การทางานของสมอง และ
ระบบประสาท

ระบบประสาท
ระบบประสาทเป็นระบบที่ควบคุม
การทาหน้าที่ของส่วนต่างๆ ของทุก
ระบบในร่างกายให ้ทางานประสาน
สัมพันธ์กัน เพื่อให ้ร่างกายสามารถ
ปรับตัวให ้เข ้ากับสิ่งแวดล ้อม ทั้งภายใน
และภายนอกร่างกาย ให ้สามารถ
ดารงชีวิตอยู่ได ้นอกจากนี้ระบบประสาท
ยังเป็นแหล่งที่มาของความคิด

โครงสร้างของระบบ
ประสาท

โครงสร้างของระบบ
ประสาท

การทางานของสมอง

การทางานของสมอง

เซลล์ประสาท
ร่างกายคนมีเซลล์ประสาท
(nerve cell)
หรือ นิวรอน (neuron) จานวนมาก ทา
หน้าที่เกี่ยวกับการรับรู้และการ
ตอบสนอง แต่ละเซลล์อาจมีการ
เชื่อมโยงเกี่ยวพันกับเซลล์ประสาท
อื่นเป็นพันๆ เซลล์ สามารถทางาน
เกี่ยวกับการรับส่งสัญญาณ ระหว่าง

เซลล์ประสาท
ประกอบด้วย
1.เดนไดรต์(dendrite)
เป็นส่วนของตัวเซลล์ ที่ยื่นออกมา
รับกระแสประสาท จากภายนอกเข ้าสู่ตัว
เซลล์ แขนงของเดนไดรต์ มีตั้งแต่หนึ่ง
ถึงหลายแขนง และมักมีขนาด
สั้น ภายในเดนไดรต์มี
นิสส์บอดี (nissl body) และ ไมโทรคอน
เดรีย

2.แอกซอน (axon)
เป็นส่วนของตัวเซลล์ ที่ยื่นออกมาทาหน้าที่
ส่งกระแสประสาทจากตัวเซลล์ ออกไปยังอวัยวะ
ตอบสนอง หรือเดนไดรต์ของเซลล์ประสาทอื่น ตัว
เซลล์ 1 เซลล์จะมีแอกซอนเพียง 1แขนงและมักมี
ขนาดยาว จะถูกหุ้มด ้วย เยื่อไมอีลิน (myelin
sheath) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเซลล์ชวันน์
(schwann cell) บริเวณรอยต่อของเยื่อไมอีลิน เป็น
ส่วนที่คอดเว ้า เรียกว่า โนด ออฟ แรนเวียร ์
( node of ranvier )
การเคลื่อนของกระแสประสาทไปบนแอกซอนที่มี
เยื่อไมอีลินหุ้ม จะกระโดดเป็นช่วงๆ
(saltatory conduction) ระหว่างโนดออฟแรนเวียร์

องค์ประกอบของเซลล์
ประสาท

เซลล์ประสาทแบ่งตามหน้าที่ แบ่ง
ออกเป็ น 3 ประเภท คือ
1.เซลล์ประสาทรับความรู้สึก (Sensory neuron)
เป็นเซลล์ประสาทขั้วเดียว หรือสองขั้วทาหน้าที่รับ
กระแสความรู้สึกเข ้าสู่เซลล์ในสมองและไขสันหลัง
2.เซลล์ประสาทประสานงาน (Association
neuron)
เป็นเซลล์ประสาทหลายขั้ว ทาหน้าที่เชื่อมโยงกระแส
ประสาทจากเซลล์ประสาทรับความรู้สึกและเซลล์
ประสาทนาคาสั่งพบอยู่ในระบบประสาทส่วนกลาง
3.เซลล์ประสาทนาคาสั่ง (Motor neuron)
เป็นเซลล์ประสาทหลายขั้วทาหน้าที่นากระแสประสาท
จากเซลล์ในสมองหรือไขสันหลังไปยังหน่วยปฏิบัติการ

Neurotransmitters (สารสื่อ
ประสาท)
สารสื่อประสาทในสมอง ซึ่งเป็นตัวกลางในการสร ้าง
สัญญาณประสาท มีความสาคัญคือ โรคต่างๆ หรือ สารเสพติด
จะมีความเกี่ยวข ้องโดยตรงกับการมีมากเกิน หรือ น้อยเกิน ของ
สารสื่อประสาทเหล่านี้ มีตัวเด่นๆ ที่สาคัญดังนี้
Adrenaline (อะดรีนาลีน) สารที่เกี่ยวข ้องกับการเอาชีวิตรอดใน
ภาวะคับขัน
Noradrenaline (นอร์อะดรีนาลีน) สารที่เกี่ยวข ้องกับภาวะเครียด
และสมาธิ
Dopamine (โดปามีน) สารที่เกี่ยวข ้องกับความสุข ความพึงพอใจ
แรงบันดาลใจ
Serotonin (เซโรโทนิน) สารที่เกี่ยวข ้องกับอารมณ์ การนอนหลับ
และวงจรชีวิต
GABA (กาบ ้า) สารที่เกี่ยวข ้องกับความสงบ และ สมาธิ

ส่วนประกอบต่างๆและหน้าที่
ของสมอง

ส่วนประกอบของสมอง
1.สมองส่วนหน้า ( forebrain ) ประกอบด ้วยส่วน
สาคัญดังนี้
1.1 เซรีบรัม ( cerebrum ) เป็นส่วนของสมอง
ที่อยู่หน้าสุด และมีขนาดโตที่สุด ที่บริเวณผิวด ้าน
นอกมีรอยหยักเป็นร่องมากมาย ทาให ้สมองส่วนนี้มี
พื้นที่มากขึ้น จากการศึกษาของนักวิทยาศาสตร์
พบว่าคนมีรอยหยักบนสมองส่วนนี้มากที่สุด
ทาหน้าที่เกี่ยวกับการเก็บข ้อมูลเกี่ยวกับสิ่ง
ต่างๆ ( ความรู้) ความจา ความรู้สึกนึกคิด เชาว์
ปัญญาเป็นศูนย์ควบคุมการทางานต่างๆ และรับรู้
ความรู้สึกต่างๆของร่างกาย เช่น ศูนย์ควบคุมการ
ทางานของกล ้ามเนื้อ ศูนย์ควบคุมการรับสัมผัส

สมองส่วนหน้า ( forebrain )
1.2 ออลแฟกทอรีบัลบ์( olfactory bulb
) สมองส่วนนี้อยู่ทางด ้านหน้าสุด ทาหน้าที่
เกี่ยวกับการดมกลิ่น สมองส่วนนี้ในคนพัฒนาน้อย
กว่าสัตว์เลี้ยงลูกด ้วยน้านมอื่นๆ
เช่น สุนัข หมู ทาให ้ความสามารถในการดมกลิ่น
ของคนน้อยกว่าสัตว์เหล่านั้น แต่ในสัตว์ทีมี
กระดูกสันหลังชั้นต่า เช่น กบ ปลา จะมีขนาด
ใหญ่ ทาหน้าที่คล ้ายกันเกี่ยวกับการดมกลิ่นได ้ดี

สมองส่วนหน้า ( forebrain )
1.3 ไฮโพทาลามัส ( hypothalamus ) เป็น
ส่วนที่อยู่ด ้านล่างของสมองส่วนหน้าที่ยื่นมา
ติดต่อกับต่อมใต ้สมอง (pituitarygland) เซลล์
ประสาทของสมองบริเวณนี้ส่วนมากทาหน้าที่สร ้าง
ฮอร์โมนประสาทหลายชนิด ซึ่งควบคุมการสร ้าง
ฮอร์โมนจากต่อมใต ้สมอง
ไฮโพทาลามัสทาหน้าที่สาคัญ คือ เป็นศูนย์
ควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย การนอนหลับ การ
เต ้นของหัวใจ ความดันเลือดความหิว ความ
อิ่ม นอกจากนี้ยังมีหน้าที่เป็นศูนย์ควบคุมอารมณ์
และความรู้สึกต่างๆ เช่น โศกเศร ้า ดี

สมองส่วนหน้า ( forebrain )
1.4 ทาลามัส ( thalamus ) เป็นส่วนที่อยู่
เหนือไฮโพทาลามัส ทาหน้าที่เป็นศูนย์รวม
กระแสประสาทที่ผ่านเข ้ามา แล ้วแยกกระแส
ประสาทส่งไปยังสมองที่เกี่ยวข ้องกับกระแส
ประสาทนั้นๆ

2. สมองส่วนกลาง ( midbrain )
ที่สมองส่วนกลางจะมีออปติกโลบ (
optic lobe ) อยู่ ในคนสมองส่วนนี้ถูกเซรีบรัมบัง
เอาไว ้ มีหน้าที่เกี่ยวข ้องกับการควบคุมการ
เคลื่อนไหวของนัยน์ตา ทาให ้ลูกนัยน์ตากลอกไป
มาได ้และควบคุมการปิดเปิดของม่านตาในเวลาที่
มีแสงสว่างเข ้ามามากหรือน้อย

3. สมองส่วนหลัง ( hindbrain
) ประกอบด ้วย
3.1 เซรีเบลลัม ( cerebellum ) เป็นสมอง
ส่วนท ้ายประกอบด ้วยสองซีกอยู่ทางซ ้ายและ
ทางขวา และมีผิวด ้านนอกที่เป็นเนื้อสีเทาและ
ด ้านในเป็นเนื้อสีขาว เช่นเดียวกับเซรีบรัม แต่มี
ขนาดเล็กกว่า
มีหน้าที่สาคัญ คือ ควบคุมและประสานงาน
ของการเคลื่อนไหวของร่างกายให ้เป็นไปอย่าง
ราบรื่น สละสลวย และ เที่ยงตรง สามารถทางาน
ที่ต ้องการความละเอียดอ่อนได ้ ควบคุมการทรง
ตัวของร่างกาย

สมองส่วนหลัง ( hindbrain )
3.2 พอนส์( pons ) อยู่ทางด ้านหน้าของเซรี
เบลลัมติดต่อกับสมองส่วนกลาง มีหน้าที่
สาคัญ คือ ควบคุมการเคี้ยว การหลั่งน้าลาย
การเคลื่อนไหวบริเวณใบหน้า ควบคุมการหายใจ
เป็นทางผ่านของกระแสประสาทระหว่างเซรีบรัมกับ
เซรีเบลลัม และ ระหว่างเซรีเบลลัมกับไขสันหลัง

สมองส่วนหลัง ( hindbrain )
3.3 เมดัลลาออบลองกาตา ( medulla oblongata
)
เป็นสมองส่วนที่อยู่ท ้ายสุด โดยติดต่อกับพอนส์
ทางด ้านบน และไขสันหลังทางด ้านล่าง มีหน้าที่
สาคัญ คือเป็นศูนย์ควบคุมการทางานของระบบ
ประสาทอัตโนวัติต่างๆ เช่น การเต ้นของ
หัวใจ การหายใจ การหมุนเวียนเลือดความดัน
เลือด การเคลื่อนไหวของกล ้ามเนื้อลาไส ้ เป็นต ้น
เป็นศูนย์ปฏิกิริยาสะท ้อนกลับบางอย่าง เช่น การ
ไอ การจาม การอาเจียน การกลืน การสะอึก

ก้านสมอง
สมองส่วนกลาง พอนส์ และเมดัลลาออบลองกา
ตา สมองทั้ง 3 ส่วนนี้รวมเรียกว่าก้านสมอง

แบบฝึ กหัดเรื่องระบบประสาท
ให ้นักเรียนตอบคาถามต่อไปนี้ให ้
ถูกต ้อง
1. ระบบประสาทแยกเป็นกี่ส่วน
อะไรบ ้าง ?
2. สมองแยกเป็นกี่ส่วน อะไรบ ้าง ?
3. องค์ประกอบของเซลล์ประสาท
ได ้แก่อะไรบ ้าง

แบบฝึ กหัดเรื่องระบบประสาท
6. ก ้านสมองประกอบด ้วยสมองส่วน
ใดบ ้าง
7. สมองส่วนหน้าประกอบด ้วย
อะไรบ ้าง
8. สมองส่วนหลังประกอบด ้วย
อะไรบ ้าง
9. สมองส่วนกลางมีหน้าที่อะไร