4TH GRADING REVIEWER

1. ARALIN 5
ANG IMPORMAL NA SEKTOR: MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA
PANIMULA
Angpagkamitng pambansangkaunlaranayhinahangadngbawat mamamayan.Anghangaringitoay makakamitlamang
kungang lahat ng bumubuosasektorng ekonomiyaatangpamahalaanay magtutulungan.
ANG IMPORMAL NA SEKTOR: ISANG PAGPAPALIWANAG
1 EconomicDevelopment Model ni W.Arthur Lewis
Impormal Na Sector uri ng hanapbuhaynakabilangsamga bansangpapaunladpa lamang(developing
countries).
 1970’s pormal na pagsisimulangmga ekonomistaatiskolarsapaggamitngkonseptongito dahil saisinagawang
pag-aaral ni KeithHart
 KeithHart, isangantropolohistangInglesnanagsuri ngmga gawaingpang-ekonomiyangmga taongnaninirahan
sa Acrra, Ghana.
 International Labour Organization(ILO)sinang-ayunanngInternational
2 First ILO WorldEmploymentMission sa Kenya,Africanoong1972
 Batay sa resultangkanilangmisyon,nalamannilangmarami angmgamay hanapbuhaynanasa labasng
regularna industriyaong itinatakdangbatas.
 AngInternational LaborOrganization(ILO) aygumawangresolusyonupangmagkaroonng
pandaigdigangbatayansapaglalarawanngimpormal nasektor.
 15th International Conference ofLabor Statisticians noongEnero 19-28, 1993 sa Geneva,Switzerland
ILO: ang impormal nasektoray nagtataglayngmalawakna katangian.Itoay binubuongmga yunitna
nagsasagawang pagbuong produktoat serbisyo namay layuning makalikhangempleyootrabaho at magdulot
ng kitasa taong lumalahokdito.
Angmga gawainditoay naisasagawadulotng:
o mababangantas ng organisasyon
o hindi pagsunodsaitinatakdang kapital atpamantayan
o napakaliitnaantasng produksiyon
Angmga kasapi sa pagsasagawang mga gawainsa produksiyonsailalimnitoaykadalasangmga kamag-anako
malalapitnakaibigan.Itoaywalangpormal na pagsunodsa mga patakarangitinakdangpamahalaan.
3 NoongAbril 2008, nagsagawaang National StatisticsOffice (NSO) ng Informal Sector Survey(ISS).
 Ito ang kauna-unahangpambansangsarbeytungkolsaimpormal nasektorsaPilipinas.
 Mayroong halos 10.5 milyongtaoang kabilangsaimpormalna sektor.
 Angtinatawagna self-employed ayhumigit-kumulang9.1milyongkataoat ang mga employers aynasa 1.3
milyongkatao.
NoongAbril 2008, sa isinagawangLabor Force Survey (LFS)
 mayroong36.4 milyongtaoang kabilangsalakas-paggawa at30% nitoay kabilangsamga informalsector
operator.
 Sa kabuuangbilangnaito,
o 2/3 ay mga kalalakihan
o ¾ o 75% ay nasa 35 gulangpataas.
4 Cleofe S.Pastrana, isang kawani ngNational Economic and DevelopmentAuthority(NEDA)
“The Informal Sector and Non-RegularEmploymentin the Philippines”,saisangkumperensiyasaTokyo,Japannoong
Disyembre 15-17,2009, kaniyangbinigyang-diingangimpormal nasektoraynakatutulongsapagkatnakapagbibigayito
ng empleyootrabahosa mga mamamayan.Itoay nagdudulotdinngpagkakalikhangmgaproduktoat serbisyong
tutugonsa atingmga pangangailangan.

2. 5 Congressional Planningand BudgetDepartment (House of Representatives) noongNobyembre2008.
Angkita ng impormal na sektor ay hindi naisasamasakabuuangGrossDomesticProduct(GDP) ng bansa subalittinataya
na ang halaga ng produkto at serbisyomularito ay nasa30%.
6 IBON Foundation,isangnon-governmentorganization (NGO), nanagsasaliksiktungkolsamgausapingsosyal,politikal,
at ekonomikongbansa,
 ang impormal nasektoray paraan ng mga mamamayanlalona ang kabilangsatinatawagna“isang kahig,isang
tuka” upangmagkaroonng kabuhayanlalona sa tuwingpanahonngpangangailanganatkagipitan.Malibanpa
dito,inilalarawandinnitoangpag-iral ngkawalannghanapbuhayatang kahirapanang siyangnagtutulaksatao
na pumasoksa ganitonguri ng sitwasyon.
7 Sa artikuloni CielitoHabitosa Philippine DailyInquirer(PDI) noongEnero 21, 2013, kaniyangsinabi naang tinatayang
kabuuangbahagdan ng impormal na sektor sa GDP ay 40%. Tinawagniya rinang impormal nasektorbilang
underground economy ohidden economy.
Halimbawa Ng Mga KabilangSa Sektor Na Ito:
 mga nagtitindasakalsada(sidewalkvendor)
 pedicab driver
 karpintero
 mga hindi rehistradong operasyonngmgapampublikongsasakyan(colorum)
Kabilang Din Sa Sektor Na Ito Ang Mga Gawaing Ipinagbabawal Ng Batas:
 Prostitusyon
 ilegal napasugalan
 pamimirata(piracy) ngmga opticalmedia gaya ng compactdisc(CD) at digital video disc (DVD)
Kaugnay nito, ang sumusunod ay mga karaniwang katangian ng impormal na sektor:
 Hindi nakarehistrosapamahalaan;
 Hindi nagbabayadngbuwismulasa kinikita;
 Hindi nakapaloobsalegal atpormal na balangkasna inilatagngpamahalaanpara sa pagnenegosyo.
Sa pangkalahatan,hindi lamangsaatingbansamayroongimpormal nasektor.Itoay nagaganap kahitsa ibapang bansa
sa daigdig.
8 HedayetUllahChowdhury
AssistantProfessor
KazakhstanInstitute of Management,Economics,andStrategicResearch
Sa kaniyangpapel nanailathalasaPhilippineJournal of Development,“angpaglaganapngimpormal nasektoray isang
globalphenomenon.Angpag-iralnitosaiba’tibangbansaay kakikitaanlamangngpagkakaiba-ibanitoayonsalawak,
dami,at pangkalahatangsistemangoperasyon.Gayumpaman,hindi maikakailaangkontribusyonnitosapag-unladng
ekonomiyangbansa,partikularnasa pagbibigayngempleyoohanapbuhaysamgamamamayan.”

3. Dahilan at Epektong Impormal na Sektor sa Ekonomiya
Sinasalamin ngpag-iral ngimpormal nasektorang hindi pantay na pag-unlad ng mga sektorng ekonomiya.
Ilansa mga dahilan:
 Angkakulanganng sapatna hanapbuhay
 Hindi namanay ang tamang pagpapatupadngbatas tungkol sapaggawa
Ayonsa aklatna “Ekonomiks: Mga Konseptoat Aplikasyon” (2012) ninaBalitao et al.,
DAHILAN KUNG BAKIT PUMAPASOKANG MGA MAMAMAYAANSAIMPORMAL NA SEKTOR:
 Makaligtassa pagbabayadng buwissapamahalaan;
 Makaiwassa masyadongmahabaat masalimuotnaprosesongpakikipagtransaksiyonsapamahalaanoang
tinatawagna bureaucraticred tape.Sa aspektongitoay pumapasokanglabisna regulasyonngpamahalaan;
 Kawalanng regulasyonmulasapamahalaannakungsaan ang mga batas at programa ay hindi naipapatupad
nang maayos;
 Makapaghanapbuhaynanghindi nangangailanganngmalakingkapital opuhunan;at
 Mapangibabawanangmatindingkahirapan.
Malibanpa rito, ang migrasyonng mga tao mula sa kanayunan patungo sa Metro Manila at iba pang malalaking
lungsoday isa dingdahilankungbakitpatuloynalumalaki angimpormal nasektor.
Ang paglaganap ng impormal na sektor ay nagpapakita ng pagkakaroon ng ugaling mapamaraan ng mga Pilipino upang
mapaglabanan ang hamon ng kahirapan. Ipinapakita rin nito ang pagiging matatag laban sa mga suliraning
pangkabuhayan, gaya ng mataas na presyo ng bilihin, kawalan ng trabaho, maliit na pasahod, at mababang antas ng
edukasyon.
EPEKTO SA EKONOMIYANG IMPORMAL NA SEKTOR:
 Pagbaba ng halaga ng nalilikomna buwis – Dahil angmga kabilangsa impormal nasektorayhindi nakarehistro,
hindi rinsilanagbabayadngbuwismulasa kanilangkinikitaooperasyon.Itoaynangangahuluganngmalaking
pagbawassa kabuuangkoleksiyonomaaaringkitainngpamahalaansapangongolektangbuwis.
 Banta sa kapakanan ng mga mamimili – Dahil ang mga bumubuosa impormal nasektoray hindi rehistradoat
hindi sumusunodayonsaitinatalagangbatastungkol sa kanilangoperasyon,maaaringangmga produktoo
serbisyoayhindi pasadosa qualitycontrol o standards ayonsaitinakdangConsumerActof the Philippines,
kungkaya’t ang mga mamimilingtumatangkilikditoaymaaaringmapahamak,maabuso,omapagsamantalahan.
 Paglaganap ng mga ilegal na gawain – Dahil sa kagustuhannakumitanang mabilisan,angmgatao ay nauudyok
na pumasoksa impormal nasektorna kungminsanay mga gawaingilegal olabagsa batas.
Halimbawa:
 Prostitusyon
 Pagbebentangipinagbabawal nagamo
 Angpagkakaroonng mga ilegal napasugalan
 Pamimiratapartikularnaang softwarepiracy
Ayonsa MicrosoftCorporation,ang software piracyay tumutukoysailegal owalangpermisongpangongopyang
mga computersoftwarenakungsaan nilalabagngisangtao ang karapatangpagmamay-ari nglumikhaoorihinal
na nagmamay-ari nito(Intellectual PropertyRights---IPR).

4. MGA BATAS PANG-EKONOMIYA KAUGNAY SA IMPORMAL NA SEKTOR
1. REPUBLIC ACT 8425: Social Reform and Poverty AlleviationActof 1997.
Nilagdaan: Disyembre 11,1997
Ipinatupad: Hunyo3, 1998
Itinatadhanangbatas na itoang pagkilalasaimpormal nasektorbilangisasa mga disadvantaged sectornglipunang
Pilipinonanangangailanganng tulongsapamahalaan saaspektongpanlipunan,pang-ekonomiko,pamamahala,at
magingekolohikal.
Social ReformAgenda (SRA) na naglalayongiahonsakahirapanang mga Pilipinongkabilangsaimpormal nasektor.
Upang maisakatuparanangmga probisyonngbatas na itoay itinatagang National Anti-PovertyCommission(NAPC)
bilangahensiyangtagapag-ugnayattagapayotungkol samga usapingmaykinalamansamga bumubuosa impormal na
sektor. Isasa mga kasapi ng NAPCay mulasa sektorng mga kababaihanbilangpagkilalasakanilangambagsa
ekonomiyangbansa.
Ayonsa Seksyon3 ng R.A. 8425
MGABUMUBUO SA BASIC AT DISADVANTAGED SECTORS NG LIPUNANG PILIPINO:
 Magsasaka
 Mangingisda
 Manggagawa sa pormal na sector
 Migrantworkers(OFW)
 Kababaihan
 Seniorcitizens
 Kabataan at mga mag-aaral (15-30 taong gulang)
 Mga bata (minors - 18 taong gulangpababa)
 Urban poor (mga taong naninirahan sa mga
lungsodnaang kita ay lubhangmababa)
 Mga manggagawasa impormal nasector
 Mga katutubo
 Mga may kapansanan (differently-abled persons)
 Non-governmentalorganizations(NGO’s)
 Mga kooperatiba
2. REPUBLIC ACT 9710: Magna Carta ofWomen
Nilagdaan: Agosto14, 2009
 Ang National Commission on the Role of Filipino Women (NCRFW) ay naging Philippine Commission on
Women (PCW). Ito ay isinabatas bilang pandaigdigang pakikiisa ng ating bansa para sa layunin ng United Nations
(UN) para sa Conventionon the Eliminationofall Forms of DiscriminationAgainst Women’s(CEDAW).
 Kumikilalaitosaambag at kakayahanng kababaihanpara itaguyodang pambansangkaunlaran.
 Inaalisanglahat o anumanguri ng diskriminasyonlabansakababaihan
 Kinikilalaatpinangangalagaanangkanilangkarapatangsibil,politikal,atpang-ekonomikogayanalamangng:
o Karapatan para makapaghanapbuhayat magingbahagi nglakas-paggawa
o katiyakanpara sa kasapatanng pagkainat mga pinagkukunang-yaman
o abot-kayangpabahay
o pagpapanatili ngkaugalian
o Pagkakakilanlangkultural (culturalidentity) atibapang panlipunangaspekto.
 Ang batas na ito ay malaking tulong sa impormal na sektor sapagkat ayon sa datos na inilabas ng National
StatisticsOffice (NSO), haloskalahatingmgabumubuosa sektornaito ay kababaihan.
3. PRESIDENTIAL DECREE 442: Philippine LaborCode
Naisabatas: Mayo 1, 1974
Pangunahingbatasngbansa para sa mga manggagawa.
Naglalamanngmga probisyonparasa “espesyal namanggagawa”---
 mga industrialhomeworker
 kasambahay
 batang manggagawa
 kababaihan
---nakabilangsaimpormal nasector
Book 2, Title II of the Labor Code, ito ay may probisyon tungkol sa pagsasanay na dapat ipagkaloob sa mga manggagawa
upangmapaghusaypa ang kanilangmgakasanayan.

5. 4. REPUBLIC ACT 7796: Technical Education and SkillsDevelopmentActof 1994
Nilagdaan: Agosto25, 1994
Layuninnitona hikayatinangkabuuangpartisipasyonatpakikiisangiba’t ibangsektornglipunangayang:
 Industriya
 Paggawa
 lokal na pamahalaan
 teknikal
 bokasyonal
--na mga institusyon upang mapaghusay ang mga kasanayan para sa pagpapataas o pagpapaibayo ng kalidad ng yamang
tao ng atingbansa.
Itinalaga ang Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) bilang ahensiya ng pamahalaang itinatag
upangmakapagbigayngedukasyongteknikal.
5. REPUBLIC ACT 8282 Social SecurityAct of 1997
 Tungkulin ng estado na paunlarin, pangalagaan, at itaguyod ang kagalingang panlipunan at seguridad ng mga
manggagawa. Higit sa lahat kung sila ay dumanas ng pagkakasakit, kapansanan, panganganak, pagsapit sa
katandaan(old age),at kamatayan.
 Upang maisakatuparan itoipinag-utos na lahat ng mga manggagawa sa pribadong sektor maging ang kabilang sa
impormal nasektoray magingbahagi ng Social Security System(SSS)
 Social Security System (SSS) bilang ahensiya ng pamahalaan na may tungkulin para itaguyod ang Panseguruhan
ng Kapanatagang Panlipunan ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng mga personal na kontribusyon ng mga
manggagawaitoay magsisilbi nilangpondoatmaaaringmagamitsa oras ng kanilangpangangailangan.
6. REPUBLIC ACT 7875 National HeathInsurance Actof 1995
Naging batas: Pebrero7, 1995
Philippine Health Insurance Corporation (Philhealth) na naglalayong mapagkalooban ang lahat ng mga mamamayang
Pilipino ng isang maayos at sistematikong kaseguruhang pangkalusugan. Nakapaloob sa programang ito na ang
pamahalaan ay magkakaloob ng subsidy sa mga mamamayan na walang sapat na kakayahang pinansiyal sa oras na sila
ay magkaroonng pangangailangangmedikal atpangkalusugangayanalamangng operasyonat hospitalization program.
Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa mga partikular na sektor ng manggagawang
Pilipinotuladng:
 Magna Carta forSmall Farmers(R.A.7607)
 Magna Carta forSmall Enterprises(R.A.6977)
 Barangay MicrobusinessEnterprisesAct(R.A.9178)
PROGRAMA AT PROYEKTO NG PAMAHALAAN Para Sa Mga Mamamayan Na Bumubuo Sa Impormal Na Sektor:
1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM(DILP)
Ipinatutupad ng Department of Labor and Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa
pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para sa mga self-employed at mga walang sapat na
hanapbuhay.
2. SELF-EMPLOYMENTASSISTANCE KAUNLARANPROGRAM (SEA-K)
Pangkabuhayang programa ng Department of Social Welfare and Development (DSWD) na nagbibigay ng mga gawain
at pagsasanay upang mapaunlad ng mga mahihirap na pamilya ang kanilang mga kasanayan at makapagsimula ng
sariling negosyong pangkabuhayan at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa mga kasapi
gaya ng Self-EmploymentKaunlaran Associations(SKA’s).
3. INTEGRATED SERVICES FOR LIVELIHOOD ADVANCEMENT OF THE FISHERFOLKS (ISLA)
Ang proyektong ito ay para sa mga munisipalidad o bayan na ang pangunahing ikinabubuhay ay pangingisda.
Tinutulungan ng pamahalaan ang mga mangingisda sa pamamagitan ng pagkakaloob ng mga pagsasanay upang mas
mapaghusay pa nila ang kanilang hanapbuhay. Maliban pa rito, nagtatayo ng mga training center para sa mga
mangingisda at kanilang pamilya upang sanayin sa iba pang alternatibong mga gawaing pangkabuhayan na maaari nilang
pagkunanng karagdagangkita.

6. 4. CASH-FOR-WORKPROGRAM(CWP)
Programa ngDepartment of Social Welfare andDevelopment(DSWD), nakungsaan sa ilalimnito,angmgabiktimang
kalamidadomga evacueeay bibigyanngkabayarankapalitngserbisyongkanilangisasagawaopagtulongsapanahonng
rehabilitasyonatrekonstruksiyonngmganasalantanglugar.Angprogramang itoay ipinatutupadngpamahalaanbilang
pansamantalaoalternatibongmapagkukunanngkabuhayanokitang mga taong nawalannghanapbuhaydulotngmga
nabanggitna sitwasyon.
Bernardo Villegas,isangkilalangekonomistangPilipino,“Gugustuhin pa ng mga tao ang lumabag sa bataskaysa
magutomo mamamatay”.Kungkaya’t,upangmaiwasanito,marapatlamangnaang mga mamamayanat pamahalaan
ay magkaisapara sa implementasyonngmgamagagandangbatas, programa,at patakarang pang-ekonomiyaparasa
kabutihannglahat.
 IMPORMAL NA SEKTOR Angbahagi ng ekonomiyanagumagamitngmababangantas ng produksiyonathalos
walaang mga kondisyonglegal nakinakailangansapagpapatakbongnegosyo.
 BUREAUCRATIC RED TAPE Ang tawagsa mahabaat masalimuotnaprosesongpakikipagtransaksiyonsa
pamahalaan.
 BUWISIto ay ang pinagmumulanonagsisilbingbadyetopondongpamahalaanupangmaisagawaangmga
program at proyektongpanlipunan.
 QUALITY CONTROL Ito ay ipinatutupadngmgakompanyabilangproteksiyonsamamimili labansamga
depektibongkalakal oserbisyonamaaaringmagresultasakanilangkapahamakan.
 SOFTWARE PRIVACY Ito ay tumutukoysailegal owalangpermisongpangongopyangmgapelikula,musika,at
ibapa sa anyongCD,VCD, o DVD.
 SOCIAL REFORM AGENDA Angprograma ng pamahalaan,ayonsa itinatadhanangR.A.8425, na naglalayong
iahonsa kahirapanang mga Pilipinongkabilangsaimpormal nasektor.
 KABABAIHAN Batay sa pag-aaral at sarbeysilaang bumubuosa haloskalahati ngkabuuangpopulasyonng
impormal nasektor.
 PHILIPPINE LABOR CODE Angitinuturingbilangpangunahingbatasngbansapara sa mga manggagawa.
 TESDA Angahensiyangpamahalaangitinatagupangmakapagbigayngedukasyongteknikalatkasanayansa mga
Pilipino.
 PHILHEALTH PROGRAMAng tawagsa programa ng pamahalaanna maykinalamansakalusugan,oserbisyong
medikal parasa mga manggagawa.
1. (ILO)LabourOrganization
2. (NSO) National StatisticsOffice
3. (ISS)Informal SectorSurvey
4. (LFS) Labor Force Survey
5. (NEDA)National EconomicandDevelopment
Authority
6. (LFS)LaborForce Survey
7. (PDI)Philippine DailyInquirer
8. (NGO) Non-governmentorganization
9. (CD) Compactdisc
10. (DVD)Digital video disc
11. (IPR)IntellectualProperty Rights
12. (SRA) Social ReformAgenda
13. (NAPC) National Anti-PovertyCommission
14. (OFW) OverseasFilipinoWorkers
15. (NCRFW) Commissiononthe Role of Filipino
Women
16. (PCW)National PhilippineCommissionon
Women
17. (CEDAW)Conventiononthe Eliminationof all
Formsof DiscriminationAgainstWomen’s
18. (TESDA)Technical EducationandSkills
DevelopmentAuthority
19. (SSS) Social SecuritySystem
20. (Philhealth) Philippine HealthInsurance
Corporation
21. (DILP)DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD
PROGRAM
22. (DOLE)Departmentof Laborand Employment
23. (SEA-K) SELF-EMPLOYMENT ASSISTANCE
KAUNLARAN PROGRAM
24. (DSWD) Departmentof Social Welfare and
Development
25. (ISLA)INTEGRATEDSERVICESFOR LIVELIHOOD
ADVANCEMENTOFTHE FISHERFOLKS
26. (CWP)CASH-FOR-WORKPROGRAM

7. ARALIN 6
ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS
“No man is an island.” Nagpapatunay ito na sa buhay ay kailangan natin ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay
hindi lamangakmasa tao kundi magingsa isangbansa.
ANG PRINSIPYO NG KALAKALANG PANLABAS
Isang batayang katootohanan na may mga produkto at serbisyong hindi kayang matugunan sa loob ng isang lokal na
pamilihanngisangbansa.
 Oxford Dictionary of Economics, ang kalakalang panlabas ay tumutukoy sa pagpapalitan ng mga produkto at
serbisyo ng mga bansa. Pangunahing layunin nito ay matugunan ang mga pangangailangan. Nagaganap ang
ganitong ugnayan ng mga bansa dulot ng kakapusan sa likas na yaman at iba pang mga salik upang maisagawa
ang produksiyon.
 SistemangBarter, ang batayanng pagpapalitanngkalakal oproduktoay nakabatayayonsa kung anoang
pangangailanganatkagustuhanngisangbansa.
 Angabsoluteadvantageat comparativeadvantagetheory ang nagigingbasehanngmgabansa para sumali sa
pandaigdigangkalakalan.
 Export ay tumutukoysapagluluwasngmgaproduktoo serbisyosapandaigdigangpamilihan
 Import ay tumutukoysapagpasoksa lokal napamilihanngmga produktooserbisyomulasaibangbansa.
Absoluteadvantagetheory ni Adam Smith
Ito ay kaalinsabay ngpagkakalathalangkaniyangaklatna
“AnInquiry into the Nature and Causesof the Wealthof Nations” noong1176
Isinasaadngteoryangitona ang isangbansa ay dapat na magpakadalubhasasapaglikhangmgaprodukto.Subalit,
paano malalamanngisangbansakung anongproduktoo serbisyoangdapatniyangpagtuunano pagkadalubhasaang
iprodyus?
Iba’tibangkasanayanang kailanganupangmakapagprodyusngmganabanggitna produkto.Ipagpalagayringangmga
manggagawasa bansangA at B ay kayangmakagawang nabanggitna kabuuangdami ng sapatosat pantalonsa loobng
isangaraw. Samakatuwid,angpagigingproduktibongpaggawaangsiyangmagsasabi kunggaano karami ang maaaring
magawangsapatosat pantalon.Kungkaya’tangbansangA ang may absoluteadvantagesaproduksiyonngsapatosat
ang bansangB naman ay mas efficientsa pagprodyusngpantalon.
Anonaman ang maaaringmaganapna sitwasyonkung angisangbansa ay may absoluteadvantagesapagprodyusng
parehongprodukto.Bakitmayroonparing kalakalan?IpagpalagaynamaydalawangbansaC at D. Ang mga produktoay
maisat t-shirts.Ang pagigingproduktibongisangmanggagawaay makikitasatalahanayan.

8. Batay sa talahanayan,kayangiprodyusngbansangC ang maisat t-shirtna mas efficient kaysasa bansang D.
Samakatuwid,mayroonsiyang absoluteadvantagesapagprodyusngmaisat t-shirts. Kungtutuusin,kayaniyang
magprodyusngmaisng limangbesesangdami komparasa bansang D. Kayarin ng bansangC na magprodyusng1.25 na
besessakayangiprodyusna t-shirtsng bansangD. Ngunitmay comparativeadvantageangbansangCsa pagprodyusng
mais;ang bansangD namanay may comparativeadvantagesa paggawa ng t-shirts. Sakabilangdako,maaari ding
ipaliwanagangcomparativeadvantagegamitangkonseptong opportunity cost.
Para makagawa ng 10 pang t-shirts, kailangang isuko ng bansang C ang 20 sako ng mais. Ang opportunity cost ng
pagprodyus ng isang t-shirt ay dalawang sako ng mais. Para sa bansang D upang makagawa ng 8 pang t-shirts, kailangang
isuko ang 2 sako ng mais. Samakatwid, ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay kalahating sako ng mais.
May mas mababang opportunity cost sa pagprodyus ng t-shirt ang bansang D, kaya may comparative advantage ang
bansangD sa pagprodyusng t-shirt.
Kungkaya’t masasabi natingangisangbansa ay may comparativeadvantagesapaggawang isangbagay o serbisyo
kapag kayaniyanggawinang produktooserbisyonangmas efficientkompara sa ibanguri ng produktoo serbisyosa
laranganng kanyangpaghahambingsaibangbansa.Ang mga bansaay dapat na magpakadalubhasaatmag-exportng
mga produktoo serbisyokungsaansiyaay may comparativeadvantage atmag-importnalamangng mga produktoo
serbisyonawalasiyang comparativeadvantagesapagprodyus.
Ang Kalakalang Panlabas ng Pilipinas
Balance ofPayment (BOP)
 nagsisilbingsukatanngpandaigdiganggawaingpang-ekonomiyangisangbansa.
 nagpapakitangtalaan ng transaksiyonngisangbansasa iba’tibangbahagi ng mundo.
Balance of Trade (BOT) naman ay makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng halaga ng kalakal na inaangkat (import)
sa halagang kalakal na iniluluwas(export).
PhilippinesStatisticAuthority (PSA) o National StatisticsOffice
ANG UGNAYANNG PILIPINASSA MGASAMAHANG PANDAIGDIG:WTO; APEC, ASEAN
“Walang sinomanangnabubuhayparasa sarili lamang”o “No Man is an Island”.
Kalakalang Panlabas. Ito ay nagsisilbing pamamaraan upang ang bawat bansa ay magkaroon ng ugnayang internasyonal
kasabay ng mabilisang pagbabago sa lahat ng aspekto ng pamumuhay ng tao, maging ito ay sa sistema ng edukasyon,
komunikasyon,transportasyon,teknolohiya,atmagingsa industriyalisasyon.
Samahang pandaigdig o international organization na naglalayong palawakin ang ugnayan ng mga bansa sa larangan ng
kalakalangpanlabas.

9. Ilansa mga samahangpandaigdigangpang-ekonomikonakabilangangatingbansaayang sumusunod:
1 WORLD TRADE ORGANIZATION
Nabuo: Enero1, 1995
Punong Himpilan:Geneva,Switzerland
 Angpagkakatatag nitoay alinsunodsa nagingresultangusapinsaUruguay Roundsa pamamagitanng paglagda
sa Marrakech AgreementsaMarrakech,Morroco noongAbril 15, 1944.
 KapalitngGeneral Agreementof TariffsandTrade (GATT)
 Kaibasa GATT, ang WTO ay may pormal na estrukturanginstitusyonal atangpinakamataasnalupong
nagpapasyasa WTO ay ang Ministerial Conference,samantalangangGATT ay walangganapna estruktura.
 Samahangnamamahalasa pandaigdigangpatakaranngsistemangkalakalano globaltrading system sa pagitan
ng mga kasapingestadoo memberstates.
 Nagbibigayngsolusyonsamgaproblema,usapin,sigalot,opagtatalongmga kasapingestado.
 Binubuong160 bansang
Bilangisangsamahanginternasyonal,angpagsapi opagpasoksa organisasyongitoaysumusunodsamahigpitna
proseso.
Angisangbansang nagnaisna magingkasapi aykailangangmagpasang aplikasyonsaExecutiveCouncil inilarawanang
kalagayanng kanyangekonomiyaatmgapatakarang pangkalakalan.Angpagtanggapbilang kasapi ngsamahangitoay
tumatagal ng halosilangtaonsapagkat masusingsinusuri ngsamahanhindi lamangangkalagayangpang-ekonomikong
isangbansa kundi magingaspektongpampolitikaatpanlipunan.Kapagitoaynaaprubahan,ang isangbansaay lalagda sa
isangkasunduano protocolna naglalamanng mga alituntuningdapatsundinngisangkasapingbansa.
Angmga pangunahingmisyonngWorldTrade Organization(WTO) ayang sumusunod:
 Pagsusulongngisangmaayosat malayangkalakalansapamamagitanngpagpapababasa mga hadlangsa
kalakalan(tradebarriers);
 Pagkakaloobngmga platapormapara sa negosasyonatnakahandangmagbigaytulong-teknikal atpagsasanay
para sa mga papaunladna bansa(developing countries);
 Mamagitan sa mga pagtatalong mgakasapingbansa kaugnaysa mga patakarano magpataw ng trade sanction
labansa isangkasapinghindi umaayonsadesisyonopasyang samahan;
Ang pagiging kasapi ng Pilipinas sa World Trade Organization (WTO) ay isang malaking bagay upang magkaroon ng
maayos at mabilis na pakikipag-ugnayan ang ating bansa sa iba pang kasapi ng naturang samahan. Ito ay magdudulot sa
ating bansa ng maayos na takbo ng sistema ng kalakalang panlabas at makatutulong upang magkaroon ng mababang
taripao buwissaproduktongatinginiluluwassamgabansangkasapi nito.
“Ekonomiks: Konseptoat Aplikasyon “ninaBalitao et. al. (2012)
PRINSIPYOngWorldTrade Organization:
 Nararapat na ang sistemangpangkalakalanaywalangbahidngdiskriminasyon.
 Mas kaaya-ayakungmagigingmalayaangsistemangpangkalakalansapamamagitanngpagbabawasng mga
hadlang-pangkalakalan;
 Nararapat na matiyakangkalalabasanngsistemangpangkalakalan,partikularkungtiyakangmga dayuhang
kompanyaat pamahalaanna hindi daragdaganangmga hadlangpang-ekonomikoatmanatilingbukasang
pamilihan;
 Angsistemangpangkalakalanaynararapatmagingmaskompetetibo;
 Ito ay nararapat na mas katanggap-tanggapsamgabansang hindi gaanongmaunlad.
 Anglarawan sa ibabaay nagpapakitangmapa ng mga bansangkabilang,hindi-kabilang, observerstatus,atmga
bansangnasa representasyonngEuropeanUnionsaWTO.

10. 2 ASIA PACIFICECONOMIC-COOPERATION(APEC)
Itinatag: Nobyembre 1989
Punong Himpilan:Singapore
 Samahang may layuning isulong ang kaunlarang pang-ekonomiya at katiwasayan sa rehiyong Asia-Pacific
kaugnayna rin ng pagpapalakassamga bansaat pamayanannito.
 Ang mga bansang nasa rehiyon ng Pasipiko ay nagkakaroon ng ugnayan sa mga usaping pang-ekonomiya at
nagsusulongngkaunlarangpangkabuhayan,kooperasyon,kalakalan,atpamumuhunan.
 Binubuong21 bansa
 AngAPEC ay kaibasa WTO sapagkat walangkasunduanitongpinipilitsamgakasapi o sa mga membereconomy.
Angdesisyonngsamahansa mga isyuo usapinayibinabatayayonsa consensus.
Mga kasapi nitokabilang:
 Philippines
 Australia
 Brunei
 Canada
 Indonesia
 Japan
 SouthKorea
 Malaysia
 New Zealand
 Singapore
 Thailand
 UnitedStates
Nobyembre 1991: China/Hongkong/Taiwan
Nobyembre 1993: Mexico PapuaNewGuinea
Nobyembre 1994: Chile
Nobyembre 1998: Peru/Russia/Vietnam
Kauna-unahang APEC Leaders’Meeting:1993
Saan: Blake Island,WashingtonD.C.
Pangunguna: PangulongEstadosUnidosBill Clinton
Kungsaan ay nanawaganang mga pinunongbansa upangbawasanang mga hadlangsa kalakalanatpamumuhunan
gaya ng taripaat quota.
Taripa ay tumutukoysabuwisnabinayaransa kalakal
Quota ay ang takdangdami ng mga kalakal na maaaring iluwasoipasoksaisangbansa.
“Ekonomiks;Konsepto at Aplikasyon”nina Balitao, etal,
Three Pillars na siyangsinusunodngmgakasapi.
 Liberalisasyonng pakikipagkalakalan at pamumuhunan - Ito ay nakapokussapagpapalawakngpambansang
pamilihanupangmakahikayatatmagkaroonngkaragdagangpamumuhunanatnegosyomulasa kasapingbansa.
 Pagpapabilisat pagpapadali ng pagnenegosyo - Sa pamamagitanng itatayongimprastrukturangkailangansa
pagnenegosyoatmgakapital opuhunangilalaansa operasyon,itoaynagpapabilisatnagigingepisyente ang
bawatgawaingpangkaunlaran.Angmganagluluwasatnag-aangkatng mga produktoat serbisyoay
makikinabangdahil samagigingepektonitotuladngmasmababanggastospamproduksiyon,karagdagang
trabaho,at pagkakaroonng mas malawakna pamilihan.
 Pagtutulungang pang-ekonomiyaat teknikal - Ito ay maylayuningmaglunsadngmgapagsasanayupang
malinang,mapahusay,atmapalawigangkaalamangteknikalnglahatng kasapingbansa.

11. 3 ASSOCIATIONOF SOUTHEAST ASIANNATIONS (ASEAN)
Associationof Southeast Asia (ASA)
Associationof Southeast AsianNations (ASEAN)
Itinatag: August8, 1967
Punong-himpilan:Jakarta,Indonesia
 Naglalayongpaunlarinangugnayanngmga bansasa Timog-SilangangAsya
 Angpagkakatatag ng samahangitoay naglayongpagbuklurinatmagkaroonngpagkakaisaangmga bansa sa
Timog-SilangangAsya.
 Idagdagpa rito ang pagnanaisnalabananang pagkalatng komunismosaAsyaat magkaroonng kaunlarang
pang-ekonomiko.
Founding Countries sabisangdokumentongtinawagna BangkokDeclaration
Ito ay binuongmga bansang:
 Indonesia
 Malaysia
 Pilipinas
 Singapore
 Thailand
Sa kasalukuyanitoaybinubuong10 bansa kasamaang Brunei/Cambodia/Laos/Myanmar/Vietnam.
Upang mas mapaghusayat tuluyangmakamitanglayuninngsamahanay napagkasunduanngmgakasapingbansaang
pagtatag ng TATLONG COMMUNITY:
 ASEAN Political-SecurityCommunity
 ASEAN EconomicCommunity
 ASEAN Socio-Cultural Community.
Sa aspektongpang-ekonomiko,angsamahang itoaynaglalayongpaunlarinatisulongangmalayangkalakalansabawat
kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang dialoguepartnernito.
Dialoguepartners:
 Australia
 China
 EstadosUnidos
 EuropeanUnion
 Japan
 New Zealand
 Russia
 SouthKorea
ASEAN Free Trade Area (AFTA)
Nilagdaan: January28, 1992
Saan: Singapore
Ito ay nakabataysa konseptong CommonEffective Preferential Tariff(CEPT) o ang programangnagsusulongngpag-
aalisng taripaat quota upangmagingganapang pagdaloyngproduktosa mga bansangkasapi ng ASEAN.

12. Kalakalang Panlabas ng Pilipinas:Kahalagahan, Mga Patakaran at Programa
Angkalakalanbilangisangmahalaganggawaingpang-ekonomiyaaynagdudulotngiba’tibangepektosaisangbansa.
Sa aspekto ng kabutihan sa mga gawaingito:
 Dumarami ang mga uri ng produktoo serbisyongmaaaringpamilianotangkilikinngmgatao upangmatugunan
ang kanilangmgakagustuhanat pangangailangan
 Mas pinaghuhusayopinaaangatnitoangantasng produksiyonupangmasmagingmahusayang kalidadngmga
produkto
 Angmga produktong mga bansagaya na lamang ngPilipinasaynabibigyanngpagkakataong makilalaat
tangkilinsaibangbansadulotsa husayat nagigingpagkakakilanlandinngatingbansa
 Angkalakalangpanlabasaynakakatulongupangmasmagingmatibayang ugnayano relasyonngmga bansaat
magingepisyenteangpamilihanparasa mga produkto at serbisyo.
Sa kabilangdako,angkalakalangpanlabasaynagdudulotdinnghindi magandangepekto.
Ilansa mga ito ay:
 Nalilinangangkaisipangkolonyal ngmgamamamayansapagkatnagkakaroonsilang pag-uugalingmas
tinatangkilikangmgaproduktongbanyagakaysasa mga produktonglocal
 Nagigingpalaasaangmga mamamayansa produktong ibangbansakaysa lumikhaotumuklasngparaan para
makabuong sarilinggawangprodukto
 Humihinaangilanglokal nanegosyooindustriyadahil samahigpitnakompetisyonlabansamga dayuhang
produktoat kompanya.Angpangyayaringitoaymaaaringmagdulotng malakingepektogayanalamangng
pagkawalang trabahong mga tao.
Programa at Patakaranna ipinatutupadngpamahalaan
Aklatna Ekonomiks: MgaKonseptoat AplikasyonninaBalitao, et.al.ang ilansa mga itoay ang sumusunod:
LiberalisasyonsaSektor ng Pagbabangko (R.A. 7721)-Ito ay isinabatasupangmapalawakangoperasyonngmga
dayuhangbangkosa pamamagitanngpagtatayo ng mgasangay nito.Sa ilalimngbatasna ito,pinayaganangpagpasok,
pangangasiwa,atpamamahalang kanilangmgasangaysa atingbansa.
ForeignTrade Service Corps(FTSC) - Ito ay ahensiyangnaglulunsadngiba’tibangestratehiyangpamilihanupang
lubusangmakilalaatmapatanyagangproduktonggawang sarilingbansa.Sumasabaysilasakasalukuyangkalakaransa
pagnenegosyosapamamagitanngpagsali samga tradeexposition otrade exhibit. Angpangunahinglayuninnitoay
maglunsadngkaalamano impormasyontungkol sakalakarangpangnegosyosabansaat sa imprastrukturaat
pakinabangnadulotnitosa mga naismamuhunano investors.
Trade and Industry InformationCenter(TIIC) - Itoang nangangasiwasaoperasyonngBureauResearchCenterna
nagpapalaganapngmga datos, statistics, impormasyontungkol saekonomiya,kalakalan,industriya,pamahalaan,at
kapakananng mga mamimili.
CenterforIndustrial Competitiveness - Naglulunsadngmgaprogramangmagtataassa antaso kalidadat
produktibidad ngmgamanggagawaupangsilaay magingkompetitibosapandaigdigangpamilihanngmanggagawa,
produkto,at serbisyo.Satulongngpamahalaanaynaglulunsadngmga training center upangmas lalongmapaghusay
ang kakayahanat pagigingproduktibongmgamanggagawa.

13.  BARTER Ang tawagsa sistemangpagpapalitanngmgaproduktoat serbisyongmga bansasa daigdig.
 TARIPA Ito ay ang buwisnaipinapatawsamga produktonginaangkat.
 ABSOLUTE ADVANTAGEIto ay tumutukoysaganapna kalamanganng isangbansasa isangproduktokapagmas
mababa ang halagang produksiyonnitokaysahalagangproduksiyonngibangbansa.
 BOP/ BALANCE OF PAYMENTAng tawagsa pandaigdigangbatayanosukatanpara sa mga gawaingpang-
ekonomiya.
 COMPARATIVE ADVANTAGEIsangbatayan ng pakikipagkalakalannakungsaan masmakabubuti sabansa ang
espesyalisasyonbilangbatayanngkalakalanatang prinsipyong opportunity cost.
 EXPORT Angpagluluwasngmga produktopatungosaiba’tibangbansa sa daigdig.
 IMPORT Ang tawagsa pag-aangkatopagbibili ngproduktosaibangbansa.
 CHINA Angpangunahingbansangmaymataas na pagluluwasangPilipinasayonsadatosng Philipppine
Statistical AuthorityngJune 2014.
 EAST ASIA Sa ilalimngeconomicbloc,itoang samahangmay mataas na pagluluwasangatingbansang mga
produktoat serbisyo.
 (WTO) WorldTrade Organization Isang organisasyongpangkalakalannaitinatagupangisulongangmalayang
kalakalansapagitanng mga bansa sa daigdig.
 (APEC) Asia PacificEconomic-CooperationAngsamahanng mga bansa sa AsyaPasipikonanaglalayong
paunlarinangekonomiyangmgakasapingbansasa pamamagitanng pagiibayongkalakalan.
 (ASEAN) Associationof Southeast AsianNations Angsamahan ng mga bansana nagtatag ng tatlong
pangunahingkomunidadnakinabibilanganngPolitical &SecurityCommunity,EconomicCommunity,atSocio-
Cultural Communitynasiyangmagigingbatayanngugnayanngmga kasapingbansa.
 International Organization/ Samahang Pandaigdig Ang tawagsa batayan ng transaksiyonngpakikipag-ugnayan
ng isangbansa sa laranganng kalakalangpandaigdig.
 QUOTA Ito ay ang takdangdami ng mga produktona maaaringiluwassaisangbansa.
Angpatakarang nagbubunsodupangisulongangmalayangkalakalansa pagitanngmga bansasa pamamagitanng pag-
aalisng mga hadlangdito.
(BOP)Balance of Payment
(BOT) Balance of Trade
(PSA) PhilippinesStatisticAuthority
(NSO) National StatisticsOffice
(BOT-G) Balance of trade in goods
(PROC) People’s Republicof China
(GATT) General Agreementof TariffsandTrade
(WTO) WorldTrade Organization
(APEC) ASIA PACIFICECONOMIC-COOPERATION
(ASA) Associationof SoutheastAsia
(ASEAN) Associationof SoutheastAsianNations
(AFTA) ASEAN Free Trade Area
(FTSC) Foreign Trade Service Corps
(TIIC) Trade andIndustryInformationCenter