1. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn I: Lêi më ®Çu
LÞch sö ®· chøng minh r»ng kh«ng thÓ chuyÓn nÒn s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt
lín nÕu thiÕu kinh tÕ hµng ho¸. ChÝnh C. M¸c ®· coi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng
ho¸ lµ xuÊt ph¸t ®iÓm vµ lµ ®iÒu kiÖn quan träng bËc nhÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi
víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt lín TBCN. V.Lªnin còng chñ tr¬ng thi
hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP). VÒ thùc chÊt ®ã lµ sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn kh¬i dËy sù sèng ®éng cña nÒn kinh tÕ, më réng giao lu hµng
ho¸ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ b»ng h×nh thøc quan hÖ
hµng ho¸ - tiÒn tÖ trªn thÞ trêng.
Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta cã ®Æc ®iÓm: tríc hÕt lµ
qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn mang nÆng tÝnh tù cÊp, tù tóc sang
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. MÆt kh¸c, ë níc ta còng ®· tån t¹i m« h×nh
kinh tÕ chØ huy víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. C¬ chÕ nµy cã khuyÕt ®iÓm, nã
lµm c¶n trë tiÕn bé kinh tÕ, k×m h·m nh©n tè míi... V× vËy §¶ng ta ®· chñ tr¬ng:
Xo¸ bá triÖt ®Ó c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh c¬ chÕ thÞ trêng cã
sù qu¶n lý cña Nhµ níc. §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· nghiªn cøu lý thuyÕt vÒ kinh tÕ thÞ
trêng cña C. M¸c vµ V. Lªnin ®Ó tõ ®ã ¸p dông vµo hoµn c¶nh thùc tÕ cña níc ta.
Lý luËn cña C. M¸c vµ V. Lªnin vÒ kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bé phËn cña häc
thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c-xÝt. Nã cã vai trß ®Æc biÖt quan träng: chØ râ nh÷ng
®Æc ®iÓm vµ quy luËt kinh tÕ, u thÕ, h¹n chÕ vµ xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ
thÞ trêng.
Víi chñ tr¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN lµ mét ®iÒu cha cã trong lÞch sö,
do ®ã chóng ta võa t×m hiÓu, võa thùc hiÖn võa söa ch÷a nh÷ng sai sãt.
1

2. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
Môc lôc
Trang
PhÇn I: Giíi thiÖu ®Ò ¸n 1
PhÇn II: Néi dung chÝnh 2
A. C¬ së lý luËn 2
I. Sù h×nh thµnh vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng 2
1. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸ 2
2. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng 5
3. Nh÷ng ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng 7
II. ThÞ trêng vµ c¬ chÕ thÞ trêng 12
1. ThÞ trêng vµ c¹nh tranh 12
2. C¬ chÕ thÞ trêng 15
3. Nh÷ng u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng 18
4. Lý luËn cña Lªnin vÒ kinh tÕ thÞ trêng trong CNXH 19
B. Sù vËn dông lý luËn vÒ kinh tÕ thÞ trêng vµo ViÖt Nam 21
I. Thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam vµ sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn
kinh tÕ thÞ trêng
21
1. Thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam 21
2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng 24
II. S¬ lîc vÒ c¸c giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë
ViÖt Nam
24
1. Giai ®o¹n qu¸ ®é chuyÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn
theo ®Þnh híng XHCN
24
2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn 25
3. Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN
26
III. B¶n chÊt cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam 26
IV. C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n vµ chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng
XHCN ë ViÖt Nam
28
PhÇn III. KÕt luËn 29
Tµi liÖu tham kh¶o 31
2

3. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn II: Néi dung chÝnh
A. Nguyªn t¾c kh¸ch quan víi c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ thÞ trêng vµ sù vËn
dông ë níc ta
I. Sù h×nh thµnh vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
1. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸
1.1. S¬ lîc vÒ kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸
Kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸ lµ hai h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ x· héi ®·
tån t¹i trong lÞch sö. Hai h×nh thøc nµy ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn
vµ ph¹m vi cña quan hÖ trao ®æi.
Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn ngêi s¶n xuÊt còng ®ång thêi lµ ngêi tiªu, tù s¶n
xuÊt tù tiªu dïng lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña nÒn kinh tÕ nµy. Ngêi s¶n xuÊt, s¶n xuÊt
ra c¸c s¶n phÈm víi môc ®Ých t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu
cña chÝnh b¶n th©n m×nh. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn cã thÓ coi chØ
gåm hai kh©u: s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. C¸c quan hÖ kinh tÕ mµ chñ yÕu lµ quan hÖ
trao ®æi ®Òu mang h×nh th¸i hiÖn vËt.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ th× s¶n xuÊt ra víi môc ®Ých lµ ®Ó b¸n. §ã lµ môc
®Ých cã tÝnh kh¸ch quan vµ ®îc x¸c ®Þnh tríc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Toµn bé qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt trong kinh tÕ hµng ho¸ ®Òu g¾n víi thÞ trêng.
So víi kinh tÕ tù nhiªn th× kinh tÕ hµng ho¸ cã nh÷ng u thÕ c¬ b¶n sau ®©y:
Mét lµ: Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do s ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x·
héi cho nÒn s¶n xuÊt ®îc chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng cao, thÞ trêng ngµy cµng ®îc
më réng ra. §iÒu ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy lîi thÕ cña mçi vïng kinh tÕ, mçi
®¬n vÞ s¶n xuÊt, thóc ®Èy viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, tr×nh ®é s¶n xuÊt ®îc n©ng
cao, ph¹m vi s¶n xuÊt ®îc më réng vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Hai lµ: Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, môc ®Ých cña s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ ®Ó
tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh b¶n th©n ngêi s¶n xuÊt mµ lµ ®Ó tho¶ m·n
nhu cÇu cña thÞ trêng ®Æt ra ngµy cµng cao. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm h×nh thµnh ®éng
lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. Ngêi tiªu dïng ®îc coi lµ
"thîng ®Õ" ®îc tù do lùa chän nh÷ng hµng ho¸ phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh trªn
c¬ së c¨n cø vµo chÊt lîng vµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸. Nhu cÇu tiªu dïng ngµy cµng
3

4. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
cao th× hµng ho¸ s¶n xuÊt ra ph¶i ®îc n©ng cao c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. Vµ ®ã lµ
®iÒu ®¸ng khuyÕn khÝch ®èi víi mäi nÒn kinh tÕ.
Ba lµ: Trong kinh tÕ hµng ho¸, sù c¹nh tranh diÔn ra ngµy cµng gay g¾t, quyÕt
liÖt. Vµ ®Ó c¹nh tranh ®îc trªn thÞ trêng ®ßi hái ngêi s¶n xuÊt ph¶i thêng xuyªn
quan t©m tíi t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt lîng, h×nh thøc cña s¶n
phÈm... ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. ChÝnh c¹nh tranh, ch¹y theo lîi nhuËn ®·
lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt cã nh÷ng bíc tiÕn bé lªn rÊt nhiÒu.
Bèn lµ: Trong kinh tÕ hµng ho¸, do s¶n xuÊt x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, quan
hÖ hµng - tiÒn ngµy cµng ®îc më réng cho nªn s¶n phÈm hµng ho¸ ngµy mét phong
phó ®a d¹ng. Sù giao lu kinh tÕ còng nh v¨n ho¸ gi÷a c¸c vïng, miÒn, c¸c quèc
gia... ngµy cµng ph¸t triÓn. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn vµ v¨n ho¸ cña d©n c ngµy
cµng ®îc n©ng cao.
1.2. Nh÷ng tiÒn ®Ò cña qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng
ho¸
Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ ®iÒu tÊt yÕu kh¸ch quan. Khi
kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× nh÷ng tiÒn ®Ò cña kinh tÕ
hµng ho¸ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Trong lÞch sö, nh÷ng quan hÖ hiÖn vËt- tù nhiªn vµ
quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ tån t¹i ®an xen vµ m©u thuÉn víi nhau. Mçi bíc ph¸t
triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét bíc ®Çy lïi kinh tÕ tù nhiªn. Nh vËy trong qu¸
tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, kinh tÕ hµng ho¸ ®· phñ ®Þnh dÇn kinh tÕ tù nhiªn vµ
dÇn tù kh¼ng ®Þnh m×nh lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ - x· héi tån t¹i ®éc lËp.
Qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ diÔn ra víi sù
t¸c ®éng m¹nh mÏ cña tiÒn ®Ò sau:
Thø nhÊt: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¹o ra nh÷ng ngµnh, nghÒ s¶n xuÊt
kh¸c nhau. Do ph©n c«ng lao ®éng x· héi cho nªn mçingêi chuyªn lµm mét viÖc
trong mét ngµnh víi mét nghÒ nhÊt ®Þnh vµ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hay mét sè s¶n
phÈm nhÊt ®Þnh. Nhng nhu cÇu tiªu dïng l¹i ph¶i cÇn rÊt nhiÒu s¶n phÈm kh¸c
nhau. §Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i biÕt dùa vµo nhau,
trao ®æi s¶n phÈm cho nhau. TÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ thÓ
hiÖn ë chç do ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn s¶n phÈm lao ®éng cña ngêi nµy trë
4

5. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
nªn cÇn thiÕt cho ngêi kh¸c, cÇn cho x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm n¶y
sinh nh÷ng quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt víi nhau.
Thø hai: Trong ®iÒu kiÖn t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ®éc lËp
víi nhau vµ cã lîi Ých kinh tÕ kh¸c nhau tuy r»ng ®ã chØ lµ sù ®éc lËp t¬ng ®èi. Do
cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ®éc lËp t¬ng ®èi vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi
s¶n xuÊt cho nªn quan hÖ cña hä víi nhau lµ quan hÖ m©u thuÉn: võa liªn hÖ, phô
thuéc vµo nhau võa ®éc lËp víi nhau. §Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ m©u thuÉn nµy ®ßi
hái ph¶i cã mèi quan hÖ trao ®æi dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ: trao ®æi ngang gi¸.
Khi trao ®æi trë thµnh tËp qu¸n vµ lµ mét môc ®Ých cña s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt
hµng ho¸ ra ®êi.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn th× quan hÖ trao ®æi còng ®îc më réng vµ
ph¸t triÓn. Tõ ®ã mµ ngµnh thñ c«ng nghiÖp ®îc xuÊt hiÖn vµ t¸ch khái ngµnh n«ng
nghiÖp, h×nh thµnh xu híng c«ng nghiÖp thµnh thÞ vµ dÇn t¸ch khái n«ng nghiÖp
n«ng th«n.
Thø ba: Ph©n c«ng lao ®éng vµ x· héi ph¸t triÓn còng dÉn tíi sù ra ®êi cña
ngµnh th¬ng nghiÖp. Khi ngµnh th¬ng nghiÖp ra ®êi, quan hÖ trao ®æi cã mét s¾c
th¸i míi: Ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng quan hÖ víi nhau th«ng qua mét ngêi thø
ba, ®ã lµ th¬ng nh©n. Chuyªn m«n ho¸ ngµnh nghÒ ®îc h×nh thµnh tõ viÖc më réng
ph¹m vi x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Ngêi s¶n xuÊt chØ chuyªn s¶n xuÊt ra hµng ho¸, cßn
viÖc lu th«ng hµng ho¸ lµ nhiÖm vô cña th¬ng nh©n. Th«ng qua viÖc mua b¸n cña
m×nh, th¬ng nh©n cã mèi quan hÖ kinh tÕ víi c¶ ngêi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, hä ®·
thùc hiÖn vai trß nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng. Th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn kÐo theo
viÖc s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ cïng víi lu th«ng tiÒn tÖ ®îc ph¸t triÓn nhanh
chãng. §iÒu nµy dÉn tíi sù më réng quan hÖ trao ®æi, ®ång thêi liªn kÕt nh÷ng ngêi
s¶n xuÊt víi nhau, hîp t¸c ®«i bªn cïng cã lîi.
Thø t: Quan hÖ trao ®æi ®îc më réng vµ ph¸t triÓn ®ßi hái hÖ thèng giao th«ng
vËn t¶i, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c còng ph¶i ®îc më réng vµ ph¸t triÓn. §©y lµ ®iÒu
kiÖn vËt chÊt lµm t¨ng thªm c¸c ph¬ng tiÖn trao ®æi më réng thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn
hoµn thiÖn cña hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i cã vai trß thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ lu th«ng
hµng ho¸, dÉn tíi sù ra ®êi cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, chÕ biÕn... lµm cho d©n c
chÞu sù chi phèi cña nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸.
5

6. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
2. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ trêng chØ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn.
Kinh tÕ thÞ trêng chÝnh lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ
hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é x· héi ho¸ cao thµnh kinh tÕ thÞ trêng, ®iÒu ®ã cã
nghÜa lµ ph¹m trï hµng ho¸, ph¹m trï tiÒn tÖ vµ thÞ trêng ®îc ph¸t triÓn vµ më réng.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c yÕu tè ®Çu vµo còng nh ®Çu ra cña s¶n xuÊt kÓ c¶
"chÊt x¸m" còng ®Òu lµ ®èi tîng tù do mua b¸n trªn thÞ trêng vµ ®îc thÞ trêng quyÕt
®Þnh. Dung lîng thÞ trêng vµ c¬ cÊu thÞ trêng ®îc më réng vµ hoµn thiÖn. Mäi quan
hÖ kinh tÕ trong x· héi ®Òu ®îc tiÒn tÖ ho¸. Nh vËy kinh tÕ thÞ trêng lµ mét nÒn kinh
tÕ tiÒn tÖ ho¸ cao.
* Kinh tÕ thÞ trêng ®îc h×nh thµnh víi nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y:
Mét lµ: Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng. Sù
xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét tiÕn bé cña lÞch sö. Ngêi lao ®éng ®îc
tù do vÒ th©n thÓ, hä cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµ chñ thÓ
b×nh ®¼ng trong viÖc th¬ng lîng víi ngêi kh¸c. Chñ nghÜa t b¶n ®· thùc hiÖn ®îc b-
íc tiÕn bé lÞch sö ®ã trong khu«n khæ lîi dông tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña hµng ho¸ søc
lao ®éng ®Ó lµm ®Çy thªm tói tiÒn cña c¸c nhµ t b¶n. Do vËy ®· n¶y sinh m©u thuÉn
gi÷a c¸c nhµ t b¶n víi lao ®éng lµm thuª. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi - thêi kú qu¸
®é lªn chñ nghÜa x· héi - kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ngêi cã søc lao ®éng ®em b¸n
®Òu lµ nh÷ng ngêi v« s¶n. Do sù chi phèi cña lîi Ých kinh tÕ vµ chi phÝ c¬ héi,
nh÷ng ngêi lao ®éng vÉn cã thÓ b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ngêi kh¸c nÕu thÊy
cã lîi h¬n so víi viÖc tæ chøc s¶n xuÊt.
Trong lÞch sö ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ dÉn tíi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo
trong nh÷ng ngêi s¶n xuÊt. Sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra chËm ch¹p nhng tíi mét giíi
h¹n nhÊt ®Þnh ®· lµm n¶y sinh hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng.
Sù xuÊt hiÖn hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thùc tÕ thÞ trêng lµ
v×:
- Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, nã cã n¨ng suÊt lao ®éng cao.
Ngoµi nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cßn cã nh÷ng s¶n phÈm thÆng d. ChÝnh sù xuÊt
hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®· ph¶n ¸nh ®iÒu ®ã. Hµng ho¸ søc lao ®éng lµ
hµng ho¸ ®Æc biÖt, nã cã hai thuéc tÝnh: gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ. TÝnh chÊt ®Æc biÖt
6

7. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
cña nã ®îc thÓ hiÖn tËp trung ë thuéc tÝnh gi¸ trÞ sö dông. Së dÜ nh vËy lµ do kü
thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn cho nªn n¨ng suÊt lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®îc n©ng
cao, ngµy lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®îc chia lµm hai phÇn: phÇn thêi gian lao
®éng cÇn thiÕt vµ phÇn thêi gian lao ®éng thÆng d. §Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh
trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®îc n©ng cao
th× søc lao ®éng cña con ngêi míi cã thÓ trë thµnh ®èi tîng cña quan hÖ mua b¸n.
Sù xuÊt hiÖn hµng ho¸ søc lao ®éng ph¶n ¸nh giai ®o¹n s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn vµ
n¨ng suÊt lao ®éng ®· cao.
- Nhê cã sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ trêng søc lao ®éng mµ
tiÒn tÖ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn lµm t¨ng
gi¸ trÞ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ. Víi sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thÞ trêng
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hoµn chØn. Vµ kinh tÕ thÞ trêng ra ®êi.
Hai lµ: Ph¶i tÝch luü ®îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn
®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thu ®îc lîi nhuËn. Lý luËn kinh tÕ cña tr-
êng ph¸i träng th¬ng (thÕ kû XV-XVII) ®· ph¶n ¸nh râ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò nµy. Hä
cho r»ng tiÒn lµ tiªu chuÈn giµu cã cña cña c¶i, lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng, ph¬ng tiÖn
cÊt tr÷ vµ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó thu ®îc lîi nhuËn...
Ba lµ: Kinh tÕ thÞ trêng, nh ®· nãi ë trªn lµ nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ ho¸ cao, cho
nªn vai trß cña tiÒn tÖ lµ v« cïng quan träng. NÒn kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh ®îc
th× cÇn ph¶i cã hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông, ng©n hµng t¬ng ®èi ph¸t triÓn. NÕu nh
nÒn kinh tÕ cßn cã mét hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng qu¸ yÕu ít, hÖ thèng quan hÖ
tÝn dông qu¸ gi¶n ®¬n kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh
th× nÒn kinh tÕ ®ã cha ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Bèn lµ: Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng kÕt
cÊu h¹ tÇng t¬ng ®èi ph¸t triÓn, trªn c¬ së ®ã míi ®¶m b¶o cho lu th«ng hµng ho¸
vµ lu th«ng tiÒn tÖ ®îc thuËn lîi dÔ dµng, míi t¨ng ®îc ph¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m
më réng quan hÖ trao ®æi.
N¨m lµ: T¨ng cêng vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc. Nhµ níc ph¶i t¹o ra m«i trêng
vµ hµnh lang thuËn lîi cho thÞ trêng lµnh m¹nh. §ång thêi Nhµ níc sö dông nh÷ng
biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu
7

8. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
cùc cña thÞ trêng. Nhµ níc cÇn thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt theo
nguyªn t¾c kÕt hîp c«ng b»ng x· h«Þ víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. Nhµ níc cßn thùc
hiÖn sù ®iÒu tiÕt nh»m xö lý hµi hoµ quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng
x· héi. §èi víi ViÖt Nam, ®©y lµ ®iÒu kiÖn cã tÝnh then chèt quyÕt ®Þnh ®Ó h×nh
thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
3. Nh÷ng ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng
ChuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta sang kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN lµ yªu
cÇu kh¸ch quan, nh»m ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. Qu¸ tr×nh ®ã phï hîp víi
xu thÕ cña thêi ®¹i vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n. V× vËy tÊt yÕu ®ßi hái ph¶i
nghiªn cøu nh÷ng ®Æc trng m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng.
3.1. Nh÷ng ®Æc trng phæ biÕn cña thÞ trêng thÞ trêng
Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo m« h×nh kinh tÕ
thÞ trêng. VÝ dô, nh m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng - x· héi cña Céng hoµ liªn bang §øc,
kinh tÕ thÞ trêng cña Thuþ §iÓn, cña Trung Quèc... NÕu kh«ng kÓ tíi nh÷ng ®Æc
®iÓm riªng, c¸ biÖt cña nh÷ng m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng kÓ trªn th× ta cã thÓ nªu
nh÷ng ®Æc trng chung nhÊt, vèn cã cña kinh tÕ thÞ trêng nh sau:
Thø nhÊt: TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao. C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù
bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh
cña m×nh. §ång thêi c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®îc tù do liªn kÕt, liªn doanh, tù do tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh theo luËt ®Þnh. §©y lµ ®Æc trng rÊt quan träng cña kinh tÕ
thÞ trêng xuÊt ph¸t tõ nhøng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña viÖc tån t¹i nÒn kinh tÕ hµng
ho¸. Kinh tÕ hµng ho¸ ®èi lËp víi hµnh vi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ, n¨ng
®éng.
Thø hai: Hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng v« cïng ®a d¹ng vµ phong phó. Ng-
êi ta tù do mua, b¸n hµng ho¸ trªn thÞ trêng. Trong ®ã ngêi mua chän ngêi b¸n, ng-
êi b¸n t×m kiÕm, mêi chµo ngêi mua. Hä tho¶ thuËn víi nhau ë gi¸ c¶ thÞ trêng,
trªn c¬ së "thuËn mua- võa b¸n". §Æc trng nµy ph¶n ¸nh tÝnh u viÖt h¬n h¼n cña
kinh tÕ thÞ trêng so víi kinh tÕ tù nhiªn. Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ sè lîng vµ
chñng lîi hµng ho¸ trªn thÞ trêng mét mÆt ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña
n¨ng suÊt lao ®éng, mÆt kh¸c còng nãi lªn møc ®é ph¸t triÓn cña quan hÖ trao ®æi,
tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng. Nh÷ng u thÕ cña
8
3524744

9. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
kinh tÕ thÞ trêng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ,
ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. V× thÕ, nãi ®Õn nÒn kinh tÕ thÞ
trêng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao.
Thø ba: gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ trêng. Gi¸ c¶ thÞ trêng võa lµ sù
biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh
tranh vµ quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô.
Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng, gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña sù th¬ng lîng vµ tho¶ thuËn
gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. §Æc trng nµy ph¶n ¸nh yªu cÇu cña quy luËt lu th«ng
hµng ho¸. Trong qu¸ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ trªn thÞ trêng th× ngêi b¸n
lu«n lu«n muèn b¸n víi gi¸ cao, ngîc l¹i ngêi mua l¹i lu«n lu«n muèn mua víi gi¸
thÊp. §èi víi ngêi b¸n, gi¸ c¶ ph¶i ®¸p øng nhu cÇu bï ®¾p ®îc chi phÝ vµ thu ®îc
lîi nhuËn. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n díi, lµ phÇn "cøng" lµ gi¸ c¶ cßn lîi nhuËn
th× cµng nhiÒu cµng tèt. §èi víi ngêi mua, gi¸ c¶ ph¶i phï hîp víi lîi Ých giíi h¹n
cña hä. Gi¸ c¶ thÞ trêng ®· dung hoµ ®îc c¶ lîi Ých cña ngêi mua vµ lîi Ých cña ngêi
b¸n. TÊt nhiªn trong cuéc "gi»ng co" gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n ®Ó h×nh thµnh gi¸
c¶ thÞ trêng lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ ngêi b¸n nÕu nh cung Ýt, cÇu nhiÒu vµ ngîc l¹i lîi
thÕ sÏ nghiªng vÒ phÝa ngêi mua nÕu nh cung nhiÒu, cÇu Ýt.
Thø t: C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng. Nã tån t¹i trªn c¬ së
nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp vµ kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ. Theo quy
luËt gi¸ trÞ, tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Òu ph¶i s¶n xuÊt vµ kinh doanh
trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, muèn cã nhiÒu
doanh lîi, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kü thuËt, ¸p
dông kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng c¸ biÖt, gi¶m hao
phÝ lao ®éng c¸ biÖt nh»m thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng,
c¹nh tranh quyÕt liÖt diÔn ra phæ biÕn trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh
vùc lu th«ng. C¹nh tranh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bao gåm c¹nh tranh trong néi bé
ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt víi nhau. C¹nh tranh trong lÜnh vùc lu
th«ng bao gåm c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi tham gia trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô
trªn thÞ trêng: ngêi b¸n víi nh÷ng ngêi b¸n vµ ngêi mua víi nh÷ng ngêi mua. H×nh
thøc vµ biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt ®a d¹ng vµ phong phó nhng ®éng lùc vµ
môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh ®ã chÝnh lµ lîi nhuËn.
9

10. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
Thø n¨m: Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét nÒn kinh tÕ më. Nã rÊt ®a d¹ng phøc t¹p vµ
®îc ®iÒu hµnh bëi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng luËt ph¸p cña Nhµ níc.
Mçi ®Æc trng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng.
Tæng hîp c¶ 5 ®Æc trng sÏ gióp chóng ta h×nh dung ®îc kh¸i qu¸t cÊu tróc cña m«
h×nh kinh tÕ thÞ trêng.
3.2. §Þnh híng XHCN cña kinh tÕ thÞ trêng ViÖt Nam
Kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam ®îc ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN
§ã lµ sù ®Þnh híng cña mét x· héi mµ sù hïng m¹nh cña nã nhê vµo sù giµu
cã vµ h¹nh phóc cña nh©n d©n. X· héi kh«ng cßn chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi, dùa trªn
c¬ së "nh©n d©n lao ®éng lµm chñ, con ngêi ®îc gi¶i phãng khái ¸p bøc, bãc lét,
bÊt c«ng, lµm theo n¨ng lùc, hëng theo lao ®éng, cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh
phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn c¸ nh©n". X· héi cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn
cao trªn c¬ së khoa häc, c«ng nghÖ vµ lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i.
§Þnh híng XHCN trªn kh«ng chØ ph¶n ¸nh nguyÖn väng vµ lý tëng cña §¶ng
ta, Nhµ níc ta vµ nh©n d©n ta, mµ cßn ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn kh¸ch quan cña
thêi ®¹i còng nh quy luËt tiÕn ho¸ cña lÞch sö. HiÖn nay t×nh h×nh thÕ giíi ®· vµ
®ang biÕn ®æi phøc t¹p. Trong nhiÒu thËp kû võa qua, c¸c níc t b¶n chñ nghÜa
(TBCN) ®· lîi dông ®îc nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt, tranh
thñ më réng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh. Hä ®· ra søc ®iÒu chØnh ®Ó thÝch
nghi, phï hîp nªn ®· ®a l¹i sù t¨ng trëng kinh tÕ cao vµ cã sù c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh
vÒ mÆt chÝnh trÞ, x· héi. Nhng ®iÒu ®ã còng cho thÊy nh÷ng tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ vµ x·
héi cho mét x· héi t¬ng lai ®ang ®îc chuÈn bÞ ngay trong lßng CNTB.
LÞch sö tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña CNTB ®· cho thÊy khi h×nh thµnh nh÷ng yÕu
tè kh¼ng ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt TBCN th× còng ®ång thêi xuÊt hiÖn nh÷ng yÕu tè tù
phñ ®Þnh nã. Sù t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè nµy kh«ng cã tÝnh nhÊt thêi mµ lµ c¶
mét qu¸ tr×nh. CNTB kh«ng ph¶i lµ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vÜnh cöu, theo quy
luËt tiÕn ho¸ vµ lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña C.M¸c th× sím hay muén g×
th× CNTB sÏ ph¶i nhêng chç cho mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh h¬n, ®ã lµ
CNXH. §óng nh v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø VII, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®·
kh¼ng ®Þnh "LÞch sö thÕ giíi ®ang tr¶i qua nh÷ng bíc quanh co, song loµi ngêi cuèi
cïng nhÊt ®Þnh sÏ tiÕn tíi CNXH. §ã lµ quy luËt tiÕn ho¸ cña lÞch sö".
10

11. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
§Þnh híng XHCN cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ cÇn thiÕt vµ cã tÝnh
kh¸ch quan. X©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng m©u thuÉn XHCN. §¹i héi lÇn
thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh "C¬ chÕ thÞ trêng ®· ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc to
lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nã ch¼ng nh÷ng kh«ng ®èi lËp mµ cßn lµ mét
nh©n tè kh¸ch quan cÇn thiÕt cña viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc theo con ®êng
XHCN".
Néi dung ®Þnh XHCN cña kinh tÕ thÞ trêng níc ta ®· ®îc héi th¶o khoa häc
nhiÒu lÇn, víi nh÷ng néi dung chÝnh nh sau:
Thø nhÊt: Hai mÆt kinh tÕ vµ x· héi cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta ®îc chñ
®éng kÕt hîp víi nhau tõ ®Çu th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ
chÝnh s¸ch x· héi trªn c¶ tÇm qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« vµ vi m«. NÕu nh ë tÇm vi m«,
c¸c chñ doanh nghiÖp lÊy lîi nhuËn lµm môc tiªu x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh th× ë tÇm vÜ m« Nhµ níc dïng hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi lµm
môc tiªu qu¶n lý nh»m thùc hiÖn t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. §¬ng
nhiªn, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ph©n ho¸ giµu nghÌo. §iÒu quan träng ë
®©y lµ cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi ®Ó mäi ngêi ®em hÕt kh¶ n¨ng ra ®Ó
s¶n xuÊt kinh doanh lµm giµu cho m×nh vµ nhê ®ã x· héi còng trë nªn giµu cã.
§ång thêi còng cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®iÒu tiÕt møc thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n
c nh»m thùc hiÖn mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh.
Thø hai: Cïng víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, m«i trêng sinh th¸i cña
®Êt níc ®îc chñ ®éng b¶o vÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t m«i sinh vµ qua viÖc chÊp hµnh
mét c¸ch ®óng ®¾n luËt ph¸p, chÝnh s¸ch m«i trêng cña Nhµ níc trong tõng thêi kú.
Bëi v× vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng sinh th¸i ®ang lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc bøc xóc ®èi
víi níc ta ®ßi hái sù quan t©m, tr¸ch nhiÖm cña toµn x· héi.
Thø ba: NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ
cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao. NÕu nh nÒn kinh tÕ tr× trÖ, kÐm ph¸t triÓn, tæng s¶n phÈm
x· héi vµ thu nhËp quèc d©n thÊp dÉn tíi møc thu nhËp b×nh qu©n cña d©n c còng
thÊp, kh«ng cã tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ hay kh«ng ®¸ng kÓ th× nÒn kinh tÕ
kh«ng thÓ gäi lµ cã ®Þnh híng XHCN ®îc. Nhng chóng ta nªn biÕt nÕu chØ cã néi
dung th× cha ®ñ, bëi v× trªn thÕ giíi cã nhiÒu níc t b¶n cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao
nhng râ rµng ®ã kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ ®Þnh híng XHCN.
11

12. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
Thø t: §Þnh híng XHCN cña nÒn kinh tÕ cßn ®îc thÓ hiÖn trong c¬ cÊu kinh tÕ
níc ta. §ã lµ: kinh tÕ Nhµ níc ph¶i ph¸t huy ®îc vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ
vµ nã cïng víi kinh tÕ hîp t¸c lµ nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra Nhµ níc còng
cÇn ®Çu t ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh»m t¹o
ra nhiÒu viÖc lµm cho d©n c vµ nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ
ph¶i ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch b×nh ®¼ng víi nhau. C¬ cÊu kinh tÕ nh vËy ®ßi hái
ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph©n phèi thu nhËp mét c¸ch c«ng b»ng. C¬ cÊu kinh tÕ míi
®îc h×nh thµnh mét phÇn d¬ sù tù ®iÒu chØnh cña c¸c quan hÖ kinh tÕ trªn thÞ trêng
mét phÇn do Nhµ níc ®iÒu tiÕt. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn sÏ t¹o ®îc
m«i trêng c¹nh tranh vµ huy ®éng ®îc tèi ®a nh÷ng nguån lùc x· héi vµo viÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi.
Thø n¨m: Nhµ níc XHCN qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi môc tiªu "d©n
giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh". Trong thêi kú ®Çu chuyÓn sang kinh
tÕ thÞ trêng Nhµ níc ta ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn
®óng híng. Vai trß ®ã ®îc thÓ hiÖn b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ
quyÒn tù do d©n chñ, c«ng b»ng x· héi vµ më réng phóc lîi x· héi cho nh©n d©n.
Thø s¸u: NÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta lµ nÒn kinh tÕ mµ ë ®ã nÒn kinh tÕ d©n
téc hoµ nhËp víi kinh tÕ quèc tÕ. Víi xu híng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më, néi dung
nµy cã ý nghÜa quan träng mét mÆt nã ph¸t huy ®îc lîi thÕ so s¸nh cña nÒn kinh tÕ
níc ta vÒ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, vÒ nguån lao ®éng dåi dµo, vÒ tµi nguyªn thiªn
nhiªn phong phó. MÆt kh¸c nã lµm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tõ ®ã cã ®iÒu kiÖn tiÕp
thu nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc, kü thuËt c«ng nghÖ, thùc hiÖn c«ng nghiÖp
ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
II. ThÞ trêng vµ c¬ chÕ thÞ trêng
1. ThÞ trêng vµ c¹nh tranh
1.1. ThÞ trêng
ThÞ trêng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, sù ra ®êi vµ
ph¸t triÓn cña thÞ trêng cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng
hµng ho¸.
12

13. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
Theo nghÜa ban ®Çu - nghÜa nguyªn thuû, thÞ trêng ®îc hiÓu lµ mét ®Þa ®iÓm
nhÊt ®Þnh, nã lµ n¬i diÔn ra qu¸ tr×nh mua b¸n vµ trao ®æi hµng ho¸. ThÞ trêng cã
tÝnh kh«ng gian vµ thêi gian, theo nghÜa nµy, thÞ trêng cã thÓ lµ c¸c héi chî hoÆc
c¸c khu vùc tiªu thô c¸c mÆt hµng. Cïng víi thêi gian, s¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy
cµng ph¸t triÓn, lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng ngµy mét dåi dµo vµ phong
phó.
§· cã kh¸ nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ thÞ trêng vµ ®©y lµ ®Þnh nghÜa ®îc hiÓu
theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n: "ThÞ trêng lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ
lµm m«i giíi. T¹i ®©y, ngêi mua, ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh
gi¸ c¶ vµ sè lîng hµng ho¸ ®îc lu th«ng". Khi nãi tíi thÞ trêng, tríc hÕt ph¶i nãi tíi
c¸c nh©n tè c¬ b¶n cÊu thµnh thÞ trêng ®ã lµ hµng ho¸ tiÒn tÖ, ngêi mua vµ ngêi
b¸n. Tõ ®ã c¸c mèi quan hÖ nh hµng - tiÒn; mua - b¸n, cung - cÇu ®îc h×nh thµnh,
gÝa c¶ hµng ho¸ còng tõ ®ã mµ ®îc x¸c ®Þnh. Trªn thÞ trêng th× quan hÖ gi÷a c¸c
chñ thÓ kinh tÕ rÊt b×nh ®¼ng, hä tù do kinh doanh, tù do mua b¸n, tù do giao dÞch
víi nguyªn t¾c thuËn mua, võa b¸n. Trªn thùc tÕ, còng cã nhiÒu thuËt ng÷ g¾n liÒn
víi kh¸i niÖm thÞ trêng nhu:
- ThÞ trêng b¸n bu«n
- ThÞ trêng b¸n lÎ
- ThÞ trêng hµng tiªu dïng
- ThÞ trêng t liÖu s¶n xuÊt
- ThÞ trêng tiÒn tÖ
- ThÞ trêng lao ®éng
- ThÞ trêng Nhµ níc
- .....
Ngoµi ra mçi mét lo¹i hµng ho¸ l¹i cã thÞ trêng riªng cña nã. Së dÜ nh vËy lµ
do hµnh vi trao ®æi trë nªn thêng xuyªn khi, quy m« vµ ph¹m vi trao ®æi ngµy mét
më réng. Mäi hµng ho¸ ®Òu ph¶i th«ng qua trao ®æi míi ®Õn ®îc tiªu dïng. Mµ cã
trao ®æi, cã cung, cÇu lµ cã thÞ trêng, v× vËy mçi lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®Òu cã
thÞ trêng t¬ng øng.
V× cã nhiÒu lîi thÞ trêng nh vËy cho nªn ngêi ta t×m c¸ch ph©n lo¹i chóng.
Trong lÞch sö xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i thÞ trêng kh¸c nhau. Dùa vµo c¸c h×nh
13

14. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
thøc lu th«ng hµng ho¸, ngêi ta ph©n chia thÞ trêng thµnh: thÞ trêng cung øng vËt t
vµ thÞ trêng hµng tiªu dïng. Dùa vµo quan hÖ së h÷u, ngêi ta chia thÞ trêng thµnh:
thÞ trêng cã tæ chøc vµ thÞ trêng tù do. Sù ph©n chia nh trªn cã nhîc ®iÓm vµ nhiÒu
h¹n chÕ vµ nã ®· tån t¹i mét thêi gian kh¸ dµi trong thêi kú bao cÊp ë ViÖt Nam.
Mét mÆt nã ph¶n ¸nh nhËn thøc kh«ng ®óng vÒ nÒn kinh tÕ XHCN, mÆt kh¸c nã
còng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ tr¹ng th¸i bao
cÊp, quan liªu trong nÒn kinh tÕ. HiÖn nay níc ta ®ang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. V× vËy viÖc nghiªn cøu thÞ trêng vµ sù ph©n lo¹i thÞ
trêng cã ý nghÜa rÊt quan träng. Cã thÓ ph©n chia thÞ trêng thµnh 2 lo¹i nh sau:
* ThÞ trêng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô:
ë thÞ trêng nµy ngêi ta mua b¸n nh÷ng t liÖu sinh ho¹t nh l¬ng thùc, thùc
phÈm, quÇn ¸o, c¸c ph¬ng tiÖn sinh ho¹t trong gia ®×nh... Nh÷ng hµng ho¸ tiªu
dïng ngµy cµng nhiÒu theo ®µ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Ngoµi nh÷ng hµng
ho¸ tiªu dïng cßn cã nh÷ng hµng ho¸ v« h×nh vµ ®îc coi lµ dÞch vô nh: söa ch÷a,
may v¸, ®i l¹i, ¨n uèng... Ho¹t ®éng dÞch vô ngµy cµng ph¸t triÓn vµ nã ®em l¹i thu
nhËp ngµy cµng lín.
Nh×n chung, thÞ trêng nµy lµ thÞ trêng cña c¸c yÕu tè "®Çu ra" bëi v× ngêi ta
mua b¸n nh÷ng s¶n phÈm lµ kÕt qu¶ cña lao ®éng s¶n xuÊt.
* ThÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt
ThÞ trêng nµy ®îc gäi lµ thÞ trêng c¸c yÕu tè "®Çu vµo" bëi v× trªn thÞ trêng
nµy ngêi ta mua b¸n c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh: c¸c lo¹i nguyªn
vËt liÖu, thiÕt bÞ m¸y mãc, søc lao ®éng...
Sù ph©n chia thÞ trêng thµnh 2 lo¹i nh trªn dùa vµo c¬ së chñng lo¹i hµng ho¸
®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng, dùa vµo sù ph¸t triÓn cña ph¹m trï hµng ho¸. Ngµy nay
ph¹m trï hµng ho¸ ®îc ph¸t triÓn réng r·i, nã bao hµm c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña
s¶n xuÊt còng nh nh÷ng s¶n phÈm do s¶n xuÊt t¹o ra. ë níc ta thÞ trêng c¸c yÕu tè
s¶n xuÊt ®ang dÇn ®îc h×nh thµnh. Nãi chung, trong lÞch sö lo¹i thÞ trêng nµy thêng
xuÊt hiÖn sau thÞ trêng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô.
1.2. Vai trß cña thÞ trêng:
14
- Tải bản FULL (file Word 35 trang): https://bit.ly/37coWic
- Dự phòng: https://bit.ly/3l68gwc

15. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
Kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi thÞ trêng: s¶n xuÊt cho thÞ trêng, tiªu dïng ph¶i
th«ng qua thÞ trêng. ThÞ trêng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x·
héi.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, thÞ trêng chÝnh lµ lùc lîng híng dÉn ®Æt nhu cÇu
cho s¶n xuÊt bëi: cÇn s¶n xuÊt mÆt hµng g×, víi sè lîng bao nhiªu... ®Òu ph¶i th«ng
qua thÞ trêng.
S¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng theo quan hÖ tû lÖ
nhÊt ®Þnh, quan hÖ nµy tuú thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n xuÊt. §Ó s¶n xuÊt
cÇn ph¶i cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ trêng. ThÞ trêng lµ n¬i tiªu thô nh÷ng hµng
ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp. Th«ng qua thÞ trêng, gi¸ trÞ hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn vµ
c¸c doanh nghiÖp thu ®îc vèn vµ sau ®ã lµ lîi nhuËn. C¸c doanh nghiÖp lµ ngêi
mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ b¸n nh÷ng s¶n phÈm m×nh lµm ra. Quy m« cña viÖc
mua vµo vµ b¸n ra sÏ quyÕt ®Þnh quy m« cña s¶n xuÊt vµ quy m« thÞ trêng. ThÞ tr-
êng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt. ThÞ trêng còng chÝnh
lµ n¬i kiÓm tra cuèi cïng c¸c chñng lo¹i, sè lîng còng nh chÊt lîng cña hµng ho¸;
kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña s¶n xuÊt ®èi víi tiªu dïng x· héi. Cã thÓ nã, thÞ tr-
êng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lµ ®éng lùc cña s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua thÞ trêng,
ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng n¨ng ®éng h¬n, s¸ng t¹o
h¬n, hiÖu qu¶ cao h¬n. ThÞ trêng cßn lµ n¬i cuèi cïng ®Ó chuyÓn lao ®éng t nh©n c¸
biÖt thµnh lao ®éng x· héi.
1.3. C¹nh tranh vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Nh ®· nãi ë trªn, c¹nh tranh lµ mét yÕu tè tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng. Nãi ®Õn thÞ
trêng lµ nãi ®Õn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l-
îng hµng ho¸. ThÞ trêng ®ång nghÜa víi tù do kinh tÕ, tù do trao ®æi, tù do x¸c ®Þnh
gi¸ c¶. Quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ quan hÖ b×nh ®¼ng, thuËn mua võa b¸n.
Trong qu¸ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸, ngêi b¸n lu«n muèn b¸n víi gi¸ cao,
ngêi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. ThÞ trêng ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp tÝnh
n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong s¶n xuÊt kinh doanh, thóc ®Èy c¶i tiÕn, ph¸t huy s¸ng
kiÕn ®Ó c¹nh tranh víi nhau. Trong kinh tÕ hµng ho¸ cïng víi sù t¸c ®éng cña quy
luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu th× quy luËt c¹nh tranh buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i n¨ng
®éng lu«n c¶i tiÕn kü thuËt, tiÕtkiÖm, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, c¶i tiÕn chÊt l-
15 3524744

16. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
îng vµ h×nh thøc mÉu m· hµng ho¸ cho phï hîp víi nhu cÇu x· héi, t×m mäi c¸ch
®a ra thÞ trêng nh÷ng lo¹i hµng ho¸ míi, thÝch hîp víi thÞ hiÕu ngêi tiªu dïng... KÕt
qu¶ lµ thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, g¾n
s¶n xuÊt víi thÞ trêng.
2. C¬ chÕ thÞ trêng:
Nh ®· tr×nh bµy, c¬ chÕ kinh tÕ ®ang h×nh thµnh ë níc ta lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã
sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. HiÖn nay cßn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c
nhau vÒ kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng. Sau ®©y lµ kh¸i niÖm tiÕp cËn víi c¬ chÕ thÞ tr-
êng mét c¸ch kh¸i qu¸t:
"C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt toµn bé sù vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-
êng, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ th«ng qua sù t¸c ®éng cña
c¸c quy luËt kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ quy luËt gi¸ trÞ - quy luËt
kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸.
C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét sù hçn ®én mµ lµ mét trËt tù kinh tÕ, lµ bé
m¸y tinh vi phèi hîp mét c¸ch kh«ng cã ý thøc ho¹t ®éng cña ngêi tiªu dïng víi
c¸c nhµ s¶n xuÊt th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ trêng. Kh«ng ai t¹o ra nã, nã tù ph¸t
sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ht hµng ho¸. Trong nÒn kinh
tÕ thÞ trêng cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã ho¹t ®éng mµ ®Æc biÖt
lµ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ
trêng cña hµng ho¸, nghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng ph¶i dùa trªn c¬ së cã
gi¸ trÞ thÞ trêng. Ngoµi gi¸ trÞ thÞ trêng, sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng cßn chÞu sù
t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu hµng ho¸.
Quan s¸t thÞ trêng ta thÊy cã hai nhãm ngêi: ngêi mua hµng ho¸ vµ dÞch vô vµ
ngêi b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô. Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n t¹o
thµnh mét hÖ thèng gäi lµ hÖ thèng thÞ trêng. Gi¸ c¶ thÞ trêng ph¶n ¸nh t¬ng quan
cung cÇu. Sù t¨ng hoÆc gi¶m gi¸ c¶ cã ¶nh hëng ®Õn th¸i ®é cña ngêi mua vµ ngêi
b¸n. NÕu cÇu mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã lín h¬n cung th× gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã sÏ t¨ng
lªn ®Ó ®iÒu chØnh cung vµ cÇu, ®ång thêi kÝch thÝch nh÷ng ngêi s¶n xuÊt lo¹i hµng
ho¸ ®ã më réng s¶n xuÊt do ®ã t¨ng cung. Ngîc l¹i, nÕu cung vÒ mét lo¹i hµng ho¸
16
- Tải bản FULL (file Word 35 trang): https://bit.ly/37coWic
- Dự phòng: https://bit.ly/3l68gwc

17. TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ
nµo ®ã lín h¬n cÇu, th× gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã sÏ gi¶m, do ®ã gi¶m bít lîng cung. Nh
vËy, sù c©n b»ng cung - cÇu sÏ ®îc t¸i lËp. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng, gi¸ c¶ thÞ tr-
êng lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. Gi¸ c¶ thÞ trêng ®iÒu
hoµ ®îc mèi quan hÖ gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. Th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸
c¶ thÞ trêng quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸.
§iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng ho¸ ®îc hiÓu lµ ®iÒu tiÕt t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng
vµo tõng ngµnh kinh tÕ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trong mét ngµnh kinh tÕ nµo ®ã cã
xu híng t¨ng lªn th× ngµnh ®ã sÏ thu hót thªm lao ®éng x· héi, lµm cho quy m« s¶n
xuÊt cña ngµnh nµy t¨ng lªn. MÆt kh¸c nÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ t¨ng lªn sÏ lµm cho
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. §iÒu nµy t¹o ra ®éng
lùc kinh tÕ thóc ®Èy nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm
tµng, tranh thñ gi¸ c¶ cao, më réng quy m« s¶n xuÊt. NÕu gi¸ c¶ gi¶m xuèng th×
diÔn biÕn cña s¶n xuÊt cã xu híng ngîc l¹i, nghÜa lµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng sÏ lµm cho
quy m« s¶n xuÊt thu hÑp l¹i.
Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc c¬ b¶n thóc ®Èy sù ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ
trêng. Lîi nhuËn híng nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµo lÜnh vùc mµ ngêi tiªu dïng cã nhu
cÇu nhiÒu vµ b¾t ph¶i rêi bá nh÷ng lÜnh vùc cã Ýt nhu cÇu, còng nh buéc ph¶i sö
dông c«ng nghÖ cã hiÖu qu¶ nhÊt.
Th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy luËt gi¸ trÞ cßn t¸c dông ®iÒu
tiÕt lu th«ng hµng ho¸, chi phèi luång vËn ®éng cña hµng ho¸. Hµng ho¸ sÏ ®îc vËn
chuyÓn tõ nh÷ng thÞ trêng cã gi¸ c¶ thÊp ®Õn nh÷ng thÞ trêng cã gi¸ c¶ cao.
Kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ cña gi¸ c¶ kh«ng ph¶i lµ nhîc ®iÓm cña quy luËt gi¸
trÞ mµ nã lµ nÐt riªng biÖt, lµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
Trong nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ quy luËt
gi¸ trÞ còng cã nh÷ng biÓu hiÖn ho¹t ®éng kh¸c nhau:
- Trong giai ®o¹n c¹nh tranh tù do, v× gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶
s¶n xuÊt cho nªn sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n nµy cã biÓu hiÖn:
gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xung quanh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
- Trong giai ®o¹n ®éc quyÒn, v× giíi h¹n thÊp nhÊt cña gi¸ c¶ thÞ trêng chÝnh lµ
chi phÝ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt nªn giíi h¹n trªn cña gi¸
c¶ tuú thuéc vµo hoµn c¶nh thÞ trêng. Giíi h¹n cao cña gi¸ c¶ chÝnh lµ nhu cÇu cã
17
3524744