2. CASE STUDY Rotterdam The Hague Airport als veilige haven
voor overstromingen. Met het toevoegen kelen om een kosteneffectieve water- stendig bouwen. De Nederlandse locatie
van de vierde laag wordt de veiligheids- veiligheid te kunnen bieden. die in dit onderzoek wordt gebruikt als
benadering meer cyclisch en integraal In de praktijk blijkt het lastig om con- concreet studieobject is Rotterdam The
beschouwd. Maatregelen in de vierde creet invulling te geven aan deze bena- Hague Airport.
laag nemen ervaringen en kennis uit de dering. Meerlaagse veiligheid vraagt
eerste lagen mee en werken zodoende in ieder geval om een integrale aanpak Kader: FloodProBE
weer voorbereidend op de volgende waarbij maatregelen op meerdere ruimte- FloodProBE: ‘Technologies for the
ramp. Het toevoegen van een vierde laag lijke schaalniveaus op elkaar afgestemd cost-effective Flood Protection of the
geeft het volgende beeld van de meer- moeten worden. Op dit moment beschik- Build Environment’ is een EU 7e kader-
laagse veiligheidsbenadering: ken we niet over een beoordelingssyste- project dat in november 2009 van start
matiek die de relatief complexe afweging is gegaan. Een consortium van veertien
1. Preventie tegen overstromingen; mogelijk kan maken tussen maatregelen partijen onderzoekt onder leiding van
het huidige beleid is hier voornamelijk in de verschillende lagen. Daarnaast is er Deltares de volgende thema’s:
op gebaseerd; nog onvoldoende kennis over de effecti-
2. Duurzame ruimtelijke inrichting viteit en de kosten van maatregelen in de 1. De kwetsbaarheid van kritische
om de gevolgen van een mogelijke tweede en derde laag. Over maatregelen infrastructuur aangezien daar de be-
overstroming te beperken; in de vierde laag die bijdragen aan ver- langrijkste schade bij overstromingen
3. Rampenbeheersing om goed beterde wederopbouw en herstel is in ontstaat;
voorbereid te zijn als er een overstro- het geheel nog vrij weinig bekend. Deze 2. Faalmechanismen van keringen in
ming plaatsvindt; complexe processen spelen zich vaak op stedelijk gebied om de betrouwbaarheid
4. Herstel en wederopbouw na de individuele schaal of zeer lokale schaal van de preventie in stedelijk gebied in
ramp in combinatie met strategieën af waardoor ze vaak lastig zijn waar te kaart te brengen;
voor tijdelijk verblijf van inwoners, nemen. Ook indirecte schade zoals een
herontwikkeling en vitale infrastruc- lager vestigingsklimaat, vermindert col-
tuur. lectief geheugen en internationale repu- Afbeelding 1. Illustratie concept meerlaagse
tatie moet nog goed worden onderzocht. veiligheid over de eerste drie lagen (Bron:
Traditioneel ligt in Nederland de na- Het bestuderen van directe en indirecte Nationaal Waterplan)
druk op de eerste veiligheidslaag: schade bij rampen zoals Katrina bij
preventie in de vorm van keringen in New Orleans en de vuurwerkramp in
dijkringen met bepaalde hoge norm- Enschede kan inzicht in de effecten
stellingen. Deze laag heeft sterk de na- geven. Dit draagt bij aan het verbeteren
druk gekregen na de watersnoodramp van een beoordelingssystematiek van
in 1953, maar blijkt onvoldoende re- verschillende maatregelen.
kening te houden met de toenemende In het Europese project FloodProbe
concentratie van mens en kapitaal en doen wij onderzoek naar de effectiviteit,
de uitdagingen van klimaatverande- kosten en baten van maatregelen die zich
ring zoals zeespiegelstijging, hogere richten op het beperken van de gevolgen
rivierafvoeren en extremen in neerslag van overstromingen.
(ook droogte). De nieuwe benadering Een onderdeel hiervan is onderzoek
van meerlaagse veiligheid geeft aan- naar slimme vluchtplaatsen of shelters
leiding om juist in die gebieden waar tegen overstromingen. Daarnaast wordt
dijkversterkingen lastig te realiseren onderzocht of kritische gebouwen of hot-
zijn zoals dichtbebouwde stedelijke ge- spots, extra beschermd kunnen worden
bieden, andere maatregelen te ontwik- door toepassing van overstromingsbe-
49 - WATER GOVERNANCE 3/2011
3. Rotterdam The Hague Airport als veilige haven CASE STUDY
Afbeelding 2. Ligging Rotterdam The
Hague Airport, begrensd door de A13
en A16
3. Kosteneffectieve technologieën en
concepten voor de gebouwde omge-
ving en waterkeringen als bijdrage aan
een overstromingsbestendiger stedelijk
gebied;
4. Integratie van de nieuwe kennis
in een beslis- en ontwerpondersteunend
model, uitgangspunten voor de markt,
en interactie en integratie van de pilot
sites.
In de werkwijze wordt veel aandacht
besteed aan concrete pilot locaties en
belanghebbenden in deze gebieden.
Rondom deze locaties worden de over-
stromingsrisico’s in kaart gebracht en
faalmechanismen van keringen onder-
zocht. Vervolgens wordt de veiligheids-
situatie met behulp van kosteneffectieve
maatregelen verbeterd. Een van de nis. De omgeving van de luchthaven is anticiperen op overstromingsrisico’s.
‘technologieën’ die wordt gebruikt, is wat het Planbureau voor de Leefomge- Dit blijkt uit actieve deelname van de
het concept van smart shelters: gebou- ving zou typeren als ‘Tussenland’, sterk stad aan initiatieven zoals Clean Tech
wen die dienst kunnen doen als opvang verrommeld gebied aan de rand van de Delta en Connecting Delta Cities,
of hulppost bij calamiteiten. Een andere stad waar ongebreidelde ontwikkeling waarin watervraagstukken nadruk-
is het concept van hotspot gebouwen: plaatsvond met weinig onderlinge sa- kelijk met economische ontwikkeling
dit zijn gebouwen waarin kritische func- menhang. De komende jaren staat er worden verbonden.
ties gehuisvest zijn zoals een ziekenhuis, echter een aantal grootschalige ruim- Het noorden van Rotterdam ligt in
energiecentrale, drinkwaterzuivering of telijke ontwikkelingen op de kaart op dijkring 14. Deze dijkring omvat verder
een voedseldistributiecentrum. het gebied van wonen, werken, mobi- grote delen van Zuid-Holland, Noord-
Uit dit proces worden vervolgens les- liteit en water. Zo wordt het gebied ten Holland en Utrecht en geldt als econo-
sen getrokken voor een beslis- en ontwer- zuiden van de luchthaven ingericht als mische motor van Nederland. Binnen
pondersteunend model. Bijzonder aan het luxe woongebied 16Hoven. Ten noor- Dijkring 14 liggen 59 gemeenten met in
project is de samenwerking tussen onder- den van de luchthaven wordt een tra- totaal drie miljoen inwoners en wordt 65
zoeksinstituten, private Europese bouw- céstudie gedaan naar een bypass tussen procent van het bruto nationaal product
ondernemingen en het MKB. Daarnaast is de A13 en A16, een nieuwe snelweg (BNP) verdiend. Als het gebied onder
er een grote rol weggelegd voor publieke langs de noordrand van de luchthaven. water loopt dan betekent dat de grootst
en private stakeholders in de pilot locaties. Daarbij wordt ook gekeken naar ruimte mogelijke overstromingsschade die
voor bedrijven en industrie. In deze Nederland kan treffen. Met de nieuwe
Rotterdam The Hague Airport ontwikkelingen ligt een uitgesproken benadering van meerlaagse veiligheid
gelegen op een gunstige focus op water, zowel waterkwaliteit lijkt dit de aangewezen plek om te begin-
locatie en waterveiligheid. Hiernaast heeft de nen met maatregelen in de tweede, derde
De voormalige luchthaven Zestienho- stad Rotterdam de ambitie om voorlo- en vierde laag.
ven, nu Rotterdam-The Hague Airport, per te zijn als klimaatbestendige stad Uit hoogwaterstudies blijkt de loca-
is een luchthaven met regionale beteke- en in haar stedelijke ontwikkeling te tie Rotterdam The Hague Airport een
WATER GOVERNANCE 3/2011 - 50
4. CASE STUDY Rotterdam The Hague Airport als veilige haven
Figuur 3. Combinatie regulier gebruik voor
internationale noodhulp met incidenteel
regionaal gebruik voor calamiteiten
relatief veilige plek te zijn vanwege lage gen. Deze worden geanalyseerd in het bied van hulp en wederopbouw zullen
overstromingsdiepte en –snelheid. De kader van FloodProBE en er worden hun plek krijgen in de shelter op de
Zestienhovense polder ligt weliswaar voorstellen gedaan om ze geschikt te luchthaven.
onder NAP maar kent plaatselijke verho- maken voor hun tweede functie: tij-
gingen en is omklemd door infrastructuur delijke waterkering. De hergebruikte Combinatie met regulier
waardoor het gebied redelijk beschermd ‘dijken’ worden wel vaak doorsneden gebruik
ligt tegen het wassende water. Dit maakt door viaducten of zijn deels verlaagd. Het inrichten van een shelter in com-
de locatie interessant voor hoogwater- Deze plekken moeten worden gedicht binatie met het hoge beschermingsni-
bestendige inrichting (tweede laag) als om tot een gesloten compartimentering veau zoals we dat in Nederland kennen
uitvalsbasis voor rampenbestrijding te komen. Hierbij wordt nadrukkelijk brengt uitdagingen met zich mee op het
(derde laag), als veilige vluchtplaats voor gekeken of tijdelijke en flexibele ke- gebied van water governance. De shel-
evacués (derde laag) en als plaats waar- ringen hier een oplossing voor vormen. ter zal immers relatief weinig worden
van de wederopbouw werkzaamheden Naast vaste infrastructuur zal de lucht- gebruikt en hiermee neemt de operatio-
en terugkeer van de bewoners naar hun haven ook plaats bieden aan tijdelijke nele kennis en ervaring van het gebruik
woning gestructureerd en gecoördineerd opvang en faciliteiten zoals tijdelijke van de shelter na de installatie snel af.
kan plaatsvinden (vierde laag) in het infrastructuur, lokale drinkwatervoor- Ook zal de shelter kwetsbaar zijn voor
geval van een watercalamiteit zoals een ziening en lokale energieproductie. bezuinigingen en beleidswijzigingen
overstroming door een dijkdoorbraak. Ook hulpdiensten en maatschappelijke vanwege het lage urgentie gehalte op
De inrichting van het gehele gebied organisaties die actief zijn op het ge- korte termijn. Voor het slagen van de
rondom de luchthaven als shelter is
gezien de verwachte ruimtelijke ontwik-
kelingen de komende jaren wellicht een-
voudig te realiseren. Als er in deze ont-
wikkelingen vroegtijdig rekening wordt
gehouden met waterveiligheid en in het
bijzonder het creëren van een shelter kan
deze voor geringe meerkosten worden
gerealiseerd.
Transformatie van vliegveld
naar veilige haven
Het doel is om de luchthaven een ho-
gere bescherming dan het omliggende
gebied te geven door compartimen-
tering van startbaan, stationsgebouw
en aanverwante functies. Tijdens de
calamiteit moet het vliegveld kunnen
blijven functioneren om vanuit deze
locatie hulp te verlenen, hulpgoederen
in te vliegen en mensen te evacueren.
De compartimentering wordt zoveel
mogelijk opgebouwd uit bestaande
structuren zoals boezemkades, weg- en
spoortaluds en natuurlijke verhogin-
51 - WATER GOVERNANCE 3/2011
5. Rotterdam The Hague Airport als veilige haven CASE STUDY
shelter is het daarom essentieel dat de Dit is tevens een business case voor rondom de luchthaven. In deze leertra-
kennis en ervaring op het gebied van de regio waarbij het grote ontwik- jecten staan samenwerking tussen pu-
rampenbestrijding en evacuatie con- kelpotentieel, de strategische ligging blieke en private partijen en innovatie
tinu actueel wordt gehouden door in- tussen Rotterdam en Den Haag en de centraal.
ternationale inzet van hulpverlenende specifieke positionering op watervei- Rotterdam The Hague Emergency
instanties en noodfaciliteiten. Daarom ligheidsgebied aantrekkelijk zullen Airport wordt reeds gesteund door een
zoeken we juist de combinatie met re- zijn voor veel organisaties (overheid, breed consortium van publieke en pri-
gulier gebruik. Door hulpverlenende NGO’s, grote bedrijven, kennisinstel- vate partijen. Voor ons initiatief zoeken
instanties, kritische infrastructuur en lingen). Met de luchthaven en de zee- we constant naar een zo breed moge-
toeleverende industrie te concentreren haven dichtbij is logistiek naar crisisge- lijk consortium van partijen die willen
in een vestiging op de luchthaven zijn bieden waar ook ter wereld eenvoudig bouwen aan de benodigde kennis en
er in potentie twee vliegen in één klap te organiseren. Het luchthavengebied de business case. Onze overtuiging is
te slaan: is ongeveer 200 hectare groot en heeft dat dit uiteindelijk zal leiden tot een
genoeg ruimte om bedrijven en organi- optimale combinatie van kennisont-
1. Waterveiligheid in de regio saties te huisvestten. wikkeling en ruimtelijke ontwikkelin-
Rotterdam-Rijnmond in de derde en Door combinatie van regulier gen. Door casussen zoals Rotterdam
vierde laag borgen; gebruik als economisch cluster en The Hague Emergency Airport wordt
2. Clusteren van overheid en calamiteitengebruik kunnen grote kos- waardevolle kennis opgedaan over het
bedrijfsleven, uit te breiden met ken- tenbesparingen worden gerealiseerd. in praktijk brengen van meerlaagse vei-
nisinstituten waardoor een economisch Immers: als er toch al een rescue-and- ligheid. Dit wordt in een publiekprivaat
innovatief cluster op het gebied van relief-center wordt ingericht, kunnen arrangement uitgewerkt totdat er een
noodhulp en wederopbouw ontstaat. de bijeengebrachte hulpgoederen en winstgevend project ontstaat waarin
–diensten zowel worden ingezet bij alle betrokken partijen hun doelen kun-
Er ontstaat een ‘rescue, relief, reha- nationale als bij internationale waterca- nen realiseren. Door dit soort leertra-
bilitation and redevelopment cluster’ lamiteiten. Hiermee wordt de kennis en jecten te doen willen wij partijen mee-
met internationale potentie. Nederland, ervaring op het gebied van noodhulp nemen in gezamenlijke kennis- en pro-
en in het bijzonder Rotterdam, wil en evacuatie actueel gehouden. Ook jectontwikkeling, dwars door sectoren,
haar kennis op gebieden als deltatech- worden de routine en betrouwbaarheid publiek en privaat en over de grenzen!
nologie en waterbouw maar ook inno- van faciliteiten hoger naarmate deze Wij nodigen u uit om samen met ons
vatieve logistiek in hulpverlening en vaker gebruikt worden. verder te bouwen aan deze publiekpri-
wederopbouw graag wereldwijd delen. vate business case.
Hierbij kan gedacht worden aan pro- Van kennis- naar projectont-
ducten zoals drinkwaterzuiveringsin- wikkeling (en terug)
stallaties of modulaire bouwsystemen Met het uitwerken van de casus Rot- Contactgegevens:
maar ook het in snelcursus trainen van terdam The Hague Emergency Airport Dura Vermeer Business Development
lokale bestuurders in een crisisgebied. willen we tegelijkertijd beleid en prak- BV
De kansen voor hulpverlening wereld- tijk ondersteunen. De praktijkproble- Taurusavenue 100, 2132 LS Hoofd-
wijd en de toeleverende industrie zijn men die we tegenkomen is waardevolle dorp
groot. Door het bijeen brengen van informatie voor de in FloodProBE ont- Postbus 3098, 2130 KB Hoofddorp
de Nederlandse water expertise rond wikkelde beslissingsondersteuning en 023 7528400
noodhulp en wederopbouw, zowel gewenste uitgangspunten en interactie www.dvbd.nl
internationaal als nationaal, ontstaan met de markt. Anderzijds zijn de in-
kansen voor een versnelling in kennis, zichten vanuit FloodProBE waardevol
innovatie en samenwerking. voor het aanscherpen van de plannen
WATER GOVERNANCE 3/2011 - 52
