1. ‫تحقیق‬ ‫روش‬
‫تحلیل‬‫گفتم‬‫ان‬
Discourse analysis

2. ‫مقدمه‬
•‫کردار‬‫گفتمانی‬‫حدواسط‬‫میان‬‫متن‬‫و‬‫کردار‬‫اجتماعی‬‫است‬‫و‬‫با‬‫استفاده‬‫از‬‫آن‬‫مردم‬‫از‬‫زبان‬‫برای‬‫تول‬‫ید‬‫ومصرف‬
‫متن‬‫بهره‬‫می‬‫گیرند‬‫و‬‫بدان‬‫طریق‬‫متن‬‫به‬‫کردار‬‫اجتماعی‬‫شکل‬‫می‬‫دهد‬‫و‬‫همچنین‬‫از‬‫آن‬‫شکل‬‫می‬‫گ‬‫یرد‬.
•‫در‬‫این‬‫تکنیک‬‫نیز‬‫تبیین‬‫و‬‫تبیین‬‫اجتماعی‬‫حضور‬‫دارد‬‫به‬‫صورتی‬‫که‬‫هدف‬‫از‬‫مرحلة‬‫تبیین‬،‫توصیف‬‫گفتمان‬
‫بعنوان‬‫بخشی‬‫از‬‫یک‬‫فرآیند‬‫اجتماعی‬‫است؛‬‫تبیین‬‫گفتمان‬‫را‬‫بعنوان‬‫کنش‬‫اجتماعی‬‫توصی‬‫ف‬‫می‬،‫کند‬‫و‬‫نشان‬
‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫چگونه‬‫ساختارهای‬‫اجتماع‬‫گفتمان‬‫را‬‫تعیین‬‫می‬‫بخشند‬.

3. ‫تاریخچه‬‫و‬‫پیشینه‬
•‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫که‬‫در‬‫زبان‬‫فارسی‬‫به‬«‫سخن‬‫کاوی‬»،«‫تحلیل‬‫کالم‬»‫و‬«‫تحلیل‬‫گفتار‬»‫نی‬‫ز‬‫ترجمه‬‫شده‬
‫است؛‬‫یک‬‫گرایش‬‫مطالعاتی‬‫بین‬‫‌ای‬‌‫ه‬‫رشت‬‫است‬‫که‬‫از‬‫واسط‬‫‌ی‬‫ه‬‫ده‬1960‫تا‬‫اواسط‬‫‌ی‬‫ه‬‫ده‬1970‫در‬‫پی‬
‫تغییرات‬‫‌ی‬‫ه‬‫گسترد‬‫علمی‬–‫معرفتی‬‫در‬‫‌هایی‬‫ه‬‫رشت‬‫چون‬‫‌شناسی‬‫ن‬‫انسا‬،‫‌نگاری‬‫م‬‫قو‬،‫‌شناسی‬‫ه‬‫جامع‬‫ُرد‬‫خ‬‫و‬
‫روانشناسی‬‫ادراکی‬‫و‬،‫اجتماعی‬،‫شعر‬‫معانی‬،‫بیان‬‫‌شناسی‬‫ن‬‫زبا‬،‌‫ه‬‫نشان‬‫شناسی‬،‫و‬‫سایر‬‫‌های‬‫ه‬‫رشت‬‫علوم‬‫اجتماعی‬‫و‬
‫انسانی‬‫عالقمند‬‫به‬‫مطالعات‬‫‌مند‬‫م‬‫نظا‬‫ساختار‬‫و‬‫کارکرد‬‫و‬‫فرآیند‬‫تولید‬‫گفتار‬‫و‬‫نوشتار‬‫ظهور‬‫ک‬‫رده‬‫است‬.
•‫اگر‬‫بخواهیم‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫را‬‫بعنوان‬‫روشی‬‫در‬‫‌های‬‫ش‬‫پژوه‬،‫علمی‬،‫اجتماعی‬‫بکار‬‫بریم‬‫باید‬‫آن‬‫ر‬‫ا‬‫از‬‫روشی‬
‫‌گرا‬‫ت‬‫کثر‬‫و‬‫چند‬‫‌ای‬‫ه‬‫رشت‬‫به‬‫‌های‬‫ش‬‫رو‬‫میان‬‫‌ای‬‫ه‬‫رشت‬‫تبدیل‬‫کنیم‬‫و‬‫این‬‫مستلزم‬‫در‬‫گرفتن‬‫بحث‬‫‌های‬‫‌تر‬‫ق‬‫عمی‬
‫بین‬‫حامیان‬‫و‬‫طرفداران‬‫رویکردا‬،‫‌ها‬‫ش‬‫رو‬،‫‌های‬‫ه‬‫ونظری‬‫مختلف‬‫است‬.‫البته‬‫به‬‫یقین‬‫هدف‬‫این‬‫نیس‬‫ت‬‫که‬‫همة‬
‫کارها‬‫را‬‫به‬‫یک‬‫شکل‬‫و‬‫قالب‬،‫درآوریم‬‫اما‬‫‌خواهیم‬‫ی‬‫م‬‫دست‬‫کم‬‫به‬‫‌ای‬‫ه‬‫برنام‬،‫مشترک‬‫به‬‫عبارت‬‫دیگ‬‫ر‬‫به‬
‫مبنایی‬‫برای‬‫اجماع‬‫و‬‫توافق‬‫بر‬‫سر‬‫مباحث‬‫اصلی‬‫نظری‬‫و‬‫‌شناختی‬‫ش‬‫رو‬‫در‬‫‌های‬‫ه‬‫حوز‬‫علوم‬‫اجتماعی‬‫د‬‫ست‬
‫یابیم‬.

4. ‫انتقادی‬ ‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬
•‫تحلیل‬‫انتقادی‬‫در‬‫بررسی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫زمانی‬‫و‬‫اعمال‬‫گفتمانی‬‫به‬‫فرآیندهای‬‫ایدئولوژیک‬‫در‬‫گف‬،‫تمان‬‫روابط‬‫بین‬
‫زبان‬‫و‬،‫قدرت‬‫ایدئولوژی‬،‫زور‬،‫قدرت‬‫سلطه‬‫و‬‫نابرابری‬‫در‬‫گفتمان‬‫توجه‬‫کرده‬‫و‬‫عناصر‬‫زبانی‬‫و‬‫غی‬‫رزبانی‬‫را‬‫به‬
‫همراه‬‫دانش‬‫‌ای‬‫ه‬‫زمین‬‫کنشگران‬‫هدف‬‫و‬‫موضوع‬‫مطالعه‬‫خود‬‫قرار‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬.
•‫رویکرد‬،‫انتقادی‬‫مدعی‬‫است‬‫که‬‫‌های‬‫ه‬‫گزار‬‫تلویحی‬‫طبیعی‬‫شده‬‫که‬‫منشی‬‫ایدئولوژیک‬‫دارند‬‫در‬‫گ‬‫فتمان‬‫فراوان‬
‫یافت‬‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫و‬‫در‬‫تعیین‬‫جایگاه‬‫مردم‬‫بعنوان‬‫فاعالن‬،‫اجتماعی‬‫نقش‬‫ایفا‬‫‌کنند‬‫ی‬‫م‬.‫این‬‫‌ه‬‫ه‬‫گزار‬‫ای‬‫طبیعی‬‫شده‬
‫نه‬‫تنها‬‫شامل‬‫‌هایی‬‫ه‬‫جنب‬‫از‬‫معانی‬‫اندیشگانی‬،‫اند‬‫بلکه‬ً‫ال‬‫مث‬‫متضمن‬‫مفروضاتی‬‫هم‬‫‌ی‬‫ه‬‫دربار‬‫رو‬‫ابط‬‫‌ای‬‫ی‬‫اجتماع‬
‫هستند‬‫که‬‫‌ی‬‫ه‬‫شالود‬‫اعمال‬‫‌اند‬‫ی‬‫تعامل‬.‫این‬‫مفروضات‬ً‫ال‬‫ک‬‫طبیعی‬‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫ومردم‬ً‫ا‬‫عموم‬‫از‬‫وجود‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬
‫‌خبرند؛‬‫ی‬‫ب‬‫نه‬‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫چگونه‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫را‬‫در‬‫مورد‬‫ایشان‬‫بکار‬‫‌برند‬‫ی‬‫م‬‫و‬‫نه‬‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫خود‬‫چگونه‬‫آ‬‫‌ها‬‫ن‬‫را‬
‫درمورد‬‫دیگرن‬‫بکار‬‫‌بندند‬‫ی‬‫م‬.‫تأکید‬‫بر‬‫گفتمان‬‫در‬‫چارچوب‬‫باز‬‫تولید‬‫اجتماعی‬‫روابط‬‫سلطه‬‫اس‬‫ت‬.

5. ‫تحلیل‬‫غیر‬ ‫گفتمان‬‫انتقادی‬
•‫زبانشناسان‬‫در‬‫بحث‬‫از‬‫تحلیل‬،‫گفتمان‬‫دو‬‫دیدگاه‬‫را‬‫مطرح‬‫می‬‫کنند‬.،‫نخست‬‫دیدگاهی‬‫که‬‫تحل‬‫یل‬‫گفتمان‬‫را‬
‫بررسی‬‫و‬‫تحلیل‬‫واحدهای‬‫بزرگتر‬‫از‬‫جمله‬‫تعریف‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬،‫دوم‬‫دیدگاهی‬‫که‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫را‬‫ت‬‫مرکز‬‫خاص‬‫بر‬
‫چرایی‬‫و‬‫چگونگی‬‫استفاده‬‫از‬‫زبان‬‫‌داند‬‫ی‬‫م‬.‫دیدگاه‬،‫اول‬‫را‬‫که‬‫به‬‫شکل‬‫و‬‫صورت‬‫متنی‬‫توجه‬‫‌کن‬‫ی‬‫م‬‫د‬،‫ساختارگرا‬
‫و‬‫دیدگاه‬‫دوم‬‫را‬‫که‬‫به‬‫کار‬‫کرد‬‫متن‬‫توجه‬،‫دارد‬‫کارکردگرا‬‫‌اند‬‫ه‬‫نامید‬.‫اولی‬‫گفتمان‬‫را‬‫واحد‬‫مشخصی‬‫از‬‫زبان‬
‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫بزرگتر‬‫از‬‫جمله‬‫است‬‫و‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫را‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬‫این‬‫واحدها‬‫بر‬‫‌شمارد‬‫ی‬‫م‬،‫دو‬‫می‬‫تحلیل‬
‫گفتمان‬‫را‬‫مطالعة‬‫‌های‬‫ه‬‫جنب‬‫مختلف‬‫چگونگی‬‫استفاده‬‫از‬‫زبان‬‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫بر‬‫روی‬‫‌های‬‫د‬‫کارکر‬‫واحده‬‫ای‬‫زبانی‬
‫متمرکز‬‫است‬.‫این‬‫عده‬‫اعمال‬‫و‬‫کردار‬‫مردم‬‫وهمچنین‬‫مقاصد‬‫معینی‬‫را‬‫که‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫در‬‫بکارگیری‬‫زبان‬‫بد‬‫ان‬‫توجه‬
‫دارند‬‫مد‬‫نظر‬‫قرار‬‫داده‬‫و‬‫سعی‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫معانی‬،‫اجتماعی‬‫فرهنگی‬‫و‬‫موقعیتی‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫را‬‫بشناسد‬.
•‫سخن‬‫کاوی‬‫یا‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫با‬‫کاربرد‬‫زبان‬‫در‬‫‌های‬‫ه‬‫زمین‬‫اجتماعی‬‫بویژه‬‫با‬‫تعامالت‬‫یا‬‫مکالم‬‫ات‬‫بین‬
‫گویندگان‬‫سروکار‬‫دارد‬.

6. ‫اصول‬‫های‬‫رویکرد‬‫انتقادی‬ ‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬
•‫روابط‬‫قدرت‬‫و‬‫سلطه‬‫عملی‬‫گفتمانی‬‫است‬.
•‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫انتقادی‬‫به‬‫بررسی‬‫مشکالت‬‫اجتماعی‬‫می‬‫پردازد‬.
•‫گفتمان‬‫نقش‬‫ایدئولوژیک‬،‫دارد‬‫و‬‫ایدئولوژی‬‫نیز‬‫گفتمان‬‫را‬‫شکل‬‫‌بخشد‬‫ی‬‫م‬.
•‫فرهنگ‬‫و‬‫جامعه‬‫بوسیله‬‫گفتمان‬‫ساخته‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬.
•‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫امری‬‫تفسیری‬‫و‬‫تبیینی‬‫است‬.
•‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫انتقادی‬‫نوعی‬‫تحلیل‬‫ایدئولوژیکی‬‫از‬‫متون‬‫است‬.
•‫کاربرد‬‫خنثای‬‫زبان‬‫وجود‬،‫ندارد‬‫کلیة‬‫متون‬‫دارای‬‫انگیزه‬‫و‬‫بار‬‫ایدئولوژیکی‬‫هستند‬.

7. ‫تحلیل‬‫غیر‬ ‫گفتمان‬‫انتقادی‬
•‫زبانشناسان‬‫در‬‫بحث‬‫از‬‫تحلیل‬،‫گفتمان‬‫دو‬‫دیدگاه‬‫را‬‫مطرح‬‫می‬‫کنند‬.،‫نخست‬‫دیدگاهی‬‫که‬‫تحل‬‫یل‬‫گفتمان‬‫را‬
‫بررسی‬‫و‬‫تحلیل‬‫واحدهای‬‫بزرگتر‬‫از‬‫جمله‬‫تعریف‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬،‫دوم‬‫دیدگاهی‬‫که‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫را‬‫ت‬‫مرکز‬‫خاص‬‫بر‬
‫چرایی‬‫و‬‫چگونگی‬‫استفاده‬‫از‬‫زبان‬‫‌داند‬‫ی‬‫م‬.‫دیدگاه‬،‫اول‬‫را‬‫که‬‫به‬‫شکل‬‫و‬‫صورت‬‫متنی‬‫توجه‬‫‌کن‬‫ی‬‫م‬‫د‬،‫ساختارگرا‬
‫و‬‫دیدگاه‬‫دوم‬‫را‬‫که‬‫به‬‫کار‬‫کرد‬‫متن‬‫توجه‬،‫دارد‬‫کارکردگرا‬‫‌اند‬‫ه‬‫نامید‬.‫اولی‬‫گفتمان‬‫را‬‫واحد‬‫مشخصی‬‫از‬‫زبان‬
‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫بزرگتر‬‫از‬‫جمله‬‫است‬‫و‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫را‬‫تحلیل‬‫و‬‫بررسی‬‫این‬‫واحدها‬‫بر‬‫‌شمارد‬‫ی‬‫م‬،‫دو‬‫می‬‫تحلیل‬
‫گفتمان‬‫را‬‫مطالعة‬‫‌های‬‫ه‬‫جنب‬‫مختلف‬‫چگونگی‬‫استفاده‬‫از‬‫زبان‬‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫که‬‫بر‬‫روی‬‫‌های‬‫د‬‫کارکر‬‫واحده‬‫ای‬‫زبانی‬
‫متمرکز‬‫است‬.‫این‬‫عده‬‫اعمال‬‫و‬‫کردار‬‫مردم‬‫وهمچنین‬‫مقاصد‬‫معینی‬‫را‬‫که‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫در‬‫بکارگیری‬‫زبان‬‫بد‬‫ان‬‫توجه‬
‫دارند‬‫مد‬‫نظر‬‫قرار‬‫داده‬‫و‬‫سعی‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫معانی‬،‫اجتماعی‬‫فرهنگی‬‫و‬‫موقعیتی‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫را‬‫بشناسد‬.
•‫سخن‬‫کاوی‬‫یا‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫با‬‫کاربرد‬‫زبان‬‫در‬‫‌های‬‫ه‬‫زمین‬‫اجتماعی‬‫بویژه‬‫با‬‫تعامالت‬‫یا‬‫مکالم‬‫ات‬‫بین‬
‫گویندگان‬‫سروکار‬‫دارد‬.

8. ‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬ ‫کلی‬ ‫مراحل‬
.1‫چارچوب‬‫نظری‬:‫نخستین‬‫شرط‬‫ضروری‬‫برای‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫تعیین‬‫چارچوب‬‫نظری‬‫است‬.‫این‬‫امر‬‫نیز‬‫بعد‬
‫از‬‫یک‬‫مطالعة‬‫مقدماتی‬‫یا‬‫زمینه‬‫ای‬‫برای‬‫محقق‬‫حاصل‬‫می‬‫شود‬.
.2‫نمونه‬:‫تا‬‫هنگامی‬‫که‬‫‌گران‬‫ل‬‫تحلی‬‫گفتمان‬‫‌های‬‫ه‬‫نمون‬‫خود‬‫را‬‫چونان‬‫اشیاء‬‫طبیعی‬‫می‬‫نگرند‬‫و‬‫ت‬‫‌های‬‫ه‬‫ک‬
‫گفتمان‬‫را‬‫با‬‫بی‬‫توجهی‬‫یا‬‫کم‬‫توجهی‬‫به‬‫جایگاه‬‫آنها‬‫درقالب‬‫های‬،‫نهادیشان‬‫مورد‬‫تحلیل‬‫قرار‬‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫به‬
‫هیچ‬‫روی‬‫‌گیری‬‫ه‬‫نمون‬‫اصولی‬‫امکان‬‫نخواهد‬‫داشت‬.
.3‫واحد‬‫تحلیل‬:‫در‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫فراتر‬‫از‬‫کلمه‬،‫است‬‫برحسب‬‫موضوع‬‫مورد‬‫بررسی‬‫وبرحسب‬‫مت‬‫غیرها‬‫و‬
‫‌های‬‫ص‬‫شاخ‬،‫تحقیق‬‫واحد‬‫تحلیل‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫یک‬،‫جمله‬،‫عبارت‬،‫بند‬‫پارگراف‬‫و‬...‫باشد‬.
.4‫‌بندی‬‫ه‬‫طبق‬‫مطالب‬‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬‫شده‬:‫مطالب‬‫را‬‫مطابق‬‫‌ها‬‫ه‬‫فرضی‬‫و‬‫اهداف‬‫تحقیق‬‫د‬‫رمقوالت‬‫یا‬‫طبقات‬
‫متفاوت‬‫دسته‬‫بندی‬‫می‬‫کنیم‬.
.5‫پردازش‬‫‌ها‬‫ه‬‫داد‬:‫محقق‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫‌ها‬‫ه‬‫داد‬‫را‬‫کدگذاری‬‫نموده‬‫به‬‫صورت‬‫کمی‬‫در‬‫آورد‬‫و‬‫با‬‫استفاده‬‫از‬‫‌ها‬‫ش‬‫رو‬‫ی‬
‫رایج‬‫‌ای‬‫ه‬‫رایان‬‫‌ها‬‫ن‬‫آ‬‫را‬‫پردازش‬‫نماید‬.

9. ‫ابزار‬
•‫از‬‫لحاظ‬‫‌شناختی‬‫ش‬‫رو‬‫تحلیل‬‫گفتمان‬‫انتقادی‬‫از‬،‫گشتارها‬‫فرآیند‬‫مجهول‬،‫سازی‬‫گفتار‬‫مستقیم‬‫و‬‫غیرم‬،‫ستقیم‬‫ساخت‬
‫نقدی‬‫بعنوان‬‫‌ای‬‫ه‬‫مقول‬‫معنایی‬‫نه‬،‫نحوی‬‫فرآیند‬‫اسم‬،‫سازی‬‫‌های‬‫ش‬‫گزین‬،‫لغوی‬‫انواع‬‫انسجام‬‫و‬‫ساخت‬‫وجهی‬‫استفاده‬‫می‬
‫کند‬.
•‫بعبارت‬‫دیگر‬‫می‬‫توان‬‫گفت‬‫که‬‫این‬‫رویکرد‬‫از‬‫ابزارها‬‫و‬‫مفاهیم‬‫زبان‬‫شناسی‬‫‌گرا‬‫ت‬‫صور‬‫و‬‫‌گرا‬‫ش‬‫نق‬‫بخصو‬‫ص‬‫دستور‬‫مدل‬
‫‌مند‬‫م‬‫نظا‬‫هالیدی‬‫برای‬‫تبیین‬‫‌های‬‫ی‬‫ایدئولوژ‬‫پنهان‬‫و‬‫منابع‬‫قدرت‬‫در‬‫پشت‬‫متون‬‫زبانی‬‫بهره‬‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬.
•‫چهار‬‫ساختار‬‫گفتمان‬‫مدار‬‫زبان‬‫شناختی‬‫برجسته‬‫عبارتند‬‫از‬:
.1‫گزینش‬‫لغات‬‫و‬‫تعبیرات‬‫خاص‬(‫نام‬‫دهی‬)
.2‫فرآیند‬‫اسم‬‫سازی‬
.3‫بکارگیری‬‫مجهول‬‫در‬‫برابر‬‫معلوم‬‫یا‬‫برعکس‬
.4‫بهره‬‫گیری‬‫ازالگوهای‬‫متفاوت‬‫جمله‬(‫جمالت‬،‫کنشی‬،‫ربطی‬‫وصفی‬،‫اسنادی‬‫و‬...)