Μια απόπειρα οπτικοποίησης της ενότητας Περιγραφή Έκθεση Έκφραση Α Λυκείου

1. Η Περιγραφή
Δεμοιράκου Μαρία
Φιλόλογος

4. Χίμηξε μέσα στην κοιλάδα, ασυγκράτητο τέρας,
οργισμένο από τη φοβερή δύναμη που βόγκαγε
κλεισμένη στα ατσαλένια σπλάχνα του και το 'κάνε
να τρέμει σύγκορμο. Πιλαλούσε αγκομαχώντας
πάνω στο σιδερένιο του δρόμο, και με τα κυρτά
μάτια του κοίταζε με λύσσα, όλο μπροστά του. Ήταν
ένας δράκοντας που έφτυνε βραστό σάλιο.
Βρουχιότανε κι έτρεχε, ξεφυσούσε σπίθες και
κόκκινες φλόγες από τα ρουθούνια, και το σώμα του
ήταν μακρύ, χωρισμένο σε χοντρούς σπόνδυλους, σαν
πελώριο προκατακλυσμιαίο έντομο.
Στρ. Μυριβήλη, Τοπίο, Κ.Ν.Λ. Β΄ Λυκείου, σ. 281-285
Προσπαθήστε να διακρίνετε τα περιγραφικά μέρη (περιγραφή του αντικειμένου
που κινείται) από τα αφηγηματικά (αποτελέσματα της κίνησης) στο παρακάτω
απόσπασμα

5. Τι είναι λοιπόν η Περιγραφή;
Με τον όρο περιγραφή εννοούμε την
αναπαράσταση μέσω του προφορικού, γραπτού
λόγου(ή ακόμη και κινήσεων)χώρων, προσώπων,
αντικειμένων, φαινομένων, έργων τέχνης,
κατάστασης, ενέργειας κ.λπ

6. Τι μπορούμε να περιγράψουμε;
 Άπειρα τα αντικείμενα.
 κάτι στατικό π.χ κτίσμα, ενδυμασία ,
έργο τέχνης
 κάτι εξελισσόμενο πχ. ενέργεια, γεγονός,
φαινόμενο

7. Και ποιος είναι ο στόχος της;
 γενικός στόχος : ακριβής απόδοση ενός
αντικειμένου κλπ..
 ικανοποίηση ανάγκης για έκφραση κι
επικοινωνία (λογοτεχνική περιγραφή)
 διατύπωση επιστημονικής άποψης με
σαφήνεια
 εξυπηρέτηση κοινωνικών ή προσωπικών
αναγκών καθημερινότητας

8. Και σε μια λογοτεχνική αφήγηση ποιος είναι ο
σκοπός της;
 Να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό
της δράσης και γενικά να φωτίσει την αφήγηση με
διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες.
 Να πετύχει τη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος
στο άλλο.
 Να προκαλέσει αγωνία και αναμονή (suspens) στον
αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης, αφού με
την περιγραφή φαίνεται ότι σταματάει ο αφηγηματικός
χρόνος.
 Να προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

9. Θυμηθείτε από την Οδύσσεια Ραψωδία ε στ. 72-84
Γύρω από τη σπηλιά θρασομανούσε δάσος με λεύκες,
σκλήθρες,
κυπαρίσσια μυριστά. Πουλιά με τα φτερά τους
τεντωμένα,
τώρα πάνω στους κλώνους κούρνιαζαν: γεράκια,
κουκουβάγιες και μακρύγλωσσες θαλασσινές κουρούνες
[...]
Κι εκεί μπροστά να περιβάλλει τη βαθιά σπηλιά
μια νιούτσικη και καρπερή κληματαριά, σταφύλια
φορτωμένη.
Τέσσερις κρήνες στη σειρά να τρέχουν, στο πλάι η μια
της αλληνής,
κι όμως η καθεμιά αλλού το γάργαρο νερό της να
ξεδίνει.
Στις δυο μεριές λιβάδια μαλακά μ' άγριες βιολέτες
κι άγρια σέλινα. Κι ένας θεός αν έρχονταν εδώ,
κοιτάζοντας αυτό της ομορφιάς το θαύμα, θα γέμιζε
αγαλλίαση η ψυχή του.

10. Σε ποια κειμενικά είδη μπορούμε να την
εντοπίσουμε;
 λογοτεχνικά έργα
 επιστημονικά έργα
 σχολικά βιβλία
 Τύπος
 διαφήμιση
 μικρές αγγελίες
 ενημερωτικά φυλλάδια
 επίσημα έγγραφα (δικόγραφα, συμβόλαια)
 πρακτικοί οδηγοί
 διαδίκτυο

12. Ποιο είναι το βασικό γνώρισμα της περιγραφής;
 Η ακρίβεια και η σαφήνεια .
 δεν εξαρτώνται από το πλήθος των λεπτομερειών
 Οι λεπτομέρειες πρέπει να επαρκούν , για να
εξυπηρετούν τον επιδιωκόμενο σκοπό
 Σε κείμενα με πρακτικούς σκοπούς π.χ. η ανάγκη
ακριβούς και σαφούς έκφρασης είναι πολύ μεγάλη [π.χ
συμβόλαιο]

13. Πώς ιεραρχούνται τα στοιχεία μιας περιγραφής;
 Με παραγωγικό τρόπο δηλαδή από την παρουσίαση της
γενικής εικόνας στην παρουσίαση των επιμέρους
λεπτομερειών
 από πάνω προς τα κάτω ή αντίστροφα
 από έξω προς τα μέσα
 από δεξιά προς τα αριστερά ή το αντίστροφο
 από μακριά κοντά ή το αντίστροφο

14. Να εντοπίσετε τις περιπτώσεις παθητικής σύνταξης στις
παρακάτω αγγελίες. Με ποιον τρόπο η παθητική σύνταξη
επηρεάζει το ύφος του κειμένου;

15. Η ενεργητική και παθητική σύνταξη
 Ενεργητική σύνταξη προβάλλεται το πρόσωπο ή το
πράγμα που ενεργεί , δηλαδή το υποκείμενο
 Παθητική σύνταξη προβάλλεται η ενέργεια του ρήματος.
Επιλέγεται συνήθως όταν το ποιητικό αίτιο είναι
άγνωστο ή δεν είναι σημαντικό ή εννοείται εύκολα ή είναι
γενικό κι αόριστο.

16. Η γλώσσα της περιγραφής:
ΠΥΡΓΙ: Το ζωγραφιστό χωριό
Εδώ τα χρώματα φιλάνε τα σπίτια.
Φιλιά παράξενα σε κύκλους, ρόμβους, σε καμπύλες.
Φιλιά που καθρεφτίζουν τον ήλιο καταμεσήμερο.
Πυργί, το ζωγραφισμένο χωριό, όπου άντρες, γυναίκες, ζώα,
πουλιά μοιάζουν με πινελιές από αόρατο χέρι.
Σπίτια διώροφα ή τριώροφα στεγασμένα με θόλους.
Καμάρες που σκιάζουν στενά δρομάκια.
Σπίτια μεσαιωνικά με τοξωτά ανοίγματα.
Μπαλκόνια όπου ξεραίνονται ντοματούλες
κατακόκκινες, καστανόχρωμα κρεμμύδια. Παράδεισος
ευωδιάς και χρωμάτων. [...]
Μια στενή καμαρασκέπαστη στοά με φέρνει στην εκκλησιά
των Αγίων Αποστόλων.
Η ροή απ’ το Βυζάντιο, γραφική ή αλλόκοτη, έφτανε μέσα
μου.
Να ελέγξετε αν το πλήθος των λεπτομερειών βοηθάει τον αναγνώστη να σχηματίσει μια σαφή εικόνα για το Πυργί
της Χίου. Ποια λειτουργία της γλώσσας κυριαρχεί; Πιστεύετε ότι θα μπορούσε να ελκύσει τους τουρίστες μια
διαφορετική περιγραφή του τόπου, που θα χαρακτηριζόταν από την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας και την
ακρίβειά της στην απόδοση των λεπτομερειών;

17. Η γλώσσα της περιγραφής
 Χρήση επιθέτων
 αποδίδουν στα αντικείμενα σταθερές ή προσωρινές
ιδιότητες
 προσδίδουν ζωντάνια παραστατικότητα
 εκφράζουν κρίσεις ή άποψη ή συναισθήματα του
προσώπου που κάνει την περιγραφή
 υπερτονίζουν ή καλύπτουν ή αποδυναμώνουν
γνωρίσματα του περιγραφόμενου αντικειμένου.
 Προσδιορίζουν μεταξύ άλλων ποσότητα, χρώμα,
μέγεθος, κατάσταση.

18. Σε ποια περιγραφικά κείμενα ταιριάζουν η
κυριολεκτική και μεταφορική χρήση της
γλώσσας ;

19. Κυριολεκτική(δηλωτική) χρήση της γλώσσας
Εξαρτάται από τον επιδιωκόμενο σκοπό του κειμένου και το
είδος του
 Κυριολεκτική χρήση σε : επίσημα έγγραφα, πληροφοριακά
κείμενα, επιστημονικά κείμενα

20. Μεταφορική ή συνυποδηλωτική χρήση
• Μεταφορική χρήση σε :
καθημερινό προφορικό λόγο, λογοτεχνία , διαφήμιση
δημοσιογραφικό λόγο [για εντυπωσιασμό , πρόκληση
ενδιαφέροντος, δημιουργία εντυπώσεων], ιδιαίτερο
τρόπο επικοινωνίας ομάδων [π.χ. γλώσσα των νέων]
• Γενικά η χρήση μεταφορών
 ανατρέπει την μονοτονία της κυριολεξίας
 ο λόγος γίνεται πρωτότυπος, εκφραστικός , ζωντανός.

21. Ποια από τις δύο αγγελίες δεν καταγράφει απλώς τα στοιχεία του περιγραφόμενου
αντικειμένου, αλλά συγχρόνως περιέχει και μια γνώμη/εκτίμηση, ένα
επιδοκιμαστικό σχόλιο για το αντικείμενο; Ποιος είναι ο σκοπός του σχολίου;
- Ποια από τις δύο αγγελίες μάς δίνει σαφέστερες πληροφορίες; Με ποια μέσα το
πετυχαίνει;
ΑΝΩ ΓΛΥΦΑΔΑ. Διαμερίσματα 105-111-122
τ.μ. τριών όψεων, 3 μεγάλες βεράντες,
πατώματα με πλακάκια δρύινα, κουζίνες
πλήρεις, 2 τζάκια ,αποθήκη, πάρκιγκ,
ακάλυπτος χώρος 1000 τ.μ., τηλ........
ΜΟΝΑΔΙΚΗ ευκαιρία να αγοράσετε ένα
κομμάτι χρυσής γης στη μαγευτική Ανάβυσσο.
Βίλες, θέα, θάλασσα, πράσινο, φως, νερό,
τηλέφωνο. Εξόφληση σε 35 μήνες· προλάβετε!
τηλ...

22. Το σχόλιο και η οπτική γωνία στην περιγραφή
 Όταν η περιγραφή είναι υποκειμενική περιέχει και
σχόλια που
 άλλοτε είναι άμεσα
 άλλοτε είναι έμμεσα
 Η οπτική γωνία καθορίζεται από
 την συναισθηματική φόρτιση απέναντι στο αντικείμενο
της περιγραφής
 τον τρόπο σκέψης , τον χαρακτήρα
 από το σκοπό που επιδιώκει
 από την θέση του στο χώρο [π.χ, περιγραφή τοπίου]

24. Η αντιπαράθεση των παραπάνω φωτογραφιών δείχνει καθαρά τη διαφορά του
«παλιού» από το «καινούριο». Αφού περιγράψετε ένα παλιό και ένα καινούριο κτίριο,
με βάση τη σύγκριση των φωτογραφιών να συζητήσετε στην τάξη τις μεταβολές που έχει
υποστεί το δομημένο περιβάλλον και γενικότερα ο τρόπος της ζωής στη διάρκεια του
εικοστού αιώνα.

25. Περιγραφή χώρου- κτηρίου
 Αντικειμενικά: πληροφορίες για τη θέση , τις διαστάσεις
κλπ
 Υποκειμενικά: εντυπώσεις, συναισθήματα, ατμόσφαιρα
ιδέες, απόψεις
 Θέση στο χώρο [πού;] στο χρόνο [πότε;] πώς [εξωτερική
και εσωτερική εμφάνιση, υλικά κατασκευής, μέγεθος κά] ,
συναισθήματα-εντύπωση-σκέψεις

26. Περιγραφή προσώπου/ατόμου
 Τυπικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά,
στοιχεία χαρακτήρα[αρετές , προτερήματα, απόψεις ,
προτιμήσεις,..]
 κλίσεις
 ενδιαφέροντα
 συνήθειες
 τρόποι συμπεριφοράς στο στενό και ευρύτερο
περιβάλλον
 κρίσεις και σκέψεις για το άτομο αυτό

27. ΤΟ DRESS CODE ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ

31. Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του γελοιογραφημένου προσώπου
που προβάλλεται από το σκίτσο; Γιατί;

32. Σας βοηθούν τα στοιχεία που δίνονται στην παρακάτω περιγραφή για να
σχηματίσετε μια σαφή εικόνα μιας γυναίκας που εξαφανίστηκε; Ποιο
ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τονίζεται στην περιγραφή και πόσο νομίζετε
ότι μπορεί να συμβάλει στην αναγνώρισή της;
 Εξαφανίστηκε την περασμένη Δευτέρα, 18-9-1986,
η Δ. Α., 69 χρόνων. Η Δ. Α. έχει γκρίζα κοντά
μαλλιά, καστανά μάτια, είναι αδύνατη και έχει
μέτριο ανάστημα. Πάνω από το δεξί φρύδι έχει μια
κρεατοελιά. Την ημέρα που εξαφανίστηκε φορούσε
μπλε φούστα, γκρι μπλούζα και καμηλό παλτό. Η Δ.
Α. έχασε πρόσφατα το σύζυγό της και παρουσιάζει
συμπτώματα μελαγχολίας. Το πρωί της περασμένης
Δευτέρας ξεκίνησε να επισκεφτεί τη φίλη της Ι. Κ.
την οποία όμως δε συνάντησε τελικά. Από τότε
αγνοείται η τύχη της. Παρακαλείται όποιος είδε τη
Δ. Α. ή γνωρίζει κάτι σχετικό με την υπόθεση
να τηλεφωνήσει στο...
 (Ανακοίνωση από το ραδιόφωνο)

33. Η οπτική γωνία στην περιγραφή προσώπου
 «Πολύ νέος δεν ήταν, μα στιλπνός. Μ' αυτή
τη στίλβη τον φέρνω στη θύμησή μου.
Έστιλβαν τα κατάμαυρα μαλλιά του, η
κάτασπρη χωρίστρα του, τα μάτια του πίσω
από τα ματογυάλια, το μελαχρινό πετσί του,
τα στολίδια του, τα ρούχα του όλα. Η ομιλία
του πολύ αλλιώτικη απ' τη δική μας εδώ, μου
φάνηκε λιγάκι επιτηδευμένη. Δε μιλούσε
ελεύθερα. Στεκόταν, θα 'λεγες, να βρίσκει ή
να διαλέγει τις λέξεις. Σύνολο ωστόσο πολύ
ιδιόρρυθμο, πολύ συμπαθητικό και πολύ
επιβλητικό. Τέτοιος ήταν εκείνο τον καιρό ο
Καβάφης».
Το 1926 ο Ξενόπουλος, αποδίδοντας για μια ακόμη φορά το παλιό αυτό πορτρέτο του Καβάφη, γράφει
στον Τίμο Μαλάνο για τον Καβάφη

34. Ο Τίμος Μαλάνος για τον Καβάφη
«Σε προσεκτικότερο κοίταγμα, μοιάζει με βυζαντινή
μορφή. Είναι μελαχρινός, με μια γυαλάδα λιπαρή στο
πεσμένο του δέρμα και με πυκνά μαύρα μαλλιά,
εξαιρετικώς μαύρα για την ηλικία του. Τα γυαλιά που
φορά σε μια μύτη γρυπή τού προφυλάγουν ένα βλέμμα
αδικαιολόγητα φοβισμένο, αλλά και χαρακτηριστικά
χαμηλωμένο, ένα βλέμμα που αποφεύγει αινιγματικά
τις ματιές των άλλων, ενώ, ταυτόχρονα, κοιτάζει με
περιέργεια τους γύρω του. Τα μάτια του είναι μεγάλα
και τα φρύδια του πυκνά και μαύρα. Στα μάτια του
βρίσκεται ολόκληρος. Μέσα απ' αυτά μαντεύει κανείς
όλο τον άνθρωπο, όλο το βίο, την πείρα του όλη.
Αποφεύγουν ν' αντικρίσουν τον απέναντί τους. Κι όμως
με τα λαθραία τους κοιτάγματα, μ' εκείνες τις
μισοματιές τους, ζυγίζουν, υπολογίζουν και εννοούν…·

35. Η οπτική γωνία είναι ανδρική ή γυναικεία; Δικαιολογήστε την
απάντησή σας!
 Είναι αδύνατος, χλωμός, με μαλλιά γκρίζα και πυκνά,
πολύ πυκνά. Μα εκείνο που σου κρατά την προσοχή σου
όλη, είναι τα μάτια του τα δύο παμμέγιστα, παράξενα
αινιγματικά του μάτια. Δύο τέτοια μάτια κανείς μας ποτέ
δε θα τα ιδεί σ' άλλον άνθρωπο, απλούστατα γιατί δεν
είναι μάτια σημερινού ανθρώπου. Είναι μάτια που
έρχονται από πολύ μακριά, από τα βάθη των αιώνων και
κρατούνε μέσα τους το μυστικό μιας άλλης ζωής,
άγνωστης σ' εμάς. Η φωνή του, όσο την άκουγα, μου
φαινόταν κι αυτή σαν να ερχόταν από μακριά και ο ίδιος,
καθώς είχε τώρα αποτραβηχτεί σε μια σκοτεινή γωνιά και
μιλούσε για τέχνη – σε μας ή στον εαυτό του; - έμοιαζε
πλάσμα εξωτικό, που ζούσε σ' άλλη από μας ατμόσφαιρα,
που έπρεπε να τ' ακούς και να το βλέπεις από μακριά και
να μην παραξενευτείς καθόλου, αν άξαφνα το δεις να χαθεί
ολότελα από μπροστά σου και να σωπάσει...».

36. «... Μέτριος το ανάστημα, απροσδιόριστος την ηλικία,
αδύνατος, με τραβηγμένα τα χαρακτηριστικά, αλλά με
ζωηρότατα και μεγαλότατα μάτια πίσω από τα
ματογυάλια, τ' αεικίνητα οσάκις δε βοηθούν το βλέμμα
να καρφωθεί ως περόνη ατσάλινη. Όταν ομιλεί, ο κορμός
πηγαινοέρχεται εις μεγάλα σκαμπανεβάσματα, ενώ τα
χέρια, ως αυτόματα, πότε σηκώνονται μαζί, πότε το ένα
την ώρα που κατεβαίνει το άλλο και πάντοτε διά να
τονίσουν το φθεγγόμενον δόγμα. Οπότε ο Καβάφης δεν
ομιλεί, δογματίζει. Ακόμη και όταν υποχρεωτικότατος
συνιστά εις τον ξένο του: Τσίμπα μιαν εληάν...»
Ποια σχόλια για τον Κ. Π. Καβάφη συμπίπτουν στις παραπάνω περιγραφές;

37. Σκεφτείτε λέξεις που να περιγράφουν
 σχήμα προσώπου:
 μάτια:
 βλέμμα: βλοσυρό,….
 μύτη: κυρτή, …..
 χείλη: λεπτά…..
 δόντια: αστραφτερά………..
 χαμόγελο: αβίαστο…….
 πιγούνι: αγένειο….
 αυτιά: πεταχτά….
 μαλλιά: ίσια…...
 χέρια: δυνατά….
 πόδια: μακρι……
 σώμα: αθλητικό…..
 βάδισμα: ταχύ…
 ντύσιμο – εμφάνιση: απλό….

38. Εξηγήστε το νόημα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων / φράσεων και
προσπαθήστε να τις αντικαταστήσετε, όπου είναι δυνατόν, με άλλες ισοδύναμες. Για τη
σημασία ορισμένων λέξεων μπορείτε να συμβουλευτείτε και ένα έγκυρο παλαιότερο
ερμηνευτικό λεξικό.
- Μολονότι ήταν μυώδης, δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί
παχύς και βαρύς· ήταν ευσταλής και κομψός.
- Μικρός το δέμας, αλλά μεγάλος στην ψυχή.
- Μόλις πήγαν στο στρατό, στερήθηκαν τα πλούσια μαλλιά τους.
Τους είδαμε όλους εν χρω κεκαρμένους.
- Ήταν εκπάγλου καλλονής. Η φήμη για την ομορφιά της είχε
απλωθεί παντού.
- Παρόλο που η πρόσκληση όριζε ότι ήταν υποχρεωτική η
επίσημη περιβολή, αυτός ήρθε με ένδυμα περιπάτου.
- Σύμφωνα με τους κανονισμούς του σχολείου, η αμφίεσή
σας πρέπει να είναι ευπρεπής.
- Το κεφάλι του αγάλματος στεφάνωναν επιμελημένοι βόστρυχοι.

39. Περιγραφή έργου τέχνης
ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΆ ΈΡΓΑ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΏΝ ΖΩΓΡΆΦΩΝ

40. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ
ΟΝΟΜΑ ΕΡΓΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Φραντσέσκο ντι
Τζιόρτζιο Μαρτίνι
Δουκικό ανάκτορο του
Γκούμπιο, διοικητικό
μέγαρο του Γιέζι, εκκλησία
της Σάντα Μαρία ντέλε
Γκράτσιε, εκκλησία του
Αγίου Βερναρδίνου
Προσπάθησε να ορίσει το χώρο σε
συνάρτηση με τις αναλογίες του
ανθρώπινου σώματος.
Φίλιππο Μπρουνελέσκι Καθεδρικός ναός της
Φλωρεντίας τρούλος,
αξονομετρικό,
Όρισε πρώτος τους μαθηματικούς
κανόνες της προοπτικής,
δημιούργησε ένα νέο
κατασκευαστικό σύστημα
επιλέγοντας απλές μορφές
(τετράγωνο, κύβος, κύκλος,
ημισφαίριο)
Δέον Μπατίστα Αλμπέρτι Μέγαρο Ρουτσελάι
μαθηματικό σύστημα αρμονικών
αναλογιών: αρμονία και συμφωνία
των μερών μεταξύ τους, έτσι ώστε
τίποτα να μην μπορεί να προστεθεί ή
να αφαιρεθεί, χωρίς να οδηγεί σε
χειρότερο αποτέλεσμα
Ντονάτο Μπραμάντε Ναΐσκος του Αγίου Πέτρου
στο Μοντόριο
τρισδιάστατη έννοια του χώρου και
την οργάνωση μιας κάτοψης, νέο
τύπο εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής
(κυκλική μορφή)
Αντρέα Παλάντιο Βίλα Ροτόντα
Θεωρητική οργάνωση της
αρχιτεκτονικής, απλότητα και
συμμετρία στο έργο, "σκηνογραφική"
οργάνωση του χώρου

41. Περιγραφή Αντικειμένου
 Προσπάθησε να περιγράψεις τη λειτουργία μιας μηχανής ή ενός οργάνου
που ξέρεις να χειρίζεσαι. Προσδιόρισε σε ποιους απευθύνεται η περιγραφή
σου, για να προσαρμόσεις ανάλογα και το ύφος του κειμένου.