Rasmli tajvid (savol-javob)

َّ‫الت‬َُّ‫س‬‫ى‬َ‫ص‬ُ‫و‬ْ‫َُّال‬‫ذ‬َِ‫ى‬ْ‫ج‬
Rasmli tajvid
ٌٍَِّّ‫ُو‬ِ‫ل‬ْ‫ع‬َ‫ت‬ٌَّ‫اب‬َ‫ت‬ِ‫و‬ٌَّ‫ش‬َ‫ى‬َ‫ت‬ْ‫ث‬ُ‫ه‬
yangicha usuldagi ta‟limiy kitob
ُ‫ي‬‫يف‬ً‫ل‬ٍ‫أ‬‫ى‬‫ت‬
ًُ‫ي‬ً‫ر‬‫ى‬‫ك‬ٍ‫ل‬‫ُا‬ً‫آف‬ٍ‫ر‬‫ي‬‫ق‬ٍ‫ل‬‫ُا‬ً‫ـ‬ً‫اد‬‫ى‬‫خ‬
ُ‫د‬.‫د‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫و‬‫ي‬‫مُس‬ً‫د‬ٍ‫ش‬‫ي‬‫نُر‬‫ى‬ٍ‫ىْي‬‫أ‬
Qur‟oni Karim olimi doktor Ayman Rushdiy Suvaydning ijodiy mahsuloti
Kitobga yangi ma‟lumotlar
qo‟shilayotgani sababli chop
qilmay turing

Albatta, u Sulaymondandir,
va albatta, unda:
Naml surasi, 30 oyat (27:30)
Bismillahir rohmanir rohim
(Hamid tayyorlagan)

1 dars. Muqaddima
Bismillahir rohmanir rohiym
Barcha olamlar Xoliqi va Robbisi Alloh taologa hamdu sanolar va uning Rosuli bo'lgan
Payg„ambarimizga va u kishining ahllariga va as`hoblariga beadad durud va solavotlar bo„lsin.
Qur‟oni Karim Alloh taoloning kalomi bo‟lib, uni Jabroil alayhissalom 23 yil davomida
Payg‟ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallamga bosqichma-bosqich olib tushgan.
Rosululloh sollallohu alayhi va sallam esa sahobalarga yetkazganlar. Sahobalar esa tobe‟inlarga,
tobe‟inlar esa undan keyingilarga yetkazib, shu tariqa hozirgacha biror harfi o‟zgarmasdan yetib
kelayotir. Qur‟oni Karimning biror harfining qiyomatgacha o‟zgarmasligiga dalil Hijr surasi, 9 oyatdir:
﴿ َ‫ىى‬ُ‫ظ‬ِ‫ف‬ٰ‫ـ‬َ‫ح‬َ‫ل‬ ‫ۥ‬ََُ‫ل‬ ‫ا‬ًَِّ‫إ‬َ‫و‬ َ‫ش‬ْ‫ك‬ِّ‫ٱلز‬ ‫ا‬ٌَْ‫ل‬َّ‫ض‬ًَ ُ‫ي‬ْ‫ح‬ًَ ‫ا‬ًَِّ‫إ‬٩﴾
“Albatta bu eslatmani (ya‟ni Qur‟onni) Biz O‟zimiz nozil qildik va shubhasiz, O‟zimiz uni
saqlaguvchimiz.”
Musulmonlar 1400 yildan buyon Qur‟onni o‟rganib va unga amal qilib kelishadi. Qur‟onda Alloh
bandalari uchun foniy va abadiy dunyoda zarur yo‟l-yo‟riq va ko‟rsatmalarni bildirib, buyurilgan va
qaytarilgan ammallar ko‟rsatilgan. Shuning uchun har bir mo‟min – musulmon bu kitobni o‟qib,
ma‟nosini anglab unga amal qilishga harakat qilishi kerak.

Qur‟on bu ilohiy dastur bo‟lib, mo‟min-musulmonlarni ikki dunyo saodatiga boshlovchi eng
to‟g‟ri qo‟llanmadir. Bunga dalil sifatida Alloh taoloning quyidagi oyatlarini keltirish mumkin:
َ
‫َن‬ُ‫ِي‬‫ق‬َُ‫ي‬ ٖ‫م‬‫م‬َ
َ
‫ِق‬
ّ
‫ل‬
ٞ
‫ة‬َ ‫م‬
‫ۡح‬َ‫ر‬َ‫و‬ ‫ى‬
ٗ
‫د‬
ُ
ٌَ‫و‬ ِ‫اس‬َّ‫ِلي‬‫ل‬ ُ‫ر‬ِ‫ئ‬َٰٓ َ
‫ص‬َ‫ب‬ ‫ا‬
َ
‫ذ‬َٰ َ
‫ه‬٢٠
“Bu (Qur‟on) odamlar uchun qalb ko‟zlari, aniq ishonadigan qavm uchun hidoyat va
rahmatdir”. (Josiya, 20).
َّ
‫ن‬
َ
‫أ‬ ِ‫ت‬َٰ َ‫ح‬ِ‫ل‬َٰ َّ
‫ٱلص‬
َ
‫َن‬
ُ
‫ل‬َ‫ه‬‫م‬‫ع‬َ‫ي‬ َ‫ِيو‬
َّ
‫ٱَّل‬ َ‫ني‬ِ‫ي‬ِ‫ن‬
‫م‬
‫ؤ‬ُ‫ه‬
‫م‬
‫ٱل‬ ُ ِ
ّ
‫ّش‬َ‫ب‬ُ‫ي‬َ‫و‬ ُ‫م‬ََ
‫م‬
‫ق‬
َ
‫أ‬ َ ِ‫ِه‬ ِ‫ِت‬
َّ
‫ِل‬‫ل‬ ‫ي‬ِ‫د‬‫م‬ٍَ‫ي‬
َ
‫ان‬َ‫ء‬‫م‬‫ر‬
ُ
‫ق‬
‫م‬
‫ٱل‬ ‫ا‬
َ
‫ذ‬َٰ َ
‫ه‬
َّ
‫ن‬ِ‫إ‬
َ
‫ل‬‫ا‬ٗ‫ري‬ِ‫ب‬
َ
‫ك‬ ‫ا‬ٗ‫ر‬‫م‬‫ج‬
َ
‫أ‬ ‫م‬‫م‬ٍُ٩
“Albatta, bu Qur‟on eng to„g„ri yo„lga hidoyat qilur va yaxshi amallarni qiladigan mo„minlarga
katta ajr-mukofot borligini(ng) xush xabar(ini) berur”. (Isro, 9)
Qur‟onning dastlabki oyatlari Ramazon oyida nozil bo‟lgan. Bunga dalil Baqara surrasi, 185 oyat:
ِ‫ان‬
َ
‫ق‬‫م‬‫ر‬
ُ
‫ف‬
‫م‬
‫ٱل‬َ‫و‬ َٰ‫ى‬َ‫د‬ٍُ
‫م‬
‫ٱل‬ َ‫ِو‬ّ‫ن‬ ٖ‫ت‬َٰ َ‫ن‬ِ
ّ‫ي‬َ‫ب‬َ‫و‬ ِ‫اس‬َّ‫ِلي‬
ّ
‫ل‬ ‫ى‬
ٗ
‫د‬
ُ
ٌ
ُ
ُ
‫ق‬
‫م‬
‫ٱل‬ ًِ‫ِي‬‫ف‬
َ
‫ل‬ِ‫ىز‬
ُ
‫أ‬ ٓ‫ِي‬
َّ
‫ٱَّل‬
َ
‫ان‬
َ
‫ض‬َ‫م‬َ‫ر‬ ُ‫ر‬‫م‬ٍ
َ
‫ش‬ۚ

1 darsga oid savollar
1) Qur‟oni Karim nima?
2) Qur'on Allohning kalomi bo'lsa qanday qilib bizgacha yetib keldi?
3) Musulmonlar necha yildan buyon Qur‟onni o‟rganib va unga amal qilib
kelishadi?
4) Qur‟onda Alloh taolo bandalari uchun nimalarni bildirgan?
5) Qur'onning umumiy ma`nosini sodda tarzda qanday ifodalash mumkin?
6) Qur‟onning to‟g‟ri yo‟lga boshlovchi eng muhim qo'llanma ekaniga dalil bormi?
7) Qur‟onning dastlabki oyatlari qachon nozil bo‟la boshlagan?

2 dars. Tajvid haqida
Tajvid so„zi ُ‫ى‬‫د‬َّ‫و‬‫ى‬‫ج‬ (javvada) fe‟lidan olingan bo„lib, lug„atda yaxshilash, chiroyli qilish, bezash,
mustahkam qilishni anglatadi. Istilohda esa, Qur‟oni Karimni Alloh taolo payg„ambarimiz Muhammad
sollallohu alayhi va sallamga nozil qilganidek har bir harfning maxraj va sifatiga e‟tibor berib, ma‟lum
qoidalar asosida tilovat qilishdir. Soddaroq aytganda, har bir harfning haqqini berishdir.
Tajvid ilmini mukammal o„rganish, farzi kifoyadir. Ammo, Qur‟onni o„qiyotganda tajvidga amal
qilish, har bir musulmonga farzi a‟yndir. Bunga Qur‟on, sunnat va ijmo‟dan dalillar bordir.
Qur‟ondan dalil, Muzzammil surasining 4 oyati bo„lib, unda Alloh taolo:
ً
‫ِيًل‬‫ت‬‫م‬‫ر‬
َ
‫ث‬
َ
ُ
‫ق‬
‫م‬
‫ٱل‬ ِ‫ِل‬
ّ
‫ث‬َ‫ر‬َ‫و‬
“Va qur‟onni tartil bilan tilovat qil”, deydi. Tartil – har bir harfni o„z o„rnidan dona-dona qilib
chiqarish. Tartil 3 xil ( sekin, o‟rtacha, tez ) o‟qishning qay birida bo‟lmasin har bir harfning haqqini
berib dona-dona qilib o‟qishdir.
Ya‟ni eng tez o‟qishda ham har bir harf o‟z maxrajidan aniq eshitilishi va barcha sifatlari berilishi
lozim bo‟ladi.

Sunnatdan esa, Zayd ibn Sobitdan rivoyat qilingan hadis dalildir. Ushbu hadisda Rasululloh
sollallohu alayhi vasallam: "Albatta Alloh, bu Qur‟onni nozil bo„lganidek o„qilishini xush ko„radi",
deganlar. Bu hadisni Ibn Xuzayma o„z sahihlarida keltirgan.
Ya‟ni, Alloh taolo Qur‟onni o„z payg„ambariga Jabroil alayhissalom vositasida qanday tushirgan
bo„lsa, shunday o„qilishini xush ko„radi. Bu esa tajvid asosida o„qish bilan bo„ladi.
Ulamolar Payg„ambarimiz sollallohu alayhi va sallam davrlaridan to hozirgacha Qur‟onni tajvidga
amal qilib o„qish farzligiga ijmo‟ qilib kelishgan. Bu esa, tajvidga amal qilishlik har bir muslim va
muslimaga farzi ‟ayn ekanligiga dalolat qiladi. Hech bir asrda musulmonlar orasida bunga xilof
bo„lmagan.
"Sahih Buxoriy"da Usmon ibn Affon roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg„ambar
sollallohu alayhi va sallam aytganlar: "Sizlarning yaxshilaringiz Qur‟onni o„rgangan va uni
o„rgatganlaringizdir" (Al Buxoriy). ٍُ‫م‬‫ي‬‫ك‬‫ي‬‫ر‬ٍ‫ػ‬‫ي‬‫ى‬‫خ‬ٍُُ‫ن‬‫ى‬‫م‬ُُ‫ى‬‫م‬َّ‫ل‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ُُ‫ى‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ء‬ٍ‫ر‬‫ي‬‫ق‬ٍ‫ل‬‫ا‬ُُ‫ي‬‫و‬‫ى‬‫م‬َّ‫ل‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ك‬
Tajvidni 3 qismga bo‟lib o‟rganamiz: 1. Harflarning maxraji.
2. Harflarning sifati.
3. Tajvid qoidalari.

2 darsga oid savollar:
1) Tajvid nima?
2) Tajvidni o‟rganishning hukmi qanday?
3) Tajvidni o‟rganish farz ekaniga dalil bormi?
4) Tartil nima?
5) Qur‟onni tajvid bilan o‟qish farzligiga hadisdan dalil bormi?
6) “Nozil bo‟lgan” deganda nimani tushunasiz?
7) Qur‟on o‟rganish va o‟rgatish haqida qanday hadis bor?
8) Tajvid necha qismdan iborat?

3 dars
Isti‟aza ُ‫ة‬َ‫ر‬‫ا‬َ‫ع‬ِ‫ت‬ْ‫س‬ ِ‫اِل‬
Isti‟aza – bu ُ‫ىر‬ُ‫ع‬َ‫أ‬ِ‫لل‬‫ا‬ِ‫ب‬َ‫ي‬ِ‫ه‬ِ‫ي‬ٰ‫ـ‬َ‫ط‬ٍَّْ‫ش‬‫ٱل‬ِ‫ٍن‬ ِ‫ج‬َّ‫الش‬ ya‟ni "Auzu billahi minash shaytonir
rojiym"dir. Ma‟nosi: "Quvilgan shaytonning yomonligidan Allohdan panoh so„rayman".
Qur‟on o„qimoqchi bo„lgan kishi tilovatga kirishishdan avval isti'azani aytishi kerak.
Bunga dalil "Nahl" surasining 98 oyatidir:
‫ا‬َ‫ر‬ِ‫إ‬َ‫ف‬َ‫ث‬ْ‫أ‬َ‫ش‬َ‫ق‬َ‫اى‬َ‫ء‬ْ‫ش‬ُ‫ق‬ْ‫ٱل‬ْ‫ز‬ِ‫ع‬َ‫ت‬ْ‫س‬‫ٲ‬َ‫ف‬ِ َّ‫ٲّلل‬ِ‫ب‬َ‫ي‬ِ‫ه‬ِ‫ي‬ٰ‫ـ‬َ‫ط‬ٍَّْ‫ش‬‫ٱل‬ِ‫ٍن‬ ِ‫ج‬َّ‫ٱلش‬
Bu oyatda Alloh taolo: "Agar Qur‟on o„qisang, bas, quvilgan shaytonning
yomonligidan Allohdan panoh so„ra" deydi.
Isti'aza tilovatdan oldin o'qiladi. Agar qori qiroatini yo„talish, aksa urish yoki shu
qiroatga tegishli bir gap bilan to„xtatsa, qaytadan boshlaganda isti‟aza aytishi shart emas.
Ammo dam olish, yoki bir salomga javob berish uchun bo„lsa-da, o„zga gap bilan
mashg‟ul bo‟lib to„xtatsa, qaytadan aytishi lozim.

Basmala ُ‫ت‬َ‫ل‬َ‫و‬ْ‫س‬َ‫ب‬ْ‫ال‬
Basmala – bu ِ‫ْن‬‫س‬ِ‫ب‬ِ‫للا‬ِ‫ي‬ٰ‫ـ‬َ‫و‬ْ‫ح‬َّ‫الش‬ِ‫ٍن‬ ِ‫ح‬َّ‫الش‬ ya‟ni "Bismillahir rohmanir rohiym" dir.
Ma‟nosi: "Mehribon va Rahmli Alloh nomi bilan" dir. Qur‟on o„qimoqchi bo„lgan kishi
tilovatga kirishishdan avval basmala aytishi lozim. Bunga dalil "Naml" surasining 30
oyatidir:
ِ‫م‬‫ي‬ِ‫ح‬َّ‫ٱلر‬ ِ‫و‬َٰ‫ـ‬َ ْ
‫ۡح‬َّ‫ٱلر‬ ِ
َّ
‫ٱَّلل‬ ِ‫م‬ ْ‫س‬ِ‫ب‬ ‫ۥ‬ًُ
َّ
‫ِإَوى‬ َ‫و‬َٰ‫ـ‬َ‫ه‬ْ‫ي‬
َ
‫ل‬ُ‫س‬ ‫ِو‬‫ن‬ ‫ۥ‬ًُ
َّ
‫ى‬ِ‫إ‬
Ma‟nosi: "Albatta, u Sulaymondandir va albatta, unda: "Bismillahir rohmanir
rohiym"".
Basmala isti‟azadan keyin, oyatdan avval o„qiladi. Qur‟ondagi 113 sura Basmala bilan
boshlangan. Faqatgina "Tavba" surasining boshida o„qilmaydi. Sababi, mus`haflarda
shunday kelgan. Yana bir sababi shuki, basmalada rahmat, mehr ma‟nosi bor. "Tavba"
surasi esa, urush, shiddat, mushriklarga nisbatan qattiqlik haqidadir. Yana boshqa bir
sababi, "Tavba" surasi o„zidan avvalgi "Anfol" surasining davomi, ya‟ni, bu ikki sura
aslida bitta sura ekanligi ehtimoli ham bor.
Eslatma:
Sura o‟rtasidan o‟qiganda o‟qilayotgan oyatning ma‟nosiga qarash kerak. Kofirlar va
ularga qarshi duo, munofiqlarning ta‟rifi, Do‟zax va undagi holatlar yoki Shayton haqida
bo‟lsa basmala o‟qilmaydi. Unda isti‟azaning o'zi o'qiladi. Agar ma'nosiga tushunmasa,
unda ham isti„azani o'zi o'qiladi.

3 darsga oid savollar:
1) Isti‟aza nima?
2) Qur‟on o‟qishdan avval isti‟azani aytish qanday amal?
3) Qur‟on o‟qishdan avval isti‟azani aytish vojib ekaniga dalil bormi?
4) Basmala nima?
5) Qur‟on o‟qishdan avval basmalani aytish qanday amal?

4 dars
Isti'aza, basmala va suraning boshini o„qish
Qiroat qilmoqchi bo‟lgan kishi Isti'aza, basmala va surani bir- biriga 4 xil ko‟rinishda
bog‟lashi mumkin:
1. Hammasini qo„shib o„qish: isti'aza, basmala va suraning birinchi oyatini bir nafasda
orasini uzmay, bir-biriga qo„shib o„qish.
2. Hammasini alohida-alohida o„qish: isti'azani o„qib, to„xtab, nafas olib, keyin
basmalani o„qib, to„xtab, nafas olib, keyin suraning birinchi oyatini o„qish.
3. Isti'aza va basmalani qo„shib, bir nafasda o„qib, to„xtab, suraning birinchi oyatini
alohida o„qish.
4. Isti'azani o„zini o„qib, to„xtab, basmala va suraning birinchi oyatini qo„shib, bir
nafasda o„qish.

Basmalani ikki sura orasida o‟qish
Sura oxiri, basmala va keyingi surani boshlashda uch xil ko‟rinish bor.
Ya‟ni bir surani tamomlab, keyingi suraga o„tmoqchi bo„lganimizda, quyidagi uch
yo„ldan birini tanlashimiz mumkin:
1. Hammasini alohida-alohida o„qish. Avvalgi suraning oxirgi oyatini o„qib, to„xtab,
basmalani alohida o„qib to‟xtab, keyin suraning birinchi oyatini o„qish.
2. Hammasini qo„shib o„qish. Suraning oxiri, basmala va suraning boshini bir nafasda
qo„shib o„qish.
3. Suraning oxirini o„qib, to„xtab, basmalaga keyingi suraning boshini qo„shib o„qish.
Bu yerda suraning oxirini basmalaga qo„shib o„qib to‟xtalmaydi. Bu xato bo‟ladi,
chunki basmala suraning oxirgi oyatiga o„xshab qoladi. Basmala suraning boshida o„qish
uchundir, oxirida emas.

"Anfol" surasining oxirini va "Tavba" surasining boshini o„qish
"Anfol" surasining oxiri va "Tavba" surasining birinchi oyatini o„qishda ham uch xil
ko‟rinish bor:
1. "Anfol" surasining oxirini "Tavba" surasining boshiga qo„shib, bir nafasda o„qish.
2. "Anfol" surasini tugatib, to„xtab, "Tavba" surasini boshlash.
3. Sakta (tin olish, nafas olinmaydi) qilish: "Anfol" surasining oxirgi oyati va "Tavba"
surasining boshini nafas olmay, to„xtab, sakta qilib o„qish.
Suraning o‟rtasidan o‟qilganda isti‟aza va basmalaning o‟qilishi
Agar biror bir suraning boshidan emas, o„rtasidan o„qilmoqchi bo„linsa, 2 xil
ko'rinishda o'qish mumkin:
1. isti‟aza, basmala va qasd qilingan oyat o„qiladi.
2. isti'aza va qasd qilingan oyat o'qiladi. Bu yerda basmala o‟qilmasa ham bo‟laveradi.
"Tavba" surasining o„rtasidan o„qilmoqchi bo„lsa, isti‟azaning o„zi bilan kifoyalanib,
basmalani o„qimagan durust.

5 dars
Tovush havo qatlamining tebranishi natijasida hosil bo‟ladi. Bizning qulog‟imiz bir
soniyada 20tadan 20mingtagacha tebranish tufayli vujudga keladigan tovushni eshita
oladi.
Nutqimizda tovush o‟pkadan chiqayotgan havo halqumda joylashgan tovush
paychalaridan o‟tayotganda vujudga keladi. Nutqimizda hosil bo‟ladigan tovush 2 xildir:
1. Unli tovush – hech qanday to‟siqqa uchramay chiqadigan tovush. Arab tilidagi unli
tovushlar 6ta: 3ta mad harflari, 3 ta qisqa unli.
2. Undosh tovush – nutq a‟zolarining biriga urilib, tegib hosil bo‟ladigan tovush. Arab
tilida 28 ta undosh tovush bor.
“Un” degan so‟z tovush yoki ovoz deganidir.
Demak, Arab tilida 28 ta undosh va 6 ta unli (3 ta qisqa va 3 ta cho‟ziq) tovushlar bor.

Harf qandaydir aniq joyga tayanadigan tovushdir (undosh harflar uchun).
Arab tilida 28 ta undosh tovushlar harflar bilan ifodalangan. 3 ta qisqa unli tovushlar
harflar bilan emas belgilar bilan ifodalangan, ular harflarning ustiga yoki ostiga qo‟yiladi
va ular harakatlar deb ataladi:
ََ-fatha (ochish), “a” qisqa unli tovushini,
َِ-kasra (sindirish), “i” qisqa unli tovushini,
َُ-zamma (cho‟chchaytirish), “u” qisqa unli tovushini bildiradi.
Undosh tovushlar bu harakatlar bilan kelganda harakatli (arabcha mutaharrik) deb
ataladi. Harakat deb atalishiga sabab ularni undoshlar bilan talaffuz qilinganda og‟iz
ochiladi yoki lablar cho‟chayadi yoki iyak pastga tushadi. Zammali harflar talaffuzida
lablar cho‟chchayadi. Fathali harflar talaffuzida og‟iz ochiladi. Kasroli harflar talaffuzida
iyak pastga tushadi.

28 ta undosh harflar 4 xil holatda o‟qiladi:
1. Fathali,
2. Zammali,
3. Kasrali,
4. Sukunli bo‟lganda.
Arab tilida 29 ta harf bo‟lib, 28 ta undosh harfi 4 xil holatda o‟qilar ekan, 29chi
harf bo‟lgan Alif esa faqat bir holatdagina o‟qiladi. Alif yolg‟iz kelganida o‟qilmaydi,
chunki u mustaqil undosh harfi emas, shuning uchun harakatlar bilan kelmaydi.
Alifning 2 ta vazifasi bor:
1. Hamzaga kursi bo‟lib keladi. Bunda hamzaning ustidagi harakat o‟qiladi. Alif
o‟qilmaydi. َ‫أ‬
2. Fathali undoshdan keyin kelganda, qisqa unli bo‟lgan fathani cho‟zadi va bu
cho‟ziq unli deb ataladi. Alif shu holatdagina o‟qiladi. ‫ا‬َ‫ب‬

1) Tovush qanday hosil bo‟ladi?
2) Nutqimizdagi tovushlar necha turga bo‟linadi?
3) Unli tovush deb qanday tovushlarga aytiladi?
4) Undosh tovushlar deb qanday tovushlarga aytiladi?
5) Arab tilida nechta unli tovush bor, ular qaysilar?
6) Arab tilida nechta undosh tovushlar bor?
7) Harf nima?
8) Harakatlar deb nimaga aytiladi?
9) Nima uchun zamma, fatha, kasra harakatlar deb ataladi?
10) Arab alifbosida nechta harf bor?
11) 28 ta undosh harf nechta holatda o‟qiladi?
12) Alif nechta holatda o‟qiladi?
13) Alifning yana qanday vazifasi bor?
14) Arab tilida nechta tovush bor?

6 dars
“Maxroj” so‟zi arabcha “xoroja” (chiqdi) fe‟lidan olingan bo‟lib, “chiqish joyi”
deganidir. Tajvidda esa maxraj – harflarning paydo bo‟lish yoki talaffuz qilish joyini
bildiradi.
Har bir harfni o‟z maxrajidan talaffuz qilishimiz lozim. Aslida har bir harfning o'zining
xos (mustaqil) maxraji bo'lgan, lekin harflarning maxraji bir-biriga juda yaqin bo'lganidan
ulamolar bir nechtasini bitta maxrajga jamlagan. Imom Ibnul Jazariy 29 ta harfni 17
maxrajga to‟plagan. Ba'zi maxrajlarda 3 ta harf joylashgan bo'lib, ularni bir-biridan sifati
bilan ajratamiz.
Maxrajning 2 turi bor:
1. Muhaqqoq maxraj – Haqiqiy maxraj. Maxraji aniq bir joy bo‟lgan, chegaralangan
harfning maxraji. Harf chiqayotganda tovush nutq a‟zolarining birontasiga suyanib-tegib
chiqadi. 28 ta undosh harflar muhaqqoq maxrajdan chiqadi.
2. Muqoddar maxraj – Taqdiriy maxraj. Maxraji aniq bo‟lmagan, chegaralanmagan
harfning maxraji. Muqoddar maxrajdan 3 ta Mad harflari (aliful maddiya, waawul
maddiya, yaaul maddiya) chiqadi.
Harfning maxrajini aniqlash uchun harfni sukunli yoki tashdidli qilib oldiga harakatli
hamzani olib kelamiz. Ichkaridan chiqib kelayotgan tovush qayerda to‟xtasa, shu joy shu
harfning haqiqiy ( muhaqqoq) maxrajidir. Masalan: ٍُ‫ىؾ‬‫أ‬,ٍُُ‫ىس‬‫أ‬,ٍُُ‫ىب‬‫أ‬

Insonning nutq a‟zolari:
Burun bo‟shlig‟i
Ikki lab
Tishlar
Til
Hiqildoq
tog‟ayi
Tovush paychalari
Qizilo‟ngach
Tepa tanglay
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ٍ‫ن‬ًٍ‫ُاْل‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬ُّ‫ي‬ً‫ق‬ٍ‫ط‬ُّ‫ن‬‫ُال‬‫ي‬‫از‬‫ى‬‫ه‬ًٍ‫ْل‬‫ا‬
O‟pkadan qaytayotgan havoni tebratib
tovushga aylantiradigan asbobning nomi
tovush paychalari deb ataladi. Alloh
taolo buni inson halqumiga joylashtirib
qo‟ygan. Tovush paychasining ikki
pardasi bo‟lib, huddi darvoza kabi
berkilib-ochilib turadi. Tovush
paychalari bir muddat berkilgan vaqtida
havo tovush paychalariga uriladi.
Natijada havo va tovush paychalari
tebranib jarangli tovush hosil bo‟ladi.
Tovush paychalari ochiq bo‟lganida esa
keng yo‟ldan kelayotgan havo tor
bo‟lgan tovush paychalari orasidan
o‟tayotganida tebranadi. Natijada
jarangsiz tovush hosil bo‟ladi.
O‟pka, nafas yo‟li, tovush paychalari,
bo‟g‟iz, hiqildoq tog‟ayi, lakluk
(tilcha), burun bo‟shligi, til, tanglay,
tishlar va ikki lab.

1) “Maxraj” nima?
2) Necha turli maxrajlar bor?
3) Muhaqqoq maxraj nima?
4) Muqoddar maxraj nima?
5) Qanday qilib harf maxrajini aniqlash mumkin?
6) Insonning nutq a‟zolari qaysilar?
7) Tovush paychalari qayerda joylashgan?
8) Tovush qayerda paydo bo‟ladi?
9) Tovush paychalarida necha xil tovush paydo bo‟ladi?
10) Jarangsiz tovushlar qanday paydo bo‟ladi?
11) Jarangli tovushlar qanday paydo bo‟ladi?

7 dars
Nutq a‟zolarining vazifalari
Haqlum, u 3 qismdan iborat:
1. Halqum tubi.
2. Halqum o‟rtasi.
3. Halqum yuqorisi.
Tovush paychalari halqum tubida joylashgan bo‟lib, uning vazifasi o‟pkadan
kelayotgan havoni tebratib nutq tovushini hosil qilish. Hosil bo‟lgan tovush harfning
maxrajiga urilib, shu harfning tovushini beradi.
Hiqildoq tog‟ayi halqum o‟rtasida joylashgan. Uning vazifasi:
1. Nafas olish yo‟liga ovqat o‟tib ketmaslik uchun, ovqat yutayotganda nafas olish
yo‟lini ovqat o‟tib ketguncha to‟sib turadi.
2. ‫ع‬ va َّ‫ح‬ harflarning talaffuzida halqum bo‟shlig‟iga surilib tovushni siqadi. Ya'ni
to'siqlik vazifasini bajaradi.

Dimog‟ning vazifasi:
1. Burundan kirgan havoni filtrlash.
2. O‟pkaga boradigan havoning haroratini ilitish.
3. Tovush tebranishini hosil qilish.
Laklukning vazifasi:
1. Tanglay pardasi vazifasini bajaradi. Ya‟ni ovqatni chaynayotgan vaqtda halqum
yo‟lini to‟sib turadi. Yutayotganda esa halqum yo‟lini ochib, dimog‟ yo‟lini berkitib
burun bo‟shlig‟iga ovqat ketib qolishidan saqlaydi.
2. Harflarning talaffuzida ishtirok etadi.
Tilning vazifasi. Til – asosiy nutq a‟zolaridan biri. Vazifalari:
1. Ta‟m bilish.
2. Ovqat chaynab va yutishda ovqatni og‟iz bo‟shlig‟ida harakatlantirish.
3. Harflarni talaffuzida ishtirok etish.

Tishlar.
Tishlar tepa va pastki jag‟larda joylashgan bo‟lib, vasifasi:
1. Ovqatni uzish, kesish, maydalash.
2. Ba‟zi harflarning tovushini hosil qilish.

1) Nutq a‟zolari qaysilar?
2) Halqum necha qismdan iborat?
3) Halqum tubida qaysi nutq a‟zosi joylashgan va vazifasi nimadan iborat?
4) Hiqildoq tog‟ayi qayerda joylashgan?
5) Hiqildoq tog‟ayining vazifasi nima?
6) Dimog‟ning vazifasi nima?
7) Laklukning vazifasi nima?
8) Tilning vazifasi nima?
9) Tishlar qayerda joylashgan va ularning vazifasi nima?

