Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр
Лекц :№ 9
Сэдвийн нэр: Монгол орны хөрс, хөрс бүрэлдэх үйл явц, хэв
шинж
Хичээлийн кредит: 3кр
Хичээлийн индекс: ВА335
Судлах анги: АЖМ-3

Монгол орны хөрс
Төв Азийн томоохон уул нурууд салбарлан тогтсон монгол
орны уулархаг уудам нутагт эх газрын эрс тэс уур амьсгал,
газрын гадаргын онцлог байдлаас шалтгаалан янз бүрийн хөрс
үүссэн байна. Монгол орны умард хэсэгт хур тунадас
харьцангуй их, ургамлын нөмрөг өтгөн, тэнд тархсан хөрс
үржил шимийн хувьд баялаг.
Тус орны өмнөд хэсгийн хөрс үржил шимээр ядуу. Тэнд
хур тунадас багатай, ургамлын хучлага сийрэг, тачирхан,
хөрсөнд органик бодисын хуримтлал багатай байдаг.
Монгол орны нутагт тархсан хөрсийг эрдэмтэд олон хэв
шинжид хуваадаг. Иймд дараах голлох 6 хэв шинжийг авч үзье.

Хар шороот хөрс
Монгол орны ойт хээрийн бүсэд 1400-1600 метрт
өргөгдсөн уулархаг нутгаар тухайлбайл: Хангай, Хэнтий,
Хөвсгөлийн уулсын энгэр хажуу газар, Орхон, Сэлэнгэ
мөрний сав газар мөн тус орны баруун хэсэгт Монгол Алтайн
уулсын Булган голын орчим, зүүн хэсэгт Их Хянганы уулсын
өндөрлөг налуу энгэр, Улз, Онон голын сав газраар хар
шороот хөрс тархсан байна. Энэ хөрс нь монгол улсын нутаг
дэвсгэрийн 5.5 орчим хувийг эзэлнэ. Хар шороот хөрс нуга ба
хээрийн өвслөг ургамал зонхилсон нөхцөлд үүссэн. Хөрс
үүсгэгч чулуулгууд нь боржин, шохойн чулуу, занарт
шаварлаг, шавранцар, элсэнцэр хөвсгөрлөг болно.

Ойн саарал хөрс
Монгол орны ойт хээрийн бүсийн
модтой өндөрлөг газраар голдуу ойн саарал
хөрс тархдаг Тухайлбал: Хангай, Хэнтийн
уулархаг газрын уулын ар хэсгээр
Хөвсгөлийн уулсын баруун талаар, Орхон,
Сэлэнгэ, Улз, Онон голуудын ус хагалбарын
нурууд, Хархираа, Монгол Алтайн уулсын
ой модтой газраар тархана.

Нугат намгийн ба намгийн хөрс
Энэ хөрс нь монгол орны умард хэсгээр
Хангай, Хэнтий, Хөвсгөл болон Сэлэнгэ, Тэс,
Хараа, Ерөө, Зэлтэр, Бороо, Хэрлэн, Улз, Онон
голууд, Зэлтэрийн цагаан нуур, Угтаал
Цайдам, Архангайн Өгий нуур зэрэг гол горхи,
нуурын хөндийгөөр өргөн тархсан. Харин
төвийн бүсэд нугат намгийн ба намгийн хөрс
бараг байхгүй. Нугат намгийн ба намгийн хөрс
нь ул хөрсний болон борооны ус нөлөөлж
илүүдэл чийгийн улмаас үүссэн хөрс юм.

Хүрэн хөрс
Монгол орны хөрсний ихэнх хувийг хүрэн
хөрс эзэлнэ. Хүрэн хөрс тархсан нутгаар хур
тунадас бага, дунджаар 150-350 мм, өвөл нь
хүйтэн, цасан хучлага багатай, зун нь халуун
байдаг. Монгол орны нутаг дэвсгэр дээр хар
хүрэн, элгэн хүрэн, цайвар хүрэн, нугын
хүрэн, нугын мараалаг хүрэн, нугын хужирлаг
хүрэн, карбонатлаг хүрэн хөрс зэрэг олон
төрлийн хүрэн хөрс тархсан байна.

Говийн бор хөрс
Энэ хөрс нь монгол орны өмнөд хэсгээр, Их
нууруудын хотгороос тус улсын дорнод хил
хүртэлх Шарга, Хүйс, Галба, Борзон,
Эдрэнгийн говийг эзлэн оршино. Говийн
бор хөрс нь дов толгодтой өндөрлөг газраа
хүрэн, цайвар хүрэн хөрстэй холилдон
тархсан байдаг. Энэ хөрс нь говийн бүсийн
нутаг дэвсгэрийн тэн хагасаас илүү хувийг
эзэлнэ.

Мараалаг, хужирлаг хөрс
Мараалаг хөрс нь ихэвчлэн давстай нуурын орчим,
голын татмын дэнж газраар давсны зүйлс хөрсөнд хурах
замаар үүсдэг.
Ийм хөрс говь, Дорнодын тэгш тал, Их нууруудын
хотгор, Ерөө, Хараа, Чулуут, Баянгол, Бороо, Цагаан нуур,
Айрхан, Өгий, Цайдам, Цээл нууруудын хөндийд бага
зэрэг тархсан байна. Хужирлаг хөрс нь монгол оронд бага
талбайг эзэлнэ. Голдуу нуур цөөрмийн урсгалгүй
битүүрсэн хонхор, хотгор, орчны ус хуримтлагдан тогтож
үе үе чийгшинэ. Хотгорт цугларсан усанд ихээхэн
хэмжээний давс агуулагдана.