Abiotic natural resources of Armenia

1. Օդ ՀՀ-նԱբիոտիկբնականռեսուրսները Ջուր Հող Ընդերք

2. ԷԿՈՆՈՄԻԿԱ ԷԿՈԼՈԳԻԱ

4. ՀայաստանիՀանրապետությանտարածքումկանէկոլոգիականմեծտարողություն, իներցիաունեցողերեքտարածաշրջաններ՝ Լոռի-Տավուշ (անտառապատվածությունը՝ 28%), Զանգեզուր (13%) եւՍեւանալճիէկոհամակարգ Տավուշ Զանգեզուր Սևանալիճ

5. Մ. Ն. Սկատկինըգրել է. « - էկոլոգիականդաստիարակությունըշատկարևորկենսախնդիր է , որիլուծումից է մեծմասամբկախվածշրջակամիջավայրիպահպանությունը և մարդուառողջությունը:

6. Հերոսիմա & Նագասակի1945թ Ճապոնիայիհասարակությանմեջձևավորվեցէկոլոգիականգիտակցություն

7. ՆՕՕՍՖԵՐԱ ԲՆություն+Մարդ+Հասարակություն

8. ԷԿՈՆՈՄԻԿԱ Ինչպե՞ս պահպանել,ինչպե՞ս օգտագործել: ԷԿՈԼՈԳԻԱ

9. Օդ

10. O O O O Մթնոլորտումթթվածնիպարունակությունըկազմում է 20.94%:

11. Բնապահպանությաննախարարությանվիճակագրությամբ` անտառածածկ է Երևանիտարածքիընդամենը2 %-ը : Անտառներիկրճատման,քիմիականարդյունաբերությանաճիհետևանքով` թթվածնինվազումըօդումկդառնաէկոլոգոէկոնոմիկականուշադրությանառարկա:

12. Առաջինմարդածինհրդեհներիհետևանքովմթնոլորտըկորցրեցողջթթվածնի0.02%ը, իսկձեռքբերեցածխաթթուգազի12%-ը:

13. ԸստակադեմիկոսՖ. Ֆ. Դավիթայի, 2020թ-ինմթնոլորտումկանհետանամոտ 12000 մլդտոննաթթվածին (0.77%):

14. Ջերմոցային Էֆֆեկտ

16. Ածխաթթուգազ CO2 Ջերմոցայինգազեր ՄեթանCH4 Նիտրոօքսիդ H

17. Հայաստանըմիացել է Կիոտոյիարձանագրությանը2002թ-ին Կիոտոյիարձանագրության Մաքուրզարգացմանմեխանիզմիշրջանակներումնախատեսվում է Լուսակերտիթռչնաբուծականտոհմայինֆաբրիկայիտարածքումկառուցելկենսագազիգործարան:

18. Ըստգիտնականների , եթեարհեստականորեն ` ինքնաթիռներիօգնությամբ ,Երկիրարտանետելաերոդիսպերսհամակարգեր` 1մլնտոննա, ապաըստիրենցհաշվարկների, այդհամակարգերիարտանետումը,կնվազեցնիարևիճառագայթներիհոսքըդեպիերկիր 1%-ով, որնէլկբերիիրհերթինջերմաստիճանի 1oC-ովնվազմանը:

19. Արև Օքսիդացում Քայքայում Չորմնացորդ Խոնավմնացորդ Արտանետմանաղբյուր Արտանետվողգազերի, աերոզոլերիչորմնացորդներ Թթվայինմնացորդներ Բնականամոնիակ Ջերմոէլեկտրոկայաններըտարեկանմթնոլորտենարտանետում33 տոննածծմբայինանհիդրիդ, այնկարող է վերածվել50 տոննածծմբականթթվի:

20. Օզոնայինշերտըինտենսիվկերպովկլանում է Արևիկոշտուլտրամանուշակագույնճառագայթները: ԵՐԿԻՐ

21. Էկզոսֆերա Թերմոսֆերա Մեզոսֆերա Օզոնայինշերտ Ստրատոսֆերա Տրոպոսֆերա

22. Միջինումմեկավտոմեքենանմեկտարվաընթացքումմթնոլորտ է արտանետումմոտ 200կգածխաթթուգազ, 60կգազոտիօքսիդ, 40կգածխաջրածին, 3 կգմետաղական և ռեզինեփոշի, կապար, պոլիկոնդենսացվածարոմատիկհամակարգեր և այլն:

23. Ավտոմեքենաներիցարտանետումներիքանակությունըգերակշռում է Նալբանդյանփողոցում: Նալբանդյանփողոց Աբովյանփողոց

24. Մեքենաներըմարդկանցիցյոթնանգամավելիարագենստեղծվում:

26. Կտրուկկրճատվելենմայրաքաղաքիկանաչտարածքները: ԹվարկվածգործոններըպատասխանատուենԵրևանիաղտոտման97 տոկոսիհամար:

27. Ստեղծվելենհատուկկետեր, որտեղյուրաքանչյուրմեքենատարվամեջմեկանգամպետք է ենթարկվիստուգման` պարզելու, թեարտանետվողգազըորքանո՞վ է համապատասխանումթույլատրելինորմերին (ծառայությանարժեքը1200 դրամ է):

28. ՀՀներկրվողմեքենաներիքանակությունըմինչ2009թ-ը

29. Բրոնխիալասթմա ԸստՀՀգլխավորթոքաբան` ԱնդրանիկՈսկանյանի. - Վերջինտարիներինասթմահայտնաբերումենքնույնիսկ1-2 տարեկաններիմոտ: Շնչառականուղիները`առողջ և հիվանդ

30. Պաշտոնականտվյալներիհամաձայն` արտանետումներըՀՀ-ումպակասելեն40-90 %-ով, սակայննույննյութերըօդայինավազանումպակասելենընդամենը12-30 %-ով:

31. Հայաստանում մթնոլորտայինօդի վնասակարնյութերիարտանետումնամբողջությամբկազմել է206,5հազարտոննա: Արտանետումներ

32. Վնասակարարտանետումներիքանակիմեջտոկոսայինբաժնեմասովառաջինըբենզինն է` վտանգավորարտանետումներիմոտ77 %-ը: Դիզելայինվառելիքի և բնականգազիայրումից 2006 թվականին 17 հազարականտոննավնասակարարտանետում է արձանագրվել, դրանցիցյուրաքանչյուրիբաժնեմասըկազմել է11 %:

33. Ալավերդուպղնձամոլիբդենայինկոմբինատ ՀՀ-ումվնասակարնյութերիարտանետումների65,1%-ը կազմում է ծծմբայինանհիդրիդը :2008թ. Ալավերդուպղնձամոլիբդենայինկոմբինատըարտանետեց22,4 հազարտոննածծմբայինանհիդրիդ:

34. Մթնոլորտայինտեսակարարարտանետումներնըստմարզերի2001թ: Ընդհանուրարտանետումներիմեծմասըբաժին է ընկելԵրևանքաղաքի, Արարատի, Լոռու և Կոտայքիմարզերիկազմակերպություններին, որոնցգումարայինարտանետումներըկազմելեն16.4 հազ. տ. կամընդհանուրարտանետումների96.5 %-ը:

35. Արարատի և Հրազդանիցեմենտիգործարաններ 2009թ. ցեմենտայինփոշուպարունակությունը Հրազդանիմթնոլորտում4,6 անգամգերազանցել է ՍԹԿ-ն,իսկԱրարատում` 4.1 անգամ:

36. Նկատելի և սպասվողգլոբալտաքացումըՀՀ-ում: 1935- 1990թթ-ներինմթնոլորտայինջերմաստիճաանիանոմալիաներըընդամենըփոփոխվելեն ± 10C-ի սահմաններում: Ուսումնասիրվածժամանականահատվածում, ՀՀ-ումօդիջերմաստիճանիամենանկատելիբարձրացումդիտվել է ձմռանը` 0.8 0C-ով, գարնանամիսներին` 0.19 0C,ամռանը` 0.73 0C, և նվազումաշնանը` 0.1 0C-ով: ՀՕԿհաշվել է ջերմաստիճանայինգլոբալփոփոխությունները` հաշվիառնելովջերմոցայինգազերիարտանետումները: Ստացվածարդյունքներըցույցտվեցին, որՀայաստանումօդիմիջինջերմաստիճանը2100թ-ի համարկբարձրանա1.7 0 C-ով: Հայաստանումմթնոլորտայինօդիջերմաստիճայինփոփոխությունները 1935 – 1990թթ-ներիհամար:

37. Գազիցփոշուկլանմանսարքերըլինումենմեխանիկական և էլեկտրականբնույթի

38. Կերամիկական, ապակիարտադրմանգործարաններումարտանետումներիմաքրմանհամարօգտագործումենցիկլոններ և հիդրոդինամիկփոշեկլանիչներ: ՑԻԿԼՈՆ

39. Ջուր

40. Քաղցրահամջրերիանվերադարձկորուստներըկազմումեն150կմ3/տարի, այսինքն` քաղցրահամջրերիհամաշխարհայինպաշարներիշուրջ 1%-ը: Պետք է հիշատակել, որմիայն2000թ. քաղցրահամջրերիկորուստներըկազմելեն300կմ3 :

41. ՀՀՋՐԱՅԻՆՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻՀԱՄԱՌՈՏՆԿԱՐԱԳԻՐԸ

42. Առկաջրայինռեսուրսներից, Հայաստանըօգտագործում է միայն35 %-ը, իսկմնացած65%-ը ՀՀ-իցդուրս է արտահանվում: 35% 65%

43. 1. Մակերևութայինջրեր Հանրապետությանտարածքումհամեմատաբարխոշորգետերնեն. Արաքսգետիավազանում` Ախուրյանը` Կարկաչունվտակով, Մեծամորը` Քասախվտակով, Հրազդանը` Մարմարիկով, Արփան` Եղեգիսով, Որոտանը` Սիսիանով և Գորիսով, Ազատը, Վեդին, Մեղրին և Ողջին, Կուրիավազանում` Դեբեդը` Փամբակ և Ձորագետ վտակներով, Աղստևը` Գետիկով, Տավուշը և Հախումը, որոնքունեն 100 կմ և ավելիերկարությունկամ 1000 կմքառ. և ավելիմեծջրհավաքավազան:

44. Հայաստանիտարածքումեղածլճերըհիմնականումբարձրլեռնայինեն և փոքր, բացառությամբ` ԿովկասիՄարգարիտ` գեղեցկուհիՍեվանա լճից, որիմակերեսըկազմում է1326 քառ.կմ և գտնվում է ծովիմակերևույթից1897 մբարձրությանվրա:

45. ՀՀմյուսլճերիցկարելի է նշել` Արփի, Քուր, Ակնա, Այղր և Սևլճերը, որոնցումկուտակվածմակերևութայինհոսքիջրերըմասնակցումենաղբյուրների և գետերիսնուցմանը:

46. ՀՀ-ն հիդրոլոգիականցիկլիամենավերջինհաշվարկներիհամաձայն, ամենտարիտեղումներիտեսքովլրացուցիչգոյանում է ավելիքան17.6 մլրդ. խորանարդմետրջուր, իսկմոտ11.5 մլրդ. խոր. մետրջրիքանակությունենթարկվում է գոլորշիացման:

47. ՀՀ-ն ջրայինբալանսըլրացվում է 2 անդրսահմանայինջրայինաղբյուրներիհաշվին. 0.94 մլրդ. խոր. մետրջրիգետայինհոսքըկատարվում է ՀայաստանիԱրաքսգետից, իսկջրի1.19 մլրդ. խոր. մետրդեպիԱրարատյանարտեզյանավազան է հոսումԹուրքիայիստորգետնյաջրերը:

48. Հայաստանիգետերիմեծմասըփոքր, արագահոս և լեռնայինեն, որոնքարտացոլվումենձնհալքների, աղբյուրների և ստորգետնյաջրայինդրենեժայինցանցիմիջոցով:

49. Գետերիընդհանուրհոսքըկազմում է 7.15 մլրդ. խորմետր, որիցմոտ6.25 մլրդ. խոր. մետրգոյանում է երկրիներսում: Աղբյուրներիտեսակարարկշիռըկազմում է 1.6 մլրդ. խոր. մետր, իսկդրենեժայինստորգետնյաջրերինը`1.43 մլրդ. խոր. մետր:

50. ՀՀ-ն հիմնականգետերիբնութագրերը

51. ՀՀ-ն հիմնականլճերիբնութագրերը ըստմարզերի`

52. 2. Ստորգետնյաջրեր ՀՀ-ը այնեզակիերկրներից է, որտեղ 1 մլն-իցավելբնակչությունունեցողմայրաքաղաքԵրևանիջրամատակարարումնիրականացվում է ստորգետնյաաղբյուրներիջրերով, առանցլրացուցիչմաքրմանգործընթացիանհրաժեշտության:

53. Ստորգետնյաջրերիպաշարների 70%-ը բաժին է ընկնումԱրարատյանհարթավայրին: Խիստսակավաջուրենհանրապետությանհյուսիսային (Աղստևգետի և Կուրիմանրվտակներիավազաններ) տարածքները, ինչպեսնաևԱրագածլեռանհյուսիսարևմտյան և արևելյանտարածքները (Ախուրյանգետիավազանիմիջինհոսանքները):

54. Հայաստանումառկաընդհանուրվերականգվողստորգետնյառեսուրսներըկազմելենտարեկան 4.1 մլրդ. խոր. մետր, որիցմոտ 1.6 մլրդ. խոր. մետրըերկրումառաջանում է աղբյուրներիձևով, իսկ 1.4 մլրդ. խոր. մետրըսպառվում է գետերում և լճերում: Հայաստանումսկզբնավորվողխորքայինստորգետնյաջրերըմոտավորապեսկազմումեն1.0 մլրդ. խոր. մետր:

55. ԽորքայինստորգետնյակարևորագույնաղբյուրներենհայտնաբերվելԱրարատյանարտեզյանավազանում: Արտեզյանհորերըարտադրումեն5-100 լիտր/վարկյանջուր` առանցմեխանիկականջրհանի: Ստորգետնյաջրայինռեսուրսներիպաշարներըըստտվյալներիկազմումեն2.4 մլրդ. խոր. մետր, որից66%-ը գտնվում է Արարատիարտեզյանջրավազանում

56. Աղբյուրներիմոտավորապես25%-ըպարունակումեննիտրատների, նիտ-րիտների և ֆտորիբարձրկոնցենտրացիաներ: Որպեսզիհնարավորլինիկանխելհետագաաղտոտումը, ստոր-գետնյաաղբյուրներիշրջակայքումպետք է ստեղծվենսանիտարականգոտիներ:

57. Արարատյանարտեզյանավազանիմիքանիջրհորներպարունակումենհանքայինտարրերիբարձրբաղադրություն(0.5-իցմինչև 2 գրամ/լիտր), որըգերազանցում է առողջապահականընդունվածստանդարտները, այդպատճառովջուրըչիթույլատրվումօգտագործելխմելունպատակով:

58. Մակերևութայինջրերիաղտոտմանաղբյուրներնեն` կենցաղային- տնտեսականհոսքաջրերը; արդյունաբերականհոսքաջրերը; արդյունաբերականգործարաններից և բնակավայրերիցմակերևութայինհոսքաջրերը; գյուղատնտեսականհոսքաջրերը; հանքահորային և հանքայինտիպիհոսքաջրերը:

59. Կեղտաջրերիմաքրումըիրենիցներկայացնում էինժեներո- էկոլոգիական և էկոլոգո- էկոնոմիկականսուրդրվածխնդիրներից:

60. Կեղտաջրումառկադիսպերսվածմասնիկներիմաքրումնիրականացվում է`

61. Կեղտաջրումառկամանրդիսպերսված և կոպիտմասնիկների (d>10-3 սմ) մաքրումնիրականացվում է`

62. Հոսքաջրումլուծվածանօրգանականթթուներից և հիմքերիցառաջացածաղերիանջատմանհամարգոյությունունենտարբերեղանակներ, որոնցից, տնտեսականառումով, նպատակահարմարենիոնափոխանակման և հետադարձօսմոսի (ուլտրաֆիլտրման) եղանակները:

63. Կեղտաջրումառկալուծվածօրգանականմիացություններպարունակողհոսքաջրերիմաքրումնիրականացվում է`

64. Թունավոր և ռադիոակտիվաղտոտմանենթարկվածդժվարվնասազերծվողհոսքաջրերիմաքրմանհամարտարածում է ստացելվերջիններիսթաղումըընդերքիխորըշերտերում, ծովիհատակում (հատուկկոնտեյներով) և այլն:

65. Ամենտարի, Համաշխարհայինօվկիանոս է նետվումավելիքան2-10 մլն. տոննանավթ: ՀիմնականումաղտոտվածենՄիջերկրականԾովը, Ատլանտյանօվկիանոսը և նրաափերը: Մեկլիտրնավթըզրկում է քառասունհազարլիտրծովիջուրըձկներիհամարայդքանկարևորթթվածնից: Մեկտոննանավթըաղտոտում է 12կմ2օվկիանոսիմակերևույթ:

66. Ժ. Ի. Կուստոյինտվյալներիհամաձայն, օվկիանոսիվերինշերտերում և 300մխորությանվրաառկաենկապար, սնդիկ, կադմիում, որոնքսպանումենձկներին, նույնիսկ` մարդուն:

67. Ժ. Ի. Կուստոնգրում է` «- Ծովըդարձել է կոյուղայինփոս, ուրնեխումենբոլորաղտոտիչները` աղտոտվածգետերիցարտահոսած - բոլորաղտոտիչները, որոնքանձրևներնուքամինհավաքումենմերաղտոտվածմթնոլորտում, բոլորայնաղտոտողնյութերը, որոնքարտանետվումենայնպիսիթունավորկառույցներիկողմից, ինչպիսիքենլցանավերը:Այսպիսով` պետքչէզարմանալ, եթեաստիճանաբարայդկոյուղայինփոսումկյանքըվերջանա »:

68. Ջ ՈՒ Ր Ը Կ Յ Ա Ն Ք Ի Հ Ի Մ Ք Ն Է «- Ջուր, դուչունեսոչհամ, ոչհոտ, ոչգույն, քեզհնարավորչէնկարագրել, քեզնովհիանումեն, չիմանալով, թեդուինչես: Չիկարելիասել, որդուանհրաժեշտեսկյանքին, դուհենցկյանքնես: Դումեզերջանկությունեսբերում, որըչեսկարողբացատրելմերզգացմունքներով: Քեզնովմեզենվերադառնումմերուժերը, որոնցհետմենքարդենբաժանվելէինք: Քոբարյացակամությամբմերմեջկրկինսկսում է փոթորկելմերսրտիչորացածաղբյուրները» :Անտուան- դե- Սենտ- Էկզյուպերի

69. Հ Ո Ղ

70. Հող իրենիցներկայացնում է բնականռեսուրս, որըչիավելանումշահագործմանժամանակ, բայցփոխում է իրհատկությունները` բերքատվությունը

72. Տարբերօբյեկտներիկողմիցգրավվածմեծմակերեսներ

73. հողերիերկրորդայինաղակալում `պայմանավորվածհողերիոչդրենաժայինոռոգումից և ջրիանկանոնհոսքից

74. ագրոտեխնիկայիոչճիշտկիրառմանարդյունքումբերքատվությանկորուստ

75. հողիդեգրադացիա` կապվածմետաղական և ոչմետաղականօգտակարհանածոներիարդյունահանմանհետ

77. Հանքաքարեր

78. Հայաստանումհայտնաբերվելենշուրջ 60 տեսակիօգտակարհանածոներիպաշարների 667 հանքավայրեր, որոնցտնտեսական-համախառնարտադրանքն ընդերքումգնահատվել է ավելիքան170 մլրդդոլար:

81. Հանքավայրերսահմանափակվածտնտեսականպաշարներով, որոնքկարողենշահագործվելհատուկաջակցությանպայմաններում (հարկայինարտոնություններ), ինչպեսնաևհատուկտեխնոլոգիաներիկիրառմանդեպքում:

83. 1980 թվականինՀայաստանիարտադրանքի 4.9%-ը կազմումէրհանքաարդյունաբերությունը, որումոչմետաղականհանքայինաղբյուրներըկազմումէին 2.4%:

84. ՀՀ-ն հիմնականոչմետաղականբնականռեսուրսներըզբաղեցնումեն 575 հանքավայրեր

86. ՀՀ-ն ոչմետաղականռեսուրսներըըստօգտագործմանոլորտի:

87. Քվարց Բազալտ Գրանիտ Տուֆ

88. ՀՀ-ն մետաղականհանքավայրերը ԽՍՀՄՕգտակարՀանածոներիՊետականՀաշվեկշռի, 01.01.1991թ. դրությամբԱնդրկովկասիմոլիբդենիպաշարների 99.9%-ը (մոլիբդենիարտադրությամբՀայաստանըԱՊՀ-ի երկրներումզբաղեցնում է 2-րդտեղը), ոսկու 80%-ը, պղնձի 85%-ը ( պղնձիարտադրությամբ` 3-րդտեղը), երկաթիավելիքան 50%-ը հաշվառվածենեղելՀայաստանիտարածքում:

89. Պղնձիպաշարներիզգալիմասըկենտրոնացված է պղնձա-մոլիբդենային (Քաջարան, Ագարակ, Լիճք), ինչպեսնաևպղինձ- պիրիտային (Կապան, Ալավերդի, Շամլուղ) և ոսկի-բազմամետաղային (Շահումյան, Արմանիս) հանքավայրերում: Հայաստանըհարուստ է նաևմոլիբդենով (Քաջարան): 1952թ-իցգործում է Զանգեզուրիպղնձամոլիբդենայինկոմբինատը` Քաջարանիպղնձամոլիբդենայինհանքիբազայիվրա: Ագարակիհանքավայրըշահագործվում է 1963թ-իցսկսած: Կապան Շահումյան Քաջարան Ագարակ

90. Պղնձիև մոլիբդենիպաշարներիզգալիմասըկենտրոնացված է նաևԹեղուտիպղնձա-մոլիբդենայինհանքավայրում: Թեղուտ

91. Մոլիբդենիարդյունաբե-րականստացումը: Այսպրոցեսըուղեկցվում է ֆլոտացիոնմեթոդովհանքանյութիհարստացումով: Առաջացածկոնցենտրատըայրումեն` մինչևМоО3 -ի առաջացումը` 2MoS2 + 7O2 -> 2MoO3 + 4SO2, МоО3 –ը ենթարկումենհավելյալմաքրման` այնջրածնովվերականգնելով. MoO3 +H2 -> Mo + H2O

92. Ոսկուզգալիպաշարներկանոսկու (Սոթք, Մեղրաձոր, Լիճքվազ-Թեյ) և ոսկի-բազմամետաղային (Շահումյան, Արմանիս, Ազատեկ, Գլա-ձոր, Մարջան) հանքավայրերում:Սոթքիհանքավայրումմաքուրոսկինմոտ 200 տոննա է, և դավերջնականթիվըչէ: Սոթք

93. ԵրկաթիհանքավայրերըտեղակայվածենԿոտայքիմարզում, և ներկայացվածենհիմնականումՀրազդանիսկարնային և Աբովյանիհիստերո-մագնատիկհանքավայրերով: Հրազդան Աբովյան

94. ՀՀ-ն բոլորուսումնասիրվածհանքերիարդյունաբերականյուրացումնուշահագործումըկազմում է 32մլնտոննա` տարեկանվերամշակմանհամար: Հումքիարդյունավետօգտագործումըհնարավորություն է տալիսարտադրել140 հզ. տոննամետաղայինարտադրանք, 30մլնտոննատարբերշինարարականնյութեր, որոնցընդհանուրարժեքըկազմում է 1600 մլրդ. դրամ:

95. Պինդօգտակարհանածոներիպաշարներըկշռայինտեսքովորոշվումենհետևյալընդհանուրբանաձևով` Q = V d, V -ն հանքամարմնիծավալն է (մ3) d –ն հանքաքարիծավալայինզանգվածն է ընդերքում (տ/մ3): V = S m, S -ը հանքամարմնիմակերեսն է հզորությանըուղղահայացհարթությանվրա m –ը հանքամարմնիմիջինհզորությունն է:

96. Օգտակարբաղադրիչիպարունակությանպաշարըկշռայինտեսքովորոշվում է հետևյալբանաձևով. P = Q c P –ն օգտակարբաղադրիչիպաշարն է c –ն օգտակարբաղադրիչիմիջինպարունակությունն է հանքաքարում: Եթեc –ն ներկայացված է տոկոսներով, ապա` P = Q c/100 S = S1cosα S1–ը հանքամարմնիմակերեսն է չափվածհատակագծիվրա α –ն հանքամարմնիտարածմանհարթությանըուղղահայացհարթության և հատակագծիհարթությանմիջևկազմածանկյունն է

97. Շնորհակալություն