ُُّ‫ي‬ً‫م‬ٍ‫ح‬َّ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬(ُ‫ي‬‫و‬ٍ‫خ‬ًٌ‫الر‬)
ُ‫ي‬‫ة‬‫ا‬‫ى‬‫ه‬َّ‫ل‬‫ال‬
ُُّ‫ي‬ً‫ٍم‬‫ظ‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬(ُ‫ي‬‫ٍب‬‫ل‬ُّ‫الص‬)
ًُ‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ـ‬َّ‫د‬‫ى‬‫ق‬‫ي‬‫م‬
ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ث‬ًٌ‫ل‬‫ال‬
Tanglayning boshlanishi
Milk
Suyakli tanglay (qattiq)
Go‟shtli tanglay (yumshoq)
Tilcha (lakluk)
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬8 dars. Tepa tanglay

1) “Tepa tanglay” arabchasiga qanday bo‟ladi?
2) “Milk” arabchasiga qanday bo‟ladi?
3) “Tanglay boshlanishi” arabchasiga qanday bo‟ladi?
4) “Suyakli tanglay” arabchasiga qanday bo‟ladi?
5) “َُّ‫ة‬ْ‫ل‬ُّ‫ص‬‫ال‬” nima degani?
6) “Go‟shtli tanglay” arabchasiga qanday bo‟ladi?
7) “َُّ‫ى‬ْ‫خ‬ ِّ‫الش‬” o‟zbekchasiga qanday bo‟ladi?
8) “ ”‫ا‬َُّ‫ج‬‫ا‬َ‫ه‬‫لل‬ o‟zbekchasiga qanday bo‟ladi?

ُ‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ن‬ٍ‫س‬‫ى‬ٍ‫اْل‬(32)
Tabassum tishlar (4)
Tegirmon tishlar (12) Oziq tishlar
Aql tishlar (4)
Tishlar (32ta)
‫ا‬‫ى‬‫اي‬‫ى‬‫َّن‬‫ػ‬‫ث‬‫ال‬)4(Old tishlar
ُ‫ي‬‫ات‬َّ‫ي‬ً‫اع‬‫ى‬‫ب‬َّ‫الر‬)4(Ikkilamchi old tishlar
ُ‫ي‬‫اب‬‫ى‬‫ي‬ٍ‫ػ‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫اْل‬)4(Yordamchi tishlar
‫ك‬ً‫اح‬‫ى‬‫و‬َّ‫الض‬)4(Tabassum tishlar
‫ن‬ً‫اح‬‫ى‬‫و‬َّ‫ط‬‫ال‬)12(Tegirmon tishlar
‫ذ‬ً‫اج‬‫ى‬‫َّو‬‫ػ‬‫ن‬‫ال‬)4(Aql tishlar
Tepa tanglay
Pastki tanglay
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
‫ل‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫س‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
9 dars

1) Tishlar qayerda joylashgan?
2) “Tanglay” arabchasi qanday bo‟ladi?
3) “Tepa tanglay” arabchasi qanday bo‟ladi?
4) “Pastki tanglay” arabchasi qanday bo‟ladi?
5) “Tishlar” arabchasi qanday bo‟ladi?
6) Odamda nechta tish bor?
7) “Ikki oldi tish” arabchasiga qanday bo‟ladi?

ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫اـ‬‫ى‬‫س‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫س‬ٍ‫أ‬‫ى‬‫ر‬ Til uchi
Til oldi yuzasi
Til o‟rtasi
Tilning yuqori
(ichkari) qismi
Tilning negizi
Til qismlari
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ىُال‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ُالل‬‫ي‬‫ر‬ٍ‫ذ‬‫ى‬‫ج‬

ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫اـ‬‫ى‬‫س‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬Til qismlariًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ح‬
Tilning yon qirg‟og‟i
Til yon qirg‟og‟ining
tugash joyi
tugash joyi

1) “Til” arabchasiga qanday bo‟ladi?
2) “Til qismlari” arabchasiga qanday bo‟ladi?
3) Til yuzasi necha qismdan iborat?
4) “Til yuqorisi” arabchasiga qanday bo‟ladi?
5) “Til o‟rtasi” arabchasiga qanday bo‟ladi?
6) “Til oldi” arabchasiga qanday bo‟ladi?
7) “Til negizi” nima va arabchasi qanday bo‟ladi?
8) “Til uchi” nima va arabchasi qanday?
9) “Til yon qirg‟og‟i” nima va arabchasi qanday bo‟ladi?
10) Til yon qirg‟ogi necha qismga bo‟linadi?
11) “Til yon qirg‟og‟ining ichkarisi” arabchasi qanday bo‟ladi?
12) “Til yon qirg‟og‟ining oldi” arabchasiga qanday?
13) “Til yon qirg‟og‟ining tugash joyi” nima va arabchasiga qanday?

Arab harflari 29 ta bo‟lib ular quyidagilar:
‫ز‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫د‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ث‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫أ‬
‫غ‬ ‫ع‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ض‬ ‫ص‬ ‫ش‬ ‫س‬
‫ي‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ػ‬‫ه‬ ‫ف‬ ‫ـ‬ ‫ؿ‬ ‫ؾ‬ ‫ؽ‬ ‫ؼ‬
Hamza. Alif
o‟qilmaydi. Alif
kursi vazifasida.
Alif fathali undoshdan keyin kelsa o‟qiladi, ya'ni alifdan avval fatha kelsa, shunda fathani
cho'zish uchun ishtirok etadi. "Laa" bunga misol bo'la oladi.
Hamza to'liq undosh harf bo'lib, boshqa undoshlar kabi sukun yoki uch harakatdan biri bilan
kelishi mumkin. Hamzaga ba'zan kursi bo'lib illat harflari (alif, vaav, yaa) keladi. Ammo faqat
harakati o'qiladi, tagidagi kursi vazifasidagi harf o'qilmaydi. Hamza alohida (kursisiz) kelsa
yonidagi harflarga qo'l bermaydi (ulanmaydi).
11 dars

1) Harf nima?
2) Arab tilida nechta harf bor?
3) Arab tilida nechta tovush bor?
4) Nutqimizda tovush qanday hosil bo‟ladi?
5) Unli tovush nima?
6) Undosh tovush nima?
7) Nechta undosh tovush bor?
8) Nechta unli tovush bor?
9) Qisqa unlilar qaysilar?
10) Arab alifbosidagi Alif haqida nima bilasiz?
11) Hamza haqida nima bilasiz?
12) Alifbo harflarini qanday o‟qiymiz?

ًُ‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫ح‬ٍ‫ل‬ً‫ُل‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫يس‬ً‫ئ‬َّ‫ُالر‬‫ي‬‫ًج‬‫ر‬‫ا‬‫ى‬‫خ‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
•ُُ‫ي‬‫ؼ‬ٍ‫و‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬(ًُ‫م‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ ً‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ء‬ ‫ى‬‫َل‬‫ى‬‫خ‬)
•ُُ‫ي‬‫ق‬ٍ‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
•ُُ‫ي‬‫م‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ل‬‫ا‬(ًُ‫اف‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ف‬َّ‫،ُالش‬‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ن‬ٍ‫س‬‫ى‬ٍ‫،ُاْل‬‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫،ُال‬‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬)
•ُُ‫ي‬‫وـ‬‫ي‬‫ش‬ٍ‫ي‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
1. Javf (halqum va og‟iz bo‟shlig‟i)
2. Halqum (bo‟g‟iz, tomoq)
3. Og‟iz (tanglay, til, tishlar, ikki lab)
4. Xoyshum (burun bo‟shlig‟i, dimog‟)
Ba‟zi tajvid kitoblarida asosiy maxraj 5 ga bo‟lingan. Doktor Ayman esa 4 ga bo‟lib, “til” va “ikki
lab” asosiy maxrajlarini bitta qilib “og‟iz” deb nomlagan. Har bir asosiy maxraj xos maxrajlarga
bo‟linadi. Javfda 1 ta, halqumda 3 ta, og‟izda 12 ta, dimog‟da 1 ta xos maxraj bo‟lib, jami 17 tadir.
Harflarning asosiy chiqish joylari (maxrajlar)
12 dars

ًُ‫ة‬‫ى‬‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ًج‬‫ر‬‫ا‬‫ى‬‫ى‬‫ِم‬
١-ُُ‫ي‬‫ؼ‬ٍ‫و‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
٢-ُُ‫ي‬‫ق‬ٍ‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
٣-ُُ‫ي‬‫ؼ‬‫ي‬‫ر‬ٍ‫ىح‬‫أ‬ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ال‬
٤-ًُُ‫اف‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ف‬َّ‫الش‬
٥-ُُ‫ي‬‫وـ‬‫ي‬‫ش‬ٍ‫ي‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
1 – Javf
2 – Halqum
3 – Til harflari
4 – Ikki lab
5 – Xoyshum
Arab harflarining chiqish joylari (maxrajlar)

ًُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫ح‬ٍ‫ل‬ً‫ُل‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫يس‬ً‫ئ‬َّ‫ُالر‬‫ي‬‫ًج‬‫ر‬‫ا‬‫ى‬‫خ‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
Arab harflarining asosiy maxrajlari
ُ‫ي‬‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
ُ‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ال‬
‫اف‬‫ى‬‫ن‬ٍ‫س‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
ُ‫ي‬‫وـ‬‫ي‬‫ش‬ٍ‫ي‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
Tepa tanglay
ًُ‫اف‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ف‬َّ‫الش‬
ُ‫ي‬‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ‫ي‬‫ؼ‬ٍ‫و‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬Tishlar
Ikki lab
Dimog‟ (burun
bo‟shlig‟i)
Til
Javf (Bo‟shliq)
Halqum

1) Maxraj nima?
2) Xos maxraj nima?
3) Asosiy maxraj nima?
4) Doktor Ayman asosiy maxrajni nechtaga bo‟lgan? Boshqa kitoblarda-chi?
5) Farqi nimada?
6) َُّ‫ف‬ ْ‫ى‬َ‫ج‬ْ‫ال‬ haqida nimalarni bilasiz?
7) َُّ‫ك‬ْ‫ل‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ haqida nimalarni bilasiz?
8) َُّ‫ن‬َ‫ف‬ْ‫ال‬ haqida nimalarni bilasiz?
9) َُّ‫م‬‫ى‬ُ‫ش‬َُْ‫خ‬ْ‫ال‬ haqida nimalarni bilasiz?
10) Qancha xos maxraj bor?
11) َُّ‫ف‬ ْ‫ى‬َ‫ج‬ْ‫ال‬ da hechta xos maxraj bor?

13 dars
Qisqa va cho'ziq (mad) unlilar
Dastlab biz qisqa unli tovush haqida to'xtalamiz: Arab tilida unli tovushlar belgilar bilan
ifoda qilinib, undosh tovushlarning ustiga yoki ostiga qo'yiladi. Masalan: ‫ب‬ undoshidan
keyin "a" tovushini yozish uchun ‫ب‬ ning ustiga fatha belgisini qo'yamiz: َ‫ب‬ – ba.
َََّ - belgi ustidagi harakat fatha deb ataladi va “a” unli tovushini beradi. Agar so'zimizda
"a" tovushi cho'ziq, ya'ni "aa" bo'lsa unda qanday yozamiz? Ana shu joyda "a"ni cho'zish
uchun alifni ishlatamiz: ‫ا‬َ‫ب‬ - “baa” - deb o'qiladi.
َُ – ushbu harakat zamma (“domma" deb yozish tog'riroq edi, ammo o'zbek tilidadagi
adabiyotlarda "zamma“ deb kelgan) deb ataladi va "u" tovushini beradi. ُ‫ب‬ - bu, “u”ni
cho‟zish uchun “vav”dan foydalanamiz: ‫ُى‬‫ب‬ - buu.
ََِّ – bu esa kasra deb ataladi va "i" tovushini beradi. ِ‫ب‬ - bi, “i”ni cho‟zish uchun “yaa”
dan foydalanamiz: ًِ‫ب‬ - bii.

Javf – halqum bo‟shlig‟i va og‟iz
bo‟shlig‟ini o‟z ichiga oladi.
Biz maxrajlari aniq bir joy emas, balki keng
bo'shliqdan chiqadigan tovushlarni ko'rib
chiqamiz. (Bunday harflarning maxrajini
muqaddar maxraj deb ataymiz.) Bu keng joy
“javf” deb atalib, o‟g‟iz va halqum
bo‟shlig‟ini o‟z ichiga oladi. Bu yerdan 3 ta
cho‟ziq unlilar, ya‟ni “aa”, “ii”, “uu”
tovushlari chiqadi. Illat – Alif, vav, yaa
harflari qisqa unli tovushlardan keyin kelib
ularni cho‟zish uchun ishlatiladi. Sukunli
alif fathali harfdan keyin, sukunli vav
zammali harfdan keyin, sukunli yaa kasrali
harfdan keyin kelsa, bular cho'ziq unlilar,
ya'ni mad harflari deb ataladi. Madd harflari
jarangli harflar bo'lib, 2 harakat miqdorida
cho'ziladi.
ُُ‫ي‬‫ؼ‬ٍ‫و‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬ُ‫ي‬‫ل‬‫ى‬‫م‬ٍ‫ش‬‫ى‬‫ي‬‫ى‬‫ك‬
ُ ً‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫يف‬ً‫و‬ٍ‫ى‬‫َت‬+ًُ‫م‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫يف‬ً‫و‬ٍ‫ى‬‫َت‬

ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ي‬ًٌ‫د‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫اء‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ا‬ ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ي‬ًٌ‫د‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫اك‬‫ى‬‫ٍو‬‫ل‬‫ا‬ ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ي‬ًٌ‫د‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ف‬ً‫ل‬‫ى‬‫ْل‬‫ا‬
ًٌُ‫د‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫ح‬:ُ‫ػُا‬‫ى‬‫ػ‬+ُ‫ػُك‬‫ي‬‫ػ‬+‫ػُم‬ً‫ػ‬
Mad (cho‟ziq) harflari
Javfdan 3ta cho‟ziq unlilar chiqadi: cho‟ziq ‫ا‬, cho‟ziq ‫ك‬, cho‟ziq ‫م‬
ُ‫ػُا‬‫ى‬‫ػ‬+ُ‫ػُك‬‫ي‬‫ػ‬+‫ػُم‬ً‫ػ‬
Mad tovushlari tovush paychalari mintaqasida boshlanib, lablarda tugaydi. Bular jarangli tovushlar.

1) Unli tovush nima?
2) Undosh tovush nima?
3) Unlilar necha qismga bo‟linadi va qaysilar?
4) Fatha nima?
5) Zamma nima?
6) Kasra nima?
7) Alif maddiya haqida nimalarni bilasiz?
8) Sukunli alif deganda nimani tushunasiz?
9) Vavul maddiya haqida nimalarni bilasiz?
10) Yaaul maddiya haqida nimalarni bilasiz?
11) Sukunli Alif, sukunli vav va sukunli yaa deb aytyapmiz-u, ammo sukun belgisi
ko‟rinmaydi. Buni qanday tushunsak bo‟ladi?
12) Sukunli “vav” va “yaa” qachon tovushni cho‟zadi, qachon cho‟zmaydi buni
qayerdan bilamiz?
13) O‟z jinsidan bo‟lgan harakat nima?
14) َُّ‫ف‬ ْ‫ى‬َ‫ج‬ْ‫ال‬ asosiy maxrajida nechta xos maxraj bor va qaysi harflar u yerdan chiqadi?
15) Mad harflari hecha harakat cho‟ziladi?
16) Ikki harakat cho‟zish deganda nimani tushunasiz?
17) Mad tovushlari qancha joyni egallaydi?

