1. Kurnisisllavizmiemyslimanizmii
shqiptarëve?
[Marrengalibri“AdiZotishqip”,qëdolikëtoditëngashtypi.]
Nga:
GaniMEHMETAJ
Kur nisi sllavizmi e
myslimanizmi i
shqiptarëve?

2. 2
Kur nisi sllavizmi e myslimanizmi i
shqiptarëve?
June 1st, 2015
Kronisti papnor tregon se si
popullata shqiptare nisi të kthehet
në fenë myslimane, që të
mbronte kokën e dinjitetin nga
terrori i priftërinjve serbë, të cilët i
solli Turqia, megjithëse në Pejë e
Dardani, nuk pati serbë. Ndërkaq
ishin marrë vesh që priftërinjtë
serbë të bënin terror, kurse
sundimtarët turq t’u ofronin më
zemërgjerësi shqiptarëve vendës
të konvertoheshin në fenë
myslimane, ose të mbeteshin
bujkrobër të Patrikanës.
Nga Gani MEHMETAJ
Në Dardani, pjesë e Shqipërisë etnike, veziri i madh i Perandorisë
Otomane, serbi Mehmet Pashë Sokoloviq, caktoi të vëllanë, peshkop
të Patrikanës së Pejës, duke i dëbuar priftërinjtë ortodoksë shqiptarë,
por edhe ata bizantinë, sipas marrëveshjes me Sulltanin. Të njëjtën
gjë e bëri edhe në Kishën e Deçanit, e në të gjitha kishat bizantine
deri në Nish. Pakkush e di se në Kishën e Deçanit, pjesë e kishave
shqiptare, Onufri e ka bërë një pikturë murale me vlerë të madhe
artistike. Historianët e sotëm serbë e fshehin këtë fakt, ose e lënë në
heshtje, ashtu sikurse e lënë në heshtje faktin se në Kishën e Deçanit
meshat i mbanin shqiptarët ortodoksë, sepse serbë në atë krahinë të
Dukagjinit nuk pati asnjë për be.
Me konsolidimin e priftërinjve serbë të caktuar nga Stambolli,
raportonte një relacion i priftit katolik shqiptar nga Peja, drejtuar
Vatikanit, nisi terrori i priftërinjve serbë ndaj popullatës shqiptare me
ndihmën e zabitëve turq. Perandoria Osmane që e qeveriste këtë

3. 3
qytet më tërë Dardaninë jo vetëm nuk i mbronte fatkëqijtë, por
ankesat e tyre i kthente mbrapsht, duke deklaruar se nuk përzihej në
punët e brendshme të kishës. Ndërkaq ishin marrë vesh që priftërinjtë
serbë të bënin terror, kurse sundimtarët turq t’u ofronin më
zemërgjerësi shqiptarëve vendës të konvertoheshin në fenë
myslimane, ose të mbeteshin bujkrobër të Patrikanës. Kronisti papnor
tregon se si popullata shqiptare nisi të kthehet në fenë myslimane,
që të mbronte kokën e dinjitetin nga terrori i priftërinjve serbë, të cilët
i solli Turqia, megjithëse në Pejë e Dardani, nuk pati serbë. Kështu
qeveritarët otomanë luanin lojë të dyfishtë. Ndërkaq, rugovasit, që e
mbronin Patrikanën e Pejës, nisën ta braktisin këtë kishë, duke u
mbyllur në gëzhojën e tyre, ose u tërhoqën në bjeshkët e mjegullta.
Qyteti me rrethinë iu nënshtruan terrorit të shkombëtarizimit e
konvertimit.
Gjendja paraqitej e rëndë edhe në territoret e tjera etnike, ku
pushtetin shpirtëror e mori Patrikana e Stambollit dhe Qeveria turke,
duke i detyruar shqiptarët të dëgjonin predikimet e lutjet në gjuhë të
huaj. Nisi shkombëtarizimi i shqiptarëve ortodoksë ose kthimi i tyre i
dhunshëm në myslimanë. Shqiptarët katolikë e mbronin gjuhën e
fenë prapa maleve të mjegullta, ose në qytetet e fortifikuara.
Është cinike farsa e historianëve serbë kinse për shpërnguljen e
madhe të serbëve nga Kosova në Panoni (Vojvodinën e sotme), që
ishte tokë austriake. Kronistët e kohës nuk e shënojnë asnjë serb në
Kosovë, ashtu sikurse nuk e shënojnë asnjë serb në Panoni.
Përkundrazi, shkruajnë për arbërorë të fisit të Kelmendit që u
shpërngulën në ultësirat e Panonisë (pinjollët e të cilëve ishin të
pranishëm deri në luftën e fundit kroate-serbe në këtë meskufi), të
cilët së bashku me shqiptarët myslimanë iu kundërvunë Perandorisë
Osmane, ndërsa e pësuan keq, meqë austriakët u mundën nga
kolera që e mbërtheu Ushtrinë austriake.
Në vend të Vjenës, aleate e shqiptarëve, Rusia bëhej faktor gjithnjë
e më i fuqishëm. Nga presioni i Rusisë, e cila nisi të forcohej, duke e

4. 4
dëbuar Turqinë nga territoret e pushtuara, pozita e shqiptarëve
vështirësohej, sepse ishin në mes dy të këqijave: të pranonin fenë
myslimane, gjithnjë e më agresive, ose të hidheshin në kthetrat e
kishës pansllaviste, që e pronësoi popullatën ortodokse, sepse gjuha
shqipe, e vetmja gjuhë në Gadishullin Ilirik, ndalohej edhe me
fermanë të Sulltanit.
Shqiptarët ortodoksë, që u shuan në kombet e tjera janë kaptina më
e dhimbshme e historisë sonë, sepse dikur përbënin më shumë se
gjysmën e popullatës në veri të Shqipërisë deri në Nish dhe në jug
deri në Peleponez. Nga konvertimi i arbërorëve ortodoksë dolën
pjesa dërmuese e shqiptarëve myslimanë. Natyrisht edhe arbërorët
katolikë, që jetonin në rrafsh apo që nuk iu qepën maleve, i
detyruan të ndërrojnë fenë. Ishim populli më tragjik jo vetëm në
Gadishullin Ilirik, por edhe në tërë Evropën. Nga Perëndimi nuk patën
asnjë ndihmë, nga Lindja na vinin goditje të njëpasnjëshme.
Qele-Kulla dhe flijimi i shqiptarëve për pavarësinë e Serbisë: Pinjolli i
fisit të Kelmendit, Gjergj Pjetri (turqisht Karagjorgji, serbisht Gjorgje
Petroviq) udhëhoqi kryengritjen e të krishterëve kundër Perandorisë
Osmane në territorin e sotëm të Serbisë. Për ta ndëshkuar
kryeneçësinë e tij, pushtuesit turq bënë hakmarrje të tmerrshme
kundër shqiptarëve ortodoksë, kreu i të cilëve e udhëhoqi këtë
kryengritje, ndërsa bajraktari serb, Milosh Obrenoviqi, një fshatar i
pagdhendur që u pasurua në kohën e Turqisë, u lidh me turq dhe ua
ofroi kokën e Gjergj Pjetrit, për ta qetësuar zemërimin e Perandorisë
Osmane. M. Obrenoviqi me serbët e vet vranë në pabesi pinjollin e
fisit të Kelmendit, kokën e të cilit ua dorëzuan turqve dhe e hapën
rrugën për autonomi, duke u pavarësuar shkallë-shkallë.
Kështu kryengritjen kundër Turqisë në Serbinë e sotme e nisën
shqiptarët, e vazhduan serbët me ndihmën e Rusisë, ndërsa e
pësuan shqiptarët. Turqit bënë një masakër të paparë në qytetin e
Nishit, duke vrarë mijëra shqiptarë ortodoksë dhe duke syrgjynosur
mijëra të tjerë në Anadoll. Qele-Kulla, një pirg i tmerrit në qytetin e
vjetër të Nishit, me 952 kafka të murosura, u bë sinjal alarmi, ndërsa
Serbia e ndërtoi mitin e rezistencës me flijimet shqiptare. Shqiptarët e
tjerë u kthyen në islam nga tmerri i terrorit turk, ose ia mbathën përtej
Danubit.

5. 5
Më shpalljen e pavarësisë së Serbisë, vala e shkombëtarizimit të
shqiptarëve ortodoksë arriti kulmin, sepse ata gjendeshin në mes të
dy shpatave: të vriteshin nga turqit, ose të kërkonin shpëtimin nga
Rusia, e cila mori tutelën mbi ortodoksët e Ballkanit. Brenda
kryeqytetit të tyre, Beogradit, serbët vranë të gjithë serbët e
konvertuar në myslimanë, vranë edhe të gjithë myslimanët e
kombeve të tjera, i zhbinë 200 xhami dhe i fshinë të gjitha gjurmët
pesëqindvjeçare të sundimit turk. Nuk lanë asgjë nga trashëgimia e
ndërtimi oriental.
Disa dhjetëra vjet më vonë, ushtria serbe me ndihmën e bandave
kriminale-çetnikëve, nisi pastrimin etnik të Sanxhakut të Nishit, duke
vrarë, apo shpërngulur të gjithë shqiptarët myslimanë (muhaxhirët).
Në këtë territor shqiptar, mbeti vetëm një koloni jo e madhe
ortodokse, me mbiemrat e tyre apo me emërtimet e katundeve
Arbanas, Arnaut etj. , ndërsa përndiqeshin, sepse e flisnin gjuhën e
vet. Brezi i ri nisi të fliste sllavisht, një sllavishte të zvetënuar, e cila
edhe sot e kësaj dite dallon dukshëm nga sllavishtja serbe që
ndërtohet mbi një sintaksë tjetër (sa do të dilte interesante po të
bëheshin reportazhe nga televizioni me banorët e Nishit të sotëm, të
cilët dikur flisnin shqip, ashtu sikurse në Ohër, në të njëjtën periudhë
kohore. Sa do të kontribuonin historianët po të nisnin ndriçimin e
kësaj periudhe dhe anketimet me banorët e sotëm të kësaj
hapësire). Shumë banorë të territorit të Nishit e vinin në pah se janë
ortodoksë, madje edhe në fund të viteve shtatëdhjetë të shekullit të
kaluar, por asnjëherë nuk e thoshin se janë serbë, disa u
shmangeshin përgjigjeve se cilit komb i takonin, sepse druanin, kurse
të tjerët flisnin në mënyrë të papërcaktuar. Pjesa dërmuese e
popullatës fshatare në territore të tëra të Serbisë deklarohen
ortodoksë, por e shpërfillin përkatësinë kombëtare. Është çështje e
mungesës së vetëdijes kombëtare? Ose nxirrte krye një përkatësi
tjetër kombëtare e ndrydhur? Asnjëherë nuk është studiuar ky
fenomen në kohën e ish-Jugosllavisë. Kjo ishte edhe më e theksuar
ndër “serbët” e Kosovës.
Sllavishtja me sintaksë shqipe flitet edhe sot e kësaj dite nga
ortodoksët e Kosovës, një e folme me të cilën në Beograd tallen,
duke i quajtur “shqiptarë” “bashkëkombësit” e tyre nga Kosova.
Shqiptarët e fundit ortodoksë vendës, ishin në rrethin e Pejës,

6. 6
Deçanit, Istogut, Vitisë e Gjilanit. Ata mbiemrave shqiptarë, ua
shtuan mbaresat “iq”, apo “viç”, ashtu sikurse i patën edhe
shqiptarët myslimanë e katolikë në kohën e terrorit serb. Shala,
Gashi, Berisha, Lajçi, Dashi, Palbardhi, Kastrati, Pjetri etj. me mbaresat
sllave ishin mbiemrat tipikë jo vetëm në Rrafshin e Dukagjinit, por
edhe në Serbi e Mal të Zi. Pjesë të popullatës ortodokse të sllavizuar
ka ende në katundet e Dukagjinit (Pejë: Sigë, Brestovik, Bjellopojë etj.
apo të Komunës së Istogut: Zhakovë, në disa katunde të Drenicës etj
). Asnjëri prej tyre nuk e mohonte në vitet e shtatëdhjetë të shekullit
të kaluar se të parët e tij flisnin shqip një ose dy breza para tyre,
d.m.th. flisnin shqip deri në vitet njëzet të shekullit të kaluar.
Nuk kanë kaluar më shumë se 100 vjet nga periudha e
shkombëtarizimit të shqiptarëve ortodoksë në Kosovë, apo 150 vjet
nga koha tragjike e shuarjes së bashkëkombësve tanë në Serbinë e
sotme dhe ne nuk e kemi asnjë dokument të publikuar për
tragjedinë e tyre, as për proceset e asimilimit. Nuk kemi bërë asnjë
përpjekje të ndriçojmë këtë periudhë, ndërsa është çelësi i
kapërcimeve të mëdha.
Kujtesën e kemi aq të shkurtër, sa as emërtimet e shumicës së
katundeve, lumenjve e rretheve në Kosovë, Maqedoni e në territoret
etnike nuk i mbajmë në mend si ishin në gjuhën shqipe, para vitit
1923-25, kur i sllavizoi gjeografi i shtetit serb, Jovan Cvijiq. Shumicën e
katundeve i quajmë edhe sot sipas gjeografit shkombëtarizues.
Me ndihmën e shqiptarëve kundër shqiptarëve: Për zemërplasje
procesi i pavarësimit të Greqisë, ashtu sikurse pavarësimi i Serbisë
kalonte nëpër të njëjtën fazë: kryengritjen e udhëhiqnin kapedanët
e prijësit arvanitas-shqiptarë, shtetin e gëzuan grekët dhe të
greqizuarit. Ndërkaq, grekët në emër të Zotit, i detyruan ortodoksët
shqiptarë të mos flisnin shqip, ndërsa Serbia e Greqia i pavarësuan
shtetet e veta me ndihmën e shqiptarëve, duke i persekutuar pastaj
shqiptarët e të dy feve.
Në territore tjera etnike ku mbizotëruan shqiptarët, nisi sërish
përndjekja e predikimit të fjalës shqipe, herë nga kisha greke, herë
nga kisha serbe apo nga Turqia.

7. 7
Territore të tëra ose u spastruan, ose popullata u detyrua të bjerrtë
gjuhën e traditën. Shqiptarët ortodoksë në Perandorinë Osmane në
Veri quheshin “shki”, në jug “grekë”, shqiptarët myslimanë,
emërtoheshin “turq”, ndërsa shqiptarët katolikë “latinë”. Kombeve të
tjera nën sundimin e Perandorisë Osmane, Stambolli ua lejonte të
quheshin sipas kombeve që u përkisnin, u lejohej gjuha e predikimi
fetar. Shkollat shqipe ishin rreptësisht të ndaluara, shkollat serbe e
greke lejoheshin, madje stimuloheshin në territoret shqiptare.
Këto goditje fatale Perandoria Osmane i bëri, sepse shqiptarët
treguam shenja dobësie, sepse pranuan konvertimin, megjithëse
bënë luftë kundër pushtuesve si asnjë komb tjetër. Fillimi i konvertimi
të shqiptarëve në myslimanë, pas terrorit të egër, ua shtoi oreksin
turqve, ua nxiti fantazinë e shpresën se do t’i përdornin në shkallë të
gjerë kundër popujve të tjerë dhe se me ndihmën e tyre do t’i ruanin
zotërimet e interesat në Ballkan. Edhe serbët u dhanë vezirë e
qeveritarë Perandorisë Osmane, madje më shumë sesa shqiptarët,
mirëpo në çastin vendimtar ua kthyen shqelmat pushtuesve,
natyrisht me ndihmën e Rusisë, duke u shkëputur nga ndikimi fatal
turk. Shqiptarët u vonuan. Prandaj Stambolli e ndaloi shqipen, e
persekutoi alfabetin, predikimin, duke ndaluar çdo shprehje të
veçantive kombëtare, me shpresën se do të na shkombëtarizonin,
përkatësisht se do të na turqizonin, ashtu sikurse bënë me miliona
shqiptarë myslimanë, madje edhe me shqiptarë katolikë të rretheve
të Vitisë e Gjilanit.
Marre nga libri “A di Zoti shqip”, që doli këto ditë nga shtypi.
Artikulli i botuar tek: http://gazetadielli.com/kur-nisi-sllavizmi-e-
myslimanizmi-i-shqiptareve/
Mblodhi: MD
Thursday, June 04, 2015