1. Ιστορικά παραθέματα
(συνέχεια)
‘Άλλη μια
προσπάθεια
διαπραγμάτευσης
ιστορικού
παραθέματος από
την ιστορία του
Αρχαίου κόσμου της
Α΄Λ
(ο ομηρικός οίκος)

2.  Τι είναι ο οίκος; Η λέξη αποδίδεται πολλές φορές με τον όρο «οικογένεια». Όμως η
απόδοση αυτή είναι πολύ στενή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσφαλμένα
συμπεράσματα. Ο οίκος, ακόμη και από την άποψη του αριθμού των ανθρώπων,
είναι κάτι πολύ περισσότερο από οικογένεια με τη σημερινή σημασία της λέξης
(δηλαδή, την ομάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά, την «πυρηνική»
οικογένεια)... Αλλά περιλαμβάνει επίσης όλα εκείνα τα άτομα - είτε πρόκειται για
ελεύθερους είτε για δούλους - τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του
οίκου (όλους εκείνους τους υπηρέτες στους οποίους έχουν ανατεθεί τα πολλά και
διάφορα καθήκοντα που απαιτούνται από την οικονομική ζωή του οίκου...). Με άλλα
λόγια, ο οίκος με την καθαρά «ανθρώπινη» μορφή του δεν είναι ένας θεσμός που
βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη συγγένεια.
Ωστόσο η έννοια του οίκου καλύπτει πολύ περισσότερα από μιαν απλή ομάδα
ανθρώπων. Ο οίκος περιλαμβάνει και περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, τα οποία
στην πράξη δεν μπορούν να χωριστούν από την ανθρώπινη ομάδα, αφού
εξασφαλίζουν την υλική της ύπαρξη. Επομένως η γη, τα κτίρια, τα ζώα, τα κάθε
είδους αποθέματα, ο εξοπλισμός και ούτω καθεξής αποτελούν όλα μέρος του οίκου.
Μ.Μ. Austin, P. Vidal-Naquet, Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα. μετ. Τ.
Κουκουλιός, εκδ. Δαίδαλος, σ. 67.

3.  Στοιχεία βιβλίου
1. Οίκος = τα μέλη της οικογένειας και
άτομα που εξαρτώνταν οικονομικά
από την οικογένεια
2. Κλειστή αγροτική οικονομία (όλες οι
παραγωγικές δραστηριότητες
επιτελούνταν στα πλαίσια του οίκου
και όλα τα παραγόμενα προϊόντα
καταναλώνονταν μέσα σ’αυτόν)
3. Αναπλήρωση ελλείψεων με
περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο
μεταξύ των οίκων, ανταλλαγή δώρων
και πειρατεία
4. Μορφή οικονομίας: κλειστή
γεωργοκτηνοτροφική οικονομία :
 Όχι εργασιακή ειδίκευση
 Όχι βιοτεχνική ανάπυξη
 Στοιχεία ιστορικού
παραθέματος
α) οίκος = ευρύτερο σύνολο από τη
σημερινή οικογένεια. Περιλαμβάνει
ελεύθερους ή δούλους που
εξαρτώνται οικονομικά από τον
επικεφαλής του οίκου (χωρίς
απαραιτήτως να είναι μέλη της
οικογένειας ή συγγενείς)
β) τα άτομα αυτά εκτελούν εργασίες
απαραίτητες για την οικονομική ζωή
του οίκου
γ) ο οίκος περιλαμβάνει επίσης
περιουσιακά στοιχεία απαραίτητα για
την υλική του ύπαρξη (γη, κτίρια,
ζώα, εξοπλισμό, αποθέματα…)

4. όπως είναι φανερό, το σχολικό εγχειρίδιο δίνει
παραπάνω πληροφορίες για τον οίκο σε σχέση με το
ιστορικό παράθεμα που εστιάζει κυρίως στη
διευκρίνιση του όρου οίκος
(επομένως συνδυάζουμε τα στοιχεία του ιστορικού παραθέματος με το
στοιχείο 1 από τα στοιχεία του σχολικού εγχειριδίου
[προηγούμενη διαφάνεια])

5.  Το ιστορικό παράθεμα αναφέρεται στον «οίκο» και στη
δραστηριότητά του κατά την ομηρική εποχή.
 Όπως γνωρίζουμε, μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών κέντρων,
τον 11ο – 90 αι. π.Χ, έχουμε μια σειρά από μετακινήσεις πληθυσμών,
που μέχρι να παγιωθούν, δημιούργησαν μια μεγάλη αναστάτωση, που
συνοδεύτηκε σε πρώτη φάση από μια οικονομική οπισθοδρόμηση.
 Αυτή την εποχή, κύρια πηγή οικονομικής ανάπτυξης ήταν η γη. Η
παραγωγή στηριζόταν σε μια μορφή κλειστής αγροτικής οικονομίας. Τα
μέλη δηλαδή κάθε οικογένειας. μαζί με άλλα άτομα που εξαρτώνταν
οικονομικά από την οικογένεια, συγκροτούσαν έναν οίκο και
επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες.
 Στο σημείο αυτό το ιστορικό παράθεμα εμπλουτίζει τις ιστορικές μας
γνώσεις, δίνοντας επιπρόσθετα στοιχεία και διευκρινίσεις για τον όρο
«οίκος», για τα μέλη που τον αποτελούσαν και για ό,τι άλλο είναι
απαραίτητο για την ύπαρξή του. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι ο οίκος δεν
ταυτίζεται με τη σημερινή οικογένεια (την «πυρηνική»), αφού
αποτελείται εκτός από τα μέλη που συνδέονται με συγγενικούς

6. δεσμούς και από άλλα άτομα ελεύθερους (π.χ τους «δημιουργούς» {=τεχνίτες}) ή
δούλους , που εκτελούσαν όλες τις απαραίτητες εργασίες που εγγυώνταν την
επιβίωση του οίκου και εξαρτώνταν από τον επικεφαλής του οίκου. Το παράθεμα
προσθέτει επίσης τα μέσα για την υλική ύπαρξη του οίκου, όπως είναι τα ζώα, η γη,
τα κτίρια, τα αποθέματα κάθε είδους, ο εξοπλισμός, που αποτελούν και τα
περιουσιακά του στοιχεία.
 Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα μέλη του οίκου επιτελούσαν όλες τις
παραγωγικές δραστηριότητες και τα παραγόμενα αγαθά καταναλώνονταν στα
πλαίσια του οίκου. Συνέπεια αυτού ήταν να μην υπάρχει εργασιακή ειδίκευση,
ούτε βέβαια βιοτεχνική ανάπτυξη
 Τυχόν ελλείψεις καλύπτονταν με περιορισμένες ανταλλαγές προϊόντων μεταξύ
των οίκων, με πειρατεία, με πολέμους ή με ανταλλαγή δώρων.
 Γίνεται λοιπόν φανερό ότι την περίοδο της ομηρικής εποχής (1100 – 750
π.Χ) έχουμε μια οικονομική οπισθοδρόμηση, μια επιστροφή σε πιο
πρωτόγονες μορφές οικονομικής δραστηριότητας (παντελής απουσία
εμπορίου, βιοτεχνικής ανάπτυξης, ανταλλακτικό εμπόριο…), που σύντομα
(προς τα τέλη του 90υ αι. π.Χ) θα οδηγήσει σε σοβαρή οικονομική κρίση,
που θα προοικονομήσει τις αλλαγές των αρχαϊκών χρόνων (αποικισμοί,
ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας, πόλεμοι…)