‫ح‬ ‫ع‬
‫م‬ ‫ى‬
‫ء‬
‫غ‬
‫ق‬‫ك‬‫ج‬ ‫ش‬ ‫ي‬
‫ض‬
‫س‬
‫ل‬‫ى‬‫د‬ ‫ث‬ ‫ط‬
‫ظ‬ ‫ث‬ ‫ر‬
‫ب‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ف‬
‫ص‬ ‫ط‬ ‫ص‬
14 dars
Harflarning
maxrajlari
‫خ‬
ٍ

1) Undosh harflar nechta va ular qaysi asosiy maxrajdan chiqadi?
2) ‫ؼ‬‫ج‬‫و‬َ‫ج‬‫اْل‬ dan qaysi undosh harflar chiqadi?
3) ‫ق‬‫ج‬‫ل‬َ‫ج‬‫اْل‬ hecha qismga bo‟linadi va ular qaysilar?
4) Halqum tubida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?
5) Halqum o‟rtasida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?
6) Halqum yuqorisida nechta xos maxraj bor va u yerdan qaysi harflar chiqadi?
7) ‫م‬َ‫ف‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬ da nechta xos maxraj bor?
8) ‫م‬َ‫ف‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬ dan nechta harf chiqadi?
9) Faqat bir harf chiqadigan xos maxrajlar qaysilar?
10) Bir maxrajdan 3tadan harf chiqadigan maxrajlar soni nechta?
11) ‫ق‬‫ج‬‫ل‬َ‫ج‬‫اْل‬ va ‫م‬َ‫ف‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬ da jami hechta harf bor?
12) ‫ق‬‫ج‬‫ل‬َ‫ج‬‫اْل‬ va ‫م‬َ‫ف‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬ da jami nechta maxraj bor?
13) ‫وـ‬‫ش‬‫ج‬‫ي‬َ‫ج‬‫اْل‬ da nechta xos maxraj bor va qaysi harflar chiqadi?
14) Qaysi harflar bir vaqtda 2 ta asosiy maxrajdan chiqadi?
15) ‫ؼ‬‫ج‬‫و‬َ‫ج‬‫اْل‬ da nechta maxraj bor va undan qaysi harflar chiqadi?
16) ‫ؼ‬‫ج‬‫و‬َ‫ج‬‫اْل‬ muhaqqoq maxrajmi yoki muqoddar?
17) ‫ق‬‫ج‬‫ل‬َ‫ج‬‫اْل‬ va ‫م‬َ‫ف‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬ muhaqqoq maxrajmi, yoki muqoddar?
18) Asosiy va xos maxrajlar nechta?

‫عُح‬
‫خ‬
ُ‫أ‬‫ق‬
Hiqildoq tog‟ayi
ُ‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ق‬ٍ‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
(ُ‫ػُ،ُعُحُ،ُغُخ‬‫ى‬ُ‫أ‬)
ًُ‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ى‬‫َن‬ٍ‫د‬‫ى‬‫أ‬
ًُ‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
ًُ‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ىُا‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬
Halqum yuqorisi
Halqum o‟rtasi
Halqum tubi
Halqumda 3 ta xos maxraj bo‟lib, undan 6 ta
harf chiqadi. Ya‟ni har bir maxrajda 2 tadan harf
joylashgan. Bular halqiyya harflari deb ataladi.
Tovush paychalaridan tovush xabari keladi.
So`ngra maxrajga borib, aniq tovushga aylanadi.
‫غ‬
15 dars Halqum harflari

1) Halqum harflari nechta?
2) Halqum necha qismga bo‟linadi va ularning arabcha nomlari qanday?
3) Asqol halqdan qaysi harflar chiqadi?
4) Vasatul halqdan qaysi harflar chiqadi?
5) Adnal halqdan qaysi harflar chiqadi?

ِ‫اء‬َ‫ه‬ْ‫ال‬َ‫و‬ ِ‫ة‬َ‫ض‬ْ‫و‬َ‫ه‬ْ‫ال‬ ُ‫ج‬َ‫ش‬ْ‫خ‬َ‫ه‬
ُ ً‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ىُا‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬(ًُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬ً‫ر‬‫ا‬‫ى‬‫ت‬ٍ‫ك‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ط‬ٍ‫ن‬ً‫م‬)
Halqum tubi (Tovush paychalari mintaqasi)
ٍ chiqadi harakatli ‫ء‬ chiqadi sukunli ‫ء‬ chiqadi
ning maxrajiٍva‫ء‬
‫ء‬ – halqum tubi, tovush paychalari mintaqasidan chiqib, sukunli hamza talaffuzida tovush
paychalari berkilishi natijasida tovush bir muddat yo‟qolib qoladi. Sukunli bo‟lganida tez
talaffuz qilinadi. Harakatli bo‟lganda tovush paychalari ochiladi. Jarangli, ingichka harf.
ٍ – halqum tubi, tovush paychalari mintaqasidan chiqadi. Talaffuzida tovush paychalari ochiq
bo‟lgani uchun ko‟p havo bilan chiqadi, sukunli bo'lganda ko'proq ushlab turish kerak,
ingichka harf.
16 dars

1) Aqsol halq haqida nimalarni bilasiz?
2) ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ط‬ٍ‫ن‬ً‫م‬ degani nima?
3) “ ُ‫ي‬‫ار‬‫ى‬‫ت‬ٍ‫ىك‬ٍ‫اْل‬ًُُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫الص‬ ” degani nima?
4) Aqsol halqdan chiqadigan harflarda tovush paychalari holati qanday bo‟ladi?

ِ‫اء‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ َ‫و‬ ِ‫ي‬ٍَْ‫ع‬ْ‫ال‬ ُ‫ج‬َ‫ش‬ْ‫خ‬َ‫ه‬
ُ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬ُ‫اء‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ا‬
ًُ‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬(ًُ‫ر‬‫ا‬‫ى‬‫م‬ٍ‫ز‬ً‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ً‫ُل‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ط‬ٍ‫ن‬ً‫م‬)
Halqum o‟rtasi (Hiqildoq tog‟ayi mintaqasi)
ning maxraji‫ح‬va‫ع‬
َّ‫ع‬ - halqum o‟rtasi, hiqildoq tog‟ayi mintaqasidan chiqadi. Hiqildoq halqum bo‟shlig‟iga surilib tovush
yo‟lini tahminan 70% ga to‟sadi. Tovush siqilib, sirg‟alib chiqadi. Jarangli, sukunli bo‟lganida talaffuz
qilishga o‟rtacha vaqt sarflanadi, ingichka harf.
http://www.therightfulrecital.com/wp-content/uploads/2014/02/ayn.gif
َّ‫ح‬ - halqum o‟rtasi, hiqildoq tog‟ayi mintaqasidan chiqadi. Hiqildoq halqum bo‟shlig‟iga surilib 50%ga
tovush yo‟lini to‟sadi. Tovush siqilib, sirg‟alib havo bilan birgalikda chiqadi, sukunli bo‟lganida talaffuz
qilishga ko‟proq vaqt sarflanadi, ingichka harf.
17 dars

1) “ َُّ‫ظ‬َ‫س‬ َ‫و‬ََِّّ‫ك‬ْ‫ل‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ ” haqida nimalarni bilasiz?
2) َُّ‫ظ‬َ‫س‬ َ‫و‬ََِّّ‫ك‬ْ‫ل‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ dan chiqadigan harflarda hiqildoq tog‟ayining holati qanday bo‟ladi?
3) Agar hiqildoq tog‟ayi halqum bo‟shlig‟iga surilmasa, ‫ح‬ va ‫ع‬ tovushlari paydo
bo‟larmidi?
4) Tovush xabari nima?

ُ‫ج‬َ‫ش‬ْ‫خ‬َ‫ه‬‫ي‬ٍَْ‫غ‬ْ‫ال‬ َ‫و‬ ِ‫اء‬َ‫خ‬ْ‫ال‬
ًُ‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ى‬‫َن‬ٍ‫د‬‫ى‬‫أ‬(ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ط‬ٍ‫ن‬ً‫م‬ُ ‫ى‬ُ‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ُالل‬ً‫ر‬ٍ‫ذ‬‫ى‬‫ج‬ًٌُ‫ي‬ً‫م‬ٍ‫ح‬َّ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬)
ُ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫غ‬ْ‫ل‬‫ا‬ُ‫اء‬َ‫خ‬ْ‫ل‬‫ا‬
Halqum yuqorisi – (Til negizi bilan yumshoq tanglay mintaqasi)
ning maxraji‫خ‬va‫غ‬
‫غ‬ – halqum yuqorisidan chiqadi, til ildizi yo'g'onlashib halqum bo'shlig'iga suriladi va til yuqorisi yumshoq
tanglayga qarab ko'tariladi. Jarangli, sukunli bo‟lganida talaffuz qilishga ko‟proq vaqt sarflanadi, yo‟g‟on harf,
tovush yo‟nalishi tepa tanglayga qiya yo‟nalgan, fathali va zammali bo‟lganda yo‟g‟on, kasrali bo‟lganda
ingichka o‟qiladi.
‫خ‬ - halqum yuqorisidan chiqadi, til ildizi yo'g'onlashib halqum bo'shlig'iga suriladi va til yuqorisi yumshoq
tanglayga qarab ko'tariladi. Havo bilan chiqadi, sukunli bo‟lganida talaffuz qilishga ko‟proq vaqt sarflanadi,
yo‟g‟on harf, tovush yo‟nalishi tepa tanglayga qiya yo‟nalgan, fathali va zammali bo‟lganda yo‟g‟on, kasrali
bo‟lganda ingichka o‟qiladi.
18 dars

‫ق‬ ning maxraji
Tilning yuqorisi
bilan yumshoq
tanglay
-‫ق‬ til yuqorisi yumshoq
tanglayga qattiq yopishganda
chiqadi. Jarangli, sukunli
bo‟lganida tez va qolqola
bilan talaffuz qilinadi.
Yo‟g‟on harf – til orqasi
yo‟g‟onlashgan va til
yuqorisi ko'tarilgan bo‟ladi.
ًُ‫اؼ‬‫ى‬‫ق‬ٍ‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ىُال‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬
ًٌُ‫ي‬ً‫م‬ٍ‫ح‬َّ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
Hiqildoq
3. Tilning
oldi, uchi 2. Tilning
o'rtasi
1. Tilning
yuqorisi
Tilning
ildizi
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬
ُ‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ال‬
ُ‫ى‬‫ى‬‫ٍص‬‫ق‬‫ى‬‫أ‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ال‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ُالل‬‫ي‬‫ر‬ٍ‫ذ‬‫ى‬‫ج‬

ًُ‫اؼ‬‫ى‬‫ك‬ٍ‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ىُال‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬ُ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ًٌُ‫ي‬ً‫ٍم‬‫ظ‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ًٌ‫ي‬ً‫م‬ٍ‫ح‬َّ‫ل‬‫ال‬
‫ؾ‬ ning maxraji
‫ؾ‬ - til yuqorisi yumshoq va
qattiq tanglayga bo‟shroq
yopishganda chiqadi. Til
orqasi yo'g'onlashmagan,
ammo til yuqorisi tepa
tanglayga qarab ko'tarilgan.
Sukunli bo'lganida kuch bilan
maxraj berkiladi, keyin havo
bilan tovush chiqadi. Ingichka,
jarangsiz harf.
Tilning yuqorisi bilan
yumshoq va qattiq tanglay
Til yumshoq,
taranglashmagan

ًُ‫يم‬ًٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ ً‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ُك‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
‫ج‬ ning maxraji
‫ج‬ - Til o‟rtasi tepa tanglay
o‟rtasiga yopishganda
chiqadi. Jarangli, havo
chiqmaydi, sukunli
bo‟lganida tez aytiladi,
ingichka harf, qolqola
qilinadi.
Til o‟rtasi bilan yuqori
tanglay o‟rtasi
Til uchi va ildizi
erkin qoladi.

ًُ‫ي‬ًٌ‫ش‬‫ُال‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ً‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
‫ش‬ ning maxraji
–‫ش‬ Til o‟rtasi tepa tanglay
o‟rtasiga yaqinlashganda
chiqadi. Havo bilan chiqadi,
jarangsiz, sukunli bo'lganida
ko'proq ushlab turish kerak,
ingichka harf. Talaffuz
qilinganida tovush maxraj-
dan to yuqori va pastki
tishlarga urilgunga qadar
tarqaladi.
Til o‟rtasi bilan
yuqori tanglay o‟rtasi

ًُ‫اء‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ ً‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ُك‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫ك‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
Til o‟rtasi bilan tepa
tanglay o‟rtasi
‫ي‬ ning maxraji
–‫م‬ Til o‟rtasi tepa tanglay
o‟rtasiga yaqinlashganda
chiqadi. Jarangli, sukunli
bo‟lganida ko‟proq ushlab
turiladi, ingichka harf.
Sukunli bo‟lib fathali
undoshdan keyin kelsa
yumshoq o‟qiladi.

ًُ‫اء‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ً‫ي‬ًٌ‫ش‬‫ال‬‫ى‬‫ُك‬ً‫يم‬ًٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ج‬ , ُ‫ش‬ va ُ‫م‬ ning maxraji
‫م‬ va ‫ش‬ maxrajga til o‟rtasi yopishmaydi, yaqinlashadi.
‫ج‬ da til o‟rtasi tepa tanglay
o‟rtasiga yopishadi.
‫يم‬ِ‫ج‬‫اْل‬‫ي‬ِ‫الش‬‫اء‬َ‫ي‬‫ج‬‫ل‬‫ا‬

ًُ‫اد‬َّ‫ُالض‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ًُ‫ة‬‫ى‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ىُا‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬
ُُ‫ى‬‫ن‬ً‫اُم‬‫ى‬‫ى‬‫ي‬‫ر‬ً‫ك‬‫ا‬‫ى‬‫ي‬‫اُُي‬‫ى‬‫ُم‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ال‬
ًُ‫اس‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ض‬‫ى‬ٍ‫اْل‬‫ا‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ي‬‫ٍع‬‫ل‬‫ا‬
ُُ‫ض‬ ning maxraji
Til yon qirg'og'ining ichkari
qismi bilan tepa oziq
tishlardan unga qo‟shni
bo‟lganlari
–‫ض‬ Jarangli, sukunli bo‟lganda uzoqroq ushlanadi,
tovush yo‟g‟on bo‟lib, tanglayga qarab tik yo'naladi. Ko‟k
rangdagi joylar bosim tushish joylari, sariq joyga til uchi
yengil tegadi, ya‟ni bosim bo‟lmaydi. Tepa oziq tishlar
(tabassum tishdan boshqalari)ga til ikki yonining ichkari
qismi yopishib, yon tanglay bo'ylab cho'ziladi. Til oldingi
tishga yetay deydi, orasida ozgina joy qoladi. Agar til
oldingi tishlarga tegib ketsa ‫ظ‬ harfiga aylanib ketishi
mumkin.
ُ‫ي‬‫اد‬َّ‫الض‬
3ُ‫ن‬ً‫اح‬‫ى‬‫و‬‫ى‬‫ط‬
ُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ن‬‫ى‬‫ث‬ُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ن‬‫ى‬‫ث‬
‫ة‬َّ‫ي‬ً‫اع‬‫ى‬‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫اع‬‫ى‬‫ب‬‫ى‬‫ر‬
‫اب‬‫ى‬‫ن‬‫اب‬‫ى‬‫ن‬
‫ك‬ً‫اح‬‫ى‬‫ض‬‫ك‬ً‫اح‬‫ى‬‫ض‬
‫ذ‬ً‫اج‬‫ى‬‫ن‬‫ذ‬ً‫اج‬‫ى‬‫ن‬
3ُ‫ن‬ً‫اح‬‫ى‬‫و‬‫ى‬‫ط‬

