ความรู้เกี่ยวกับกระบวนการแพร่และการออสโมซิส

1. ใบความรูวิชาวิทยาศาสตร
หนวยการเรียนรูที่ 1 แผนการสอนที่ 3 ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1
เรื่อง กระบวนการแพรและออสโมซิส
กระบวนการแพรและออสโมซิส
สิ่งมีชีวิตตองมีการรับสารที่จาเปนและมีประโยชนเขาสูเซลล และขับสารที่ไม
ํ
ตองการ บางอยางออกจากเซลล เซลลจึงตองจําเปนตองมีวิธีการหรือกระบวนการที่จะ
ชวยใหเกิดการนําสารเขาและออกจากเซลลซึ่งอาศัยวิธการ คือ การแพรและออสโมซิส
ี
อนุภาคของสารเคลื่อนที่จาก บริเวณที่มีความเขมขนนอย
บริเวณที่มีความเขมขนมาก
1.1 ภาพแสดงทิศทางการแพรของสาร
กลไกการเคลื่อนที่ของสาร
1. การแพร(Diffusion) เปนการเคลื่อนที่ของอนุภาคของสารจากที่มีความเขมขนมาก
ไปสูที่ มีความเขมขนของอนุภาคของสารนอย จนกระทั่งอนุภาคของสารทั้ง 2 บริเวณมีความ
เขมขนเทากัน เรียกวา “ สภาวะสมดุลของการแพร ” การแพรของสารจะมีการเคลื่อนที่ไปไดทุก
ทิศทุกทาง โดย ไมมีทิศทางที่แนนอน และสามารถเกิดขึ้นไดกับสารทุกสถานะ คือ ของแข็ง
ของเหลว และกาซ ตัวอยางการแพร เชน การแพรของเกลือในน้า การแพรนาหอมในอากาศ การ
ํ ้ํ
แพรของยากันยุง ฯลฯ

2. ใบความรูวิชาวิทยาศาสตร
หนวยการเรียนรูที่ 1 แผนการสอนที่ 3 ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1
เรื่อง กระบวนการแพรและออสโมซิส
ปจจัยที่มีผลตอการแพร
1. ความเขมขนของสารที่แพร
สารที่มีความเขมขนมากจะสามารถแพรไดเร็วกวาสารที่มีความเขมขนนอย
2. อุณหภูมิ และความดัน
การเพิ่มอุณหภูมิและความดัน เปนการเพิ่มพลังงานจลนใหแกอนุภาคของสารที่จะแพร จึงมีผลทําให
การแพรเกิดขึ้นไดรวดเร็วขึน
้
3. ขนาดและน้ําหนักของอนุภาคของสาร
สารทมขนาดอนุภาคเลกและเบาจะแพรไดรวดเรวกวาสารทมอนุภาคใหญและนาหนกมาก
สารที่มีขนาดอนภาคเล็กและเบาจะแพรไดรวดเร็วกวาสารที่มีอนภาคใหญและน้ําหนักมาก
2 ออสโมซิส (Osmosis) เปนการเคลื่อนที่ของของเหลวผานเยื่อบาง ๆ ซึงตามปกติจะ
่
หมายถึงการแพรของน้าผานเยื่อหุมเซลล เนื่องจากเยื่อหุมเซลลมีคณสมบัติในการยอมใหสารบาง
ํ  ุ
ชนิดเทานั้นผานได การแพรของน้าจะแพรออกจากบริเวณที่เจือจางกวา (มีน้ํามาก) ผานเยื่อหุม
ํ
เซลลเขาสูบริเวณที่มีความเขมขนมากกวา (มีน้ํานอย) ซึ่งปกติการแพรของน้าจะเกิดขึ้นทั้ง
ํ
สองทิศทาง คือ ทั้งบริเวณเจือจางและบริเวณเขมขน อาจกลาวสั้น ๆวา ออสโมซิสเปนการแพร
ของน้าจากบริเวณ ที่มีนํามากไปยังบริเวณที่เขมขนนอยกวาโดยผานเยื่อกั้นบาง ๆ เชนการออสโม
ํ ้
ซิสของน้าผานเยื่อ ชั้นในของเปลือกไข
ํ
ปจจัยที่มีผลตอการออสโมซิส
1 ความแตกตางของความเขมขนของโมเลกุลของสารในที่ี 2 แหง
1.   โ ใ
2.ขนาดของโมเลกุลของสาร
3.สมบัติของเยื่อกั้นที่จะยอมหรือไมยอมใหโมเลกุลของสารผานได
เยื่อเลือกผาน เปนเยื่อบาง ๆ ที่ยอมใหสารที่มีขนาดเล็กผานเขาและออกได เชน น้ํา แกส
สารอาหารโมเลกุลเดี่ยว(กลูโคส กรดอะมิโน กรดไขมัน) สวนสารที่มีจขนาดใหญ เชน โปรตีน
ไขมั
ไ น นํ้าตาล แปง จะผานไมได
ไ
เยื่อเลือกผาน ไดแก เยือหุมเซลล เยื่อหุมนิวเคลียส เยื่อชั้นในของเปลือกไข กระดาษเซลโลเฟน
่ 

