
 Αρχίζει η παρακμή των παραδοσιακών
κάστρων / Αντικαθίστανται από συμπαγή οχυρά
με πυροβολαρχίες είτε από επιβλητικές
κατοικίες χωρίς οχύρωση.
 Τα πραγματικά κάστρα περιέπεσαν σε αχρηστία
και τα περισσότερα ερήμωσαν.
 Κάποια από αυτά αναστηλώθηκαν και
μετατράπηκαν σε εντυπωσιακά μνημεία ενός
μακρινού μεσαιωνικού παρελθόντος.
Τα Κάστρα στη Δυτική Ευρώπη

45. Η ιστορία των κάστρων
Ρομαντισμός και Κάστρα
 Το ενδιαφέρον για τα κάστρα αναζωπυρώθηκε την εποχή του
Ρομαντισμού. Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Ρομαντικοί
εξύμνησαν τη Μεσαιωνική ιστορία και τη Γοτθική τέχνη και
γοητεύθηκαν από τα μεσαιωνικά κάστρα.
 Οι Ρομαντικοί ήταν οι πρώτοι που αντιμετώπισαν
τα κάστρα σαν μνημεία . Με αυτούς άρχισε κατά
κάποιο τρόπο η προσπάθεια διάσωσης και
αξιοποίησής τους.

46. Ρομαντισμός και κάστρα