ُ‫ي‬‫اد‬َّ‫ُالض‬‫ي‬‫و‬‫ي‬‫ل‬‫ى‬‫غ‬ٍ‫ش‬‫ى‬‫ت‬ُ‫م‬ً‫ذ‬َّ‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ز‬ًٌ‫ي‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ً‫ى‬‫َت‬‫ى‬‫ػ‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫م‬
Tilning ikki yon qirg‟og‟idan ‫ض‬
band etadigan maydon

ًُ‫ـ‬ َّ‫ُالَل‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
3ُ‫ن‬ً‫اح‬‫ى‬‫و‬‫ى‬‫ط‬3ُ‫ن‬ً‫اح‬‫ى‬‫و‬‫ى‬‫ط‬
‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ن‬‫ى‬‫ث‬ُُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ن‬‫ى‬‫ث‬ ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫اع‬‫ى‬‫ب‬‫ى‬‫ر‬
‫اب‬‫ى‬‫ن‬
‫ك‬ً‫اح‬‫ى‬‫ض‬
‫ة‬َّ‫ي‬ً‫اع‬‫ى‬‫ب‬‫ى‬‫ر‬
‫اب‬‫ى‬‫ن‬
‫ك‬ً‫اح‬‫ى‬‫ض‬
‫ذ‬ً‫اج‬‫ى‬‫ن‬‫ذ‬ً‫اج‬‫ى‬‫ن‬
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ى‬‫َت‬‫ى‬‫ػ‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ُح‬‫ى‬‫َن‬ٍ‫د‬‫ى‬‫أ‬ٍُ‫ن‬ً‫م‬
ًُ‫و‬ً‫ف‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬ُ‫ى‬‫ى‬‫ه‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫ن‬‫ي‬‫ُم‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫إ‬
‫ؿ‬ ning maxraji
Til ikki yonining oldidan to uning
tugash joyigacha
‫ؿ‬ – Til oldi yon qirg‟og‟i ro‟parasidagi 8 ta tish milkiga(sariq rangdagi kvadratlarga) yoyilib
yopishganda tovush yo‟li to‟silib qoladi va tovush til oldining ikki yon tomoniga qarab og‟adi.
Jarangli, sukunli bo‟lganida talaffuz qilishga o‟rtacha vaqt sarflanadi, ingichka harf.
ُ‫ي‬‫ـ‬ َّ‫الَل‬

ًُ‫ـ‬ َّ‫ُالَل‬‫ي‬‫ز‬ًٌ‫ي‬‫ى‬‫ح‬:ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ى‬‫َت‬‫ى‬‫ػ‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ُح‬‫ى‬‫َن‬ٍ‫د‬‫ى‬‫أ‬ٍُ‫ن‬ً‫م‬ُ ‫ى‬‫َل‬ً‫إ‬
ًُ‫و‬ً‫ف‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬ُ‫ى‬‫ى‬‫ه‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫ن‬‫ي‬‫م‬ُُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫م‬ُُ ً‫ك‬‫ى‬‫ٍن‬‫ْل‬‫ُا‬‫ى‬‫ن‬ً‫اُم‬‫ى‬‫م‬ً‫ه‬‫ي‬ً‫اذ‬‫ى‬‫ي‬‫اُُي‬‫ى‬‫م‬
ُ‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
ُُُ‫ؿ‬ ning maydoni: til ikki yonining oldidan to
uning tugash joyigacha va uning
ro‟parasidagi yuqori tanglay
ُ‫ي‬‫و‬‫ي‬‫ل‬‫ى‬‫غ‬ٍ‫ش‬‫ى‬‫ت‬ُ‫م‬ً‫ذ‬َّ‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ز‬ًٌ‫ي‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬ُ‫ي‬‫ـ‬ َّ‫لَل‬ُ
ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ً‫ى‬‫َت‬‫ى‬‫ػ‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫م‬
Tilning ikki yon qirg‟og‟idan ‫ؿ‬
band etadigan maydon
tugash joyi

Alloh lafzidan avval kasra kelsa ‫ؿ‬ ingichka, fatha yoki zamma kelsa ‫ؿ‬ yo'g'on o'qiladi.
ُُُُُُُُ‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬‫ار‬‫ى‬‫ق‬‫ي‬‫م‬ًُ‫ـ‬ َّ‫الَل‬ُُ‫ى‬‫ُك‬ً‫ة‬‫ى‬‫م‬َّ‫خ‬‫ى‬‫ف‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬ًُ‫ـ‬ َّ‫الَل‬ًُُ‫ة‬‫ى‬‫ق‬َّ‫ػ‬‫ق‬‫ى‬‫ر‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
Ingichka ‫ؿ‬ va yo‟g‟on ‫ؿ‬ orasini qiyoslash
ُ‫ي‬‫ـ‬ َّ‫الَل‬ُُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫م‬َّ‫خ‬‫ى‬‫ف‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬ُ‫ي‬‫ـ‬ َّ‫الَل‬ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬َّ‫ػ‬‫ق‬‫ى‬‫ر‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
ًُ‫ة‬‫ى‬‫ق‬َّ‫ػ‬‫ق‬‫ى‬‫ر‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ؼ‬ ‫ى‬‫َل‬ًً‫ُِب‬ ً‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ً‫ُِف‬‫ه‬‫ق‬ُّ‫ي‬‫ى‬‫ض‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫و‬ً‫ُل‬‫ه‬‫ر‬ُّ‫ع‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ُ‫ى‬‫ة‬‫ى‬‫م‬َّ‫خ‬‫ى‬‫ف‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ى‬‫ـ‬ َّ‫ُالَل‬‫ي‬‫ب‬ً‫اح‬‫ى‬‫ص‬‫ي‬‫ي‬
Yo'g'on ُ‫ؿ‬ ni talaffuz qilishlik til o'rtasining chuqurlashishi va halqumda torayishlik
paydo bo'lishi bilan ingichka ُ‫ؿ‬ ga xilof ravishda yuzaga keladi

ًُ‫ُّوف‬‫ن‬‫ُال‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ى‬‫ن‬ً‫ُم‬ً‫يو‬ً‫اذ‬‫ى‬‫ي‬‫اُُي‬‫ى‬‫ُم‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬
ًُ‫ة‬‫ى‬‫ث‬ًٌ‫ل‬‫ال‬ًُ‫وـ‬‫ي‬‫ش‬ٍ‫ي‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬‫ى‬‫ن‬ً‫ُم‬‫ه‬‫ة‬َّ‫ن‬‫ي‬‫غ‬ُ‫ا‬‫ى‬‫ه‬‫ي‬‫ػ‬‫ب‬ً‫اح‬‫ى‬‫ص‬‫ي‬‫ي‬‫ى‬‫ك‬.
ُُ‫ف‬ ning maxraji
Til oldi bilan uning ro‟parasidagi
milk va unga dimog‟dan chiqadigan
g‟unna hamroh bo‟ladi.
‫ف‬ - maxraji og'iz va dimog'da. ‫ؿ‬maxrajining
ozgina pastidagi milkka toroful lisan tegishi
bilan ‫ف‬ harfi chiqadi. Sukunli bo‟lganida til
oldining uchrog'i 2 old tepa tishning milkiga
yopishib tovush yo'lini berkitib qo'yadi,
asosiy tovush dimog'dan o‟rtacha vaqt
oralig‟ida chiqadi. Harakatli bo‟lganida
tovushning yarmi og‟izdan, yarmi
dimog‟dan chiqadi. Sukunli ‫ف‬ izhor
harflariga uchraganida bir harakat g‟unna
bilan talaffuz qilinadi.

ًُ‫اء‬َّ‫ُالر‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ا‬‫ى‬‫ُم‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬
ًُ‫ة‬‫ى‬‫ث‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ى‬‫ن‬ً‫ُم‬ً‫يو‬ً‫اذ‬‫ى‬‫ي‬‫ُي‬
‫ر‬ ning maxraji
Til oldi bilan uning
ro‟parasidagi milk
–‫س‬ til oldi uning ro‟parasidagi milkka
yopishganda chiqadi. Jarangli, sukunli
bo‟lganida talaffuz qilishga o‟rtacha
vaqt sarflanadi, fathali va zammali
bo‟lganda yo‟g‟on o‟qiladi, kasroli
bo‟lganda ingichka. Til oldining o‟ng
va chap tomoni uning ro‟parasidagi
milkga yopishadi til oldining o‟rtasida
tarnov hosil bo‟ladi. Tovushning bir
qismi tarnovdan titrab chiqadi.
Titroqni o‟ta ko‟paytirish yoki
yo‟qotish xato hisoblanadi.

ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫م‬َّ‫خ‬‫ى‬‫ف‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫اء‬َّ‫الر‬ ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬َّ‫ػ‬‫ق‬‫ى‬‫ر‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫اء‬َّ‫الر‬
ُ‫ي‬‫ب‬ً‫اح‬‫ى‬‫ص‬‫ي‬‫ي‬ُ‫ى‬‫اء‬َّ‫الر‬ًُُ‫ة‬‫ى‬‫ق‬َّ‫ػ‬‫ق‬‫ى‬‫ر‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ؼ‬ ‫ى‬‫َل‬ًً‫ُِب‬ ً‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ً‫ُِف‬‫ه‬‫ق‬ُّ‫ي‬‫ى‬‫ض‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ط‬‫ى‬‫س‬‫ى‬‫و‬ً‫ُل‬‫ه‬‫ر‬ُّ‫ع‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ُ‫ى‬‫ة‬‫ى‬‫م‬َّ‫خ‬‫ى‬‫ف‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
Yo'g'on ُ‫ر‬ ni talaffuz qilishlik til o'rtasining chuqurlashishi va halqumda torayishlik
paydo bo'lishi bilan ingichka ُ‫ر‬ ga xilof ravishda yuzaga keladi
ًُ‫ة‬‫ى‬‫ق‬َّ‫ػ‬‫ق‬‫ى‬‫ر‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ً‫اء‬َّ‫ُالر‬‫ى‬‫ُك‬ً‫ة‬‫ى‬‫م‬َّ‫خ‬‫ى‬‫ف‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ً‫اء‬َّ‫ُالر‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬‫ار‬‫ى‬‫ق‬‫ي‬‫م‬
Ingichka ‫ر‬ va yo‟g‟on ‫ر‬ orasini qiyoslash

‫خ‬
‫غ‬
‫ج‬‫ي‬‫ش‬
‫ق‬
‫ك‬
‫ض‬
‫ل‬‫ن‬‫ر‬ ‫ر‬
‫,ل‬ ‫س‬ va ‫ى‬ harflarining maxraji bir-biriga
yaqin joylashgan. ‫ل‬ ning maxraji til yon
qirg'og'i oldida joylashgani sababli tepa
tanglayga yopishganida ‫ى‬ maxrajidan
yuqoriroqda bo'ladi.
‫ل‬
‫ن‬‫ر‬ ‫ر‬‫ل‬

ُ‫ي‬‫َّاء‬‫ت‬‫ال‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫اؿ‬َّ‫الد‬
ًُ‫َّاء‬‫ت‬‫ال‬‫ى‬‫ُك‬ ً‫اؿ‬َّ‫الد‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اء‬َّ‫ط‬‫ُال‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
‫ط‬, ُُ‫د‬ va ‫ت‬ ning maxraji
‫د‬ – Til oldi tepa 2 old tishning ildiziga qattiq yopishganda chiqadi.
Jarangli, ingichka harf. Sukunli bo'lganda tez talaffuz qilib qolqola
qilinadi.
–‫ث‬ Til oldi tepa 2 old tishning ildiziga bo‟shroq yopishganda
chiqadi. Avval kuch bilan maxrajga bosib, keyin havo beramiz.
Jarangsiz, ingichka harf. Tez talaffuz qilish kerak, qolqola
qilinmaydi.
Tilning oldi bilan tepa ikki old tishning ildizi
ُ‫ي‬‫اء‬َّ‫ط‬‫ال‬
–‫ط‬ Til oldi tepa 2 old tishning ildiziga qattiq yopishganda
chiqadi. Jarangli, yo‟g‟on harf. Sukunli bo'lganda tez
talaffuz qilib qolqola qilinadi, 3 ta harakatda ham yo‟g‟on
o‟qiladi, til orqasi yo‟g‟onlashadi, til yuqorisi ko‟tariladi, til
o‟rtasi xiyol egiladi, til oldi ham ko'tarilgan, tovush tepa
tanglayga tikka yo‟naladi. Sukunli bo‟lganida lablar
cho‟chchaymaydi.
‫ا‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ي‬‫ٍع‬‫ل‬‫اُا‬‫ى‬‫اي‬‫ى‬‫َّن‬‫ػ‬‫ث‬‫ُال‬ ً‫وؿ‬‫ي‬‫يص‬‫أ‬ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ي‬‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬

ُ‫ي‬‫اد‬َّ‫الص‬ُ‫ي‬‫ام‬َّ‫الز‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ي‬ً
ٌ‫الس‬
ًُ‫ي‬ً
ٌ‫الس‬‫ى‬‫ُك‬ً‫ام‬َّ‫الز‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اد‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ف‬ُّ‫اُالس‬‫ى‬‫اي‬‫ى‬‫َّن‬‫ػ‬‫ث‬‫ل‬ً‫ُل‬ً‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ل‬ً‫اخ‬َّ‫ُالد‬ً‫ة‬‫ى‬‫ح‬ٍ‫ف‬َّ‫ُالص‬ ً‫ل‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ُأس‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬ ً‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬ُ‫ى‬‫ى‬‫ه‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫ن‬‫ي‬‫م‬
Til oldining tugash joyi bilan pastki 2 old tishga kiruvchi sirtning pasti
‫ص‬ , ‫ز‬ va ‫س‬ ning maxraji
–‫ص‬ Jarangsiz, havo bilan chiqadi, sukunli
bo‟lganida ko‟proq ushlab turiladi, yo‟g‟on
harf, tovush tepa tanglayga tikka yo‟naladi,
tovush tepa va pastki old tishlar orasidan
chiqadi va chiqayotganda xushtakka
o‟xshash ovoz chiqaradi. Sukunli
bo‟lganida lablar cho‟chchaymaydi.
‫ط‬ – Jarangsiz, havo bilan chiqadi,
sukunli bo‟lganida ko‟proq ushlab
turiladi, ingichka harf, tovush pastga
yo‟naladi, tovush tepa va pastki old
tishlar orasidan chiqadi va chiqayotganda
xushtakka o‟xshash ovoz chiqaradi.
‫ص‬ – Jarangli, sukunli bo‟lganida ko‟proq
ushlab turiladi, ingichka harf, tovush
pastga yo‟naladi, tovush tepa va pastki
old tishlar orasidan chiqadi va
chiqayotganda xushtakka o‟xshash ovoz
chiqaradi.

ُ‫ي‬‫َّاء‬‫ث‬‫ال‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫اؿ‬َّ‫الذ‬ ُ‫ي‬‫اء‬َّ‫ظ‬‫ال‬
ًُ‫اء‬‫ى‬‫الث‬‫ى‬‫ُك‬ ً‫اؿ‬َّ‫الذ‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اء‬َّ‫ظ‬‫ُال‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫,ظ‬ ُُ‫ذ‬ va ُُ‫ث‬ ning maxraji
ُ‫ي‬‫ؼ‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ط‬ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ال‬ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫م‬ًُ‫اؼ‬‫ى‬‫ٍر‬‫ط‬‫ى‬‫أ‬‫ا‬‫ى‬‫اي‬‫ى‬‫َّن‬‫ػ‬‫ث‬‫ال‬‫ا‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ي‬‫ٍع‬‫ل‬‫ا‬
Tilning oldi bilan tepa ikki old tishning uchlari
‫ظ‬ harfida tilning orqasi yo'g'onlashib halqumga siljiydi, til
yuqorisi tepaga ko'tarilib tanglayga yaqinlashadi, til uchi tepa
old tish uchiga tegadi. Natijada tovush yo'li berkilib qoladi.
Sukunli bo‟lganida lablar chochchaymaydi, xiyol ochiladi xolos.
Chunki tovush tepa tanglayga tik yo‟nalgan. ‫ظ‬ –Jarangli,
yo‟g‟on harf. Sukunli bo‟lganida ko‟proq ushlab turiladi.
‫ث‬ – Jarangsiz, havo bilan chiqadi, sukunli bo‟lganida ko‟proq
ushlab turiladi, ingichka harf, tovush pastga yo‟naladi.
‫ر‬ – Jarangli, sukunli bo‟lganida ko‟proq ushlab turiladi, ingichka
harf, tovush pastga yo‟naladi. Bu harflarda tilning orqa qismi
pastda bo'lganligi uchun halqumdagi bo'shliq kamaymagan.

ًُ‫اء‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫اُم‬‫ى‬‫ٍي‬‫ل‬‫ي‬‫ٍع‬‫ل‬‫اُا‬‫ى‬‫اي‬‫ى‬‫َّن‬‫ػ‬‫ث‬‫ُال‬‫ي‬‫اؼ‬‫ى‬‫ٍر‬‫ط‬‫ى‬‫أ‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ف‬ُّ‫ُالس‬ً‫ة‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ُالش‬ً‫ن‬ٍ‫ط‬‫ى‬‫ب‬
Tepa ikki old tishning
uchlari bilan pastki
labning ichki qismi
‫ؼ‬ ning maxraji
Labda 4ta: ‫مَّبَّوََّّف‬ harflari joylashgan bo'lib, ular
shafaviyya harflari deyiladi. Bu 4 harf 2 maxrajga
bo'lingan. 1- maxrajda faqat ‫ف‬ harf joylashgan.
‫ف‬ – Tepa ikki old tishning uchlari
labning ichki qismiga tekkanida
chiqadi.
Jarangsiz, havo bilan chiqadi,
sukunli bo‟lganida ko‟proq ushlab
turiladi, ingichka harf, tovush
pastga yo‟naladi.

ًُ‫اء‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ًٍُ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ُالش‬ ً‫اؽ‬‫ى‬‫ب‬ً‫ط‬ٍ‫ن‬‫ا‬ً‫ب‬
‫ا‬‫ى‬‫م‬ً‫ه‬ً‫ض‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ى‬‫ى‬‫ل‬‫ى‬‫ع‬
ُُ‫ب‬ ning maxraji
Ikki labning bir-
biriga yopishishi
‫ب‬ sukunli bo'lganida ikki lab bir-
biriga yopishib tovush to'xtab
qoladi. Maxrajni tebratib, qolqola
qilinadi va tovush 2 lab
ochilganida eshitiladi. Tez talaffuz
qilinadi. Harakatli bo'lganida esa
oson talaffuz qilinadi. Til erkin
holatda bo'ladi. Jarangli, ingichka
harf.

ًُ‫يم‬ً‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬‫ـ‬ ning maxraji
ًٍُ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ُالش‬ ً‫اؽ‬‫ى‬‫ب‬ً‫ط‬ٍ‫ن‬‫ا‬ً‫ب‬ُ‫ي‬‫ب‬ً‫اح‬‫ى‬‫ص‬‫ي‬‫ي‬
ًُ‫وـ‬‫ي‬‫ش‬ٍ‫ي‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬‫ى‬‫ن‬ً‫ُم‬‫ه‬‫ة‬َّ‫ن‬‫ي‬‫غ‬ُ ‫ى‬‫ك‬ً‫ل‬‫ى‬‫ذ‬
Ikki labning yopishishiga
dimog‟dan chiqadigan g‟unna
hamroh bo‟ladi
‫م‬ sukunli bo‟lganida ikki lab bir-biriga
xolis (bo‟sh) yopishadi, tovush
ichkarida to'silib qoladi va burundan
yo'l topib chiqadi. Talaffuziga o‟rtacha
vaqt sarflanadi. Harakatli bo‟lganida
tovushning yarmi og‟izdan, yarmi
dimog‟dan chiqadi. Jarangli, ingichka
harf. Izhor harflariga uchraganida bir
harakat g‟unna qilinadi. Til erkin
holatda bo'ladi.

ًُ‫ك‬‫ا‬‫ى‬‫ٍو‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ِم‬
ًُ‫اـ‬‫ى‬‫م‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫إ‬ًٍُ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ُالش‬ً‫اـ‬‫ى‬‫م‬ً‫ض‬ٍ‫ن‬‫ا‬ً‫ب‬
ُ‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫م‬ًُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ىُالل‬‫ى‬‫ص‬ٍ‫ق‬‫ى‬‫أ‬ًُ‫اع‬‫ى‬‫ف‬ً‫ت‬ٍ‫ار‬
‫ك‬ ning maxraji
Ikki labning oldinga
cho‟chchayishi bilan til
yuqorisining ko‟tarilishi.
‫و‬ – Til yuqorisi ko‟tarilib lablar
cho‟chchayganda chiqadi. Jarangli,
havo chiqmaydi, sukunli bo‟lganida
ko‟proq ushlab turiladi, ingichka harf.
Sukunli bo‟lib fathali undoshdan keyin
kelsa yumshoq o‟qiladi.

Arab harflarining sifatlari
Lozim sifat – harf bilan birga maxrajda paydo bo‟ladi va doimo harfda saqlanib qoladi.
Oriz sifat – tajvid qoidalari kelgandagina paydo bo‟ladi va harfda doimo saqlanib
qolmaydi.
Oriz sifatlarLozim sifatlar
1. Jahr – hams
2. Roxova – bayniya – shidda
3. Isti‟la – Istifala
4. Infitah – Itbaq
Ziddi bor sifatlar Ziddi yo’q sifatlar
1. Sofir 2.Qalqala
3. Lin 4. Inxirof
5. Takrir 6. Tafashshi
7. Istitola

Arab harflarining sifatlari
Ziddi (qarama-qarshisi)
bor sifatlar
Ziddi yo‟q sifatlar
Sifat harflarning o'ziga xos xususiyati, xarakteri bo'lib, tovushning
talaffuz me'yori va maxrajda paydo bo'lish usulini bildiradi.
ًُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ات‬‫ى‬‫ف‬ً‫ص‬
ُ‫د‬ً‫اُض‬‫ى‬‫ى‬‫َل‬ُ‫ه‬‫ات‬‫ى‬‫ف‬ً‫ص‬ُ‫ا‬‫ى‬‫ى‬‫َل‬َُّ‫د‬ً‫ُض‬ ‫ى‬‫َُل‬‫ه‬‫ات‬‫ى‬‫ف‬ً‫ص‬

ًُ‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫ح‬ٍ‫ل‬ً‫ُل‬‫ي‬‫ة‬َّ‫اد‬‫ى‬‫ض‬‫ى‬‫ت‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ات‬‫ى‬‫ف‬ًٌ‫الص‬
•ُُ‫ي‬‫س‬ٍ‫م‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ر‬ٍ‫ه‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬.
•ُُ‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ن‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ٍ‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫اك‬‫ى‬‫خ‬َّ‫الر‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ة‬َّ‫د‬ًٌ‫ش‬‫ال‬.
•ُُ‫ي‬‫اؿ‬‫ى‬‫ف‬ً‫ت‬ٍ‫س‬ ً‫اَل‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ء‬ ‫ى‬‫َل‬ٍ‫ع‬ً‫ت‬ٍ‫س‬ ً‫اَل‬.
•ُُ‫ي‬‫اح‬‫ى‬‫ت‬ً‫ف‬ٍ‫ن‬ ً‫اَل‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ؽ‬‫ا‬‫ى‬‫ب‬ٍ‫ط‬ًٍ‫اْل‬.
Arab harflari uchun ziddi bor sifatlar

ُ‫ي‬‫س‬ٍ‫م‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ر‬ٍ‫ه‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫وس‬‫ي‬‫م‬ٍ‫ه‬‫ى‬‫م‬(10)ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ور‬‫ي‬‫ه‬ٍ‫ى‬‫َم‬(19)
ًُ‫س‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ػ‬‫ن‬‫ُال‬‫ي‬‫اس‬‫ى‬‫ب‬ًٍ‫اْن‬‫ى‬‫ُك‬‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ُج‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
Nafas (havo)ning oqishi va to‟silib qolishiga
asoslangan arab harflari
Hams bo‟luvchi (10)Jahr bo‟luvchi (19)
(ُ‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ى‬‫س‬ُ‫ه‬‫ص‬ٍ‫خ‬‫ى‬‫ش‬ُ‫َّو‬‫ث‬‫ى‬‫ح‬‫ى‬‫ف‬)(ًُ‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫يُا‬ً‫اق‬‫ى‬‫ب‬)
Qolgan harflar havo to‟silib
qolishi bilan talaffuz qilinadi
10ta harf havo oqib o‟tishi bilan
talaffuz qilinadi
(Mad harflarida ham jahr sifati bor.)

Hams harflari
(ko‟k rangda)
‫ع‬‫ح‬
‫م‬ ‫ى‬
‫ق‬‫ك‬‫ي‬‫ش‬‫ج‬
‫ض‬
‫س‬
‫ل‬‫ى‬‫ط‬‫ث‬‫د‬
‫ر‬‫ث‬‫ظ‬
‫ب‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ف‬
‫ص‬‫ط‬‫ص‬
‫ع‬‫ح‬
‫ء‬
‫غ‬
‫خ‬
ٍ ‫ء‬
‫غ‬
ٍ
(ُ‫ه‬‫ص‬ٍ‫خ‬‫ى‬‫ش‬ُ‫َّو‬‫ث‬‫ى‬‫ح‬‫ى‬‫ف‬ُ‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ى‬‫س‬)

Hams
O‟pkadan chiqayotgan havo yolida, ya‟ni aqsol
halqda tovush paychalari joylashgan. Hams harflari
talaffuzida tovush paychalari ochiq bo‟lib,
o‟tayotgan havo tebranib tovushga aylanadi. Ammo
bunda tovush paychalarining o‟zi tebranmaydi.
Natijada havo borligi uchun jarangsiz, maxfiy
tovush hosil bo‟ladi. Shu tovushlar hams sifatiga
ega bo‟lib ularni mahmusa deb ataymiz.
Hams – Ikki tovush paychasining
ochilishi, ularning tebranmasligi va
nafas yo‟lidan ko‟p havo oqishi
natijasida tovushning maxfiy eshitilishi.
ُ‫َّت‬ٍِ‫ت‬ ْ‫ى‬َّ‫ص‬‫ال‬ ُ‫اس‬َ‫ت‬ ْ‫و‬َ ْ‫اْل‬
ُ‫ي‬‫س‬ٍ‫م‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ا‬:ُ‫ى‬‫ة‬‫ى‬‫يج‬ً‫ت‬‫ى‬‫ن‬ًُ‫ع‬ٍ‫م‬َّ‫ُالس‬ ً‫ُِف‬‫ي‬‫اء‬‫ى‬‫ف‬‫ى‬ٍ‫اْل‬
ًُ‫ـ‬‫ى‬‫د‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُك‬ًٍ‫ي‬َّ‫ػ‬‫ي‬ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬ً‫ن‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬‫ى‬‫ٍو‬‫ل‬‫ُا‬ً‫اح‬‫ى‬‫ت‬ً‫ف‬ٍ‫ن‬‫ا‬
ًُ‫س‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ػ‬‫ن‬‫ُال‬ً‫اء‬‫ى‬‫و‬‫ى‬
ً‫َُل‬‫و‬‫ري‬ً‫ث‬‫ى‬‫ك‬ُ‫و‬‫اف‬‫ى‬‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ج‬‫ى‬‫اُ،ُك‬‫ى‬
ً‫ِه‬ً‫ز‬‫ا‬‫ى‬‫ز‬ً‫ت‬ٍ‫اى‬
ُ‫ي‬‫مس‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ى‬‫ا‬
Tovush paychalari
‫ا‬‫ل‬َ‫ث‬َ‫ه‬:ُ‫ٍِي‬ّ‫ش‬‫ال‬

Jahr: Ikki tovush paychasining birlashishi,
ularning tebranishi va nafasdagi havoning
ko‟p tutilib qolishi natijasida eshitiladigan
aniqlik.
Jahr
Tovush paychalari
ُ‫َّت‬ٍِ‫ت‬ ْ‫ى‬َّ‫ص‬‫ال‬ ُ‫اس‬َ‫ت‬ ْ‫و‬َ ْ‫اْل‬
ُ‫ي‬‫ر‬ٍ‫ه‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ى‬‫ا‬:ًُ‫ن‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬‫ى‬‫ٍو‬‫ل‬‫ُا‬ًٌ‫اـ‬‫ى‬‫ض‬‫ى‬‫ت‬ُ‫ى‬‫ة‬‫ى‬‫يج‬ً‫ت‬‫ى‬‫ن‬ًُ‫ع‬ٍ‫م‬َّ‫ُالس‬ ً‫ُِف‬‫ي‬‫وح‬‫ي‬‫ض‬‫ي‬‫ٍو‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬
ًُ‫س‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ػ‬‫ن‬‫ُال‬ً‫اء‬‫ى‬‫و‬‫ى‬
ً‫َُل‬‫و‬‫ري‬ً‫ث‬‫ى‬‫ك‬ُ ‫و‬‫اس‬‫ى‬‫ب‬ًٍ‫اْن‬‫ى‬‫اُك‬‫ى‬
ً‫ِه‬ً‫ز‬‫ا‬‫ى‬‫ز‬ً‫ت‬ٍ‫اى‬‫ى‬‫ُك‬ًٍ‫ي‬َّ‫ػ‬‫ي‬ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫الص‬
ُ‫ي‬‫ر‬ٍ‫ه‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ى‬‫ا‬
Aqsol halqda tovush paychalari joylashgan bo‟lib, jahr harflarini talaffuzida tovush
paychalari berk bo‟lgani tufayli o‟pkadan chiqayotgan havo ta‟sirida paychalar
tebranadi. Natijada jarangli tovush paydo bo‟ladi. Jarangli tovushlar jahr sifatiga ega
bo‟lgani uchun ularni majhuro deb ataymiz.

‫م‬ ‫ى‬
‫ق‬‫ك‬‫ي‬‫ش‬‫ج‬
‫ض‬
‫س‬
‫ل‬‫ى‬‫ط‬‫ث‬‫د‬
‫ر‬‫ث‬‫ظ‬
‫ب‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ف‬
‫ص‬‫ط‬‫ص‬
Jahr harflari
(qizil rangda)
‫ع‬‫ح‬
‫خ‬
‫ء‬
‫غ‬
ٍMad harflarida ham
jahr sifati bor.

‫ا‬‫ل‬َ‫ث‬َ‫ه‬:ُ‫اي‬َ‫ض‬ْ‫ال‬َ‫و‬ ُ‫ٍِي‬ّ‫ش‬‫ال‬
Jahr sifatli ‫ص‬ harfida
tovush paychalarining
holati
Hams sifatli ‫ش‬ harfida
tovush paychalarining
holati
Jahr va hams holatlarida tovush paychalarining vaziyati
Hams holatiJahr holati
Tovush paychalari ochiq,
ko‟p havo oqib o‟tadi
Tovush paychalari berk (bir
muddatdan keyin ochiladi),
tovush jarangli eshitiladi
ًُ‫ر‬ٍ‫ه‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ح‬ ًُ‫س‬ٍ‫م‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ُا‬‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ح‬
ًُ‫ر‬ٍ‫ه‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ ً‫س‬ٍ‫م‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ُا‬ً‫ى‬‫َت‬‫ى‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ُح‬ًٍ‫ي‬َّ‫ػ‬‫ي‬ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬ً‫ن‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬‫ى‬‫ٍو‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫ع‬ٍ‫ض‬‫ى‬‫ك‬

Mahmusa va majhuro harflarini ajratish uchun tegishli
harflarni sukunli qilib o‟z maxrajidan talaffuz qilamiz. Bunda
barmoqlarimiz bilan quloqlarimizni berkitamiz. Masalan,
mahmusa harf ‫ث‬ va majhuro harf ‫ذ‬ ni sukunli qilib, oldiga
fathali hamzani qo‟yamiz va talaffuz qilamiz. ٍُ‫ىث‬‫أ‬ – deganda havo
chiqadi, bunga sabab tovush paychalarining ochiqligi va tovush
bilan havoning birga bo‟lishidir. ٍُ‫ذ‬‫ى‬‫أ‬ deb talaffuz qilganimizda esa
qulog‟imizga ihtizoz (zingillash) eshitiladi. Bunga sabab tovush
paychalarining berkligi va ularning tebranishidir.

Maxrajda tovush harakatiga asoslangan arab harflari
Kuchli
(ٍُ‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ػ‬‫ى‬‫ُب‬ ‫و‬‫ط‬‫ى‬‫ق‬ُ‫ي‬‫د‬ً‫ىج‬‫أ‬)
8 ta harf
Kuchsiz
(ًُ‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ى‬‫ي‬ً‫اق‬‫ى‬‫ب‬)
Qolgan harflar
Kuchli va kuchsiz orasi
(ُ‫ي‬‫ر‬‫ى‬‫م‬‫ي‬‫ُع‬ٍ‫ن‬ً‫ل‬)
5 ta harf
ًُ‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫خ‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ُِف‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫كر‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫ُم‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫و‬ٍ‫خ‬ً‫ر‬ ًُ‫ة‬‫ى‬‫و‬ٍ‫خ‬ًٌ‫الر‬‫ى‬‫ُك‬ً‫ة‬‫ى‬‫د‬‫ي‬ً‫د‬َّ‫ُالش‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫د‬‫ي‬ً‫د‬‫ى‬‫ش‬
Harflarning maxrajida tovushning harakatiga qarab ularni 3 guruhga bo'lamiz:
1) Shadiyda: maxraj butunlay berkilib tovush qamalib qoladi.
2) Rixva: maxraj ochiq bo'lib tovush bemalol oqib o'tadi.
3) Bayniyya: Oraliq holatida, ya'ni tovush butunlay to'silib ham qolmaydi, bemalol oqib
ham o'tmaydi. Qisman maxrajdan oqib o'tadi, qolganlari esa yo'l topib chiqib ketadi.

Shidda
Bu shidda sifatining harflari 8 ta bo„lib,
ularni Ibnul Jazariy ُ‫ي‬‫د‬ً‫ىج‬‫أ‬ُُ‫و‬‫ط‬‫ى‬‫ق‬ٍُُ‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ػ‬‫ى‬‫ب‬ jumlasida
jamlagan.
)‫ء‬‫ج‬‫د‬‫ق‬‫ط‬‫ب‬‫ك‬‫ث‬( ‫ج‬ da maxraj kuch bilan
yopilib, tovush maxraj orqasida bir muddat
to'xtab qoladi va tezda maxrajni qalqala
natijasida ochib yuboradi. Tovush portlab
eshitiladi.
ُ ً‫ٍق‬‫ط‬ُّ‫ن‬‫ُال‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬ً‫اف‬‫ى‬‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ُج‬‫ي‬‫اس‬‫ى‬‫ب‬ًٍ‫ُاْن‬‫ى‬‫ي‬ً‫ى‬
ًُ‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫خ‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ٍق‬‫ل‬‫ى‬‫غ‬ُ‫ى‬‫ة‬‫ى‬‫يج‬ً‫ت‬‫ى‬‫ن‬ًُ‫يد‬ً‫د‬َّ‫ُالش‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬ً‫ب‬
ُ‫ي‬‫يم‬ًٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ‫ي‬‫ة‬َّ‫د‬ًٌ‫ش‬‫ال‬
U shadida harflarining talaffuzida
maxrajning berkilishi natijasida
ovoz oqimining to‟xtab qolishidir.

‫م‬ ‫ى‬
‫ق‬‫ك‬‫ش‬ ‫ي‬‫ج‬
‫ض‬
‫س‬
‫ل‬‫ى‬‫د‬ ‫ث‬ ‫ط‬
‫ظ‬ ‫ث‬ ‫ر‬
‫م‬ ‫و‬‫ب‬ ‫ف‬
‫ص‬ ‫ط‬ ‫ص‬
Shidda harflari
(yashil rangda)
‫ح‬ ‫ع‬
‫خ‬
‫ء‬
‫غ‬
ٍ
(ُ ٍ‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ػ‬‫ى‬‫ُب‬ ‫و‬‫ط‬‫ى‬‫ق‬ُ‫ي‬‫د‬ً‫ىج‬‫أ‬)

ٍُ‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ى‬‫ُب‬‫و‬‫ط‬‫ى‬‫ق‬ُ‫ي‬‫د‬ً‫ىج‬‫أ‬Shidda harflari: (8ta harf)
Jarangli
)ٌُ‫و‬‫د‬‫ى‬‫ُج‬‫ي‬‫ب‬ٍ‫ط‬‫ي‬‫ق‬+ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫ز‬ٍ‫م‬‫ى‬ٍ‫َل‬‫ا‬)
Jarangsiz
(‫ؾُ،ُت‬)
Bu ikki harf ham hams, ham shidda
bo`la oladi. Harfni avval shidda (kuch)
bilan talaffuz qilamiz, maxraj bir muddat
berkiladi. Keyin esa, tovush paychalari
ochiqligi sababli havo chiqadi.
Qalqala harflari talaffuzida ikki nutq a‟zosi bir-
biriga yopishib, maxraj butunlay berkilib qoladi.
Shu sababli tovush maxraj orqasida bir muddat
to‟silib qoladi. Maxrajga berilgan bosim
kamayishi bilan tovush maxrajni tebratib ochadi
va tovush eshitiladi.
Hamza kuch bilan aytiladi.
Tovush paychalari bir
muddat berkilib ochiladi
ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫د‬‫ي‬ً‫د‬َّ‫ُالش‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ا‬:ٍُ‫ت‬‫ى‬‫ك‬‫ى‬‫ُب‬‫و‬‫ط‬‫ى‬‫ق‬ُ‫ي‬‫د‬ً‫ىج‬‫أ‬
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ور‬‫ي‬‫ه‬ٍ‫ى‬‫َم‬ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫وس‬‫ي‬‫م‬ٍ‫ه‬‫ى‬‫م‬

Shiddada tovush harf maxrajida qamalib, tashqariga chiqa
olmay qoladi. ‫ؾ‬ va ‫ت‬ harflarida hams sifati bor bo‟lib, bu
tanglikdan oson qutiladi.
‫د‬ُ‫ج‬ُ‫ب‬ُ‫ط‬ُ‫ؽ‬ harflarida kuch bilan maxraj yopiladi, va
maxrajga berilgan bosim ketishi bilan maxraj ortidagi
qamalib qolgan tovush maxrajni tebratib ochadi. Natijada
tovush portlab chiqadi.
‫ء‬ hamza tovush paychalarida joylashgan bo‟lib, tovush
paychalari berkilib, bir muddatdan so‟ng ochilishi natijasida
osongina chiqadi. Sukunli hamzada tovush paychalari berk
bo‟lgani sababli maxraj ham berkilib tovush bir muddat uzilib
qoladi. Harakatli hamzada esa tovush paychalari ochiq
bo‟ladi, va talaffuzida hech bir muammo bo‟lmaydi.

Maxraj orqasida qamalgan tovushning qisilishi va uning portlashi tovushning
xususiyatini chegaralaydi
Jahr sifatli shidda harfda tovush tutilishidan keyin tovushning potrlab (otilib)
chiqishi
Bunda tovush maxrajga kelganda kuchli bo`lsa, chiqayotganda kuchsizlanadi.
ًُ‫ر‬‫و‬‫ي‬‫ه‬ٍ‫ج‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ً‫يد‬ً‫د‬َّ‫ُالش‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ً‫ُِف‬ً‫و‬ً‫اس‬‫ى‬‫ب‬ًٍ‫ُاْن‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ؽ‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫ط‬ٍ‫ن‬ً‫ا‬
ُ‫ى‬‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ى‬
ً‫اِل‬‫ى‬‫ع‬‫ى‬‫ُم‬ً‫اف‬‫ى‬‫د‬ًٌ‫د‬‫ى‬‫ي‬‫ُُي‬‫ي‬‫و‬‫ي‬‫ق‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫ط‬ٍ‫ن‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ً‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫خ‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ى‬‫ٍف‬‫ل‬‫ى‬‫خ‬ُ ً‫وس‬‫ي‬‫ب‬ٍ‫ح‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ط‬ٍ‫غ‬‫ى‬‫ض‬
ُ‫ي‬‫يم‬ًٍ‫ْل‬‫ا‬ ُ‫ي‬‫يم‬ًٍ‫ْل‬‫ا‬

Hams sifatli shidda harfda tovush tutilgandan keyin havoning portlab chiqishi
‫ؾ‬ - tovush tutilganida
‫ؾ‬ – havo portlab chiqqandan
keyin
ًُ‫وس‬‫ي‬‫م‬ٍ‫ه‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ً‫يد‬ً‫د‬َّ‫ُالش‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ً‫ُِف‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬ ً‫اس‬‫ى‬‫ب‬ًٍ‫ُاْن‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ ً‫س‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ػ‬‫ن‬‫ُال‬‫ي‬‫ؽ‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫ط‬ٍ‫ن‬ً‫ا‬
ُ‫ي‬‫اؼ‬‫ى‬‫ك‬ٍ‫ل‬‫ا‬
ًُ‫س‬‫ى‬‫ف‬َّ‫ػ‬‫ن‬‫ُال‬ ً‫ؽ‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫ط‬ٍ‫ن‬‫ُا‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ي‬‫اؼ‬‫ى‬‫ك‬ٍ‫ل‬‫ا‬
ًُُ‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬ ً‫اس‬‫ى‬‫ب‬ًٍ‫ُاْن‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬‫ي‬‫اؼ‬‫ى‬‫ك‬ٍ‫ل‬‫ا‬

Roxova
“Roxova” so'zining lug'aviy ma'nosi
“yumshoq” deganidir. Rixva harflari talaffuz
qilinganida maxrajga yengil bosim berilgani
sababli maxraj ochiq bo'lib, tovush bemalol
oqib o'tadi. Harf sukunli bo'lganida uning
talaffuziga bayniyya va shiddaga nisbatan
uzoqroq vaqt ketadi.
(Maxrajga yopishmaydi ( ya'ni ikki nutq a'zosi bir-
biriga yopishmaydi), yengil tegishi mumkin, orada
bo‟sh joy qoladi)
ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫اك‬‫ى‬‫خ‬َّ‫الر‬
ُ‫ي‬‫ة‬‫ى‬‫اك‬‫ى‬‫خ‬َّ‫الر‬:ُ ً‫ت‬ٍ‫و‬‫ى‬‫ص‬ً‫ُل‬ُّ‫َّاـ‬‫ت‬‫ُال‬‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ ً‫ُِف‬ً‫ه‬ً‫ر‬‫ك‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫ُم‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬ً‫و‬ٍ‫ح‬ًٌ‫ُالر‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ًُ‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫خ‬‫ى‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
‫ا‬‫ل‬َ‫ث‬َ‫ه‬:ُ‫ٍِي‬ّ‫ش‬‫ال‬
Roxova: Maxrajda o‟tayotgan rixva
harfi tovushining to‟liq oqimidir

‫م‬ ‫ى‬
‫ق‬‫ك‬‫ش‬ ‫ي‬‫ج‬
‫ض‬
‫س‬
‫ل‬‫ى‬‫د‬ ‫ث‬ ‫ط‬
‫ظ‬ ‫ث‬ ‫ر‬
‫و‬‫ب‬ ‫م‬ ‫ف‬
‫ص‬ ‫ط‬ ‫ص‬
‫ع‬‫ح‬
‫خ‬
‫ء‬
‫غ‬
ٍ
Roxova harflari
qizil rangda (16 ta harf)
Mad harflarida ham
roxova sifati bor.

Bayniyya
Bayniyya(oraliq): maxraji komil berkilmagani sababli harf
maxrajida tovushning qisman oqishi
ُ‫ي‬‫ة‬‫ػ‬َّ‫ي‬‫ػ‬ً‫ػن‬ٍ‫ػي‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ا‬
ُ‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ن‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ٍ‫ل‬‫ى‬‫ا‬:ًُ‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ً‫ج‬‫ى‬‫ر‬ٍ‫ى‬‫ُِم‬ ً‫ُِف‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫لص‬ً‫ُل‬ُّ‫ي‬ً‫ئ‬ٍ‫ز‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ي‬‫ف‬‫ا‬‫ى‬‫ي‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬‫ى‬‫ي‬ً‫ى‬ُ ً‫ب‬‫ى‬‫ب‬‫ى‬‫س‬ً‫ب‬
ًُ‫و‬ً‫ق‬ٍ‫ل‬‫ى‬‫غ‬ُ ً‫اؿ‬‫ى‬‫م‬‫ى‬‫ك‬ًُ‫ـ‬‫ى‬‫د‬‫ى‬‫ع‬

‫ف‬ ning maxraji til oldi bilan uning
ro‟parasida milk bo‟lib tovush
dimog‟dan g‟unna bilan birgalikda
chiqadi. Til maxrajni to‟sib qo‟yishi
sababli tovush maxrajdan qisman
oqadi va natijada asosiy tovush ochiq
bo‟lgan dimog‟ yo‟lidan g‟unna bilan
chiqadi.ُ‫ي‬‫ف‬‫ُّو‬‫ن‬‫ال‬
ُ‫ف‬ harfida bayniyya
ُ‫ي‬‫ة‬‫ػ‬َّ‫ي‬‫ػ‬ً‫ػن‬ٍ‫ػي‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬ًُُ‫ُّوف‬‫ن‬ٍ‫ل‬‫ُا‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬‫ُح‬ ً‫ِف‬

‫ـ‬ ning maxraji ikki labning yopishishi
bo‟lib tovush dimog‟dan g‟unna bilan
birgalikda chiqadi. Lablar birlashib
tovush yo‟lini to‟sgani sababli
maxrajdan qisman tovush oqadi va
natijada asosiy tovush ochiq bo‟lgan
dimog‟ yo‟lidan g‟unna bilan chiqadi.
ُ‫ي‬‫يم‬ً‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
‫ى‬
‫ـ‬ harfida bayniyya
ُ‫ي‬‫ة‬‫ػ‬َّ‫ي‬‫ػ‬ً‫ػن‬ٍ‫ػي‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬ًُُ‫يم‬ً‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬‫ُح‬ ً‫ِف‬

ُ‫ي‬‫اء‬َّ‫الر‬
ُ‫ر‬ harfida bayniyya ُ‫ي‬‫ة‬‫ػ‬َّ‫ي‬‫ػ‬ً‫ػن‬ٍ‫ػي‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬ًُُ‫اء‬َّ‫ُالر‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬‫ُح‬ ً‫ِف‬
‫ر‬ ning maxraji til oldi va uning
ro‟parasidagi milkdir. ‫ر‬ ning talaffuzida til
oldi tovush yo‟lini to‟sib qo‟yadi. Natijada
maxrajdan tovush qisman oqadi. Bu yerda
tovush shidda kabi butunlay qamalmaydi,
roxova kabi bemalol oqib ham o'tmaydi.
Ya'ni oraliq holatida qoladi.

ُ‫ي‬‫ـ‬ َّ‫الَل‬
ُ‫ؿ‬ harfida bayniyya ُ‫ي‬‫ة‬‫ػ‬َّ‫ي‬‫ػ‬ً‫ػن‬ٍ‫ػي‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬ًُُ‫ـ‬ َّ‫ُالَل‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬‫ُح‬ ً‫ِف‬
ُ‫ؿ‬ til oldi yon qirg‟og‟i ro‟parasidagi 8 ta
tish milkiga yopishganida chiqadi.
Talaffuzida til maxrajni to‟sib qo‟ygani
sababli maxrajdan tovush qisman oqadi.
Asosiy tovush esa til oldining o‟ng va chap
tamonidan chiqib ketadi.

ُ‫ي‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ا‬
ُ‫ع‬ harfida bayniyya
‫ح‬ havo bilan chiqadi, ٍُ‫ىح‬‫أ‬ sukunli
bo‟lganda tovush kamroq siqiladi.
‫ع‬ majhuro, havo yo‟q, ‫ح‬ ga nisbatan ‫ع‬
da tovush ko‟proq siqiladi.
ُ‫ي‬‫ة‬‫ػ‬َّ‫ي‬‫ػ‬ً‫ػن‬ٍ‫ػي‬‫ى‬‫ٍب‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬ًٍُُ‫ي‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬‫ُح‬ ً‫ِف‬
‫ع‬ harfini talaffuz qilganimizda
hiqildoq tog‟ayi halqum bo'shlig'iga
surilib tovush yo'lini to'sadi. Tovush
juda tor joydan o'tgani sababli
tovushda ozgina uzayish va cho'zilish
bo'ladi. ‫ع‬ maxraji shidda harflari kabi
butunlay yopilib ham qolmaydi va
roxova harflari kabi tovush oson
chiqib keta oladigan darajada ochiq
ham emas. Ya'ni oraliq holatda,
shuning uchun ulamolar ‫ع‬ harfini
bayniyyaga kiritishgan.

‫م‬ ‫ى‬
‫ق‬‫ك‬‫ج‬ ‫ش‬ ‫ي‬
‫ض‬
‫س‬
‫ل‬‫ى‬‫د‬ ‫ث‬ ‫ط‬
‫ظ‬ ‫ث‬ ‫ر‬
‫و‬‫م‬‫ب‬ ‫ف‬
‫ص‬ ‫ط‬ ‫ص‬
‫ع‬‫ح‬
‫خ‬
‫ء‬
‫غ‬
ٍ
Bayniyya harflari
(ko‟k rangda)
(ُ‫ر‬‫ى‬‫م‬‫ي‬‫ُع‬ٍ‫ن‬ً‫ل‬)

Sukunli harflarning zamonlarini qiyoslash
ِ‫ى‬ْ‫خ‬ ِّ‫الش‬ ِ‫ف‬ْ‫ش‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ ُ‫ي‬َ‫ه‬َ‫ص‬
ِّ‫ى‬ٌٍَِْ‫ب‬ْ‫ال‬ ِ‫ف‬ْ‫ش‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ ُ‫ي‬َ‫ه‬َ‫ص‬
ِ‫ذ‬ٌِ‫ذ‬َّ‫ش‬‫ال‬ ِ‫ف‬ْ‫ش‬َ‫ح‬ْ‫ال‬ ُ‫ي‬َ‫ه‬َ‫ص‬
Harflar harakatlar bilan kelganida ularni talaffuz qilishga bir xil vaqt sarflaymiz.
Ammo harf sukunli bo‟lganida esa sifatiga qaraymiz. Roxova sifatiga ega harflar
(rixva) sukunli bo‟lganida eng ko‟p zamon beramiz(qizil rangda). Bayniyya sifatiga
ega harflar sukunli bo‟lganida o‟rtacha zamon beramiz (ko‟k rangda). Shidda
(shadiyda) sifatiga ega harflar sukunli bo‟lganida (yashil rangda) esa eng kam
zamon beramiz.

Sukunli harflarning zamonlari ustida mashq
َِّ‫ُن‬ ِ‫ج‬‫َّالش‬ِ‫ي‬ٰ‫ـ‬َ‫ط‬ُْ‫َّٱلش‬َ‫ي‬ِ‫َّه‬ِ‫هلل‬‫ا‬ِ‫ت‬َُّ‫ر‬‫ى‬ُ‫ع‬َ‫أ‬

Tovush yo‟nalishi bo‟yicha arab harflari
Musta`liya (ko‟tariluvchi)
Talaffuz vaqtida tovush yuqori tanglayga ko‟tariladi.
(ُ‫ي‬‫خ‬ُ‫ى‬‫ض‬َُّ‫ص‬ٍُ‫غ‬ُ ‫و‬‫ط‬ًُ‫ق‬ٍُ‫ظ‬)
Mustafila (pastlovchi)
Talaffuz vaqtida tovush yuqori tanglayga
ko‟tarilmaydi.
(Qolgan 22 ta alifbo harflari)
ًُ‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫اه‬‫ى‬ًٌ‫َت‬ً‫ُا‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ل‬ً‫ف‬‫ى‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫م‬
ُ‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬‫ي‬‫وت‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫د‬َّ‫ع‬‫ى‬‫ص‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ػ‬‫ي‬ُ ‫ى‬‫َل‬‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫إ‬ُ‫ا‬‫ى‬
ً‫ُِب‬ ً‫ٍق‬‫ط‬ُّ‫ن‬‫ال‬
(ًُ‫اء‬‫ى‬‫ج‬ًٍ‫َل‬‫ُا‬ ً‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫يُح‬ً‫اق‬‫ى‬‫ب‬)
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ي‬ً‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫م‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ُا‬ ‫ى‬‫َل‬ً‫إ‬ُ‫ا‬‫ى‬ً‫ُِب‬ ً‫ٍق‬‫ط‬ُّ‫ن‬‫ُال‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬‫ي‬‫وت‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫د‬َّ‫ع‬‫ى‬‫ص‬‫ى‬‫ت‬‫ى‬‫ػ‬‫ي‬
(ُ‫ي‬‫خ‬ُ‫ى‬‫ض‬َُّ‫ص‬ٍُ‫غ‬ُ ‫و‬‫ط‬ًُ‫ق‬ٍُ‫ظ‬)

ُ‫ي‬‫ء‬ ‫ى‬‫َل‬ٍ‫ع‬ً‫ت‬ٍ‫س‬ ً‫اَل‬ (Isti‟laa) sifati – 7 ( ُ‫ي‬‫خ‬َُّ‫ص‬ُُ‫ى‬‫ض‬ٍُ‫غ‬ُ‫و‬‫ط‬ًُ‫ق‬ٍُ‫ظ‬ ) harfning talaffuzida tovushning
yuqori tanglayga qarab ko‟tarilishidir. Bunga sabab jazrul lisanning
yo‟g‟onlashuvi va aqsol lisanning yumshoq tanglayga qarab ko‟tarilishidir.
Natijada tovush yo‟g‟onlashadi (tafhim). Tafhim: yo‟g‟on talaffuz qilish.
Bunda 7 harfdan 4 tasi (‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ص‬َّ‫ض‬ ) har doim tafhim (kasra bilan kelganida
ham yo‟g‟on o‟qiladi). Qolgan 3 tasi ( ‫ق‬َّ‫خ‬َّ‫غ‬ ) zamma va fatha bilan kelganida
yo‟g‟on, kasra bilan kelganida ingichka o‟qiladi.
Isti`laa sifatiga ega bo‟lgan harflar “musta`liya” deb ataladi.
"Istifaala" so'zining ma'nosi tushirish, pastlash degani. Isti‟laaning ziddi
istifaaladir.
)ُ‫ي‬‫اؿ‬‫ى‬‫ف‬ً‫ت‬ٍ‫س‬ ً‫اَل‬ Istifaala( sifati – qolgan 22 harf talaffuzida tovushning yuqori
tanglayga ko‟tarilmasligi. Bunga sabab jazrul lisan yo‟g‟onlashmagan. Natijada
tovush ingichka talaffuz qilinadi (tarqiq). Tarqiq: ingichka talaffuz qilish. 22
harf ichidan ‫س‬,‫ا‬ va ‫ي‬ ba‟zan tafhim, ba‟zan tarqiq bo‟ladi.
Istifaala sifatiga ega bo‟lgan harflar “mustafila” deb ataladi.

Yog‟on harflar talaffuzida tovushning
yuqoriga yo‟nalishi.
Ingichka harflar talaffuzida tovushning
pastga yo‟nalishi.
Tovush yo‟nalishiga ko‟ra tovushning ko‟tarilishi va pastlashidagi 2 holat.
ًُ‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫اه‬‫ى‬ًٌ‫َت‬ً‫ُا‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ل‬ً‫ف‬‫ى‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫يُك‬ً‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ى‬‫ا‬
ُ‫و‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫ُم‬ ‫و‬‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ً‫ُِب‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫د‬ُّ‫ع‬‫ى‬‫ص‬‫ى‬‫ت‬ُ‫و‬‫ل‬ً‫ف‬‫ى‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫ُم‬ ‫و‬‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ً‫ُِب‬ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ار‬‫ى‬‫د‬ًٍ‫ْن‬ً‫ا‬
ُ‫ي‬‫اؼ‬‫ى‬‫ق‬ٍ‫ل‬‫ا‬

Til va tanglay orasida tovushning qamalishi bo‟yicha arab harflari
Mutbaq (yopilgan, berkilgan)
Talaffuz vaqtida tovush tepa tanglay va til orasida
qamaladi. (Itbaq sifatiga ega harflar “mutbaq” deb
ataladi. )
(ُ‫صُضُطُظ‬)
Munfatiha (ochiluvchi, ochilgan)
Talaffuz vaqtida tovush tepa tanglay va til orasida
qamalmaydi. (Infitah sifatiga ega harflar
“munfatiha” deb ataladi.)
(qolgan 25 ta alifbo harflari)
ًُ‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ ً‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ار‬‫ى‬‫ص‬ًٍ‫ْن‬ً‫ُا‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ة‬َّ‫ي‬ً‫ب‬‫ى‬‫ر‬‫ى‬‫ٍع‬‫ل‬‫ُا‬‫ي‬‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬ٍ‫ْل‬‫ا‬
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ق‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ٍ‫ط‬‫ي‬‫م‬
ًُُ‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ا‬‫ى‬
ً‫ُِب‬ ً‫ٍق‬‫ط‬ُّ‫ن‬‫ُال‬‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬‫ي‬‫وت‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ر‬ً‫ص‬‫ى‬‫ح‬ٍ‫ن‬‫ى‬‫ػ‬‫ي‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ك‬
(ُ‫صُضُطُظ‬)
ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ح‬ً‫ت‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ػ‬‫ن‬‫ي‬‫م‬
ُ‫ى‬‫د‬ٍ‫ن‬ً‫ُع‬‫ي‬‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ر‬ً‫ص‬‫ى‬‫ح‬ٍ‫ن‬‫ى‬‫ػ‬‫ي‬ُ ‫ى‬‫َل‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ا‬‫ى‬
ً‫ُِب‬ ً‫ٍق‬‫ط‬ُّ‫ن‬‫ال‬
(ًُ‫اء‬‫ى‬‫ج‬ًٍ‫َل‬‫ُا‬ ً‫كؼ‬‫ي‬‫ر‬‫ي‬‫يُح‬ً‫اق‬‫ى‬‫ب‬)

Mutbaq harflari tovushi til
va yuqori tanglay orasida
qamaladi.
Tovushning qamalishiga ko'ra mutbaq
ُ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬ً‫ب‬ُ‫ي‬‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ر‬ً‫ص‬‫ى‬‫ح‬ٍ‫ن‬‫ى‬‫ػ‬‫ي‬
ًُ‫ق‬‫ى‬‫ٍب‬‫ط‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬
ُ‫ي‬‫اء‬َّ‫ظ‬‫ال‬
ًُ‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ار‬‫ى‬‫ص‬ًٍ‫ُاْن‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ق‬‫ى‬‫ٍب‬‫ط‬‫ي‬‫امل‬

Tovushning qamalishiga ko'ra munfatiha
Munfatiha harflari tovushi til va yuqori tanglay orasida qamalmaydi.
ًُ‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ار‬‫ى‬‫ص‬ًٍ‫ُاْن‬‫ي‬‫ث‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ُح‬ٍ‫ن‬ً‫ُم‬‫ي‬‫ح‬ً‫ت‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ػ‬‫ن‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬
‫ى‬‫ى‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬ٍ‫ُاْل‬ ً‫ك‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ً‫اف‬‫ى‬‫س‬ًٌ‫ل‬‫ُال‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ًُ‫ح‬ً‫ت‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ػ‬‫ن‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬ ً‫ؼ‬ٍ‫ر‬‫ى‬ٍ‫ْل‬‫ا‬ً‫ب‬ُ‫ي‬‫ت‬ٍ‫و‬َّ‫ُالص‬‫ي‬‫ر‬ً‫ص‬‫ى‬‫ح‬ٍ‫ن‬‫ى‬‫ػ‬‫ي‬ُ ‫ى‬‫َل‬
Mustafila munfatiha
Musta‟liy munfatiha

Mutbaq va munfatih (musta'liy va mustafil) orasini qiyoslash
Tilning oldi pastga tushgan, o‟rtasi
egilgan, yuqorisi ko‟tarilgan, orqa
tomoni yo‟g‟onlashgan. Tovush
tepaga qiya yo‟nalgan.
Tilning yuqorisi ko'tarilgan ammo
til orqasi yog'onlashmagan. Til oldi
pastda, tovush pastga yo‟nalgan.
Til orqasi yog'onlashgan, yuqorisi
va o'rtasi ko'tarilgan. Tilning oldi
tovush yo‟lini berkitgan. Tovush
tanglay qadar tik yo‟nalgan.
Musta`liy munfatih
Mustafil munfatih
Musta‟liy Mutbaq
ُ‫ي‬‫اء‬‫ى‬‫ظ‬ٍ‫ل‬‫ا‬
ًُ‫ح‬ً‫ت‬‫ى‬‫ف‬ٍ‫ػ‬‫ن‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ا‬‫ى‬‫ُك‬ ً‫ق‬‫ى‬‫ٍب‬‫ط‬‫ي‬‫ٍم‬‫ل‬‫ُا‬‫ى‬ٍ‫ي‬‫ى‬‫ػ‬‫ب‬ُ‫ه‬‫ة‬‫ى‬‫ن‬‫ى‬‫ار‬‫ى‬‫ق‬‫ي‬‫م‬(‫ل‬ً‫ف‬‫ى‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫م‬‫ى‬‫ُك‬ ‫و‬‫ل‬ٍ‫ع‬‫ى‬‫ػ‬‫ت‬ٍ‫س‬‫ي‬‫م‬)

Rasmli tajvid (savol-javob)

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Dernier

Dernier (7)

Rasmli tajvid (savol-javob)