Орон зай, цаг хугацааны хязгаарлалтгүйгээр нягтлан бодох бүртгэлээ хөтлөх, тайлан шинжилгээ хийх чадамжтай үргэлж шинэчлэгдэн хөгжих, дэвшилтэт технологид суурилсан Эрхэт онлайн санхүүгийн програм. Цахим https://erkhet.biz/ https://facebook.com/ErkhetHQ/ https://twitter.com/ErkhetHQ/ https://youtube.com/ErkhetHQ/

1. www.erkhet.biz 1
Certified
Corporation
bcorroration.net
2015 он
Гарын авлага

3. www.erkhet.biz 1
Гарчиг
ЗОХИОГЧ:
Г. Мөнхсайхан
О. Баттуяа
Ж. Пүрэвцэрэн
РЕДАКТОР:
Ж. Нямсүрэн
ЭХ БЭЛТГЭСЭН:
Э. Ангараг
Редокторын үг...................................................................................................................
ЖДҮ дэмжиж байгаа.........................................................................................................
Байгууллага үүсгэх............................................................................................................
Байгууллагын тохиргоо хийх............................................................................................
Дансны нэгдсэн төлөвлөгөө.............................................................................................
Хэрэглэгч урих, хэрэглэгчийн эрх тохируулах...............................................................
Хэрэглэгчийн дансны эрх тохируулах.............................................................................
Хэрэглэгчийн эрхийн төрөл удирдах..............................................................................
Эхний үлдэгдэл..................................................................................................................
Лавлах мэдээлэл...............................................................................................................
Ерөнхий журнал.................................................................................................................
Мөнгөн хөрөнгө.................................................................................................................
Авлага өглөг.......................................................................................................................
Бараа материал.................................................................................................................
Үндсэн хөрөнгө..................................................................................................................
Тохиргоо бичилт................................................................................................................
Мөнгөн хөрөнгийн ханш тэгшитгэл.................................................................................
Тооцооны ханшийн тэгшитгэл..........................................................................................
Авлага өглөгийн хаалт......................................................................................................
Бараа материалын өртөг тооцолт....................................................................................
Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл байгуулах.............................................................................
Хаалтын бичилт хийх.........................................................................................................
Цалингийн тооцоо..............................................................................................................
Тайлан.................................................................................................................................
Ярилцлага...........................................................................................................................
Эрхэт - Найдвартай байдал..............................................................................................
Онолын хэсэг.....................................................................................................................
Мөнгөн хөрөнгө.................................................................................................................
Дансны авлага...................................................................................................................
Бэлэн бүтээгдэхүүн...........................................................................................................
Борлуулалтынорлого........................................................................................................
Дансныөглөг......................................................................................................................
Ерөнхий удирдлагын зардал............................................................................................
Шалгалт..............................................................................................................................
Шалгалтын хариу...............................................................................................................
Бодлого...............................................................................................................................
Бүртгэлийг хөтлөх зааварчилгаа.....................................................................................
2 - 5
6
8 - 9
10
12 - 13
14 - 15
16
17
18 - 19
20
22 - 23
24 - 27
28 - 29
30 - 35
36 - 38
41
42 - 43
44 - 45
46 - 47
50 - 51
52 - 53
54 - 55
58 - 63
64 - 65
66 - 67
68
69
70
71
72
73
74 - 75
77 - 78
80 - 86
87
88 - 91
92 - 93
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37

4. www.erkhet.biz2
САМПИНГААС
ҮҮЛЭН ТЕХНОЛОГИД
Мэндчилгээ
Монгол Улсад жижиг, дунд бизнесийг санхүү, нягтлан бодох
бүртгэлийн аргаар чадавхжуулах өвөө, зээ хүү хоёрын мөрөөдөл хөдөлгөөн
болж, санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрэх арга зүй, шийдлийг нээж өглөө
XX зууны технологийн гайхамшиг нь Хенри Форд гэдэг америк эрийн автомашиныг
нийгмийн дундаж давхаргынхан хэрэглээ болгож, тансаг хэрэглээний хувьсгал хийсэн
гэдэгтэйхэнчмаргахгүй.Харинмэдээлэл,харилцааныXXIзуунбидэндбүрилүүгайхамшгийг
авчирсаар байна. Google, Facebook, Linkedin, Twitter, Youtube, Wikipedia зэрэг нийгмийн
сүлжээ хүчээ авч, урьд хожид байгаагүй цоо шинэ нийгмийн харилцааг бий болгон үндэс
угсаа, баян ядуу, эр эм ялгаагүй өөрийн дуу хоолойгоо хил хязааргүй хүргэж, мэдээллийн
хязгааргүй орон зайд эрх чөлөөтэй аялах боломж олгож байна. Энэ л бизнесүүдээс
санаанд оромгүй залуухан тэрбумтнууд ар араасаа төрөн гарсаар. Тэд нэг л зүйлээрээ
бусдаас ялгардаг. Тэр нь зөвхөн ашиг, орлого олох бус өөрсдийн амьдарч буй нийгэмдээ,
цаашлаад хүн төрөлхтний хөгжил дэвшилд хувьсгал авчирахуйц өөрчлөлт, шинэчлэлийг
өөрсдийн бүтээсэн техник технологи, шинэлэг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээрээ авчирч
байдаг. Харин эрин зууны энэ их өөрчлөлтөд ганзагын наймаагаар гараагаа эхэлж байсан
Монголын бизнесменүүд хаахна явна вэ? Бид бизнес гэдгийг зөвхөн ашиг олох гэсэн явцуу
утгаар ойлгож байсан цаг саяхан. Тиймдээ ч ихэнх бизнесийн үйл ажиллагаа явцуу, амиа
хичээсэн, тархай бутархай байдалтай байсан. Гэвч мэдээлэл, технологийн шинэ эрин үе
биднээс сэтгэлгээний огцом өөрчлөлт шаардсаар байна. Өнөө үед хэрэглэгчдийнхээ юу
хүсч байгааг үйлдвэрлэх нь ч хангалтгүй болж, харин тэдний юу хүсч болохыг таамаглах,
тэдний бүтээмжийг дээшлүүлж чадавхжуулах, зөвхөн ашиг хонжоо харсан бус нийгэм,
эдийн засаг, байгаль орчиндоо ээлтэй бизнес хийх шаардлагатай болов. Энэ орон зайг
Монголын залуус, ялангуяа технологийн салбарынхан илүү соргогоор ухаарч ашиг,
орлогоос илүүтэй сэтгэж, нийгэмдээ нөлөөлсөн урт хугацааны тогтвортой бизнесийн
шийдлүүдийг нэвтрүүлж эхэлж байна. Энэ түүчээг манлайлан оролцож байгаа томоохон
төлөөлөл нь яах аргагүй манай сэтгүүлийн эрхэм зочин Амартайваны Мэнд-Орших юм.
Тэрээр Монголын чөлөөт нийгмийн үр шимийг хүртэж, гадаадад суралцахаар явсан олон
зуун залуусын нэг.
2010 оны хавар алс холын Америкийн Массачусетс мужаас ихийг хийж бүтээх
эрмэлзэлтэй эх орондоо ирж, гар, сэтгэл нийлсэн чадварлаг залуусын хамт “Нью Медиа
Групп”-ыг үүсгэн байгуулжээ. Түүнээс хойш тэр нийгэмд төдийгүй бизнесийн талбарт
оюун санааны их эргэлтийг түүчээлэн үрслүүлж байна. Нийгэмд ээлтэй бизнес түүний үйл
ажиллагаа, үзэл санаа, амьдралынх нь утга учир юм. А. Мэнд-Орших “Нийгэмд ээлтэйгээр
орлогоо нэмэгдүүлцгээе” гэсэн зарчимтай. Ашиг хөөхгүй бизнесийг төсөөлөхөд бэрх
ч тэр нь түүний амин чухал зорилго биш. Хэдэн том компаниуд зах зээлд давуу эрх
эдлэвч тэр бүр корпорацийн төвшинд бизнес, үйл ажилагаагаа жинхэнэ утгаар явуулах
чадамжгүй байдгийг нуух юун. Жижиг, дунд компаниудын тухайд бүр ч ярилтгүй. Энэ нь
асар их боломж, бүтээмжийг үнэгүйдүүлж байгаа хэрэг юм. Компанийн стратеги буруу
эсвэл бүр байхгүйгээс ямар ч ажил олигтой үр дүнд хүрдэггүй. Монголын ихэнх компанид
маркетингийн тодорхой үзэл баримтлал, судалгаа тэр бүр байдаггүй.

5. www.erkhet.biz 3
Мэндчилгээ
Зүгээр санаанд орсноо нэг л гоё реклам болгох төвшинд сэтгэдэг. Тэр “гоё” гээд байгаагаа
ч тэр бүр илэрхийлж чаддаггүй. Харин тэрээр энэ орон зайд өөрийн гэсэн өнгө аясаар
тоглож, тархай бутархай жижиг компаниудад мэргэжлийн зөвлөгөө өгч, илүү нэгдмэл үйл
ажиллагаатай, үр бүтээлтэй болгож, бизнес эрхлэлт, зохион байгуулалтын шинэ шатанд
хүрэхэд нь тусалдаг байна. Тэднийхэн компаниуд дээр очоод “Нью Медиа Групп”-ээс
явж байна, танай цахим хуудсыг мэргэжлийн өндөр төвшинд хийж өгье гээд ажил гуйж
байсан нь саяхан. Харин одоо компаниуд “Нийгэмд ээлтэйгээр орлогоо нэмэгдүүлцгээе”
тэдэнд өөрсдөө хандаж, захиалга өгдөг болжээ. Тэд одоо “Худалдаа Хөгжлийн Банк”,
“Эм Си Эс”, “Вагнер Ази Автомотив”, “Эрэл Групп”, “Эм Ай Эйч”, “Ньюком Групп”,
“Таванбогд Групп”, “Шунхлай Групп”, “АПУ”, “Сансар Медиа Групп”, “Гацуурт”, “Баясах
Групп”, “Бишрэлт Холдинг”, “Тэсо Корпораци”, “Блүмбэрг Монголиа” гэсэн нэр хүнд
бүхий том групп, корпорациудтай итгэлцлийн түншлэлээр хамтран ажилладаг болсон.
Одоо “Нью Медиа Групп” нийгмийн аливаа тулгамдсан асуудлыг соргогоор олж харж,
шийдлийг дэвшүүлж, гарцыг олж, үр дүнд хүргэж байна. Тэд цахим ертөнц, бизнес хөгжил,
дэвшилтэт маркетинг, програм хангамжийн үйлдвэрлэлийн чиглэлээр Монголдоо хүлээн
зөвшөөрөгдсөн мэргэжлийн байгууллага болтлоо өргөжиж, зах зээлд өөрийн гэсэн
брэндийг нэгэнт бий болгож чаджээ. Маркетингийн үзэл баримтлалыг зөв тодорхойлж,
бодлогын бичиг баримтыг олон улсын стандартын дагуу гүйцэтгэж, улмаар мэдээллийн
технологийн оновчтой шийдэлтэй хослуулан Монголын медиад тус групп хувьсгал хийж
байна.

6. www.erkhet.biz4
“Нью Медиа Групп”- ын Гэрэгэ-Цахим хуудасны цогц шийдэл - gerege.biz програм, Эрхэт-
Онлайн санхүүгийн програм - erkhet.biz, Мазаалай-Ажлын байрны програм - mazaalai.biz
нийгэмд ээлтэй бизнесийн нүүр царай болж чадсан байна. Эдгээрийн дэвшилтэт хэрэглээг
дэлгэрүүлэх, бизнесийн соёлыг түгээх зорилгоор тэд харилцагч байгууллагууддаа үнэ
төлбөргүй нэвтрүүлдэг. Дэвшилтэт маркетингийг хэрэглээ болгох, бизнесийн зардлыг
оновчтой болгох, нийгмийн болон бизнесийн хөгжилд програм хангамжийн ололтыг
нэвтрүүлэх үйлс нь нийгэмд ээлтэй бизнесийн гол загвар гэж хэлж болно. Нийгэмд ээлтэй
бизнесийг хамт олноос эхлүүлэх нь ерөөс нийгмийн өмнө өөрсдөө хэр шударга байхын
шалгуур болдог. Тэгвэл А.Мэнд-Орших үр дүнд суурилсан ажлын орчин бүрдүүлэв. Хамт
олноо оффист суусан цагаар нь бус бүтээмж, үр дүнгээр нь үнэлэх тогтолцоог нэвтрүүлжээ.
Байгууллагын гишүүн бүрийг амь насны даатгалд хамруулж, компанидаа гурваас дээш жил
ажиллахдаа мэдлэг чадвараа бүрэн дайчилж хөгжүүлсэн, өөрийн болон компанийнхаа
хөгжилд хувь нэмэр оруулсан үнэ цэнтэй гишүүдэд компанийн хувьцаа эзэмших эрхийг
санал болгодог байна. Хамт олноороо янз бүрийн тэмцээн зохион байгуулна, мэдлэг
чадвараа хуваалцана, туршлага солилцоно, сонирхолтой илтгэл тавьж хэлэлцүүлнэ.
Компанийнхаа үнэт зүйл, цаашдын үйл ажиллагааны тухай ярилцаж, алсын хараагаа нэг
чигт төвлөрүүлэх сургалтыг сар бүр тогтмол зохион байгуулдаг. Тэр багаа маш чадварлаг
хүмүүсээр бүрдүүлдэг. Үүнийгээ A зэрэглэлийн тоглогч A зэрэглэлийн хүмүүстэй буюу
өөртэйгээ адил, өөрөөсөө илүү чадвартай хүмүүстэй хамтарч ажилладгаар тодорхойлсон
юм. Мөн тэд олон нийтийн арга хэмжээнүүд тогтмол зохион байгуулдаг. Үүний нэг
жишээ нь жилд хэд хэдэн удаа “TEDx” хэмээх Америк болон өөр олон улс оронд нэр
хүндтэй, салбар бүрийн бүтээлч хүмүүс өөрсдийн үзэл бодол, шинэлэг санаагаа бусадтай
хуваалцдаг арга хэмжээг албан ёсны эрхтэйгээр зохион байгуулдаг. “Нью Медиа Групп”-
ын цоглог, эрч хүчтэй, тэмүүлэлтэй багийнхны үнэт зүйл бол монгол хүний оюун ухаан
шингэсэн бизнесийг дэмжиж, хүн төрөлхтний амьдралын чанарыг сайжруулах хүн төвтэй
бизнесийг эрхэмлэх явдал билээ. Энэ нь ч хоосон тунхаглал, бүтэшгүй мөрөөдөл биш.
“Нью Медиа Групп”-ын залуу ерөнхийлөгч А.Мэнд- Оршихын хичээл зүтгэл, ажлын ололт
амжилт, эх орондоо танигдаад зогсохгүй зорилго нэгтэй олон улсын байгууллагаас түүний
компанийг Азийн анхны “Батламжлагдсан B корпораци” хэмээх өргөмжлөл олгосон
нь дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөний нэгэн баталгаа билээ. А.Мэнд-Оршихын энэ их
амжилтын ард онцгой нэгэн эрхэм байдаг. Тэр хүн бол яах аргагүй түүний үргэлж дээдлэн
хүндэтгэдэг өвөө Жамъянгийн Нямсүрэн юм. Тэрээр уламжлалгүй шинэчлэл, өчигдөргүй
өнөөдөр байхгүй гэдгийг маш сайн ойлгодог тул өвөөтэйгээ ойр хамтран ажилладаг.
Залуу бизнесмений төлөвшил, эрдэм боловсрол, амьдралын замнал нь санхүү, нягтлан
бодох бүртгэлийн шинжлэх ухаанаар амьсгалсан орчин байлаа. Түүний өвөө Ж.Нямсүрэн
гуай 60-аад жил санхүүгийн салбарт хүчин зүтгэж, салбарынхаа шавыг тавьж, салбартаа
манлайлж ирсэн буянтан. Түүний улс нийгэмдээ хийж бүтээсэн, түмэнд өвлүүлсэн гавъяа
зүтгэлийг төр засаг өндрөөр үнэлж, Монгол Улсын гавъяат болон Ардын багш цол хүртээж,
“Алтангадас”, Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одон болон бусад медалиар шагнасан
байна. Түүний унасан газар, угаасан ус Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сум нутгийн хүүгийнхээ
алдрыг мөнхжүүлж, төрөлх сургуулийг нь түүний нэрэмжит болгожээ. Өвөө, зээ хүү
хоёрын хамгийн сүүлд хамтран ажилласан нэгэн төсөл одоо хөдөлгөөн болон өрнөж
байна. Нэг үгээр хэлэхэд, тэр өвөөгийнхөө нягтлан бодох бүртгэл, санхүүгийн ертөнцөд
ажиллаж хөдөлмөрлөсөн 60-аад жилийн туршлагыг програмчилж, үүлэн технологи
буюу онлайн хэлбэрт оруулан “Эрхэт” хэмээх нягтлан бодох бүртгэлийн програм зохион
бүтээснээ олон түмэнд үнэ төлбөргүй нээлтэй болгосон байна. Гэсэн ч нийтэд бүр илүү
хүргэх үүднээс төр засаг, банк, санхүү, бизнес, хэвлэл мэдээлэл, олон улсын донор
байгууллагуудыг эгнээндээ нэгтгэж, жижиг, дунд бизнесийг хөгжүүлэх нэгэн зорилгыг
энэхүү програмаараа шийдвэрлэхээр зориг шулуудан ажиллаж байна.
Мэндчилгээ

7. www.erkhet.biz 5
Тэдний уриа нь “Ахмад санхүүчдын туршлага, шинэ үеийн технологийн хослол” юм. Хоёр
жилийн өмнө Сангийн яамнаас албан ёсны зөвшөөрлөө авсан энэхүү онлайн санхүүгийн
програм нь аж ахуйн нэгжүүдэд сард мянган гүйлгээ үнэгүй хийх боломж олгож байна.
Дунджаар жижиг аж ахуйн нэгж сард 100 гаруй гүйлгээ хийдэг гэсэн тооцоо байгаа.
Хэрвээ уг програмыг өөр хүнд санал болговол Dropbox шиг ашиглаж болох гүйлгээний
тоо нэмэгдэнэ гэсэн үг. Тэдний бас нэг уриа нь “Бидний төлөө тодорхой хэмжээнд
хөдөлмөрлө, тэгвэл та ч бас үр шимийг нь хүртэнэ”. Мэргэжлийн бус хүмүүс ч ашиглах
боломжтой, өөрсдөө хийж болох бүх гарын авлагаар хангагдсан байна. Онлайн хэлбэрт
суурилсан учир шинэ хууль тогтоомжийг гарсан даруйд нь суулгаж өгдөг, үйл ажиллагааны
гэмтлийг хурдан хугацаанд хэрэглэгчдэд хүндрэлгүйгээр шийдэж өгдгөөрөө бас онцлог
юм. Эрхэт Онлайн санхүүгийн програмын гол зорилго нь санхүү, нягтлан бодох бүртгэлийг
төгөлдөржүүлэх явдал. Бүх байгууллага эмх цэгцтэй бүртгэлтэй болсноор салбараараа
үнэн зөв мэдээлэлтэй болж, шинжилгээ дүгнэлт зөв гарах, улмаар үүн дээр суурилсан
оновчтой бодлого боловсруулах сайн суурийг бий болгоно гэдэгт тэд итгэлтэй байна.
А.Мэнд-Орших шиг зөв бодлоготой, алсын хараатай, оюуны өндөр чадамжтай,
зохион байгуулах авъяастай, хүмүүнлэг зан суртахуунтай ажил хэрэгч залуус Монгол
Улсыг дэлхийн хөгжилд чирэгдэж бус, харин зэрэгцэж, магадгүй бүр манлайлж явах
тэр үеийг ойртуулах нь дамжиггүй. Тэрээр хүрсэн төвшиндөө чөдөрлөгддөггүй, сайрхаж
сагадаггүй. Тиймээс оргил өөд мацсаар л байх болно. Түүн шиг залуусаас Монголын Стив
Жобс, Билл Гэйтс, Марк Зүкербэрг төрнө гэдэгт үүнийг бичиж буй би огтхон ч эргэлзэхгүй
байна. Тэр шинэ үеийн техник технологи, өнгөрсөн үеийн мэдлэг туршлагатай уялдаж
байж, жинхэнэ алсын хараатай, нийгэмд ээлтэй бизнес болж чадна гэдгийг маш сайн
ухаарсан нэгэн. Тиймээс ч Монголын эдийн засаг, санхүүгийн шилдэг эрдэмтэн багшийн
мах, цусны тасархай болж төрсөндөө, сампингаас эхлэлтэй нягтлан бодох бүртгэлийг
үүлэн технологид нэвтрүүлэх замналын эзэн болсноороо бахархдаг. “Миний шийрийг
хатаах хүү” хэмээн өвөө нь зээгээрээ омогшдог юм билээ. Зээ хүүд нь цаашид үүлэн
технологи дээр суурилсан, бизнесийн бүтээмжийг дээшлүүлэх, нийгэмд ээлтэй бизнес
хийх маш олон шинэлэг санаа бий.
Мэндчилгээ

8. www.erkhet.biz6
Нью Медиа Групп нь дэвшилтэт маркетинг, мэдээллийн технологийн үйлчилгээ
үзүүлж, нийгэмд тулгарч байгаа асуудлуудыг бүтээлч, шинэлэг аргаар шийдвэрлэхийг
зорьж ажилладаг нийгэмд ээлтэй бизнес эрхлэгч компани юм. Нью Медиа Групп “мэдлэгт
суурилсан бизнесийг хөгжүүлж, дэвшилтэт технологийн боломжийг үндэсний хөгжилд
зориулах” нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд Монголын Жижиг Дунд Бизнесийг Нягтлан
Бодох Бүртгэлийн Аргаар Чадавхижуулах Үндэсний Хөдөлгөөнийг өрнүүлж байна.
Монгол улсын эдийн засгийн урт хугацааны тогтвортой хөгжлийн гол хүчин зүйл
нь амжилттай ажиллаж буй жижиг дунд бизнесийн байгууллагууд юм. Монголд жил бүр
шинээр бизнес эрхлэгчдийн 50-иас дээш хувь нь бүтэлгүйтдэг бөгөөд шалтгаан нь 10
байгууллага тутмын 3 нь нягтлан бодох бүртгэлийн асуудалтай холбоотой байдаг байна.
Энэ нь санхүү нягтлан бодох бүртгэлийн мэдлэг дутмаг байдал тэр ч байтугай мэргэжилгүй
хүн нягтлан бодогч хийхийг оролдон будлиантуулдаг мөн сахилга бат, залгамж чанар
хангалтгүй байдаг гэх мэтээс шалтгаалдаг байна. Мөн жижиг дунд бизнес эрхлэгчид
өдөр тутмын орлого, зарлагаа тогтмол бүртгэх нь бизнесээ амжилттай удирдахын үндэс
болдог. Тиймээс эдгээр байгууллагуудад нягтлан бодох бүртгэлийн програм зайлшгүй
шаардлагатайг үндэслэн ЭРХЭТ онлайн санхүүгийн програмыг бид бүтээлээ. Эрхэт
програм нь 2013 оны 7 сарын 5-нд Монгол Улсын Сангийн Яамнаас албан ёсны зөвшөөрлөө
авсан бөгөөд НББОУС-ыг хангасан Монголын нягтлан бодох бүртгэлийн салбарт шинэ
дэвшлийг авчирсан бүтээгдэхүүн юм.
“Эрхэт” санхүүгийн програмаараа дамжуулан Нью Медиа групп ирэх гурван
жилийн хугацаанд Монгол улсдаа идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 50 000 гаруй
жижиг дунд үйлдвэрт 15 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхээр төлөвлөж байна.
Бид “Эрхэт” бүтээгдэхүүнээр ийнхүү хөрөнгө оруулалт хийж жижиг дунд
бизнесүүдийг чадавхижуулж, цар хүрээг нэмэгдүүлэн улмаар Монгол улсын эдийн
засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулахыг зорьж байна. Иймээс уг програм болон
бусад дэвшилтэт технологийг жижиг дунд аж ахуйн нэгжүүдэд нэвтрүүлэн хэрэглээ
болгож бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд төрийн болон төрийн бус байгууллага, олон улсын,
мэргэжлийн байгууллагууд, бизнес эрхлэгчид, хэвлэлийн байгууллагыг бидэнтэй дуу
хоолойгоо нэгтгэн ажиллахыг уриалж байна.
Жижиг дунд бизнесийг нягтлан бодох бүртгэлийн аргаар
чадавхижуулах үндэсний хөдөлгөөн
Мэндчилгээ

9. www.erkhet.biz 7
Монголын Үндэсний Их Сургууль
Эдийн Засаг Бизнес Удирдлагын Сургууль
НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ТЭНХИМ
Эдийн засаг бизнесийн удирдлагын сургууль нь 1998 онд байгуулагдаж, Нягтлан
бодохбүртгэлийнтэнхим нь2004оноосНягтланбодохбүртгэлийнмэргэжлээрбакалаврын
зэрэгтэй өдөр, оройн ангийн сургалтыг зохион байгуулж эхэлсэн.
2008 оноос хойш 600 гаруй нягтлан бодогч мэргэжилтэн төгссөн. Төгсөгчдийн 75
хувь мэргэжлээрээ ажиллаж, 20 гаруй хувь магистрын сургалтанд суралцаж мэргэжлээ
дээшлүүлж, 2014-2015 оны хичээлийн жилд 520 гаруй оюутан суралцаж байна.
НББ ТЭНХИМИЙН ЗОРИЛГО
Нягтлан бодох бүртгэлийн манлайлах чадвар бүхий, шилдэг боловсон хүчнийг бэлтгэнэ.
ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО
Онол практикийн хосолсон мэдлэг ур чадвартай, мэргэжлийн өндөр ёс зүйтэй, нягтлан
бодогч, удирдан манлайлагчдыг бэлтгэхэд оршино.

10. www.erkhet.biz8
Байгууллага үүсгэх
Програмынайконбуюуарсландээрдаржпрограмдээражиллахдараалалхэсэгрүү
шилжинэ. Ажиллах дарааллын саарал хэсэгт шинэ байгууллага үүсгэх, ашиглахад бэлтгэх
бүхий л тохиргоог тохируулна. Ногоон хэсэгт өдөр тутмын гүйлгээг бүртгэх холбоосууд
байрлана.Цэнхэр хэсэгт тайлант улирлын төгсгөлд нэг удаа гүйцэтгэх гүйлгээнүүдийн
холбоос байрлана. Хамгийн арын багананд цалин, тайлан болон гүйлгээ бүртгэх явцад
сонголтоор илрэх лавлах мэдээллийн удирдлагын хэсэг байна.
Дээд мөр нь үндсэн цэсийн мөр юм. Үндсэн цэсийн мөрийн баруун хэсэгт удирдлагын
цэс байна.
Байшингийн дүрслэл бүхий цэс нь Байгууллагын удирдлагын цэс юм. Уг цэсээр
хэрэглэгч өөрт хамааралтай байгууллагуудыг удирдана.
Араан дүрслэл бүхий цэс нь Байгууллагын тохиргоо цэс юм. Уг цэсээр сонгосон
идэвхитэй байгууллагын хувьдахь тохиргоог удирдана.
Хүний дүрслэл бүхий цэс нь хэрэглэгчийн тохиргоо цэс юм. Уг цэсээр хувийн мэдээлэл,
нууц үг солих зэрэг хэрэглэгч өөрийн дансыг удирдана.
Голд байрлах шуурхай холбоосын тухай дараагийн зургаар танилцуулна.

11. www.erkhet.biz 9
Байгууллага үүсгэх
Нэмэх шуурхай цэс нь шууд журналын бичилт бүртгэх цонх дуудах хэрэгсэл. Заавал
үндсэн цэсээр дамжилгүй, шууд гүйлгээ бүртгэхэд ашиглана.
Цүнх дүрслэл цэс нь үйл ажиллагааны түүхийг харуулах хэрэгсэл. Хэрэглэгч өөрийн болон
бусад уригдсан хэрэглэгчийн програм ашигласан байдлыг түүхчилэн үзэх боломжтой.
Асуултын тэмдэг шуурхай цэс нь Програм ашиглалтын явцад оператортой харьцах
хэрэгсэл. Уг асуултын тэмдэг нь системээс таньд ирсэн шууданг харуулах бөгөөд мөн
та системийн оператортой холбогдон асуудлаа тодруулах, асуулт асууж хариулт авах
боломжтой.
Номны дүрслэл цэс нь тойм гарын авлагыг илэрхийлнэ.
Эрхэт онлайн санхүүгийн програмын давуу тал, онцлогийн тухай мэдээллийг
“Эрхэт” системийн www.erkhet.biz цахим хуудаснаас мөн дараах олон нийтийн сувгуудаас
авах боломжтой.
www.facebook.com/erkhetHQ
https://www.facebook.com/groups/639073079482699/
www.twitter.com/erkhetHQ
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

12. www.erkhet.biz10
Байгууллагын тохиргоо хийх
Систем дээр байгууллагаа үүсгэхэд дээрх зураг бүхий тохиргооны цонх дуудагдана.
Уг цонхонд ногооноор хүрээлсэн “Санамж” болон “асуултын тэмдэг” дарснаар гарч ирэх
“Тайлбар”-тай танилцан, анхны тохиргоог бөглөнө. Улаан сумаар заасан талбаруудыг
заавал бөглөнө.
Байгууллагын тохиргоог тохируулахдаа улаан одоор тэмдэглэсэн талбарыг заавал
бөглөх ёстой бөгөөд улаан одоор тэмдэглээгүй бол бөглөхгүй үлдээж болно. Тэмдэглээгүй
талбарыг дараа нь нөхөж бөглөж болно гэсэн үг юм. Эдгээр талбарыг гүйцэт бөглөснөөр
тайлан болон анхан шатны баримтын мэдээллүүд гүйцэт хэвлэгдэнэ.
Байгууллагын тохиргоог засах болон бөглөгдөөгүй үлдсэн хэсгийг нөхөж
бөглөхдөө дээрх зурганд харуулсанаар хандана.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

13. www.erkhet.biz 11
Байгууллага үүсгэх
11

14. www.erkhet.biz12
Дансны нэгдсэн төлөвлөгөө
Данс цэсээр дансны нэгдсэн төлөвлөгөөг харуулсан жагсаалт хэсэгт очно.
Уг жагсаалтын тодоор бичсэн буюу ногоон сумаар тодруулсан мөр нь дансны
бүлэг.
Улаансумаартодруулсанмөрньдансюм.Дансньбүтэцбүхийбүлэгтхаръяалагддаг.
Шинээр данс болон дансны бүлэг үүсгэхдээ баруун дээд талд байрлах шинэ
холбоосыг ашиглана.
Шинэ бүлэг үүсгэх бол ногооноор хүрээлсэн “Дансны бүлэг”-т хандана.
Данс үүсгэх бол улаанаар хүрээлсэн Данс холбоосыг сонгоно.
Мөн тухайн дансыг эсвэл дансны бүлгийг засах болон устгах бол тухайн мөрийн
ард байрлах үзгэн болон хогийн сав дүрс бүхий холбоосыг ашиглана.

15. www.erkhet.biz 13
Дансны нэгдсэн төлөвлөгөө
Шинээр данс үүсгэхдээ тухайн дансны хөтлөгдөх журналыг зөв сонгосноор тухайн
журналд холбогдох програмын цонхонд шүүгдэнэ. Мөн сонгогдсон журналын дагуу нэмэлт
талбараар дэлгэрэнгүй бүртгэгдэнэ.
Тухайн нэг дансанд гүйлгээ эсвэл эхний үлдэгдэл бүртгэгдсэн бол уг дансыг устгах
болон журнал, валют гэсэн мэдээллүүдийг өөрчлөх боломжгүй байдаг.
Ажиллах дарааллын дансны нэгдсэн төлөвлөгөө батлах холбоосоор дансны
нэгдсэн төлөвлөгөө рүү очиж болно.
Шинээр данс үүсгэх болон засах цонхыг дээрх зурганд харуулав. Бусад цонхны
адил баруун хэсэгт байрлах ногооноор хүрээлсэн санамжийг уншиж мөн улаанаар
хүрээлсэн асуултын тэмдэг дээр дарж талбар бүрийг хэрхэн бөглөх тухай тайлбартай
танилцаарай. Цонхны шаардлагат талбаруудыг бөглөсний дараа хадгалах товч даран
баталгаажуулна.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

16. www.erkhet.biz14
Хэрэглэгч урих, хэрэглэгчийн эрх тохируулах
Дээрх зурганд хэрэглэгч урих хэсэг рүү очих замыг улаанаар мөн ногооноор тус тус
дүрсэлж харууллаа.
Ногооноор хүрээлсэн талбарт хамтран ажиллах хэрэглэгчийн системд бүртгүүлсэн
имэйл хаягийг бичиж улаанаар хүрээлсэн урих товчийг дарна. Ингэснээр нэг байгууллагад
олон хэрэглэгч зэрэг хандан ажиллах боломжтой. Гэхдээ цэсний болон дансны эрхийг
тусгайлан тохируулах шаардлагатай.

17. www.erkhet.biz 15
Хэрэглэгч урих, хэрэглэгчийн эрх тохируулах
Хэрэглэгч уригдсанаар хэрэглэгчид жагсаалтад харагдана. Уг жагсаалт нь
хэрэглэгчийг төрөлд харгалзуулах цэсд харгалзана. Хэрэглэгч бүрт төрөл баганаас
тохирох хэрэглэгчийн хандах төрлүүдийг сонгоно. Хэрэглэгчийн төрлийг сумаар зааснаар
хэрэглэгчийн төрөл удирдах цэсээр орж шинээр үүсгэх засах болон устгах боломжтой.
Дахин шинээр хэрэглэгч урих бол Шинэ товчийг ашиглана. Харин уригдсан хэрэглэгчийг
хасах бол тухайн хэрэглэгчийн мөрийн хогийн сав дүрслэл бүхий холбоосыг ашиглана.
Хэрэглэгчийг урихын өмнө уригдах хэрэглэгч заавал системд буюу www.erkhet.biz
хаягаар орон бүртгүүлсэн байх ёстой.
Мөн уригдсан хэрэглэгч уригдсаныхаа дараа заавал системээс гарч дахин нэвтрэх
ёстой. Ингэснээр уригдсан эрх нь баталгаажна. Уригдсан хэрэглэгч нь өөрт тохируулсан
эрхийн хүрээнд програмыг удирдана.
Уригдсан хэрэглэгчийн эрх нь цэсний хандах эрх, мөн дансны удирдах эрх гэсэн
хоёр эрхийн хослолоос бүрдэнэ.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

18. www.erkhet.biz16
Хэрэглэгчийн дансны эрх тохируулах
Дансны эрхийн ангилал:
Хоосон - Сонгосон дансанд тухайн хэрэглэгч ямарч үйлдэл хийж чадахгүй.
Унших - Тухайн хэрэглэгч сонгосон дансанд хийгдсэн гүйлгээг зөвхөн харах эрхтэй
Үүсгэх - Тухайн хэрэглэгч сонгосон дансанд шинээр гүйлгээ хийх болон харах
эрхтэй.
Засах - Тухайн хэрэглэгч сонгосон дансанд шинээр гүйлгээ хийх, хийгдсэн гүйлгээг
засах болон харах эрхтэй.
Устгах - Тухайн хэрэглэгч сонгосон дансанд гүйлгээ шивэх, устгах, засах, харах
буюу бүх эрхтэй тохиолдолд устгах ангилал ажиллана.
Эрх тохируулах хэрэглэгчийг ногооноор хүрээлсэн талбарт сонгоно. Данс
бүр дээр харгалзах эрхийг сонгож тохируулна. Мөн тухайн нэг бүлэгт харъяалагдах
данснуудад ижил эрх тохируулах бол дансны жагсаалтын толгойд сонгоно. Зүүн гар талын
жагсаалт нь дансыг бүлгээр сонгох боломж юм. Хадгалах товчоор тухайн хэрэглэгчийн
эрх баталгаажна.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

19. www.erkhet.biz 17
Хэрэглэгчийн эрхийн төрөл удирдах
Нэр хэсэгт тухайн төрлийн нэрийг бичнэ. Доорх жагсаалтад системээс хандаж
болох бүхий л цэсийг нэрээр жагсаасан болно. Уг жагсаалтаас тухайн төрөлд хамрагдан
хандаж чадах эсэхийг сонгож тэмдэглэнэ. Бүгдийг сонгох эсвэл сонголтыг болиулах бол
эхний мөрийн сонголтыг ашиглана. Жишээлбэл Данс гэсэн мөрийн хувьд сонгогдсон
бол уг төрлийн хэрэглэгчид данс гэсэн цэсрүү хандаж чадна. Харин сонгогдоогүй бол
тухайн төрлийн хэрэглэгчид данс цэсрүү хандаж чадахгүй юм. Энэ нь дансны нэгдсэн
төлөвлөгөөг харж чадахгүйгээс гадна шинээр данс үүсгэх, засах, устгах зэрэг дансны
удирдлага хийж чадахгүй гэсэн үг юм. Тохиргоог цонхны доор байрлах хадгалах товчоор
баталгаажуулна.
Хэдэн ч хэрэглэгчийн төрөл систем дээр үүсгэх боломжтой. Шаардлагатай бол
хэрэглэгч бүрт зориулж үүсгэж болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
Хэрэглэгчийн төрөл удирдах цэсд хандахад системээс тохируулсан анхны өгөгдөл
болох хамгийн их хэрэглэгддэг хэрэглэгчийн төрлүүдийг үүсгэсэн байдаг. Шинээр төрөл
нэмэх бол Шинэ хэрэглэгчийн төрөл товчийг ашиглана. Үүссэн төрлийг засах эсвэл устгах
бол тухайн мөрийн төгсгөлд байрлах үзгэн болон хогийн савны дүрслэл бүхий холбоосыг
ашиглана. Хэрхэн тохируулах тухай дараагийн зурганд дүрслэв.

20. www.erkhet.biz18
Эхний үлдэгдэл
Өмнөх зургийн дагуу хандахад дээрхи зураг бүхий эхний үлдэгдлийн ерөнхий
жагсаалт харагдана.
Ногооноор хүрээлсэн ерөнхий журнал хэсгийг сунгаж туслах журналаар бүртгэсэн
эхний үлдэгдлийн тусгайлсан жагсаалтыг авлага өглөг, бараа материал, үндсэн хөрөнгө
гэсэн ангиллаар тус тус харж болно. Харин ерөнхий журнал гэсэн жагсаалтаар нийт
дансдын эхний үлдэгдэл ерөнхий байдлаар харагддаг.
Шинээр буюу өөр дансанд эхний үлдэгдэл бүртгэхдээ шинэ товчийг ашиглана.
Шинэ товчийг дарж ямар төрлийн эхний үлдэгдэл болохыг сонгон бүртгэлийн цонхыг
дуудна. Бүртгэлийн цонх бүрийн санамжийг болон асуултын тэмдэг дарж талбар бүрийн
тайлбарыг уншвал тухайн цонхыг хэрхэн ашиглах тухай ойлголттой болно.
Эхний үлдэгдлийг ямар хугацаанд оруулахыг байгууллагын тохиргоонд
тохируулдаг.
Эхний үлдэгдлийн жагсаалтын хөлийн дүн дебет болон кредитээрээ тэнцүү болох
нь эхний үлдэгдэл зөв бүртгэсний үндсэн шалгуур болдог.
Байгууллагын дансны эхний үлдэгдлийг бүртгэхдээ уг зурганд харуулсны дагуу
хандана. Ногооноор, улаанаар тэмдэглэсэн хоёр зам нь ижил зорилготой болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

21. www.erkhet.biz 19
Лавлах мэдээлэл
Лавлах цэсд хандахад эхлээд бараа материалтай холбоотой лавлах цэс харагддаг.
Улаанаар хүрээлсэн “Бараа материал”-ын гарчигийг сольж бусад төрлийн лавлах
мэдээллүүдийг сонгон удирана. Сонголт бүрийг тус тус дэлгэрүүлэн тайлбарлана.
Сонголт эсвэл дэд сонголтыг сонгоход тухайн сонголттой холбоотой жагсаалт
харагдана. Жагсаалтын баруун дээр байрлах шинэ товчийг ашиглан тухайн жагсаалтад
шинэ мөр(утга) нэмнэ. Устгах эсвэл засах бол жагсаалтын тухайн мөрөнд байрлах хогийн
сав, эсвэл үзгэн дүрслэл бүхий холбоосыг ашиглана.
Бараа материал - Бараа материалын бүртгэлтэй холбоотой лавлах мэдээллүүд
Үндсэн хөрөнгө - Үндсэн хөрөнгийн бүртгэлтэй холбоотой лавлах мэдээллүүд
Ангилал - Бараа материалын ангилал(бүлэг)
Нэр төрөл - Бараа материалын нэр төрлийн бүртгэл
Байршил - Бараа материалын байршлын бүртгэл. Мөн бараа материалын нярав бүрээр
байршил үүсгэж болно
Зардал - Бэлтгэл ажиллагааны зардлын лавлагааны бүртгэл. Бараа материалын орлогын
гүйлгээ бүртгэхэд бэлтгэл ажиллагааны зардал нь бараа материалын өртөгт шингэх ёстой
байдаг
Хэмжих нэгж - Бараа материалын хэмжих нэгжийн бүртгэл
Нэр төрөл - Үндсэн хөрөнгийн ерөнхий нэр төрөл буюу ангилал. Өөрийн байгууллагын
онцлогоос хамааран ерөнхий нэр төрлийг дотор нь задлах байдлаар нарийвчилан бүртгэж
болно.
Байршил - Үндсэн хөрөнгийн байршлын бүртгэл. Үндсэн хөрөнгийн эд хариуцагч бүрээр
үндсэн хөрөнгийн байршлыг үүсгэж болно.
Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийг тохиргоо бичилт цэсээр байгуулна.

22. www.erkhet.biz20
Лавлах мэдээлэл
Цалин - Цалингийн тооцоо, болон цалингийн гүйлгээтэй холбоотой лавлах мэдээллүүд
Ажилтан - Цалин бодох нийт ажилчдын бүртгэл.
Зэрэг дэв - Ажилтны зэрэг дэвийн бүртгэл. Ажилтанд зэрэг дэвийн нэмэгдэл цалин
олгодог бол нэмэгдлийг бүртгэнэ. Зэрэг дэв боддоггүй бол нэмэгдэл дүнг 0-ээр бүртгэж
нэг зэрэг дэв үүсгээд ажилтан бүр дээр сонгож болно.
Албан тушаал - Ажилтны албан тушаалын бүртгэл. Цалингийн сүлжээ байдлаар бүртгэж
болно. Тухайн албан тушаалтны дундаж цалинг бүртгэх замаар бүртгэнэ.
Гүйлгээний тохиргоо - Цалингийн тооцооноос журналын бичилт үүсгэдэг. Тухайн журналын
бичилтүүд ямар дансанд бүртгэгдэхийг тохируулах бүртгэл. Ажилчдын журналын
бичилтийн онцлогоос хамаарч хэдэн ч тохиргоо үүсгэж болно. Шаардлагатай бол ажилтан
бүрт зориулж гүйлгээний тохиргоо үүсгэж болно.
Даатгуулагчийн төрөл - Нийгмийн даатгалын ерөнхий газраас кодлосон даатгуулагчийн
төрлүүд байна. Уг бүртгэлийг ашиглан НДШ-ийн хувь хэмжээг тохируулна.
Хэлтэс тасаг - Байгууллагын хэлтэс тасгийн бүртгэл. Хэлтэс тасаг бүрт зориулан
дансны төлөвлөгөө үүсгэж хэлтэс тасаг бүрээр тайлан авах боломжтой байдаг.
Банк - Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй банкуудын жагсаалт байх ба
дурдагдаагүй банктай харьцдаг бол шинээр үүсгэж болно.
НӨАТ-н үзүүлэлт - НӨАТ-н тайлангийн мөрүүд гэж ойлгож болно. НӨАТ-тай
гүйлгээ хийхдээ уг лавлахаас сонгож бүртгэдэг.
Гүйлгээний утга - Гүйлгээний утгуудын цуглуулга бүртгэл. Олон дахин давтагддаг
гүйлгээний утгуудыг энд бүртгэнэ. Ингэснээр гүйлгээ хийх бүртээ гүйлгээний утгыг
бичилгүй энд бүртгэгдсэнээс сонгож гүйлгээ хийх боломжтой.
Технологийн карт - Үйлдвэрлэл эрхэлдэг байгууллагад хамааралтай бүртгэл.
Үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүний технологийн картуудыг үүсгэж үүний дагуу Бараа
материалын үйлдвэрлэлээс борлуулалт бүртгэнэ. Технологийн картад тохируулснаар
үйлдвэрлэсэн барааны өртгийг тооцдог болно.
Тухайн нэг лавлах мэдээлэл нь ямар нэг байдлаар гүйлгээнд сонгогдсон бол устгах
боломжгүй байдаг. Эхлээд холбогдсон гүйлгээг устгаж эсвэл өөр бусад лавлахыг сонгож,
тухайн мэдээллийг гүйлгээнд хамааралгүй болсны дараа устгаж болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

23. www.erkhet.biz 21
Ерөнхий журнал
21

24. www.erkhet.biz22
Ерөнхий журнал
Ерөнхий журналын жагсаалт нь огнооны буурсан байдлаар эрэмбэлэгдсэн байдаг.
Өөрөөр хэлбэл хамгийн сүүлийн гүйлгээ нь дээрээ харагдана. Ерөнхий журналын ажил
гүйлгээний жагсаалтад бүх журналын бичилт ерөнхий байдлаараа харагддаг болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
Ерөнхий журнал цэсд хандахад дээрхи зураг бүхий ажил гүйлгээний жагсаалт
харагдана. Жагсаалтын дээр хайлтын талбарууд байдаг ба тухайн талбаруудыг бөглөвөл
бөглөгдсөн талбаруудын нөхцлийг хангах бичилтүүд жагсаалтад шүүгдэнэ. Ажил
гүйлгээнүүд буюу ногооноор хүрээлсэн холбоосыг сунгаж жагсаалтын төрлийг солих
боломжтой.
Бүрэн бус баримтууд нь ажил гүйлгээ болж амжаагүй нэг тал бичилт бүхий
баримтуудыг харуулна. Уг жагсаалт хоосон байх нь таны тайлан зөв гарах боломжтойг
илтгэнэ.
НӨАТ-н гүйлгээнүүд нь нийт НӨАТ-н журналаар шивэгдсэн гүйлгээг харуулна. Хөл
дүнгээр харьцуулж НӨАТ-н тайланг шалгаж болно. Үндсэндээ НӨАТ-ын падааны жагсаалт
гэж ойлгож болно.
Шинээр ажил гүйлгээ бүртгэх бол шинэ ажил гүйлгээ гэсэн товчыг ашиглана. Ажил
гүйлгээний жагсаалтаас тухайн ажил гүйлгээг засах болон устгах бол ажил гүйлгээний
дугаар гэсэн мөрийн арын үзгэн болон хогийн саван дүрслэл бүхий холбоосыг ашиглана.
Зарим гүйлгээний ард автоматаар хийгдсэн гүйлгээ гэсэн текст гарч ирдэг. Энэ нь
цалингийн гүйлгээ, хаалтын гүйлгээ зэрэг нэгдсэн байдлаар хийгдсэн гүйлгээг илтгэнэ.
Ийм үед тухайн гүйлгээг хийгдсэн цэсээр орж утсгана.

25. www.erkhet.biz 23
Ерөнхий журнал
НӨАТ-н гүйлгээнүүд жагсаалт: Уг жагсаалтаар нийт НӨАТ-тай гүйлгээнүүд
харагдана. НӨАТ-тай дүн, НӨАТ ороогүй цэвэр дүн, НӨАТ-н дүн гэсэн багануудаар
харагдана. Мөн НӨАТ-н үзүүлэлтээр ялгаж харж болно. Шинээр НӨАТ-н бичилт үүсгэх
бол Шинэ НӨАТ-н гүйлгээ товчийг ашиглана. НӨАТ-н бууралт, буцаалт зэрэг НӨАТ-н
тайланд тусгагдах бичилтүүдийг бүртгэнэ. Шинээр хийгдэх НӨАТ-н гүйлгээ нь ямар нэгэн
баримтыг дагасан бус бие даасан бичилт үүсч уг жагсаалтад тусна. Мөн баримт шивж
байхдаа НӨАТ-тай гэж сонгосноор НӨАТ-н бичилт автоматаар үүсэн уг жагсаалтад тусна.
Бүрэн бус баримтын жагсаалт: Уг жагсаалтаар ороход “Өрөөсөн гүйлгээ алга”
гэсэн бичиг байвал асуудалтай, дутуу гүйлгээ байхгүй байна гэсэн үг. Харин жагсаалтад
утгатай байвал уг жагсаалт дахь бүрэн бус баримтуудыг харгалзах засах холбоосоор орж
ажил гүйлгээнд холбож бүрэн баримт болгоно. Эсвэл устгах товчоор бүхий л бүрэн бус
баримтыг бүгдийг устгаж цэвэрлэнэ. Эцэст нь “Өрөөсөн гүйлгээ алга” гэсэн байдалтай
болгох ёстой. Харин мөр уншигдвал тухайн гүйлгээнүүдийг дутуу гэж ойлгоно.
Ерөнхий журналын буюу туслах хөтлөхгүй бичилт хийх бол шинэ товийг ашиглана.

26. www.erkhet.biz24
Мөнгөн хөрөнгө
Мөнгөн хөрөнгө цэсээр ороход нийт мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээний жагсаалт руу
очно. Жагсаалтын дээд хэсэгт хайлтын мөр байх бөгөөд бөглөгдсөн нүдээр жагсаалтаас
шүүнэ. Жагсаалтыг эрэмбэлж харах бол эрэмбэлэх баганын толгой хэсэгт дарж өсөхөөр
эсвэл буурахаар эрэмбэлнэ. Ногооноор хүрээлсэн мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээ холбоосыг
сунгаж зөвхөн кассын эсвэл зөвхөн харилцахын гүйлгээгээр ялгаж харж болно. Шинээр
мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээ бүртгэх бол шинэ товчийг ашиглана. Шинэ товч дарж касс
харилцахаас сонгож гүйлгээ бүртгэх, тохирох цонхыг дуудна. Мөн мөр бүрийн төгсгөлд
байрлах засах болон устгах холбоосоор тухайн мөрийг засна. Принтерийн дүрслэл бүхий
холбоосоор тухайн мөрийн анхан шатны баримтыг хэвлэхээр харна. Ямар хэлбэрээр
зурагдахыг Байгууллагын тохиргоо - Баримтын тохиргоо хэсгээс тохируулна.

27. www.erkhet.biz 25
Мөнгөн хөрөнгө
Мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээний цонхтой хэрхэн ажиллах талаар кассын гүйлгээгээр
жишээ авъя. Кассын орлого эсвэл зарлага болохыг улаанаар хүрээлсэн сонголтоор
тодорхойлно.
Мөнгө хүлээж авч байгаа эсвэл мөнгө хүлээлгэн өгч буй харилцагчийг харилцагч
талбараар сонгоно. Хэрвээ шинэ харилцагч нэмж дуудах бол харилцагч талбарын баруунд
байрлах нэмэх товчоор шинэ харилцагч нэмнэ.
Тухайн кассын гүйлгээнд НӨАТ тооцох бол НӨАТ-тай эсэх сонголтыг ашиглаж
доорх талбаруудыг нэмж дуудан НӨАТ-н үзүүлэлтийг сонгох шаардлагатай. НӨАТ-н
үзүүлэлт нь НӨАТ-н тайлангийн аль мөрөнд татагдах ёстойг тохируулдаг. Мөнгөн
хөрөнгийн гүйлгээны “Дүн” талбарт НӨАТ орсон НӨАТ-тай дүнг бичдэг. НӨАТ-н падаан
болон тооцсон НӨАТ хоорондоо орны нарийвчлалаар зөрвөл бодуулах сонголтыг болиулж
гараар засах боломжтой.Бусад талбарыг тохирох утгаар бөглөнө.
Тухайн гүйлгээний харилцсан данс тодорхой бол сонгоно. Тодорхойгүй эсвэл олон
гүйлгээтэй харьцсан буюу нийлмэл гүйлгээ бол хоосон орхиж хадгална. Хэрэв нйилмэл
гүйлгээ бол харилцсан дансыг хоосон орхиж хадгалахаас гадна хадгалсны дараа хадгалах
товчны хажууд идэвхижих “Гүйлгээний мэдээлэл” товчийг дарж дараагийн хуудсанд
очно. Уг хуудсанд байрлах “Шинэ гүйлгээ” товчийг ашиглан харилцсан буюу эсрэг талын
холбогдох журналыг сонгох замаар ажил гүйлгээ болгоно.
Хадгалах товчийг дарж уг гүйлгээг хадгална. Уг гүйлгээ хадгалагдсанаар хадгалах
товчны хажууд гүйлгээний мэдээлэл товч идэвхижих бөгөөд уг товч нь тухайн гүйлгээний
ерөнхий журналруу хэрхэн туссаныг дэлгэрүүлэн харах боломжийг олгоно. Дараагийн
гүйлгээг шинээр бүртгэх бол тухайн гүйлгээг хадгалаад нэмэх товчийг ашиглана. Мөнгөн
хөрөнгийн гүйлгээний жагсаалтруу буцах бол хадгалаад буцах товчийг ашиглана.

28. www.erkhet.biz26
Мөнгөн хөрөнгө
Гадаад валютын гүйлгээг хэрхэн хийх тухай дээрхи зургаар харуулав. Огноо болон
данс сонгогдсоноор тухайн дансны валютад харгалзах Төв банкнаас зарласан албан ханш
татагдана.
Валютын дүн болон Төв банкны албан ханшны үржвэрээр дансны дебет эсвэл
кредит төгрөгөн илэрхийлэл бодогдоно.
Валютын дүн, албан ханш болон авах/зарах ханшийн зөрүүний үржвэрээр нийт
олз эсвэл гарз тодорхойлогдоно. Олз эсвэл гарз үүссэнээс хамаарч хэрэгжсэн ашиг
алдагдлын дансыг сонгоно.
Уг жишээнд харьцсан данс сонгогдсон учир Амжилттай ажил гүйлгээ болж
хадгалагдсан байна. Гүйлгээний мэдээлэл товчоор дансдын харьцааг ерөнхий байдлаар
харж болно.

29. www.erkhet.biz 27
Мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээний жагсаалтад бүрэн ажил гүйлгээ болж амжаагүй
мөнгөн хөрөнгийн баримт нь улаанаар ялгагдан харагддаг. Улаан мөр бүхий баримт нь
ерөнхий журналын бүрэн бус баримтын жагсаалтад мөн харагдана. Мөнгөн хөрөнгийн
дансдын тайланг харахдаа “Тайлан” цэсд хандан, ерөнхий журналын тайлангаас харж
болно.
Мөнгөн хөрөнгийн баримт үүсгэх болон ажил гүйлгээ болгох гарын авлага нь бусад
баримтын хувьд ижил бүтэцтэй болно.
Мөнгөн хөрөнгө

30. www.erkhet.biz28
Авлага өглөг
Авлага өглөгийн гүйлгээний жагсаалтад бүрэн ажил гүйлгээ болж амжаагүй авлага
өглөгийн баримт нь улаанаар ялгагдан харагддаг. Улаан мөр бүхий баримт нь ерөнхий
журналын бүрэн бус баримтын жагсаалтад мөн харагдана. Авлага өглөгийн дансдын
үлдэгдлийг харахдаа Тайлан цэсд хандан ерөнхий журналын тайлангаар харна. Харин
ХАРИЛЦАГЧ-ийн тооцооны үлдэгдлийг харахдаа Тайлан цэсээр орж Авлага өглөгийн
тайлангаар харна.
Авлага өглөгийн баримтыг ажил гүйлгээ болгох болон гүйлгээний мэдээлэл товч
дарах үйлдэл нь Мөнгөн хөрөнгийн гарын авлагатай ижил бүтэцтэй болно.
Авлага өглөг цэсээр ороход тухайн тайлант үед харгалзах нийт авлага өглөгийн
тооцоониймэдээлэлхарагдана.Жагсаалтыгэрэмбэлэхболжагсаалтынтолгойхэсэгтдарж
тухайн баганаар өсөхөөр болон буурахаар эрэмбэлнэ. Шинээр авлага өглөгийн тооцоо
үүсгэх болон үүссэн тооцоог хаах бол Шинэ авлага өглөг товчийг ашиглана. Дуудагдсан
цонхон дээр тооцоо үүсгэх эсвэл хаахыг тохируулна. Ажил гүйлгээнд холбогдоогүй авлага
өглөгийн тооцоо нь улаанаар шүүгдэн харагдана. Тухайн мөр гүйлгээг засах болон устгах
бол тухайн мөрийн төгсгөл дэх засах болон устгах холбоосыг ашиглана.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

31. www.erkhet.biz 29
Авлага өглөг
Авлага өглөгийн тооцоо үүсгэх(хаах) цонхыг хэрхэн ашиглах тухай дээрхи зургаар
харуулав. Тооцоо үүсэх эсвэл хаагдаж байгааг Улаанаар хүрээлсэн Тооцоо талбарт
сонгоно. Харин авлага эсвэл өглөг аль болохыг данс сонгож тодорхойлно. Мэдээж
гүйлгээний огноонд тооцоо үүсч буй эсвэл тооцоо хаагдах гүйлгээний огноог бүртгэнэ.
Ногооноор хүрээлсэн талбаруудад тооцоо үүсэх харилцагчийг болон тооцоог
бүртгэх дансыг сонгоно. Тооцоо хааж байгаа үед ямар дансны хэндээрх тооцоог хааж
байна вэ гэсэн байдлаар бүртгэнэ.
Талбаруудыг бөглөсний дараа хадгалах товчоор тухайн гүйлгээг хадгална.
Хадгалсны дараа гүйлгээний мэдээлэл товчоор ерөнхий журналд туссан дансны
харьцааны мэдээллийг харна. Хэрхэн ашиглах тухай мөнгөн хөрөнгийн гарын авлагад
дурьдсан болно. Хадгалаад хаах товчоор тухайн гүйлгээг хадгалаад дараагийн гүйлгээ
бүртгэхэд цонхыг бэлтгэнэ. Хадгалаад хаах товчоор тухайн гүйлгээг хадгалаад авлага
өглөгийн жагсаалтруу очно. Устгах товчыг тухайн гүйлгээг хадгалсны дараа устгах бол
ашиглана.
Авлагын данс тооцоо үүсгэх, өглөгийн данс тооцоо хаах гэж сонгосон үед дебет
эсрэг тохиолдолд кредит бичигдэнэ.

32. www.erkhet.biz30
Бараа материал
Бараа материал цэсд хадахад бараа материалын орлого, зарлагын нийт гүйлгээний
жагсаалт харагдана. Дээд мөрийн тусламжтай шүүлт хийнэ. Доорх цэнхэр сумын дагуу
скроллдож жагсаалтыг бүтнээр нь харах боломжтой. Жагсаалтын төгсгөлд тухайн мөрийг
засах, устгах болон баримт хэвлэх холбоос байна.
Жагсаалтын зүүн дээд хэсэг дэх ногооноор хүрээлсэн холбоосыг сунгаж,
жагсаалтын төрлийн тохирох нэрийн дагуу шүүж харах боломжтой. Мөн жагсаалтын
баруун дээд хэсэг дэх улаанаар хүрээлсэн шинэ товчоор холбогдох шинэ гүйлгээний
цонхыг дуудна.
Бараа материалын баримтын жагсаалтад ажил гүйлгээ болж амжаагүй мөр нь
улаанаар шүүгдэн харагдана. Бараа материалын үлдэгдлийг “Тайлан - Бараа материал”
цэсд хандан тайлангаар харна.
Бараа материалын баримтыг ажил гүйлгээ болгох болон гүйлгээний мэдээлэл
товч дарах үйлдэл нь Мөнгөн хөрөнгийн гарын авлагатай ижил бүтэцтэй болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

33. www.erkhet.biz 31
Бараа материал
Бараа материалын орлогыг хэрхэн бүртгэх тухай дээрхи зургаар тайлбарлав.
Ногоон толгойтой хэсэгт орлогын баримтын мэдээллийг бүртгэнэ. Харин цэнхэр хэсэгт
тухайн баримтаар орлогодсон бараа материалуудын мэдээллийг бүртгэнэ. Олон бараа
материал орлогодсон бол доорх дэд жагсаалтад тухайн баримттай холбоотой бараа
материалуудын орлогын мэдээлэл харагдана.
Тухайн баримт нь НӨАТ-тай бол НӨАТ-тай эсэх сонголтыг ашиглаж гарч ирэх
талбар(НӨАТ-н үзүүлэлт)-ыг сонгоно. Мөн тухайн баримтан дээрхи бараа материалуудыг
хүлээн авахтай холбоотой бэлтгэл ажиллагааны зардлыг Зардал нэмэх товчоор тухай бүр
нэмнэ. Нэмэгдсэн зардал нь сонгосон төрлөөр пропорцлогдон бодогдож баримтын бараа
материал бүрийн ӨРТӨГ-т шингэнэ.
Харин цэнхэр хэсгээр бараа материалыг бүртгэхдээ бараа материалын нэр
төрлийг сонгож орлогодоно. Ингэхдээ ямар данс, ямар байршил дээр орлогодож байгааг
сонгоно. Мөн нэгж үнэ тоо ширхэгийг бүртгэнэ. Хувийн жин талбарыг зардал хуваарилах
арга дээр хүндийн жингээр гэж сонгосон тохиолдолд ашиглана.
Хадгалах товч дарахад цэнхэр талын талбарууд доорх дэд жагсаалт руу
нэмэгдэх бөгөөд тухайн баримтын хувьд дараагийн материал бүртгэхэд бэлэн болно.
Харин хадгалаад хаах, хадгалаад нэмэх болон буцах товчоор тухайн баримтыг гүйцэт
шивэгдсэнийг тодорхойлно. Гүйлгээний мэдээлэл товч нь мөнгөн хөрөнгийн гарын авлага
дээр дурдсантай ижил зорилготой, бүтэцтэй.
Тухайн баримтын материалуудаас засах бол дэд жагсаалтын засах холбоосыг
ашиглана.

34. www.erkhet.biz32
Бараа материал
Бараа материалын хангамжийн зарлага хэрхэн хийх тухай дээрхи зургаар харуулав.
Хангамжийн зарлагын цонхны бүтэц нь өмнөх зураг буюу орлогын цонхтой ижил бүтэцтэй.
Ногоон хэсэгт баримтын мэдээллийг бүртгэнэ. Цэнхэр хэсэгт тухайн баримттай холбоотой
бараа материалуудын зарлагыг бүртгэнэ. Баримтын мэдээллийн доод хэсэгт хангамжийн
зарлага хийгдэж байх үед тухайн бараа материалын өртөг бодогдоход шаардлагатай
талбаруудыг бөглөсөн эсэхийг харуулдаг.
Бараа материалын өртгийг систем “Дундаж Өртгийн Арга”-аар тооцдог болно.
Ингэхдээ тухайн бараа материал хэдний өдрийн байдлаар ямар данс, ямар байршил дээр
ямар өртөгтэйг тооцож нэгж үнэ талбарт бөглөгдөнө.
Данс эсвэл байршлын мэдээллийг буруу сонгосноор бараа материалын өртөг
буруу бодогдох эсвэл үлдэгдэл хүрэлцэхгүй байх магадлалтай.

35. www.erkhet.biz 33
Бараа материал
Бараа материалын байнгын борлуулалт бүртгэх цонхны тухай доорх зургаар
харуулав. Цонхны үндсэн хэлбэр хангамжийн зарлагатай ижил боловч НӨАТ тооцох болон
зарах нэгж үнийг гараас оруулна.
Мөн тухайн борлуулалтыг бүртгэх бүрт тухайн барааны өртгийг тооцож бараа
материалаас хасалт хийх мөн борлуулсан барааны өртөгт дебет бичилт хийдэг. Өртгийг
ДӨА-р сонгосон байршил дансны хослолоор тооцно. Бараа материалын нэр төрөл үүсгэх
үед тохируулсан бүтээгдэхүүний өртөг болон борлуулалтын орлогын дансанд бичилт
үүсгэнэ. Борлуулалтын орлого дээр НӨАТ-тай бол НӨАТ тооцож харьцсан данс эсвэл
журналаар ажил гүйлгээ болгоно.
Бараа материалыг НӨАТ-тай борлуулах үед нэгж үнэ болон нийт үнэ талбарт
НӨАТ-гүй цэвэр дүн байна. НӨАТ-тай дүн талбарт НӨАТ орсон дүнгээр тооцдог.

36. www.erkhet.biz34
Бараа материал
Бараа материалын цаг үеийн борлуулалтын гүйлгээг хэрхэн бүртгэх тухай
дээрхи зургаар харуулав. Цонхны үндсэн хэлбэр байнгын борлуулалтын цонхтой адил
шинжтэй боловч Бараа материалын хамаарах дансыг сонгодоггүй, өртгийг тухай бүр
тооцдоггүйгээрээ онцлогтой.
Бараа материалын байнгын борлуулалт нь борлуулалт бүртгэх бүртээ өртөг тооцож
бараа материалаас хасалт хийж байсан бол цагийн үеийн борлуулалт нь борлуулалт
хийх бүртээ өртөг тооцохгүй. Сүүлд нь бөөн дүнгээр тохиргоо бичилтээр нэгтгэж өртөг
тооцдог. Өөрөөр хэлбэл борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг(дебет), бараа материалын
хасалт(кредит) бичилтүүдийг үүсгэлгүй зөвхөн борлуулалтын орлогын (кредит) бичилтийг
үүсгэдэг. Мэдээж харьцсан данс, журнал болон НӨАТ-тай бол НӨАТ-ийн бичилтийн хамт
ажил гүйлгээ болно. Өртгийг нэгтгэж хэрхэн тооцох тухай тохиргоо бичилтийн гарын
авлагаас харж болно. Мөн уг цонхоор ажил гүйлгээний борлуулалтыг бүртгэж болно.

37. www.erkhet.biz 35
Бараа материал
Бараа материалын дотоод хөдөлгөөнийг хэрхэн бүртгэх тухай дээрхи зургаар
харуулав. Бараа материалын дотоод хөдөлгөөн нь байгууллага дотор нэг байршилаас
нөгөө байршилруу бараа материал зөөвөрлөх үйл явцыг бүртгэж байгаа юм. Мөн данснаас
данс руу шилжүүлэхдээ ашиглана.Үндсэндээ хуучин байршилаас хангамжийн зарлага
шинэ байршил дээр орлого болон бүртгэгдэж байгаа бөгөөд энэ нь хоорондоо шууд ажил
гүйлгээ болох учир бусад цонхонд сонгодог харилцсан дансыг сонгохгүй.
Ногоон хэсэгт хөдөлгөөний ерөнхий мэдээллийг бүртгэнэ. Харин цэнхэр хэсэгт
бараа материалын шилжилт бүрийн мэдээллийг бүртгэнэ. Данс болон байрлал талбарт
зарлагадах данс байрлалыг сонгоно. Тоо ширхэгийг оруулахад тухайн данс, байрлалын
хослол дээр тухайн бараа материал ямар өртөгтэй болсон байна уг өртгөөр зарлагадана.
Харин шилжүүлэх данс, байршил талбарт хүлээн авах данс байршлыг бүртгэнэ. Тооцсон
өртгөөр шинэ байршил дээр орлогодоно.
Нэг удаагийн дотоод хөдөлгөөнөөр олон нэр төрлийн бараа шилжүүлсэн бол дэд
жагсаалтад олон мөр байна.

38. www.erkhet.biz36
Үндсэн хөрөнгө
Үндсэн хөрөнгө цэсээр ороход сонгогдсон тайлант үед хамаарах нийт үндсэн
хөрөнгийн гүйлгээ шүүгдэнэ. Дээд мөрийн талбаруудыг бөглөх замаар нэмэлтээр шүүж
харж болно. Жагсаалтын зүүн дээд хэсэгт байрлах үндсэн хөрөнгийн гүйлгээ цэсийг
сунгаж үндсэн хөрөнгийн гүйлгээний жагсаалтын төрлийг солино.
Шинээр үндсэн хөрөнгийн гүйлгээ бүртгэх бол Шинэ товчийг даран, тохирох
гүйлгээний төрлийг сонгоно. Үндсэн хөрөнгийн гүйлгээг орлого, актлалт гэсэн 2 төрлийн
гүйлгээнд хамааруулан ойлгоно. Үндсэн хөрөнгө хүлээж авсан бол орлого, үндсэн
хөрөнгийг данснаас хассан бол актлалт цонхоор бүртгэнэ. Мөн жагсаалтын мөр бүрийн
төгсгөлд байрлах засах, устгах, болон хэвлэх товчоор тухайн баримтыг засч, устгахаас
гадна холбогдох анхан шатны баримтыг хэвлэж харах боломжтой.
Үндсэн хөрөнгийн жагсаалтад ажил гүйлгээ болж амжаагүй мөр нь улаанаар
шүүгдэн харагдана. Үндсэн хөрөнгийн үлдэгдлийг Тайлан - Үндсэн хөрөнгө цэсд хандан,
тайлангаар харна.
Үндсэн хөрөнгийн баримтыг ажил гүйлгээ болгох болон гүйлгээний мэдээлэл товч
дарах үйлдэл нь Мөнгөн хөрөнгийн гарын авлагатай ижил бүтэцтэй болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

39. www.erkhet.biz 37
Үндсэн хөрөнгө
Үндсэн хөрөнгийн орлогын гүйлгээ хэрхэн бүртгэх тухай дээрхи зургаар харуулав.
Цонхны ногоон хэсэгт баримтын мэдээллийг бүртгэнэ. Баримтын мэдээлэлд үндсэн
хөрөнгийн нийлүүлэгч, огноо зэргийг тохируулна. Мөн НӨАТ-тай эсэхийг тодорхойлж
НӨАТ-н үзүүлэлт сонгоно.
Харинцэнхэрхэсэгторлогодожбуйүндсэнхөрөнгийнмэдээллийгбүртгэнэ.Үндсэн
хөрөнгийн ерөнхий ангиллыг сонгож, тухайн үндсэн хөрөнгийн дахин давхардахгүй кодыг,
нэрийн хамт бүртгэнэ. Ямар байрлал дээр орлого хүлээн авч байгааг сонгоно. Анхны
өртөгт тухайн үндсэн хөрөнгийг ашиглаж эхлэх хүртэлх нийт зардлыг багтааж тооцон
бүртгэнэ. Салбар хооронд өмнөх үеийн элэгдэлтэй нь хүлээн авч буй бол хуримтлагдсан
элэгдэл талбарыг ашиглаж бүртгэнэ. Мөн үндсэн хөрөнгийн элэгдэж дуусах утгыг үлдэх
өртөг талбараар тохируулж бүртгэнэ. Тухайн үндсэн хөрөнгийн нэг жилд элэгдэх хувийг
гараас тохируулж бүртгэнэ. Үндсэн хөрөнгийг элэгдлийг тохируулсан хувийн дагуу
цаашид байгуулдаг болно. Татварын зориулалтаар хуулийн дагуу хувь хэмжээг оруулбал
зохимжтой. Ашиглаж эхлэсэн огноог тохируулна.
Хадгалах товчоор хадгалах ба ажил гүйлгээ болгох төлбөрийн хэрэгсэл нь тодорхой
бол харилцсан данс дээр тохируулж хадгална. Нийлмэл гүйлгээ бүртгэх бол харилцсан
дансыг сонголгүй хадгалж гүйлгээний мэдээлэл товч даран улмаар шинэ гүйлгээ товчийг
ашиглан ажил гүйлгээ болгож бүртгэнэ. Нэг удаагийн баримтаар олон хөрөнгө хүлээж
авсан бол хадгалах товч дарах замаар дэд жагсаалтад хөрөнгүүдийг нэмнэ.

40. www.erkhet.biz38
Үндсэн хөрөнгө
Үндсэн хөрөнгийн актлалт, худалдан борлуулалт болон бусад зарлагыг хэрхэн
бүртгэх тухай дараах зургаар харуулав. Орлогын гүйлгээний цонхны ижил баримтын
мэдээлэл үндсэн хөрөнгийн зарлагын мэдээлэл хоёр хэсгээс бүтнэ. Үндсэн хөрөнгийн
зарлагын гүйлгээний аль төрөл болохыг харьцсан дансны мэдээллээр ялгана.
Үндсэн хөрөнгийн актлах цонх нь үндсэн хөрөнгийн дансыг анхны өртгөөр,
хуримтлагдсан элэгдлийн дансыг нийт хуримтлагдсан элэгдлийн дүнгээр тус тус бууруулж
дансны бичилтийг үүсгэдэг. Үүндээр нэмээд олз гарз хүлээн зөвшөөрөх талаар нэмэлт
дансны харьцааг хэрэглэгч тохирох журналаар гүйцэтгэнэ.
Зарлагадах үндсэн хөрөнгийн ерөнхий нэр төрлийг сонгоход хамаарал бүхий
орлогын эсвэл эхний үлдэгдлээр тодорхойлогдох бодит үндсэн хөрөнгийн жагсаалт
холбогдох орлогын гүйлгээ талбарт шүүгдэнэ. Үүнээс зарлагадах үндсэн хөрөнгийг кодоор
ялгансонгожзарлагадана.Ингэснээртухайнүндсэнхөрөнгийнөмнөхүеийнхуримтлагдсан
элэгдэл болон бусад мэдээлэл татагдах болно. Хадгалсны дараа гүйлгээний мэдээлэл
товч даран дансны харьцаа ерөнхий журналд хэрхэн тусч буй талаарх мэдээллийг харах
боломжтой. Нэг баримтаар олон хөрөнгө актлах бол хадгалах товч дарах замаар дэд
жагсаалтад хөрөнгүүдийг нэмнэ.

41. www.erkhet.biz 39
Бараа материал
37

42. www.erkhet.biz40
Орон зай, цаг хугацааны хязгаарлалтгүйгээр нягтлан
бодох бүртгэлээ хөтлөх, тайлан гаргах, шинжилгээ хийх
чадамжтай, үргэлж шинэчлэгдэн хөгжих дэвшилтэд
технологид суурилсан ЭРХЭТ онлайн санхүүгийн програм

43. www.erkhet.biz 41
ТОХИРГОО БИЧИЛТ
Тохиргоо бичилтийг тайлант улирлын эцэст зайлшгүй хийх ёстой. Мөн тайлант
улирлын дундуур хийж болно. Гэхдээ утга давхардуулж хийвэл тайланд асуудал үүсэх
болно. Тайлант үеийн дундуур хийгдсэн тохиргоо бичилтүүдийг тайлант улирлын эцэст
устгаад шинээр хийх нь зохимжтой.
Тохиргообичилтүүдийгхэрхэнхийхтухайдэдгарчигбүртхаргалзууландэлгэрэнгүй
тайлбарласан болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС

44. www.erkhet.biz42
Гадаад валютын гүйлгээ хийх бүрт албан ханш болон албан бус ханшийн зөрүүгээр
хэрэгжсэн ашиг/алдагдал үүсдэг. Харин албан ханшийн хэлбэлзлийн зөрүүгээр буюу
ханшийн тэгшитгэлээр хэрэгжээгүй ашиг/алдагдал үүсдэг. Аливаа санхүүгийн тайланг
тайлангаргажбуйөдрийналбанханшиндтэгшитгэж,тухайнөдрийнтөгрөгөнилэрхийллээр
тусгаж тайлагнах ёстой байдаг.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
Тохиргоо бичилт цэсээр ороход эхлээд хаалтын бичилтийн жагсаалт харагддаг.
Жагсаалтын зүүн дээд хэсэгт байрлах “Хаалтын гүйлгээ” холбоосыг сунгаж, “Мөнгөн
хөрөнгө ханш тэгшитгэл” гэж сонговол мөнгөн хөрөнгийн ханшийн тэгшитгэл хийгдсэн
түүх жагсаалт харагдана. Жагсаалтаас тухайн мөр ханш тэгшитгэлийг засах болон устгах
бол тухайн мөрийн төгсгөлд байх холбоосыг ашиглана. Шинээр ханшийн тэгшитгэл
бүртгэх бол жагсаалтын баруун дээд хэсэгт байрлах шинэ товчийг дарж “Мөнгөн хөрөнгө
ханш тэгшитгэл” гэж сонгоно. Дараагийн зургаар ханшийн тэгшитгэл хийгдэх цонхны
тухай тайлбарлана.
Мөнгөн хөрөнгийн ханш тэгшитгэл

45. www.erkhet.biz 43
Мөнгөн хөрөнгийн ханш тэгшитгэл
Ерөнхий мэдээлэл таб хэсэгт ханшийн тэгшитгэлийн мэдээллийг бүртгэж
тохируулж хадгална. Харин гүйлгээний мэдээлэл таб хэсгээс тухайн ханшийн тэгшитгэлээр
үүссэн дансны бичилтийг ерөнхий журналд хэрхэн тусах, дансдын харьцаа болон дүнг
харж болно.
Ерөнхий мэдээлэл хэсэгт хэдний байдлаар ханш тэгшитгэж байгааг огноо сонгож
бүртгэнэ. Мөн тэгшитгэх гадаад валютыг мөнгөн тэмдэгт талбарт сонгоно. Мөнгөн
тэмдэгт болон огноо сонгогдоход тухайн өдрийн тухайн валютын Төв банкнаас зарласан
албан ханш дуудагдана. Мөн цонхны доорх дэд жагсаалтад тухайн валютын тэгшитгэгдэх
гүйлгээнүүд жагсаж харагдана. Бүгдийг сонгох сонголтыг ашиглан бүх мөрийг сонгоно.
Тухайн ханшийн тэгшитгэлийг бүртгэх явцад олз үүсэх гарз үүсэхээс хамаарч
сонгосон олзын болон гарзын данснуудын тохирох дансыг ашиглаж, гүйлгээ үүсгэдэг.
Олзын болон гарзын дансыг сонгохдоо гадаад валютын хэрэгжээгүй ашиг алдагдлын
дансдыг сонгох ёстой. Ингээд хадгалах товч дарснаар ханшийн тэгшитгэл хийгдэж
гүйлгээний мэдээлэл хэсэг идэвхижинэ.

46. www.erkhet.biz44
Гадаад валютын гүйлгээ хийх бүрт албан ханш болон албан бус ханшийн зөрүүгээр
хэрэгжсэн ашиг/алдагдал үүсдэг. Харин албан ханшийн хэлбэлзлийн зөрүүгээр буюу
ханшийн тэгшитгэлээр хэрэгжээгүй ашиг/алдагдал үүсдэг. Аливаа санхүүгийн тайланг
тайлан гаргаж буй өдрийн албан ханшинд тэгшитгэж тухайн өдрийн төгрөгөн илэрхийллээр
тусгаж тайлагнах ёстой байдаг. Мөн гадаад валютын тооцоог төгрөгөөр хаах тохиолдолд
тооцоо хаагдах огноогоор ханшийг тэгшитгэх ёстой. Энэ үед хэрэгжээгүй ашиг алдагдлын
данс сонгож хэрэгжээгүй ашиг/алдагдлаар хүлээн зөвшөөрөх ёстой.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
Тохиргоо бичилт цэсд хандахад эхлээд хаалтын бичилтийн жагсаалт харагдана.
Жагсаалтын зүүн дээд хэсэгт байрлах “Хаалтын гүйлгээ” холбоосыг сунгаж, “Тооцооны
ханш тэгшитгэл” гэж сонговол тооцооны ханшийн тэгшитгэл хийгдсэн түүх жагсаалт
харагдана. Жагсаалтаас тухайн мөр ханшийг тэгшитгэлийг засах болон устгах бол тухайн
мөрийн төгсгөлд байх холбоосыг ашиглана. Шинээр ханшийн тэгшитгэл бүртгэх бол
жагсаалтын баруун дээд хэсэгт байрлах шинэ товчийг дарж “Тооцооны ханш тэгшитгэл”
гэж сонгоно. Дараагийн зургаар ханшийн тэгшитгэл хийгдэх цонхны тухай тайлбарлана.
Тооцооны ханшийн тэгшитгэл

47. www.erkhet.biz 45
Тооцооны ханшийн тэгшитгэл
Ерөнхий мэдээлэл таб хэсэгт ханшийн тэгшитгэлийн мэдээллийг бүртгэж
тохируулж хадгална. Харин гүйлгээний мэдээлэл таб хэсгээс тухайн ханшийн тэгшитгэлээр
үүссэн дансны бичилтийг ерөнхий журналд хэрхэн тусах, дансдын харьцаа болон дүнг
харж болно.
Ерөнхий мэдээлэл хэсэгт хэдний байдлаар ханш тэгшитгэж байгааг огноо
сонгож бүртгэнэ. Мөн тэгшитгэх гадаад валютыг мөнгөн тэмдэгт талбарт сонгоно.
Мөнгөн тэмдэгт болон огноо сонгогдоход тухайн өдрийн тухайн валютын Төв банкнаас
зарласан албан ханш дуудагдана. Мөн цонхны доорх дэд жагсаалтад тухайн валютын
тэгшитгэгдэх гүйлгээнүүд жагсаж харагдана. Жагсаалтаас харилцагчаар давхар шүүж
харах бол харилцагч талбарыг сонгоно. Өөрөөр хэлбэл харилцагч талбарыг бөглөхгүй бол
нийт тооцооны үлдэгдэл дэд жагсаалтад харагдана. Харилцагч талбарыг бөглөсөн бол
сонгосон харилцагчийн тооцооны үлдэгдэл дэд жагсаалтад харагдана.
Бүгдийг сонгох сонголтыг ашиглан бүх мөрийг сонгоно. Тухайн ханшийн
тэгшитгэлийг бүртгэх явцад олз үүсэх гарз үүсэхээс хамаарч сонгосон олзын болон гарзын
дансдын тохирох дансыг ашиглаж гүйлгээ үүсгэдэг. Олзын болон гарзын дансыг сонгохдоо
гадаад валютын- хэрэгжээгүй ашиг алдагдлын дансдыг сонгох ёстой. Ингээд хадгалах
товч дарснаар ханшийн тэгшитгэл хийгдэж гүйлгээний мэдээлэл хэсэг идэвхижинэ.

48. www.erkhet.biz46
Хамгийн их тохиолддог давхар тооцоо нь Татварын алба харилцагч дээр НӨАТ-н
авлага болон НӨАТ-н өглөг үүсдэг. НӨАТ-н авлага, өглөгийн тооцоо нь байгууллагын бусад
тохиргоонд тохируулсан харилцагч дээр НӨАТ-н авлага, өглөгөөр тохируулсан дансанд
автоматаар давхар үүсдэг. Авлага, өглөгийн тооцоог хаалгүй тайлан гаргавал тайлангийн
татварын авлагатай мөн татварын өглөгтэй зохимжгүй тайлан гардаг болно.
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
Тохиргоо бичилт цэсээр ороход эхлээд хаалтын бичилтийн жагсаалт харагддаг.
Жагсаалтын зүүн дээд хэсэгт байрлах “Хаалтын гүйлгээ” холбоосыг сунгаж, “Авлага
өглөгийн хаалт” гэж сонговол авлага өглөгийн хаалт хийгдсэн түүх жагсаалт харагдана.
Жагсаалтаас тухайн мөр авлага өглөгийн хаалтыг засах болон устгах бол тухайн мөрийн
төгсгөлд байх холбоосыг ашиглана. Шинээр авлага өглөгийн хаалт бүртгэх бол жагсаалтын
баруун дээд хэсэгт байрлах шинэ товчийг дарж “Авлага өглөгийн хаалт” гэж сонгоно.
Дараагийн зургаар авлага өглөгийн хаалт хийгдэх цонхны тухай тайлбарлана.
Авлага өглөгийн хаалт