3. ใบกิจกรรมวิชาวิทยาศาสตร
หนวยการเรียนรูที่ 1 แผนการสอนที่ 3 ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1
เรื่อง กระบวนการแพรและออสโมซิส
กิจจกรม การแพรของสาร
จุดประสงคการทดลอง
นักเรียนสามารถอธิบายการเกิดการแพรของสารได
วิธีการทดลอง
1. เติมน้ําจํานวน 30 ลบ.ซม. ลงในบีกเกอร 2 ใบ ใชกระดาษขาววางหลังบีกเกอรทั้งสอง
ใบ 2.หยอนโพแทสเซียมเปอรแมงกาเนต 2-3
เกล็ด ลงในบีกเกอรใบที่ 1 สังเกตผล แลวตังทิ้งไว
้ 5 นาที สังเกตการเปลี่ยนแปลง
3.นาบกเกอรใบท ตมนา เมอนาเดอดแลวใหหยอนโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต 2 3 เกลด
3.นําบีกเกอรใบที่ 2 ตมน้ํา เมื่อน้ําเดือดแลวใหหยอนโพแทสเซียมเปอรแมงกาเนต 2-3 เกล็ด
สังเกตการเปลี่ยนแปลง
ตารางบันทึกผลการทดลอง
การทดลอง ผลการทดลอง
1.หยอนเกล็ดโพแทสเซียมเปอรแมงกาเนต -----------------------------------
ลงในน้ํา -----------------------------------
2.เมื่อตั้งทิ้งไวประมาณ 5 นาที -----------------------------------
-----------------------------------
3. หยอนเกล็ดโพแทสเซียมเปอรแมงกาเนต
หยอนเกลดโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต -----------------------------------
ลงในน้ําเดือด -----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
สรุปผลการทดลอง………….…………………………………………………………………………
-----------------------------------
…………………………………………………………………………………………...………………
---------
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………...

4. ใบกิจกรรมวิชาวิทยาศาสตร
หนวยการเรียนรูที่ 1 แผนการสอนที่ 3 ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1
เรื่อง กระบวนการแพรและออสโมซิส
กิจกรรม การออสโมซิส
จุดประสงคการทดลอง
1.นักเรียนสามารถอธิบายการเกิดการแพรของสารผานเยือกั้นบาง ๆได
่
2.ยกตัวอยางการเกิดการออสโมซิสในชีวตประจําวันได
ิ
วิธีการทดลอง
1. เตรียมกระดาษเซลโลเฟน ขนาด 15 ซม. x 15 ซม. โดยชุบน้ําใหเปยกบุลงแกว
จากนั้นเท สารละลายน้ําตาลเขมขนลงไป 30 ลบ.ซม. แลวรวบกระดาษใหเปนถุงเล็ก ๆ
2.ใชหลอดแกวขนาดเสนผานศูนยกลาง 0.5 ซม. ยาว 20 ซม. จุมลงในถุงสารละลายน้ําตาล
ู ุ ุ
ใหลึกประมาณ 3 ซม. ใชยางรัดถุงติดกับหลอดแกวใหแนน
3.เติมน้ําลงในแกวประมาณครึ่งแกว แลวหยอนถุงสารละลายน้ําตาลลงในแกว โดยใหระดับน้า ํ
ในแกวอยูใตยางรัดเล็กนอย แลวยึดหลอดแกวไวกับขาตัง ทําเครื่องหมายแสดงระดับของเหลวใน
 ้
หลอดแกว สังเกตการเปลี่ยนแปลง 10 นาที บันทึกผลที่สังเกตได
4.เปลี่ยนน้ําในแกวเปนหมึกแดง ตังทิ้งไว 10 นาที สังเกตการเปลี่ยนแปลง บันทึกผล
้
ตารางบันทึกผลการทํากิจกรรม
การทดลอง ผลการทดลอง
1.เมื่อแชถุงที่บรรจุุสารละลายน้าตาลเขมขน
ํ -----------------------------------
ลงในน้ํา -----------------------------------
2.เมื่อแชถุงที่บรรจุสารละลายน้าตาลเขมขน
ํ -----------------------------------
ลงในหมึกแดง -----------------------------------
---------------------- ----
-----------------------------------
สรุปผลการทดลอง………….…………………………………………………………………………
-----------------------------------
…………………………………………………………………………………………...……………… ----------------------------------
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………...

5. ใบงานที่ …….วิชาวิทยาศาสตร
หนวยการเรียนรูที่ 1 แผนการสอนที่ 3 ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1
เรื่อง กระบวนการแพรและออสโมซิส
ผลการเรียนรูที่คาดหวัง
1.อธิบายการเกิดกระบวนการแพรและออสโมซิสได
2.ออกแบบและทําการทดลองเกี่ยวกับการแพรและออสโมซิสของเซลลเมื่ออยูในสารละลายที่

มีความเขมขนตางกัน
คําสัง ใหเติมคําหรือขอความ ใหถูกตองสมบูรณ (ขอ 1-3 การแพรของน้า) (ขอ 4-6 การออสโม
่ ํ
ซิส)
1. เมื่อหยอนเกล็ดโพแทสเซียมเปอรแมงกาเนตลงไปในน้า จะ
ํ
พบวา…………………………… …………………และบริเวณใดของบีกเกอรที่มีสี
เขม….……………………………………………….
2.การกระจายของสี โพแทสเซียมเปอรแมงกาเนตในน้าเรียกวา……………………………
ํ
ซึ่งเปนการกระจายจากที่ซึ่งมีความเขมขนของอนุภาคของสาร…………………...ไปสูที่ซ่งมีความ
ึ
เขมขนของอนุภาคของสาร……………………………………………...
3. ถาทงสารละลายไวคางคน นกเรยนคดวาจะเปนอยางไร
3 ถาทิ้งสารละลายไวคางคืน นักเรียนคิดวาจะเปนอยางไร
...……………………………………
……………………………………………………………………………………………………….
4. ระดับของเหลวในหลอดแกวมีการเปลี่ยนแปลงหรือไม
อยางไร………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
5.ถาตองการใหระดับของเหลวในหลอดแกวสูงขึ้นอยางรวดเร็วนักเรียนจะออกแบบการ
ทดลอง
อยางไร……………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..
6.จงยกตัวอยางการออสโมซิสที่พบในชีวตประจําวัน คือ…………………………………..…
ิ
…………………………………………………………………………………………………………
ชื่อ………………………..นามสกุล………………………………เลขที่ …………..
………………………………………………………………………………………………………..