Mapa przygotowana w ramach XVII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego (2015).

1. 1
1
2
3
Wisła
SPACER „TRZY WIEŻE”
18 kwietnia 2015 roku

2. CENTRUM DOWODZENIA CZASEM
DAWNE OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE UJ,
tzw. COLLEGIUM ŚNIADECKIEGO UJ
(ul. Kopernika 27)
W latach 1788–1792 budynek podmiejskiego pałacu Czartoryskich, będący
następnie własnością zakonu jezuitów, został przebudowany przez Feliksa
Radwańskiego i przeznaczony po kasacie zakonu na tzw. gwiazdarnię Szko-
ły Głównej Koronnej. Obserwatorium rozpoczęło swoją oficjalną działalność
1 maja 1792 roku, a pierwszym dyrektorem placówki został astronom i mate-
matyk Jan Śniadecki. To z dachu tego budynku w roku 1838 po raz pierwszy
nadano sygnał czasu. Służący Obserwatorium, machając chorągwią w stronę
wieży mariackiej, zasygnalizował nadejście południa. W roku 1928 krakow-
ski sygnał czasu ustąpił sygnałowi nadawanemu z Obserwatorium Astrono-
micznego Uniwersytetu Warszawskiego. Sygnał czasu z Krakowa powrócił
jednak w roku 1946, bowiem podczas II wojny światowej obserwatorium
warszawskie uległo zniszczeniu. Ostatni sygnał czasu nadano z Krakowa
w dniu 1 kwietnia 1984 roku.
ZEGAR POCZTOWY
POCZTA GŁÓWNA
(ul. Westerplatte 20)
Okazały gmach u zbiegu ulic Wielopole i Kolejowej (obecnie ul. Westerplatte)
został wzniesiony w latach 1887–1889 w stylu neorenesansu północnego. Auto-
rem projektu był wiedeński architekt Fryderyk Setz, realizacji budowy podjęli
się Karol Knaus oraz Tadeusz Stryjeński. 31 marca 1889 roku w budynku tym
zainaugurował swoją działalność Urząd Pocztowy i Telegraficzny. W latach
1930–1931 gmach gruntownie przebudował w stylu modernistycznym Fryderyk
Tadanier. Jeszcze przed II wojną światową na poczcie działała zegarynka,
podająca krakowianom czas przez telefon. Poczta Główna posiadała i nadal
posiada zegar, którego forma zmieniła się wraz z modernistyczną przebudową
gmachu. Nie udało się dotąd określić, kiedy tarczę z lat 30. ubiegłego stulecia
zastąpiono godziną podawaną w formie cyfr. Niemniej podczas ostatniej prze-
budowy gmachu w latach 1993–1996 dokonano rekonstrukcji tarczy zegarowej
na wzór tej z lat 30. XX wieku.
ZEGAR STRAŻACKI
KOSZARY STRAŻY POŻARNEJ
(ul. Westerplatte 19)
Budynek ten w latach 1877–1879 wzniósł Maciej Moraczewski. Gmach prze-
znaczono na koszary dla powstałej w 1873 roku zawodowej straży pożarnej
i do dziś nie utracił swojej pierwotnej funkcji. Zbudowany został w stylu
neogotyckim, z elementami fasady nawiązującymi do średniowiecznej archi-
tektury obronnej. Pochodzący z przełomu XIX i XX wieku mechanizm zegara
„strażackiego” został odnowiony w 1999 roku przez firmę Izotech s.c. Tarcza
czasomierza, którą stanowi matowa szyba z namalowanymi ręcznie cyframi,
tak jak przed stuleciem, podświetlana jest przez klasyczne żarówki.
WCIĄŻ BIJĄCE SERCE ZEGARA
WYŻSZA WIEŻA KOŚCIOŁA NMP W KRAKOWIE
(Rynek Główny)
Wyższa wieża kościoła Mariackiego od najdawniejszych czasów służyła
społeczności miejskiej, będąc miejską strażnicą. Z XIV stulecia pochodzą
pierwsze wzmianki o wygrywaniu hejnału oraz o istnieniu na wieży miej-
skiego zegara. Mariacki zegar był zegarem „wielkim”, wskazywał 24 godziny
począwszy od zachodu słońca. Wybijał godziny za pomocą dwóch dzwonów
zegarowych, odlanych w 1530 i 1564 roku. Mechanizm zegara był napędzany
przez ciężary zwisające na długich linach. Zegar miał dwie tarcze, od ulicy
Floriańskiej oraz od strony Rynku. Tą drugą zdobiły także poruszające się
i wydające dźwięki figury oraz „globus miesięczny”, prawdopodobnie poka-
zujący fazy Księżyca. Zegar miał samodzielny mechanizm bicia godzin, ale
gdy ten się zepsuł, strażak wybijał godziny ręcznie przy użyciu specjalnych
cięgien. Zegar mariacki stanął na początku XVIII stulecia. Ślady po tarczach
widoczne były jeszcze do restauracji wieży mariackiej w latach 1911–1913.
