1. Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O
TR¦êNG §¹I HäC N¤NG NGHIÖP I Hµ NéI
Ph¹m ngäc th¹ch - Hå v¨n nam - Chu ®øc th¾ng
Chñ biªn: Ph¹m Ngäc Th¹ch
BÖnh néi khoa gia sóc
Hµ NéI – 2006
1

2. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
Lêi nãi ®Çu
BÖnh néi khoa gia sóc l mét trong nh÷ng m«n chÝnh cña ch−¬ng tr×nh ® o
t¹o b¸c sü thó y. ë tr−êng §¹i häc n«ng nghiÖp I, gi¸o tr×nh “BÖnh néi khoa gia
sóc” ®Çu tiªn do b¸c sü - thÇy gi¸o Ph¹m Gia Ninh viÕt n¨m 1995 v c¸n bé
gi¶ng d¹y bé m«n néi khoa biªn so¹n lÇn thø 2. Sau gÇn 10 n¨m, T.S Ph¹m Ngäc
Th¹ch biªn so¹n lÇn thø 3. Gi¸o tr×nh bÖnh “Néi khoa gia sóc” lÇn n y (2006),
ngo i nh÷ng phÇn c¬ b¶n vÉn gi÷ nguyªn nh− gi¸o tr×nh tr−íc ®©y. TS. Ph¹m
Ngäc Th¹ch ® bæ sung thªm nhiÒu t i liÖu míi cña thÕ giíi v c¸c kÕt qu¶
nghiªn cøu cña Thó y ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
Gi¸o tr×nh “BÖnh néi khoa gia sóc” l t i liÖu cho sinh viªn ®¹i häc ng nh thó
y häc tËp. Ngo i ra gi¸o tr×nh cßn l t i liÖu tham kh¶o cho sinh viªn ch¨n nu«i
thó y ë c¸c tr−êng ®¹i häc, trung cÊp chuyªn nghiÖp v c¸n bé thó y c¬ së.
Do t i liÖu tham kh¶o Ýt, thêi gian h¹n chÕ v kh¶ n¨ng cña ng−êi biªn so¹n,
t i liÖu kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, mong b¹n ®äc gãp ý ®Ó lÇn xuÊt b¶n
sau ®−îc tèt h¬n.
GS. TSKH. Hå V¨n Nam
2

3. Ch−¬ng I
PhÇn më ®Çu
Kh¸i niÖm vÒ bÖnh
I. BÖnh lµ g×?
KÓ tõ thêi nguyªn thuû tíi nay, qua bao ng n n¨m, kh¸i niÖm vÒ bÖnh l bÊt biÕn
®iÒu ®ã kh«ng ®óng m nã thay ®æi qua thêi gian. Nãi chung, sù thay ®æi n y phô thuéc
chñ yÕu v o 2 yÕu tè:
- Tr×nh ®é v¨n minh cña x héi ®−¬ng thêi.
- ThÕ giíi quan (bao gåm c¶ triÕt häc cña mçi thêi ®¹i).
Trong mét x héi, cã thÓ ®ång xuÊt hiÖn nhiÒu kh¸i niÖm vÒ bÖnh, kÓ c¶ nh÷ng kh¸i
niÖm ®èi lËp nhau. §ã l ®iÒu b×nh th−êng: nã nãi lªn nh÷ng quan ®iÓm häc thuËt kh¸c
nhau cã thÓ cïng tån t¹i trong khi chê ®îi sù ng ngò. Tuy nhiªn, trong lÞch sö ® cã
nh÷ng tr−êng hîp quan ®iÓm chÝnh thèng t×m c¸ch ® n ¸p c¸c quan ®iÓm kh¸c.
Mét sè quan niÖm vÒ bÖnh bao giê còng chi phèi chÆt chÏ c¸c nguyªn t¾c ch÷a
bÖnh, phßng bÖnh. Do vËy nã cã vai trß rÊt lín trong thùc h nh.
1. Mét sè kh¸i niÖm vÒ bÖnh trong lÞch sö
1.1. Thêi kú m«ng muéi
Ng−êi nguyªn thuû khi biÕt t−
duy cho r»ng bÖnh l sù trõng ph¹t
cña c¸c ®Êng siªu linh ®èi víi con
ng−êi ë trÇn thÕ. ë ®©y, cã sù lÉn lén
gi÷a b¶n chÊt cña bÖnh víi nguyªn
nh©n g©y bÖnh (tr¶ lêi c©u hái "bÖnh
l g×" còng gièng c©u hái "bÖnh do
®©u"). Kh«ng thÓ ®ßi hái mét quan
®iÓm tÝch cùc h¬n khi tr×nh ®é con
ng−êi cßn qu¸ thÊp kÐm, víi thÕ giíi
quan coi bÊt cø vËt g× v hiÖn t−îng
n o còng cã c¸c lùc l−îng siªu linh
can thiÖp v o. §¸ng chó ý l quan Sù tÝn ng−ìng
niÖm n y b−íc sang thÕ kû 21 vÉn
cßn tån t¹i ë nh÷ng bé téc l¹c hËu, hoÆc mét bé phËn d©n c− trong c¸c x héi v¨n minh.
Víi quan niÖm nh− vËy th× ng−êi x−a ch÷a bÖnh chñ yÕu b»ng c¸ch dïng lÔ vËt ®Ó
cÇu xin: cã thÓ cÇu xin trùc tiÕp hoÆc th«ng qua nh÷ng ng−êi l m nghÒ mª tÝn dÞ ®oan.
Bao giê còng vËy, gi¸ trÞ cña lÔ vËt lu«n lu«n nhá h¬n gi¸ trÞ cña ®iÒu cÇu xin.
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ ng−êi nguyªn thuû ® b¾t ®Çu biÕt dïng thuèc, kh«ng phã
mÆc sè phËn cho thÇn linh.
3

4. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
1.2. Thêi kú c¸c nÒn v¨n minh cæ ®¹i
Tr−íc c«ng nguyªn nhiÒu ng n n¨m, mét sè vïng trªn thÕ giíi ® ®¹t tr×nh ®é v¨n
minh rÊt cao so víi mÆt b»ng chung. VÝ dô: Trung Quèc, Hy L¹p - La M , Ai CËp hay
Ên §é ,... Trong x héi håi ®ã ® xuÊt hiÖn t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, v¨n häc nghÖ thuËt,
khoa häc (gåm c¶ y häc) v triÕt häc.
NÒn y häc lóc ®ã ë mét sè n¬i ® ®¹t ®−îc nh÷ng th nh tùu lín vÒ y lý còng nh− vÒ
ph−¬ng ph¸p ch÷a bÖnh v ® ®−a ra nh÷ng quan niÖm vÒ bÖnh cña m×nh.
* Thêi kú Trung Quèc cæ ®¹i
Kho¶ng 2 hay 3 ng n n¨m tr−íc c«ng nguyªn, y häc chÝnh thèng Trung Quèc chÞu
¶nh h−ëng lín cña triÕt häc ®−¬ng thêi, cho r»ng v¹n vËt ®−îc cÊu t¹o tõ 5 nguyªn tè:
Kim, Méc, Thuû, Ho¶, Thæ, tån t¹i d−íi d¹ng 2 mÆt ®èi lËp (©m v d−¬ng) trong quan
hÖ hç trî hoÆc ¸p chÕ lÉn nhau (t−¬ng sinh hoÆc t−¬ng kh¾c).
C¸c nh y häc cæ ®¹i Trung Quèc cho r»ng bÖnh l sù mÊt c©n b»ng ©m d−¬ng v sù
rèi lo¹n quan hÖ t−¬ng sinh t−¬ng kh¾c cña Ngò H nh trong c¬ thÓ.
Tõ ®ã, nguyªn t¾c ch÷a bÖnh l ®iÒu chØnh l¹i, kÝch thÝch mÆt yÕu (bæ), ¸p chÕ mÆt
m¹nh (t¶).
- Tr¶i qua h ng ng n n¨m tån t¹i v ph¸t triÓn, nÒn y häc n y ® cã nh÷ng ®ãng gãp
hÕt søc to lín, víi v« sè b i thuèc phong phó v c«ng hiÖu. Tuy nhiªn, cho ®Õn khi chñ
nghÜa t− b¶n ch©u ¢u b nh tr−íng sang ph−¬ng §«ng ®Ó t×m thuéc ®Þa ®ång thêi mang
theo y häc hiÖn ®¹i sang Ch©u ¸, nã vÉn chØ dõng l¹i ë møc y häc cæ truyÒn m ch−a hÒ
cã yÕu tè hiÖn ®¹i n o.
- ¶nh h−ëng tíi n−íc ta: Tr¶i qua h ng ng n n¨m, ViÖt Nam chÞu ¶nh h−ëng rÊt s©u
s¾c cña v¨n ho¸ Trung Quèc, gåm c¶ ch÷ viÕt, triÕt häc v y häc. PhÇn c¬ b¶n nhÊt cña
"y häc ViÖt Nam" tõ ng n n¨m (cho ®Õn khi y häc hiÖn ®¹i ®−îc thùc d©n Ph¸p ®−a v o
n−íc ta) l tiÕp thu tõ y häc cæ truyÒn Trung Quèc.
* Thêi kú v¨n minh Hy L¹p v La M cæ ®¹i
Muén h¬n ë Trung Quèc h ng ng n n¨m
Y häc cæ ®¹i ë nhiÒu n−íc Ch©u ¢u còng chÞu ¶nh h−ëng kh¸ râ cña Trung Quèc,
næi bËt nhÊt l ë Hy L¹p - La M cæ ®¹i.
Gåm hai tr−êng ph¸i lín
- Tr−êng ph¸i Pythagore (600 n¨m tr−íc c«ng nguyªn): Dùa v o triÕt häc ®−¬ng
thêi cho r»ng v¹n vËt do 4 nguyªn tè t¹o th nh víi 4 tÝnh chÊt kh¸c nhau: thæ (kh«), khÝ
(Èm), ho¶ (nãng), thuû (l¹nh). Trong c¬ thÓ, nÕu 4 yÕu tè ®ã phï hîp vÒ tû lÖ, tÝnh chÊt
v sù c©n b»ng: sÏ t¹o ra søc khoÎ; nÕu ng−îc l¹i, sÏ sinh bÖnh. C¸ch ch÷a bÖnh còng l
®iÒu chØnh l¹i, bæ sung c¸i thiÕu v yÕu, lo¹i bá c¸i m¹nh v thõa.
- Tr−êng ph¸i Hippocrat (500 n¨m tr−íc c«ng nguyªn) kh«ng chØ thuÇn tuý tiÕp thu
v vËn dông triÕt häc nh− Pythagore m tiÕn bé v cô thÓ h¬n ® quan s¸t trùc tiÕp trªn
c¬ thÓ sèng. Hippocrat cho r»ng c¬ thÓ cã 4 dÞch lín, tån t¹i theo tû lÖ riªng, cã quan hÖ
c©n b»ng víi nhau ®Ó t¹o ra søc khoÎ. §ã l :
4

5. + M¸u ®á: do tim s¶n xuÊt, mang tÝnh nãng; «ng nhËn xÐt r»ng khi c¬ thÓ l©m v o
ho n c¶nh nãng (sèt) th× tim ®Ëp nhanh; mÆt, da ®Òu ®á bõng. §ã l do tim t¨ng c−êng
s¶n xuÊt m¸u ®á.
+ DÞch nh y: kh«ng m u, do n o s¶n xuÊt, thÓ hiÖn tÝnh l¹nh; xuÊt ph¸t tõ nhËn xÐt:
khi c¬ thÓ bÞ l¹nh th× dÞch mòi ch¶y ra rÊt nhiÒu; ng−îc l¹i, khi niªm dÞch xuÊt tiÕt nhiÒu
còng l lóc c¬ thÓ nhiÔm l¹nh.
+ M¸u ®en: do l¸ch s¶n xuÊt, mang tÝnh Èm.
+ MËt v ng: do gan s¶n xuÊt, mang tÝnh kh«.
ë thêi kú n y cho r»ng: bÖnh l sù mÊt c©n b»ng vÒ tû lÖ v quan hÖ gi÷a 4 dÞch ®ã.
Lý thuyÕt cña Hippocrat cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®èi víi y häc ch©u ¢u thêi cæ ®¹i. B¶n
th©n Hyppocrat l nh y häc cæ truyÒn vÜ ®¹i, cã c«ng lao rÊt lín; vÝ dô ® t¸ch y häc
khái ¶nh h−ëng cña t«n gi¸o, chñ tr−¬ng chÈn ®o¸n b»ng ph¸t hiÖn triÖu chøng kh¸ch
quan, ®Ò cao ®¹o ®øc y häc, «ng còng ®−îc coi l t¸c gi¶ cña "lêi thÒ thÇy thuèc" truyÒn
tông ®Õn ng y nay.
* Thêi kú c¸c nÒn v¨n minh kh¸c
a. Cæ Ai CËp
Dùa v o thuyÕt Pneuma (sinh khÝ) cho r»ng khÝ ®em l¹i sinh lùc cho c¬ thÓ. C¬ thÓ
ph¶i th−êng xuyªn h« hÊp ®Ó ®−a sinh khÝ v o. BÖnh l do hÝt ph¶i khÝ xÊu, kh«ng trong
s¹ch. Tõ ®ã, c¸c nh y häc ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c ch÷a bÖnh.
b. Cæ Ên §é
Y häc chÝnh thèng chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña triÕt häc ®¹o PhËt cho r»ng cuéc
sèng l mét vßng lu©n håi (gåm nhiÒu kiÕp), mçi kiÕp tr¶i qua 4 giai ®o¹n: sinh, l o,
bÖnh, tö. Nh− vËy, bÖnh l ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Tuy nhiªn, c¸c nh y häc cæ Ên
§é vÉn s¸ng t¹o ra nhiÒu ph−¬ng thuèc c«ng hiÖu ®Ó ch÷a bÖnh. §¹o PhËt cßn cho r»ng
con ng−êi cã linh hån (vÜnh viÔn tån t¹i), nÕu nã cßn ngù trÞ trong thÓ x¸c (tån t¹i t¹m
thêi) l sèng, ®e do¹ tho¸t khái thÓ x¸c l bÖnh, tho¸t h¼n khái thÓ x¸c l chÕt.
1.3. Thêi kú Trung cæ v Phôc h−ng
* Thêi kú Trung cæ
- ë ch©u ¢u thêi kú trung cæ (thÕ kû 4-12) ®−îc coi l "®ªm d i" v× diÔn ra suèt 8
thÕ kû d−íi sù thèng trÞ t n b¹o v h kh¾c cña nh thê, t«n gi¸o v chÕ ®é phong kiÕn.
+ C¸c quan ®iÓm tiÕn bé bÞ ® n ¸p nÕu tr¸i víi nh÷ng tÝn ®iÒu trong kinh th¸nh, khoa
häc l©m v o t×nh tr¹ng tr× trÖ v thôt lïi. C¸c nh khoa häc tiÕn bé (Brno, Gallile,...) bÞ
khñng bè.
+ Quan niÖm chÝnh thèng vÒ bÖnh tá ra rÊt mª muéi (sù trõng ph¹t cña chóa ®èi
víi téi lçi cña con ng−êi), kh«ng coi träng ch÷a bÖnh b»ng thuèc (thay b»ng cÇu xin),
y lý ph¶i tu©n theo c¸c gi¸o lý cña nh thê (mçi vÞ th¸nh trÊn gi÷ mét bé phËn trong c¬
thÓ), mét sè gi¸o sÜ cÊm ®äc s¸ch thuèc,... Nh÷ng nh y häc cã quan ®iÓm tiÕn bé bÞ
ng−îc ® i.
5

6. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
* Thêi kú Phôc H−ng
ThÕ kû 16-17, x héi tho¸t khái thÇn quyÒn, v¨n häc nghÖ thuËt v khoa häc phôc
h−ng l¹i në ré, víi nhiÒu tªn tuæi nh− Newton, Descarte, Toricelli, Vesali, Harvey,...
Gi¶i phÉu häc (Vasali, 1414-1564) v sinh lý häc (Harvey, 1578-1657) ra ®êi, ®Æt
nÒn mãng v÷ng ch¾c ®Ó y häc tõ cæ truyÒn tiÕn v o thêi kú hiÖn ®¹i. NhiÒu thuyÕt tiÕn
bé vÒ y häc liªn tiÕp xuÊt hiÖn. TÝnh duy vËt tuy cßn th« s¬, tÝnh biÖn chøng vÉn cßn
m¸y mãc, nh−ng so víi thêi kú y häc cæ truyÒn th× ® cã nh÷ng b−íc tiÕn nh¶y vät vÒ
chÊt. C¸c thuyÕt ®Òu cè vËn dông c¸c th nh tùu míi nhÊt cña khoa häc kh¸c: C¬, lý, ho¸,
sinh, sinh lý, gi¶i phÉu.
+ ThuyÕt c¬ häc (Descarte): c¬ thÓ nh− mét cç m¸y, vÝ tim nh− c¸i m¸y b¬m, m¹ch
m¸u l c¸c èng dÉn; c¸c x−¬ng nh− nh÷ng ®ßn bÈy v hÖ c¬ nh− c¸c lùc. BÖnh ®−îc vÝ
nh− trôc trÆc cña "m¸y mãc".
+ ThuyÕt ho¸ häc (Sylvius 1614-1672): coi bÖnh tËt l sù thay ®æi tû lÖ c¸c ho¸ chÊt
trong c¬ thÓ, hoÆc sù rèi lo¹n c¸c ph¶n øng ho¸ häc.
+ ThuyÕt lùc sèng (Stalil, 1660-1734): c¸c nh sinh häc håi ®ã cho r»ng c¸c sinh vËt
cã nh÷ng ho¹t ®éng sèng v kh«ng bÞ thèi r÷a l nhê trong chóng cã c¸i gäi l lùc sèng
(vitaminalisme). Lùc sèng còng chi phèi søc khoÎ v bÖnh tËt cña c¬ thÓ b»ng l−îng v
chÊt cña nã.
* ThÕ kû 18-19
§©y l thêi kú ph¸t triÓn cña y häc hiÖn ®¹i, víi sù v÷ng m¹nh cña hai m«n gi¶i
phÉu häc v sinh lý häc. NhiÒu m«n y häc v sinh häc ® ra ®êi. ë c¸c n−íc ph−¬ng
T©y, y häc cæ truyÒn ho n to n tiÕn sang thêi y häc hiÖn ®¹i. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm
tõ vËt lý häc ®−îc øng dông mét c¸ch phæ biÕn v cã hÖ thèng v o y häc ® mang l¹i rÊt
nhiÒu th nh tùu.
RÊt nhiÒu quan niÖm vÒ bÖnh ra ®êi, víi ®Æc ®iÓm næi bËt l dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶
® ®−îc thùc nghiÖm kiÓm tra v kh¼ng ®Þnh
- ThuyÕt bÖnh lý tÕ b o: wirchow vÜ ®¹i l ng−êi s¸ng lËp m«n gi¶i phÉu bÖnh cho
r»ng bÖnh l do c¸c tÕ b o bÞ tæn th−¬ng, hoÆc c¸c tÕ b o tuy l nh m¹nh nh−ng thay ®æi
vÒ sè l−îng (heterometric), vÞ trÝ (heterotopic) v vÒ thêi ®iÓm xuÊt hiÖn (heterocromic).
- ThuyÕt rèi lo¹n h»ng ®Þnh néi m«i: Claud Benard- nh sinh lý häc thiªn t i, ng−êi
s¸ng lËp m«n y häc thùc nghiÖm (tiÒn th©n cña sinh lý bÖnh) ® ®−a thùc nghiÖm v o y
häc mét c¸ch hÖ thèng v s¸ng t¹o, ® ®Ò ra kh¸i niÖm "h»ng ®Þnh néi m«i", cho r»ng
bÖnh xuÊt hiÖn khi cã rèi lo¹n c©n b»ng n y trong c¬ thÓ.
2. Quan niÖm vÒ bÖnh hiÖn nay
2.1. HiÓu vÒ bÖnh qua quan niÖm vÒ søc khoÎ
- WHO/OMS 1946 ®−a ra ®Þnh nghÜa "søc khoÎ l t×nh tr¹ng tho¶i m¸i vÒ tinh thÇn,
thÓ chÊt v giao tiÕp x héi, chø kh«ng ph¶i chØ l v« bÖnh, v« tËt". §©y l ®Þnh nghÜa
mang tÝnh môc tiªu x héi, "®Ó phÊn ®Êu", ®−îc chÊp nhËn rÊt réng r i.
- Tuy nhiªn d−íi gãc ®é y häc, cÇn cã nh÷ng ®Þnh nghÜa phï hîp v chÆt chÏ h¬n.
C¸c nh y häc cho r»ng "Søc khoÎ l t×nh tr¹ng l nh lÆn cña c¬ thÓ vÒ cÊu tróc chøc n¨ng
6

7. còng nh− kh¶ n¨ng ®iÒu ho gi÷ c©n b»ng néi m«, phï hîp v thÝch nghi víi sù thay ®æi
cña ho n c¶nh".
2.2. Nh÷ng yÕu tè ®Ó ®Þnh nghÜa bÖnh
§a sè c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®−a v o kh¸i niÖm bÖnh nh÷ng yÕu tè sau:
+ Sù tæn th−¬ng, lÖch l¹c, rèi lo¹n trong cÊu tróc v chøc n¨ng (tõ møc ph©n tö, tÕ
b o, m«, c¬ quan ®Õn møc to n c¬ thÓ). Mét sè bÖnh tr−íc kia ch−a ph¸t hiÖn ®−îc tæn
th−¬ng siªu vi thÓ, nay ® quan s¸t ®−îc. Mét sè bÖnh ® ®−îc m« t¶ ®Çy ®ñ c¬ chÕ ph©n
tö nh− bÖnh thiÕu vitamin B1.
+ Do nh÷ng nguyªn nh©n cô thÓ cã h¹i, ® t×m ra hay ch−a t×m ra.
+ C¬ thÓ cã qu¸ tr×nh ph¶n øng nh»m lo¹i trõ t¸c nh©n g©y bÖnh, lËp l¹i c©n b»ng,
söa ch÷a tæn th−¬ng. Trong c¬ thÓ bÞ bÖnh vÉn cã sù duy tr× c©n b»ng n o ®ã, mÆc dï nã
® lÖch ra khái giíi h¹n sinh lý. HËu qu¶ cña bÖnh tuú thuéc v o t−¬ng quan gi÷a qu¸
tr×nh g©y rèi lo¹n, tæn th−¬ng v qu¸ tr×nh phôc håi, söa ch÷a.
+ BÖnh l m gi¶m kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ngo¹i c¶nh.
+Víi ng−êi, c¸c t¸c gi¶ ®Ò nghÞ thªm: bÖnh l m gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng v kh¶
n¨ng ho nhËp x héi.
2.3. Møc ®é trõu t−îng v møc cô thÓ trong x¸c ®Þnh (®Þnh nghÜa) bÖnh
a. Møc trõu t−îng cao nhÊt khi x¸c ®Þnh tæng qu¸t vÒ bÖnh
Nã ph¶i bao h m ®−îc mäi biÓu hiÖn (dï rÊt nhá) mang tÝnh bÖnh lý (nh− ®au ®ín,
mÊt ngñ). §ång thêi, do cã tÝnh kh¸i qu¸t cao, nã cßn mang c¶ tÝnh triÕt häc. VËy mét
biÓu hiÖn nh− thÕ n o ®−îc xÕp v o kh¸i niÖm "bÖnh".
"BÖnh l sù thay ®æi vÒ l−îng v chÊt c¸c ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ do tæn th−¬ng
cÊu tróc v rèi lo¹n chøc n¨ng, g©y ra do t¸c h¹i tõ m«i tr−êng hoÆc tõ bªn trong c¬
thÓ"...
b. Gi¶m møc trõu t−îng h¬n n÷a, ng−êi ta ®Þnh nghÜa bÖnh nh− qu¸ tr×nh bÖnh lý chung
§ã l t×nh tr¹ng th−êng gÆp phæ biÕn (trong nhiÒu c¬ thÓ bÞ c¸c bÖnh kh¸c nhau), cã
tÝnh chÊt t−¬ng tù nhau, kh«ng phô thuéc nguyªn nh©n, vÞ trÝ tæn th−¬ng, lo i v cïng
tu©n theo mét quy luËt.
VÝ dô: qu¸ tr×nh viªm. T−¬ng tù, ta cã: sèt, u, rèi lo¹n chuyÓn ho¸,... Trong gi¸o
tr×nh sinh lý bÖnh, chóng ®−îc xÕp v o phÇn c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý ®iÓn h×nh.
§Þnh nghÜa lo¹i n y b¾t ®Çu cã øng dông trong thùc tiÔn l©m s ng, ®ång thêi vÉn
gióp ta kh¸i niÖm ho¸ vÒ bÖnh.
c. T¨ng møc cô thÓ h¬n n÷a, khi ta cÇn x¸c ®Þnh lo¹i bÖnh
Nãi kh¸c, ®ã l quan niÖm coi mçi bÖnh nh− mét "®¬n vÞ ph©n lo¹i''. VÝ dô, khi ta
nãi: bÖnh viªm phæi (kh«ng ph¶i viªm nãi chung), bÖnh sèt th−¬ng h n (kh«ng ph¶i sèt
nãi chung), bÖnh ung th− da (m kh«ng ph¶i qu¸ tr×nh u nãi chung),...
Mét trong nh÷ng ®Þnh nghÜa "thÕ n o l mét bÖnh" hiÖn nay ®ang l−u h nh l :
"BÖnh l bÊt kú sù sai lÖch hoÆc tæn th−¬ng n o ®ã vÒ cÊu tróc v chøc n¨ng cña
bÊt kú bé phËn, c¬ quan, hÖ thèng n o cña c¬ thÓ biÓu hiÖn b»ng mét bé triÖu chøng
®Æc tr−ng gióp cho thÇy thuèc cã thÓ chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh v chÈn ®o¸n ph©n biÖt, mÆc
7

8. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
dï nhiÒu khi ta ch−a râ nguyªn nh©n, vÒ bÖnh lý häc v tiªn l−îng"(tõ ®iÓn y häc
Dorlands, 2000).
§Þnh nghÜa ë møc n y rÊt cã Ých trong thùc tiÔn: ®Ó ph©n lËp mét bÖnh v ®Ó ®Ò ra tiªu
chuÈn chÈn ®o¸n nã. T×m c¸ch ch÷a v x¸c ®Þnh thÕ n o l khái bÖnh v møc ®é khái.
Cè nhiªn ngo i ®Þnh nghÜa chung "thÕ n o l mét bÖnh", mçi bÖnh cô thÓ cßn cã
mét ®Þnh nghÜa riªng cña nã ®Ó kh«ng thÓ nhÇm lÉn víi bÊt kú bÖnh n o kh¸c. Ch¼ng
h¹n ®Þnh nghÜa viªm phæi, lþ, hen, sëi,...
d. Cô thÓ nhÊt l x¸c ®Þnh bÖnh ë mçi c¬ thÓ bÖnh cô thÓ
Dï mét bÖnh n o ®ã ® cã ®Þnh nghÜa chung, vÝ dô bÖnh viªm phæi; nh−ng viªm
phæi ë c¬ thÓ A kh«ng gièng ë c¬ thÓ B.
Lo¹i ®Þnh nghÜa n y rÊt cã Ých trong ®iÒu trÞ h ng ng y. Nã gióp thÇy thuèc chó ý
®Õn tõng c¬ thÓ bÖnh riªng biÖt.
II. XÕp lo¹i bÖnh
Cã nhiÒu c¸ch, mçi c¸ch ®Òu mang nh÷ng lîi Ých nhÊt ®Þnh (vÒ nhËn thøc v vÒ thùc
h nh). Do vËy, chóng tån t¹i m kh«ng phñ ®Þnh nhau.
Trªn thùc tÕ, ng−êi ta ® ph©n lo¹i bÖnh theo:
+ C¬ quan m¾c bÖnh: bÖnh tim, bÖnh phæi, bÖnh gan,... Mçi bÖnh lo¹i n y ® cã
riªng mét chuyªn khoa nghiªn cøu v ®iÒu trÞ.
+ Nguyªn nh©n g©y bÖnh: bÖnh nhiÔm khuÈn, bÖnh nghÒ nghiÖp.
+ Tuæi v giíi: bÖnh s¶n khoa, bÖnh cña gia sóc non, bÖnh l o ho¸,...
+ Sinh th¸i, ®Þa d−: bÖnh xø l¹nh, bÖnh nhiÖt ®íi.
+ BÖnh sinh: bÖnh dÞ øng, bÖnh tù miÔn, sèc, bÖnh cã viªm.
III. C¸c thêi kú cña mét bÖnh
§iÓn h×nh, mét bÖnh cô thÓ gåm 4 thêi kú, mÆc dï nhiÒu khi thiÕu mét thêi kú n o ®ã.
- Thêi kú ñ bÖnh (tiÒm t ng): kh«ng cã biÓu hiÖn l©m s ng n o nh−ng ng y nay b»ng
c¸c biÖn ph¸p hiÖn ®¹i, nhiÒu bÖnh ® ®−îc chÈn ®o¸n ngay tõ thêi kú n y. NhiÒu bÖnh
qu¸ cÊp tÝnh do c¸c t¸c nh©n qu¸ m¹nh, cã thÓ kh«ng cã thêi kú n y (chÕt do báng, ®iÖn
giËt, mÊt m¸u qu¸ lín, c¸c bÖnh ë thÓ qu¸ cÊp tÝnh,...).
- Thêi kú khëi ph¸t: xuÊt hiÖn mét sè triÖu chøng ®Çu tiªn (khã chÈn ®o¸n chÝnh
x¸c). ë thêi kú n y xÐt nghiÖm cã vai trß rÊt lín.
- Thêi kú to n ph¸t: xuÊt hiÖn triÖu chøng ®Çy ®ñ v ®iÓn h×nh nhÊt. Tuy nhiªn vÉn
cã nh÷ng thÓ kh«ng ®iÓn h×nh.
- Thêi kú kÕt thóc: cã thÓ kh¸c nhau tuú bÖnh, tuú c¸ thÓ (khái, chÕt, di chøng, trë
th nh m¹n tÝnh).
Tuy nhiªn, nhiÒu bÖnh hoÆc nhiÒu thÓ bÖnh cã thÓ thiÕu mét hay hai thêi kú n o ®ã.
VÝ dô: báng to n th©n, hoÆc ®iÖn giËt kh«ng cã thêi kú ñ bÖnh.
8

9. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc bÖnh néi khoa gia sóc
I. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc
1. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc: m«n häc "BÖnh néi khoa gia sóc" hay cßn gäi l “bÖnh
kh«ng l©y ë gia sóc” l m«n häc chuyªn nghiªn cøu nh÷ng bÖnh kh«ng cã tÝnh chÊt l©y
lan ë gia sóc.
2. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh néi khoa gia sóc: BÖnh néi khoa gia sóc hay cßn gäi l bÖnh
th«ng th−êng, l nh÷ng bÖnh kh«ng cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm, kh«ng l©y lan tõ con n y
sang con kh¸c.
VÝ dô: BÖnh viªm ruét cata; bÖnh viªm thËn, bÖnh viªm phæi l nh÷ng bÖnh néi khoa
II. NhiÖm vô cña m«n häc
M«n häc cã nhiÖm vô nghiªn cøu:
1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh
Nguyªn nh©n g©y bÖnh néi khoa cho gia sóc rÊt ®a d¹ng v phøc t¹p. Cã nh÷ng
nguyªn nh©n thuéc vÒ di truyÒn, nguyªn nh©n do ch¨m sãc, nu«i d−ìng, ¨n uèng kh«ng
®óng khoa häc, hoÆc do c¸c nh©n tè vËt lý, hãa häc, vi sinh vËt, còng cã tr−êng hîp x¶y
ra do kÕ ph¸t bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng.
VÝ dô: BÖnh viªm ruét cata cÊp tÝnh ë gia sóc do nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn. Nh−:
- Do thøc ¨n kÐm phÈm chÊt (thøc ¨n «i mèc, thøc ¨n cã nhiÔm chÊt ®éc).
- Do gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh
- Do ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kÐm
- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký
sinh trïng,...)
- Do m«i tr−êng ch¨n nu«i bÈn thØu, con vËt dÔ bÞ nhiÔm mét sè vi khuÈn ®−êng ruét
(vÝ dô: vi khuÈn E. coli, Salmonella, Clostridium perfringens,...).
Do vËy, viÖc nghiªn cøu nguyªn nh©n ®Ó t×m ra nguyªn nh©n n o l chÝnh v nguyªn
nh©n n o l phô ®Ó ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ nhÊt l rÊt quan träng.
2. C¬ chÕ sinh bÖnh
ViÖc nghiªn cøu c¬ chÕ sinh bÖnh cña mét bÖnh l hÕt søc quan träng. Bëi v×, trong
qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ bÖnh nÕu biÕt ®−îc c¬ chÕ sinh bÖnh ng−êi ta sÏ ®a ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó
c¾t ®øt mét hay nhiÒu giai ®o¹n g©y bÖnh cña bÖnh, tõ ®ã sÏ ®èi phã ®−îc víi sù tiÕn
triÓn cña bÖnh theo c¸c h−íng kh¸c nhau.
VÝ dô: Trong bÖnh viªm phÕ qu¶n phæi (qu¸ tr×nh viªm l m cho phæi bÞ sung huyÕt
v tiÕt nhiÒu dÞch viªm ®äng l¹i trong lßng phÕ qu¶n g©y trë ng¹i qu¸ tr×nh h« hÊp dÉn
®Õn gia sóc khã thë, n−íc mòi ch¶y nhiÒu, ho). Do vËy, khi ®iÒu trÞ ngo i viÖc dïng
kh¸ng sinh tiªu diÖt vi khuÈn cßn dïng thuèc gi¶m ho v gi¶m dÞch thÊm xuÊt ®Ó tr¸nh
hiÖn t−îng viªm lan réng.
9

10. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
3. TriÖu chøng cña bÖnh
Nghiªn cøu triÖu chøng l©m s ng v triÖu chøng phi l©m s ng, ®Ó cã ®ñ t− liÖu gióp
cho sù chÈn ®o¸n bÖnh ®−îc nhanh chãng, chÝnh x¸c. Tõ ®ã, nhanh chãng ®−a ra ph¸c
®å ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cao.
4. Nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n
Trong qu¸ tr×nh chÈn ®o¸n bÖnh, hiÖu qu¶ chÈn ®o¸n dùa v o ph−¬ng ph¸p chÈn
®o¸n. Do vËy, ®Ó cã hiÖu qu¶ chÈn ®o¸n nhanh v chÝnh x¸c th× chóng ta ph¶i th−êng
xuyªn nghiªn cøu ®Ó ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n tiªn tiÕn cho kÕt qu¶ chÈn
®o¸n nhanh v chÝnh x¸c. Tõ ®ã x©y dùng ph¸c ®å ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cao. KÕt qu¶ chÈn
®o¸n chñ yÕu dùa v o mÊy yÕu tè sau:
- Hái bÖnh: Qua hái bÖnh sÏ biÕt ®−îc ho n c¶nh g©y bÖnh, møc ®é bÖnh, thÓ bÖnh
v bÖnh sö cña gia sóc bÖnh.
- C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n: HiÖu qu¶ chÈn ®o¸n tû lÖ thuËn víi ph−¬ng ph¸p
chÈn ®o¸n (ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n cÇn tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i th× hiÖu qu¶ chÈn ®o¸n c ng
cao. C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn tiÕn bé khoa häc
kü thuËt cña x héi. C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh hiÖn nay l :
- C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n l©m s ng (nh×n, sê n¾n, gâ, nghe)
- C¸c ph−¬ng ph¸p phi l©m s ng (b»ng c¸c xÐt nghiÖm) ®Ó t×m ra tÝnh chÊt ®Æc thï
cña bÖnh (khi c¸c bÖnh cã tÝnh chÊt l©m s ng gièng nhau).
- C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n chuyªn biÖt (X quang, néi soi, siªu ©m,...). C¸c
ph−¬ng ph¸p n y ®−îc sö dông khi th«ng qua chØ tiªu v tÝnh chÊt l©m s ng cña bÖnh
vÉn kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc bÖnh. VÝ dô: BÖnh viªm bao tim do ngo¹i vËt ë thêi k× ®Çu, sái
thËn, c¸c bÖnh ë van tim. C¸c tr−êng hîp n y nÕu chØ sö dông ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n
l©m s ng th× kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc bÖnh. Do vËy, ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n
chuyªn biÖt míi x¸c ®Þnh ®−îc bÖnh.
5. Nghiªn cøu tiªn l−îng cña bÖnh
§Ó ®¸nh gi¸ ®−îc møc ®é cña bÖnh v kh¶ n¨ng håi phôc cña bÖnh. Tõ ®ã ®−a ra
quyÕt ®Þnh ®iÒu trÞ hay kh«ng ®iÒu trÞ v ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp.
6. Nghiªn cøu biÖn ph¸p ®iÒu trÞ
§Ó t×m ra c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cao v rót ng¾n liÖu tr×nh ®iÒu trÞ. Tõ
®ã, tr¸nh ®−îc sù l ng phÝ thuèc v n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ®iÒu trÞ.
III. Sù kh¸c nhau gi÷a bÖnh néi khoa vµ bÖnh truyÒn nhiÔm
BÖnh néi khoa v bÖnh truyÒn nhiÔm cã sù kh¸c nhau vÒ :
1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh
+ Nguyªn nh©n g©y bÖnh néi khoa gåm nhiÒu yÕu tè (m«i tr−êng, thêi tiÕt, thøc ¨n,
ch¨m sãc nu«i d−ìng,...).
VÝ dô: BÖnh viªm phÕ qu¶n phæi ë gia sóc do nhiÒu yÕu tè g©y nªn:
- Do ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kÐm
10

11. - Do gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh ®ét ngét
- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (kÕ ph¸t tõ bÖnh giun ë phÕ qu¶n,...)
- Do gia sóc hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc trong chuång nu«i (H2S, NH3,...)
+ Nguyªn nh©n g©y bÖnh truyÒn nhiÔm l vi sinh vËt v chØ cã mét. VÝ dô: bÖnh tô
huyÕt trïng ë gia sóc chØ do vi khuÈn Pasteurella g©y nªn, bÖnh phã th−¬ng h n ë gia
sóc chØ do vi khuÈn Salmonella g©y nªn.
2. TÝnh chÊt l©y lan
+ BÖnh néi khoa: kh«ng cã sù l©y lan gi÷a con vËt khoÎ víi con vËt èm khi tiÕp xóc
víi nhau, hoÆc khi con vËt kháe tiÕp xóc trùc tiÕp víi chÊt th¶i cña con vËt èm. VÝ dô ë
bÖnh viªm ruét, bÖnh viªm phæi, bÖnh viªm thËn,...
+ BÖnh truyÒn nhiÔm: cã sù l©y lan gi÷a con vËt khoÎ víi con vËt èm khi tiÕp xóc
víi nhau, hoÆc con vËt kháe tiÕp xóc víi chÊt th¶i cña con vËt èm v dÔ d ng g©y nªn æ
dÞch lín. VÝ dô: ë bÖnh dÞch t¶ lîn, bÖnh lë måm long mãng, bÖnh cóm g ,...
3. Sù h×nh th nh miÔn dÞch
+ ë bÖnh néi khoa: kh«ng cã sù h×nh th nh miÔn dÞch cña c¬ thÓ sau khi con vËt
bÖnh khái bÖnh. Do vËy, trong qu¸ tr×nh sèng con vËt cã thÓ m¾c mét bÖnh nhiÒu lÇn. VÝ
dô: bÖnh viªm thËn cