3. Objektivat
1. Te dime si ka ndryshuar klima ne Ameriken Veriore.
2. Te listojme faktoret qe kane ndkuar ne ndryshimin e
klimes.
3. Te permend peridhat kryesore ku ndryshimi I klimes
eshte ndjere me shume.
4. Te di me cfare problemesh klimatike po haset sot
Amerika Veriut.

5. Nga kohët e lashta , njerëzit mendonin se klima e një
rajoni do të ndryshonte me kalimin e shekujve. Për
shembull , Theophrastus , një nxënës i Aristotelit ,bëri një
ekperiment ku vërtetoi se toka pa pemë ishte me e
ngrohtë se ajo me pemë. Rilindasit dhe dijetarët e
mëvonshëm vunë re se shpyllëzimi, kullotja e tokave
rreth Mesdheut kishte ndryshuar motin lokal.

6. Ndryshimi më i spikatur erdhi në shekujt e 18 dhe 19 :
konvertimin i pjesës lindore të Amerikës së Veriut nga
pyll në fushë. Deri në fillim të shekullit të 19 , shumë
besuan se transformimi është duke ndryshuar në rajon
per shkak të klimës - ndoshta për më mirë . Por shirat në
fushën e madhe shkaktuan permbytje të shumta duke
vertetuar të kundërtën.

7. Ndërkohë , agjencitë kombëtare të motit kishin filluar të
përpilojnë masat e vëzhgimeve të besueshme të
temperaturës , reshjeve etj. Nga fundi i shekullit të 19-të,
opinioni shkencor tregoi me vendosmëri ndikimin e
njeriut mbi klimën .

8. Ndryshimet klimatike rajonale
ne shek. 19
• Ndryshimi me I madh erdhi ne shek. 18-19 kur brenda
nje brezi, amerika verilindore nga pyje u kthye ne toke
bujqesore. Ne fillim shek. 19 mendohej se ky
transformim po e ndryshonte klimen e vendit per me
mire. Kur thatesira zuri vendin u tha se shiu do vinte me
pas. Disa eksperte raportuan se shpyllezimi jo vetem
bente qe uji I shiut te shkaktonte permbytje te kota, por
pakesonte edhe vete reshjet. Profesoret europiane
pretendonin se vendet orientale te lindjes se afert ne
lashtesi I kthyen tokat e tyre ne shkretetira.
• Nderkohe, agjensite nderkombetare te motit po
analizonin te dhenat per temperaturen, reshjet etj. Kur u
analizuan grafiket ata treguan ulje dhe ngritje por jo
ndryshime afatgjata. Ne fund shek. 19 shkencetaret nuk
besonin se njerezit po shkaktonin ndryshime ne klime
dhe pavaresisht ndryshimeve regjionale ne klime,
shume pak persona besonin se njerezit mund te
ndikonin ne klimen e te gjithe botes.

9. Ndryshimet paieoklimatike dhe
teorite per shkaqet e tyre ne
shek. 19
• Para shek.18 shkencetaret nuk dyshonin se ndryshimet klimatike
parahistorike ishin ndryshe nga ato te sotme. Ne fund shek.18 gjeologet
gjeten prova te ndryshimeve klimatike ne epoka te ndryshme gjeologjike.
Ne 1815 Jean-Pierre Perraudin pershkroi se si akullnajat mund te ishin
pergjegjes per shkembinjte e medhenj te granitit qe ndodheshin ne
luginat alpine. Ai e dinte se duhej nje force e madhe per te levizur keto
shkembinj dhe vuri re te cara ne to te shkatuara nga levizja e
akullnajave.
• Agassiz zhvilloi teorine e “epokes se akullnajave” me 1837 dhe ishte I
pari qe pretendonte se nje pjese e madhe e botes ka qene me pare e
mbuluar nga akulli. Kjo teori u pa me skepticizem ne fillim por deri me
1870 u pranua gjeresisht.
• Ne 1824 Joseph Fourierzbuloi se atmosfera e tokes e mbante planetin,
me ngrohte se ne vakum. Ai zbuloi se atmosfera transmetonte vale te
drites se dukshme ne siperfaqen e tokes. Toka e thithte driten e
dukshme dhe rrezatonte drite infra te kuqe. Ai zbuloi edhe se njerezit
mund te ndikoni ne ndryshime te ketij rrezatimi qe do shkaktonin
ndryshime ne klime.
• John Tyndall ne 1864 zbuloi se avujt e ujit, metani, dioksidi I karbonit etj
e zvogelonin rrezatimin e rrezeve infra te kuqe ne hapesire.
• Te tjera teori ishin ndryshimet diellore, ndryshimet e rrymave detare dhe
permbysja gjeomagnetike e cila kishte te bente me ndryshimin e poleve
nga veri ne jug dhe nga jug ne veri.

10. Matjet e para qe cuan ne
percaktimin e sasise se gazeve
sere, 1896
• Ne vitet 1890, shkencetari amerikan
Samuel Pierpoint Langley tentoi te
percaktonte temperaturen e
siperfaqes se Henes duke matur
rrezatimin qe vinte ne toke nga hena.
Duke njohur kendin e henes ne
horizont mund te percaktohej sasia e
avujve te ujit dhe dioksidit te karbonit
qe duhej te kalonte rrezatimi para se
te arrinte ne toke. Shkencetare te
tjere I permiresuan keto vrojtime dhe
arriten te benin matjet e para te
gazeve sere ne atmosfere.
• Perktheu: Kejdi Dishnica

11. Ndryshimet Klimatike
1896-1950 (Am. Veriut)

12. Fundi I viteve 1890
• Arrhenius perdori vezhgimet e Langey te cilat thone “
Kur rrezet e Henes bien me nje kend me te vogel ,
kemi rritje te rrezeve infra te kuqe. Kjo dukuri
shkaktohet nga rritja e CO2”. Ne baze te ketij parimi ,
ai kryeu nje eksperiment per te parashikuar
temperaturat ne atmosfere , ne rast rritje te sasis se
CO2.

13. 1896
• Svante Arrhenius llogariti per here te pare ndikimin e
njeriut ne ndryshimin e klimes ne USA

14. Perfundimet e Svante Arrhenius
• Svante vezhgoi se kur niveli i CO2 ulej , ulej edhe
temeratura. Ai doli ne perfundimin se nese
zvogelohet sasia e CO2 , zvogelohet edhe sasia e
avujve te ujit (gaze serre) ne atmosfere. Kjo gje
shkakton rritjen e bores dhe siperfaqes se akullte.
Siperfaqa e akullte ben pasqyrimin e rrezeve te Diellit
, si rrjedhoj humbet ngrohtesia dhe energjia ne Toke.

15. • Ai llogariti se pergjysmimi CO2 , do te shkaktonte
dyfishimin e sasis se akullit ne vend.
• Pergjysmimi I CO2 , do te shkaktonte ne USA , nje
rritje te eprgjithshme te temperaturave 5˚C -6˚C
Perfundimet e Svante Arrhenius

16. 1896
• Arvid Högbom studioj burimet natyrore te CO2 ,
per te kuptuar ciklin e tij ne natyre.
• Gjate studimeve , ai vuri re qe sasia e CO2 qe
prodhohej natyralishte , ishte e barabarte me
masen e CO2 qe prodhohej nga industria.

17. 1896
• Arrhenius pa se ky prodhim i CO2 nga njerezit ,
përfundimisht do të çojë në ngrohjen. Megjithatë, për
shkak të normës relativisht të ulët të prodhimit te CO2
në 1896, Arrhenius mendoj se ngrohja do të marrë
mijëra vjet, dhe ajo pritej të ishte e dobishme për
njerëzimit.

18. 1900
• Perfundimet e arritura ne vitet 1890 , I ben
shkencetaret te vihen ne levizje per studimin e
ndikimit te CO2 ne atmosfere.
• Po te njejtin eksperiment si Arrhenius perdoren dhe
shume studiues te tjere. Por mjetet e avancuara
teknologjike , dolen ne perfundimin se eksperimentet
e Arrhenius ishin jo plotesishte te sakta.
• Ata hodhen poshte shume hipoteza mbi CO2 ,
duke pohuar se ndryshimi I sasis se tij ne
atmosfere nuk shkakton ndonje ndryshim
drastik ne klime.

19. 1900
• Arrhenius kishte te drejte per teorin e tij te CO2 , por
llogaritjet nuk ishin plotesishte te sakta.
• Nga eksperimentet e 1900 , u vu re se nje mase e
CO2 perthithej nga oqeanet
• Kjo gje I lehtesoj shkencetaret e kohes , ndaj
industria vazhdoj me te njejtin ritem.

20. 1910
• Vitet rreth 1910 I befasuan shkencetaret.
Shenja te ndryshimit te klimes po shfaqeshin
kudo!!
• Paleoklimatologji: Nga vezhgimet e kryera vihej re qe
klima sishte me e njejte me vitet me perpara.

21. 1920:
• Hidhet hipoteza se ndryshimet
klimatike vijne per shkak te cikleve qe
po peson DIELLI

22. 1920
• ëilmot H. Bradley gjeti se variteti vjetor i
baltes në shtretërit e liqeneve tregoi cikle
klimatike.
• Një astronom, Andreë Ellicott Douglass, pa
shenja të forta të ndryshimeve klimatike në
unazat e pemëve. Duke vënë në dukje se
unazat ishin të holla në vitet e thata, ai
raportoi efektet klimatike nga variacionet
diellore, veçanërisht në lidhje me mungesën
e njollave diellore ne shekullin e 17-të vënë
re më parë nga ëilliam Herschel dhe të
tjerët.

23. 1920
• Shkencëtarë të tjere gjeten arsye të mira për të
dyshuar se unazat e pemeve nuk mund te zbulojne
shkaktarin ne pergjithesi , por vetem ne shkall rajoni.
• Vlera e unazave të pemëve për studimin e klimës nuk
është themeluar plotesishte e sakte, deri në vitet
1960

24. 1930
• Charles Greeley Abbot.,nga fillim të viteve 1920,
konkludoi se “konstantja” diellore ne vëzhgimet e tij
tregoi variacione të mëdha, të cilat ai i lidhur me
njollat diellore duke kaluar në të gjithë sipërfaqen e
Diellit.

25. Ndryshimet Klimatike
ndermjet viteve 50-70
Ne vitin 1950 u tregua se CO2 dhe avujt e
ujit nuk perthitheshin plotesisht prej ujit te
oqeaneve.
Klimatologet gjithashtu kuptuan se avujt e
ujit ishin prezent ne atmosferen e
siperme. Ne vitet 57 u arrit ne perfundimin
se shtresa e siperme e ujerave te oeqeanit
e kishte te limituar aftesine per te thithur
CO2. Shkencetaret filluan te
shqetesoheshin per emetimin e madh te
CO2 , duke menduar se sasia e gazit
karbonik do te rritej me 25 % ne vitin 2000
duke shkaktuar ndryshime te medha
klimatike.

26.  Nje shenje tjeter e ndryshimeve klimatike doli ne vitet 1960 kur analistet
pane se ne vend te 4 akullnajave te medha , ndodheshin nje numer I
madhe copash akujsh Kjo tregonte rritjen e larte te temperaturave .

27.  Ne vitet 60 shkencetaret
hasen nje problem tjeter , qe
ishte ai i efektit ngrohes te
grimacave ndotese. Ata nuk
ishin te sigurte nese ky efekt
I ftohes, apo efekti sere qe
sillte ngrohjen e temp. do te
mbizoteronte .Filluan
dyshimet se gazet emetuara
prej njeriut mund të ishin
shkatërruese për klimën në
shekullin e 21-të , apo edhe
me heret

28.  Në vitin 1967 , duke përfituar nga aftësia e
kompjuterëve dixhital disa kerkues bëne llogaritjen
e parë të detajuar të efektit serë . Ata gjetën se , në
mungesë të feedbacks të panjohura të tilla si
ndryshimet në retë , një dyfishim të dioksidit të
karbonit nga niveli aktual do të rezultojë në rreth 2
° C në rritjen e temperaturës globale . Kjo gje do te
kishte nje ndikim të theksuar edhe në uljen e nivelit
të ujit , përkatësisht në uljen e sipërfaqes së shumë
liqeneve. Liqeni i Madh i Kripur në Amerikë (ShBA) , I
cili në 100 vitet e fundit është zvogëluar për gati dy
herë.

30. Veriperëndimi
Pyjet, agrikultura dhe jeta
e kafshëve të egra
kërcënohen nga rritja e
temperaturave, ndryshimi
i rrjedheve lumore dhe
sëmundjet. Rritja e nivelit
të detit do të shkaktojë
erozionin bregdetar dhe
shkatërrimin e plazheve

31. Jugperëndimi
Ndryshimi i klimës paraqet
kërcënime ndaj popujve
autoktonë të rajonit,
infrastrukturës, bujqësisë. Rritja
e temperaturave dhe thatësirat
më të shpeshta do të
përkeqësojnë ekzistencën e
burimet ujore. Thatësira, zjarri
kanë të ngjarë të kërcënojnë
pyjet dhe ekosistemet
jugperëndimore.

32. Fusha e madhe
Rritjet e parashikuara të
temperaturës dhe thatësirat
më të shpeshta do të
theksojnë më tej nevojën
primare për ujë të rajonit
Ndryshimet në
disponueshmërinë e ujit mund
të paraqesin sfida për
bujqësinë dhe habitatet
kryesore, të tilla si gropat
preri.

33. Perëndimi qendror
Midëest ka të ngjarë të
përjetojë periudha më të gjata
vere të nxehtë e të thatë dhe
dimër të butë, me lagështirë.
Në zonat urbane Midëest,
ndryshimi i klimës ka të ngjarë
të ndeshet me vështirësitë për
të ruajtur cilësinë e ajrit veror.
Ndryshimi i klimës ka të ngjarë
të shkaktojë stres në
infrastrukturë dhe ekonomi.

35. Juglindja
Komunitetet bregdetare në
juglindje do të përballen me
rritje të nivelit të detit, rritje të
intensitetit të stuhisë krahas
të tjera ndikimeve të
ndryshimeve klimatike.
Incidente të motit ekstrem,
rritja e temperaturës, dhe
përmbytjeve ka të ngjarë të
ndikojë në shëndetin e
njeriut.

36. Alaska
Ngrohja është duke kontribuar në
humbjen e akullit mbrojtës
përgjatë bregdetit veriperëndimor
të Alaskës, duke çuar në rritjen e
normave të erozionit bregdetar.
Ngrohjes ka ndryshuar
ekosistemet tokësore dhe detare,
duke shkaktuar ndryshime në
masën dhe vendndodhjen e
habitateve për peshk dhe kafshë
të egra.
.

37. Ishujt tropikalë
Rritja e nivelit të detit mund të
kërcënojë furnizimin me ujë,
ekosistemet, dhe infrastrukturën
e ishujve tropikale amerikane.
Oqeanet e ngrohta dhe me
shumë acid do të ndikojnë mbi
shkëmbinjtë nënujorë koral, të
cilat tashmë janë dëmtuar nga
ndotja. Ndryshimi i klimës mund
të ketë ndikime të rëndësishme
ekonomike në turizëm dhe
peshkim.