1.
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےس‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫الختف‬‫وموسی‬‫ہلسلس‬‫اک‬‫الختف‬ ؐ‫دمحمی‬
‫واالسلم‬‫االصلۃ‬‫ہیلع‬‫ازلامن‬‫اامم‬‫الکم‬
‫وطررپ‬‫وپرے‬‫وج‬‫ںیہ‬‫العںیتم‬‫ہی‬‫ےئلیک‬‫دونں‬‫آرخی‬‫ہک‬‫بج‬‫سپ‬
‫وت‬‫ںیہ‬‫وہیکچ‬‫اظرہ‬
‫آرخی‬‫ہی‬‫ےس‬‫ںیم‬‫دوروں‬‫ےک‬‫داین‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہات‬‫اثتب‬‫یہی‬‫ےس‬‫اس‬
‫اسیج‬‫اور‬‫ےہ‬‫دور‬
‫اسل‬‫زہار‬‫اکی‬‫وک‬‫دن‬‫اکی‬‫رہ‬‫اور‬‫ںیہ‬‫ےئک‬‫دیپا‬‫دن‬‫است‬‫ےن‬‫دخا‬‫ہک‬
‫دی‬‫ہیبشت‬‫ےس‬
‫ےس‬‫رقآین‬‫صن‬‫وہان‬‫زہار‬‫است‬‫رمع‬‫یک‬‫داین‬‫ےس‬‫ہیبشت‬‫اس‬‫ےہ۔‬
‫زین‬‫اور‬‫ےہ۔‬‫اثتب‬
‫است‬‫ہک‬‫اسیج‬‫ےن‬‫اس‬‫اور‬‫ےہ‬‫راتھک‬‫دوتس‬‫وک‬‫ورت‬‫اور‬‫ےہ‬‫رت‬‫و‬‫دخا‬
‫ااسی‬‫ےئک‬‫دیپا‬‫ورت‬‫دن‬
‫آاتکس‬‫ںیم‬‫ھجمس‬‫ےس‬‫ووجاہت‬‫امتم‬‫ان‬‫ںیہ۔‬‫ورت‬‫یھب‬‫زہار‬‫است‬‫یہ‬
‫آرخی‬‫یہی‬‫ہک‬‫ےہ‬
‫اظرہ‬‫اک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫رپ‬‫رس‬‫ےک‬‫سج‬‫ےہ‬‫دور‬‫آرخی‬‫اک‬‫داین‬‫اور‬‫زامہن‬
‫ےس‬‫ہ‬‫ی‬ٰ‫ہ‬‫ل‬‫ا‬‫بتک‬‫وہان‬
‫ارکل‬‫ج‬
‫ج‬‫ح‬
‫اتکب‬‫اینپ‬‫اخن‬‫نسح‬‫دصقی‬‫وناب‬‫اور‬‫ےہ‬‫وہات‬‫اثتب‬
‫دےتی‬‫وگایہ‬‫ںیم‬‫اہم‬
‫ےس‬‫ںیم‬‫ان‬‫وکیئ‬‫ںیہ‬‫زگرے‬‫فشک‬‫الہ‬‫دقر‬‫سج‬‫ںیم‬‫االسم‬‫ہک‬‫ںیہ‬
‫اک‬‫وموعد‬‫حیسم‬
‫زگ‬‫ںیہن‬‫آےگ‬‫ےس‬‫رس‬‫ےک‬‫دصی‬‫وچدوھںی‬‫ںیم‬‫رکےن‬‫رقمر‬‫زامہن‬
‫را۔‬

2.
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےس‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫الختف‬‫وموسی‬‫ہلسلس‬‫اک‬‫الختف‬ ؐ‫دمحمی‬
‫واالسلم‬‫االصلۃ‬‫ہیلع‬‫ازلامن‬‫اامم‬‫الکم‬
‫ےس‬‫ںیم‬‫اتم‬‫اس‬‫وک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫ہک‬‫ےہ‬‫وہات‬‫دیپا‬‫وسال‬‫ہی‬‫ًاعبط‬‫ہگج‬‫اس‬‫اب‬
‫یک‬‫رکےن‬‫دیپا‬
‫ںیم‬‫رشفی‬‫رقآن‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫اہلل‬‫ہک‬‫ےہ‬‫ہی‬‫اکوجاب‬‫اس‬‫؟‬‫یھت‬‫ایک‬‫یہ‬‫رضورت‬
‫ہک‬‫اھت‬‫رفامای‬‫ودعہ‬
‫احل‬‫ےک‬‫آرخ‬‫اور‬‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫ےک‬‫وبنت‬‫زامہن‬‫اےنپ‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫آرضحنت‬
‫ےس‬ؑ‫ومٰیس‬‫رضحت‬‫ےس‬‫ظ‬
‫یلص‬‫آرضحنت‬‫وج‬‫یھت‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫وت‬‫اکی‬‫اشمتہب‬‫وہ‬‫سپ‬‫ےگ۔‬‫وہں‬‫اشمہب‬
‫اک‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬
‫رط‬‫سج‬‫ہک‬‫وہیئ‬‫اثتب‬‫ہی‬‫اشمتہب‬‫ل‬ّ‫و‬‫ا‬‫وس‬‫ںیم۔‬‫زامہن‬‫آرخی‬‫اکی‬‫اور‬‫اھت‬‫زامہن‬
‫ومٰیس‬‫رضحت‬‫ح‬
‫یھت‬‫دی‬‫حتف‬‫رکشلرپ‬‫ےک‬‫ُس‬‫ا‬‫اور‬‫رفوعن‬‫اکر‬‫آرخ‬‫ےن‬‫دخا‬‫وک‬‫االسلم‬‫ہیلع‬
‫یلص‬‫آرضحنت‬‫رطح‬‫ُیس‬‫ا‬‫۔‬
‫ےک‬‫اس‬‫اور‬‫اھت‬‫رفوعن‬‫اک‬‫زامہن‬‫اس‬‫وج‬‫رپ‬ؔ‫لہج‬‫اوب‬‫اکر‬‫آرخ‬‫وک‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬
‫بس‬‫ان‬‫اور‬‫دی‬‫حتف‬‫رپ‬‫رکشل‬
‫ےس‬‫ایہٰل‬‫رصنت‬‫اس‬‫اور‬‫رکدای‬‫اقمئ‬‫ںیم‬‫رعب‬‫زجریہ‬‫وک‬‫االسم‬‫رکےک‬‫الہک‬‫وک‬
‫وپری‬‫وگشیپیئ‬‫ہی‬
‫ہک‬‫وہیئ‬
ْ
ْ‫ل‬َ‫س‬ْ‫ر‬َ‫ا‬ٓ‫ا‬َ َ
‫َک‬ْ‫م‬
ُ‫ک‬ْ‫ی‬َ‫ل‬َ‫ع‬
‫ا‬ً‫د‬ ِ‫اہ‬ َ
‫ش‬‫ا‬ ً
‫ْل‬‫وُس‬َ‫ر‬ْ‫م‬
ُ‫ک‬ْ‫ی‬َ‫ل‬
ِ‫ا‬ٓ‫ا‬‫ا‬َ‫ی‬ْ‫ل‬َ‫س‬ْ‫ر‬َ‫ا‬ٓ‫ا‬َّ‫ن‬ِ‫ا‬
ْ‫ا‬ ً
‫ْل‬‫وُس‬َ‫ر‬ َ‫ن‬ْْ َ
َِْ ٰ
ِٰ‫ا‬ٓ‫ا‬‫ا‬َ‫ی‬
(
‫ازمللم‬
:
16
)

3.
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےس‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫الختف‬‫وموسی‬‫ہلسلس‬‫اک‬‫الختف‬ ؐ‫دمحمی‬
‫واالسلم‬‫االصلۃ‬‫ہیلع‬‫ازلامن‬‫اامم‬‫الکم‬
‫اکی‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫آرخی‬‫ےک‬‫وموسی‬‫تلم‬‫ےن‬‫اعتٰیل‬‫دخا‬‫ہک‬‫ےہ‬‫اشمتہب‬‫ہی‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫آرخی‬‫اور‬
‫وج‬‫رفامای‬‫وعبمث‬‫یبن‬‫ااسی‬
‫درذگ‬‫اور‬‫وفع‬‫ہکلب‬‫اھت‬‫ہن‬‫رسواکر‬‫ھچک‬‫اےس‬‫ےس‬‫ڑلاویئں‬‫دینی‬‫اور‬‫اھت‬‫اخمفل‬‫اک‬‫اہجد‬
‫وتق‬‫اےسی‬‫وہ‬‫اور‬‫یھت۔‬‫میلعت‬‫یک‬‫اس‬‫ر‬
‫ےک‬‫ُن‬‫ا‬‫اور‬‫ںیھت‬‫یکچ‬‫ڑگب‬‫تہب‬‫احںیتل‬‫االخیق‬‫یک‬‫ارسالیئ‬‫ینب‬‫ہکبج‬‫اھت‬‫آای‬‫ںیم‬
‫اھت‬‫وہایگ‬‫واعق‬‫وتفر‬‫تہب‬‫ںیم‬‫نلچ‬‫اچل‬
‫ومٰیس‬‫رضحت‬‫وہ‬‫اور‬‫ےھت‬‫امتحت‬‫ےک‬‫تنطلس‬‫رویم‬‫وہ‬‫اور‬‫یھت‬‫ریہ‬‫اجیت‬‫تنطلس‬‫یک‬‫ان‬‫اور‬
‫کیھٹ‬‫کیھٹ‬‫ےس‬
‫و‬‫اور‬‫اھت۔‬‫وہایگ‬‫متخ‬‫اک‬‫وبنت‬‫ارسایلیئ‬‫ہلسلس‬‫رپ‬‫اس‬‫اور‬‫اھت۔‬‫وہا‬‫اظرہ‬‫رپ‬‫دصی‬‫وچدوھںی‬
‫آرخی‬‫یک‬‫وبنت‬‫ارسایلیئ‬‫ہ‬
‫رم‬‫انب‬‫حیسم‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫آرخی‬‫ےک‬‫وملس‬‫ہیلع‬‫اہلل‬‫یلص‬‫آرضحنت‬‫یہ‬‫ااسی‬‫یھت۔‬‫اٹنی‬
‫اس‬‫ںیم‬‫تفص‬‫اور‬‫رگن‬‫ےک‬‫می‬
‫ربخ‬‫ےس‬‫ےلہپ‬‫ہک‬‫اسیج‬‫دای‬‫ااھٹ‬‫وک‬‫اہجد‬‫رمس‬‫ںیم‬‫زامہن‬‫ریمے‬‫اور‬‫رفامای‬‫وعبمث‬‫وک‬‫رامق‬
‫زامہن‬‫ےک‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫ہک‬‫یھت‬‫یئگ‬‫دی‬
‫یئگ‬‫دی‬‫میلعت‬‫یک‬‫درذگر‬‫اور‬‫وفع‬‫ےھجم‬‫رطح‬‫ایس‬‫اگ۔‬‫اجےئ‬‫رکدای‬‫وموقف‬‫وک‬‫اہجد‬‫ںیم‬
‫ہکبج‬‫آای‬‫ںیم‬‫وتق‬‫اےسی‬‫ںیم‬‫اور‬‫۔‬
‫وہ‬‫مگ‬‫رواحتین‬‫اور‬‫یھت‬‫وہیکچ‬‫رخاب‬‫رطح‬‫یک‬‫وہیدویں‬‫یک‬‫املسمونں‬‫ارثک‬‫احتل‬‫ادنروین‬
‫رمس‬‫اور‬‫روسم‬‫رصف‬‫رک‬
‫ااش‬‫ےس‬‫ےلہپ‬‫رطف‬‫یک‬‫اومر‬‫ان‬‫ںیم‬‫رشفی‬‫رقآن‬‫اور‬‫یھت۔‬‫یئگ‬‫رہ‬‫ابیق‬‫ںیم‬‫ان‬‫رپیتس‬
‫ہگج‬‫اکی‬‫ہک‬‫اسیج‬‫اھت‬‫ایگ‬‫ایک‬‫رہ‬
‫ےئلیک‬‫وہید‬‫وج‬‫ےہ‬‫ایک‬‫اامعتسل‬‫ظفل‬‫وہ‬‫ےن‬‫رشفی‬‫رقآن‬‫ےئلیک‬‫زامہن‬‫آرخی‬‫ےک‬‫املسمونں‬
‫رفامای‬ ‫مرف‬‫اھت۔‬‫ایک‬‫اامعتسل‬
‫ن‬ْْ‫و‬ُ‫ل‬َ‫م‬ْ‫ع‬َ‫ت‬
َ
‫ف‬ْ‫ن‬َ‫ک‬َ‫ر‬ ُ‫ظ‬ْ‫ن‬َ‫ی‬َ‫ف‬
ََ
(
‫االرعاف‬
:
130
)

4.
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےس‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫الختف‬‫وموسی‬‫ہلسلس‬‫اک‬‫الختف‬ ؐ‫دمحمی‬
‫واالسلم‬‫االصلۃ‬‫ہیلع‬‫ازلامن‬‫اامم‬‫الکم‬
‫ن‬ْْ‫و‬ُ‫ل‬َ‫م‬ْ‫ع‬َ‫ت‬
َ
‫ف‬ْ‫ن‬َ‫ک‬َ‫ر‬ ُ‫ظ‬ْ‫ن‬َ‫ی‬َ‫ف‬
ََ
(
‫االرعاف‬
:
130
)
‫اج‬‫دی‬‫تنطلس‬‫اور‬‫الختف‬‫وک‬‫مت‬‫ہک‬‫ںیہ‬‫ے‬‫ن‬‫ع‬‫م‬‫ہی‬‫ےک‬‫سج‬
‫زامہن‬‫آرخی‬‫رگم‬‫یگیئ۔‬
‫نیھچ‬‫ےس‬‫مت‬‫تنطلس‬‫وہ‬‫ےس‬‫وہج‬‫یک‬‫اامعیل‬‫دب‬‫اہمتری‬‫ںیم‬
‫ہک‬‫اسیج‬‫یگ۔‬‫اجےئ‬‫یل‬
‫رص‬‫ںیم‬‫ونر‬‫وسرۃ‬‫رھپ‬‫اور‬‫یھت۔‬‫یئگ‬‫یل‬‫نیھچ‬‫ےس‬‫وہیدویں‬
‫ےہ‬‫رفامات‬‫ااشرہ‬‫حی‬
‫ذگ‬‫ے‬‫ف‬‫ن‬‫ل‬‫خ‬‫ںیم‬‫ارسالیئ‬‫ینب‬‫ےسیج‬‫ںیم‬‫رگن‬‫اکی‬‫رہ‬‫ہک‬
‫رگن‬‫امتم‬‫وہ‬‫ںیہ‬‫رے‬
‫ارسایلیئ‬‫انچہچن‬‫ےگ۔‬‫وہں‬‫یھب‬‫ںیم‬‫وفیلخں‬‫ےک‬‫اتم‬‫اس‬
‫ےس‬‫ںیم‬‫وفیلخں‬
‫ا‬‫ولتار‬‫ہن‬‫ےن‬‫وہنجں‬‫ےھت‬‫ے‬‫ف‬‫ن‬‫ل‬‫خ‬‫اےسی‬ؑ‫ٰیسیع‬‫رضحت‬
‫اس‬‫وس‬‫ایک۔‬‫اہجد‬‫ہن‬‫اور‬‫اھٹیئ‬
‫ایگ۔‬‫دای‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫اک‬‫رگن‬‫ایس‬‫یھب‬‫وک‬‫اتم‬

5.
‫ےہ‬‫اشمہب‬‫ےس‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫الختف‬‫وموسی‬‫ہلسلس‬‫اک‬‫الختف‬ ؐ‫دمحمی‬
‫واالسلم‬‫االصلۃ‬‫ہیلع‬‫ازلامن‬‫اامم‬‫الکم‬
‫آتی‬‫دوھکی‬‫ایگ۔‬‫دای‬‫وموعد‬‫حیسم‬‫اک‬‫رگن‬‫ایس‬‫یھب‬‫وک‬‫اتم‬‫اس‬‫وس‬
َ‫ع‬ َ‫و‬ ۡ‫م‬ُ‫ک‬ۡ‫ن‬ِ‫م‬ ‫ا‬ ۡ
‫و‬ُ‫ن‬َ‫م‬ٰ‫ا‬ َ‫ن‬ۡ‫ی‬ِ‫ذ‬َّ‫ال‬ ُ ‫ہ‬
‫ّٰللا‬ َ‫د‬َ‫ع‬ َ‫و‬
ِ‫ل‬ ۡ
‫خ‬َ‫ت‬ۡ‫س‬َ‫ی‬َ‫ل‬ ِ‫ت‬ ٰ‫ح‬ِ‫ل‬‫ہ‬‫ص‬‫ال‬ ‫وا‬ُ‫ل‬ِ‫م‬
‫ی‬ِ‫ف‬ ۡ‫م‬ُ‫ہ‬َّ‫ن‬َ‫ف‬
َ‫ق‬ ۡ
‫ن‬ِ‫م‬ َ‫ن‬ۡ‫ی‬ِ‫ذ‬َّ‫ال‬ َ‫ف‬َ‫ل‬ ۡ
‫خ‬َ‫ت‬ۡ‫اس‬ ‫ا‬َ‫م‬َ‫ک‬ ِ
‫ض‬ ۡ
‫ر‬َ ۡ
‫اۡل‬
َ‫ل‬ َّ‫َن‬‫ن‬ِِّ‫ک‬َ‫م‬ُ‫ی‬َ‫ل‬ َ‫و‬ ۪ ۡ‫م‬ِ‫ہ‬ِ‫ل‬ۡ‫ب‬
ُ‫م‬ُ‫ہ‬َ‫ن‬ۡ‫ی‬ِ‫د‬ ۡ‫م‬ُ‫ہ‬
َ
‫ۡل‬ ۡ‫ی‬ِ‫ن‬َ‫ن‬ ۡ
‫ُو‬‫د‬ُ‫ب‬ۡ‫ع‬َ‫ی‬ ؕ‫ا‬ً‫ن‬ ۡ‫م‬َ‫ا‬ ۡ‫م‬ِ‫ہ‬ِ‫ف‬ ۡ
‫َو‬‫خ‬ ِ‫د‬ۡ‫ع‬َ‫ب‬ ۡۢۡ
‫ن‬ِِّ‫م‬ ۡ‫م‬ُ‫ہ‬َّ‫ن‬َ‫ل‬ِِّ‫د‬َ‫ب‬ُ‫ی‬َ‫ل‬ َ‫و‬ ۡ‫م‬ُ‫ہ‬َ‫ل‬ ‫ی‬ ٰ‫ض‬َ‫ت‬ ۡ
‫ار‬ ‫ی‬ِ‫ذ‬َّ‫ال‬
َ‫ب‬ َ‫ر‬َ‫ف‬َ‫ک‬ ۡ
‫ن‬َ‫م‬ َ‫و‬ ؕ‫ا‬ً‫ئ‬ۡ‫َی‬‫ش‬ ۡ‫ی‬ِ‫ب‬ َ‫ن‬ ۡ
‫و‬ُ‫ک‬ ِ
‫ر‬ۡ‫ش‬ُ‫ی‬
ۡ‫ال‬ ُ‫م‬ُ‫ہ‬ َ‫ک‬ِ‫ئ‬ٰٰٓ‫ول‬ُ‫ا‬َ‫ف‬ َ‫ک‬ِ‫ل‬ٰ‫ذ‬ َ‫د‬ۡ‫ع‬
‫۔‬َ‫ن‬ ۡ
‫و‬ُ‫ق‬ِ‫س‬ٰ‫ف‬
(
‫النور‬ ‫سورۃ‬
:
56
)
‫ویک‬‫ےہ۔‬‫وغر‬‫اقلب‬ْ‫م‬ِ‫ِھ‬ ‫ل‬ْ‫ی‬َ‫ق‬
ْ‫نِم‬ َ ْ
‫ی‬ِ‫د‬ َّ
‫ال‬ َ
‫ف‬َ‫ل‬ْ‫خ‬َ‫ت‬ْ‫س‬‫ا‬‫ا‬َ َ
‫َک‬‫رقفہ‬‫ںیم‬‫آتی‬‫اس‬
‫اجات‬‫اھجمس‬‫ےس‬‫اس‬‫ہکن‬
‫اشم‬‫ےس‬‫ہلسلس‬‫ےک‬‫الختف‬‫وموسی‬‫ہلسلس‬‫اک‬‫الختف‬ؐ‫دمحمی‬‫ہک‬‫ےہ‬
‫وموسی‬‫وچہکن‬‫اور‬‫ےہ‬‫ہب‬
‫رضحت‬‫وج‬‫رپ‬ؑ‫ٰیسیع‬‫رضحت‬ ‫مرف‬‫وہا‬‫رپ‬‫یبن‬‫اےسی‬‫ااجنم‬‫اک‬‫الختف‬
‫ےک‬‫دصی‬‫وچدوھںی‬‫ےس‬ؑ‫ومٰیس‬
‫ہک‬‫اھت‬‫رضوری‬‫ےئل‬‫اس‬‫ایک۔‬‫ںیہن‬‫اہجد‬‫اور‬‫گنج‬‫وکیئ‬‫زین‬‫اور‬‫آای‬‫رپ‬‫رس‬
ؐ‫دمحمی‬‫ہلسلس‬‫ہفیلخ‬‫آرخی‬
‫وہ۔‬‫اک‬‫اشن‬‫ایس‬‫یھب‬‫اک‬
(
‫دلج‬‫زخانئ‬‫رواحین‬،‫رچکیلایسوکلٹ‬
20
‫ہحفص‬
212
‫۔‬
214
)