1. ZULO BELTZAK

2. Zer da zulo beltza?
Zulo beltza dentsitate ikaragarri handia duen objektu astronomikoa da.
Grabitate indarra oso handia da, ihes-abiadura argiaren abiadura baino
handiagoa delarik. Beraz, ezerk ere ezin dio bere grabitate indarrari ihes
egin, horrats izenaren jatorria.

3. Nola sortzen dira?
Erlatibitate orokorrak aurreikusten du naturan masa kopuru jakin bat espazioko eremu mugatu
batean elkartzen denean zulo beltz bat sortuko dela, grabitate-kolapso izeneko prozesuaren
bidez.
Espazioko eremu mugatu batean masa kopurua .handitzen den heinean, bere grabitate indarra ere
handituz doa
Ideia honen analisi kuantitabiboak, eguzkiaren masaren hirukoitza zuen izarrak, bere eboluziaren
bukaeran, neutroi-izar bat normalean, halabeharrez grabitate-kolapsoa jasateko tamaina kritikora
murriztuko zela aurreikusi zen. Grabitate-kolapso prozesua abian jarri eta gero ez dago
geldiaraziko duen indar fisikorik eta orduan zulo beltz bat sortuko da.

4. Gertakari horizontea
Gainazal irudikaria da, materialen irteera
ekiditzen duena

5. Singulartasuna
sendoak diren infinitukipuntua

6. Zulo beltz motak

7. Izar masadun zulo beltza
Izar tipiko baten masa duena da, 4 eta 15 eguzki-masa bitartean.
1939an, Robert Oppenheimerrek 3,3 eguzki-masa baino gehiago duen objektu bat baino
handiagoa denak grabitate indarren eraginez zulo beltz bilakatuko dela frogatu zuen

8. Masa ertaineko zulo beltza
100 eta 10.000 izar-masen parekoa duten zulo beltzak dira.
Duela gutxi aurkitu dira masa ertaineko zulo beltzak. 70. hamarkadan erdi mailako zulo beltzak izar multzoen bihotzean zeudela
suposatzen zen baina ez zen hipotesi hori baieztatzen zuen frogarik aurkitu. 2000. urteko behaketek galaxien erdiguneei ez
zegozkien X izpi ultra-argitsuen existentzia frogatu zuten.

9. Zulo beltz supermasiboa
• Izar kopuru handia espazioko eremu txiki batean dagoenean sor litezke.
• Zulo beltz batek mGalaxia tipiko baten %1 inguru dutenak dira, miloika eguzki-masa
beraz. Jatorri ezberdinak izan ditzakete:asa kantitate handia bereganatzen duenean.
• Zulo beltz txiki desberdinak elkartuz.
Baldintza egokiak galaxia batzuen zentroan topa litezkeela pentsatzen da, agian
gehienetan, baita gu gauden Esne Bidean ere.

10. Aurkikuntza berriak
2004ean zulo beltz talde bat aurkitu zen, zulo beltzak unibertsoan nola banatzen diren hobeto ulertaraziz. Honek
ikerlariak unibertsoan zulo beltzen kopurua berrikustera bultzatu ditu. Uste zena baina bost aldiz zulo beltz
gehiago daudela pentsatzen da gaur egun.
2004ko uztailean astronomoek zulo beltz erraldoi bat aurkitu zuten, Q0906+6930, Hartz nagusia konstelazioan
dagoen galaxia urrun baten erdigunean. Aurkitutako zulo beltzaren tamaina eta aurreikusitako adinak
unibertsoaren adina aurkitzen lagun dezakeen ezaugarriak ditu.
2004ko azaroan astronomo talde batek Sagittarius A*tik hiru argi urteetara orbitatzen ari den gure galaxiako lehen
masa ertaineko zulo beltzaren aurkikuntzari buruzko informazioa azaldu zuten 1300 eguzki-masa dituen masa
ertaineko zulo beltz hau, zazpi izarreko taldearekin batera, galaxiaren erdiguneak banatutako izar masibo
multzo baten hondakinak dira ziurrenik. Aurkikuntza honek zulo beltz supermasiboak ondoko zulo beltz
txikiagoak eta izarrak irentsiz hazten direnaren ideia babestuko luke.
2005eko otsailean, SDSS J090745.0+24507 izar erraldoi urdina Esne bidetik ihes abiaduraren bikoitzean (argi-
abiaduraren 0.0022) urruntzen aurkitu zen. Izarraren bideak galaxiaren erdigunera garamatza. Bere abiadura
handiak galaxiaren erdigunean zulo beltz supermasibo bat dagoelako hipotesia babesten du.
Lurreko partikula azeleragailuetan mikro zulo beltzaren eraketaren berri eman da, baina baieztatzeke dago
oraindik. Beraz ez dago zulo beltz primarioentzako izangairik.