Mimo że dziś nikt nie domyśliłby się istnienia zegara, to jego serce bije
nadal w postaci dzwonu zegarowego, w który co godzinę uderza strażak-
-hejnalista, zanim odegra melodię hejnału. W odpowiednim regulowaniu
zegarów mechanicznych pomagały znane od starożytności zegary słonecz-
ne. Na południowej elewacji kościoła Mariackiego znajduje się słonecznik
wykonany przez Tadeusza Przypkowskiego w roku 1954. Zegar ten zastąpił
starszy, pochodzący z XVII stulecia.
JEGO WYSOKOŚĆ CZAS
WIEŻA RATUSZOWA
(Rynek Główny)
W 1524 roku rajcy krakowscy zadecydowali o zainstalowaniu zegara na wieży
Ratusza. Zamówiono go w Norymberdze, natomiast trzy dzwony, godzino-
wy oraz dwa kwadransowe, wykonali rzemieślnicy z Krakowa. Był to tzw.
półzegar, z podziałem na 12 godzin (pełny zegar miał 24 godziny). Po każdej
z tarcz krążyła jedna wskazówka w formie dłoni oraz wypukłe wyobrażenie
promienistego słońca w partii środkowej. Dekorację tarcz uzupełniały ma-
lowane herby miejskie. Pierwszy zegar mechaniczny krakowskiego Ratusza
zakończył swój bieg 25 maja 1680 roku. Gotycki hełm wieży wraz z partią
zegarową uległy zniszczeniu w wyniku uderzenia pioruna. Nowe półzegarze,
które wykonał Paweł Miczala z Gliwic, zostało zainstalowane w 1684 roku.
Kolejny zegar na wieżę ratuszową oddano do użytku w maju 1926 roku,
wykonał go Michał Mięsowicz (1864–1938), właściciel Pierwszej Krajowej
Fabryki Zegarów Wieżowych w Krośnie. Zegar ten służył krakowianom do
1967 roku. Nowy czasomierz, zaprojektowany przez księdza Kazimierza
Lissewskiego z Płazy koło Chrzanowa, a wykonany przez Cech Rzemiosł
Metalowych w Krakowie, został przekazany przez Izbę Rzemieślniczą jako
dar dla Krakowa. Obecnie mechanizm zegarowy na wieży jest napędzany
elektronicznie. Urządzenie synchronizujące zegar działa w systemie DCF77
– radiowy sygnał czasu jest nadawany w paśmie fal długich z miejscowości
Mainflingen nieopodal Frankfurtu nad Menem.
KAZIMIERSKI ZEGAR Z KARYLIONEM
WIEŻA KAZIMIERSKIEGO RATUSZA
(pl. Wolnica 1)
Z początków XVII stulecia pochodzi mechaniczny zegar wieżowy z wieży byłego
kazimierskiego ratusza. Ten sam mechanizm od czterech stuleci odmierza i po-
daje do wiadomości upływający czas, choć nie obyło się bez napraw i wymiany
zużytych części. Zegar ten służył mieszkańcom Kazimierza, a po włączeniu go
do Krakowa, obok m.in. zegarów z wież mariackiej i ratuszowej, wymieniany
był jako zegar miejski. Na kazimierskim dzwonie zegarowym można odczytać
datę 1620 oraz łacińską inskrypcję mówiącą o tym, że zegar stanowi ozdobę
miasta i jest pożytkiem dla jego obywateli. W roku 1970 z inicjatywy opiekuna
zegara, Ludwika Ostrogi, został ogłoszony konkurs na melodię, którą wybijać
miał zainstalowany na wieży karylion – specjalny mechanizm złożony z kilku
dzwonów. Spośród licznych propozycji wybrano melodię piosenki „Płynie
Wisła, płynie”, którą kazimierski kurant wygrywa do dziś.
Katarzyna Winiarczyk
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Więcej na stronie www.dnidziedzictwa.pl
Organizator: Inicjator: Partnerzy: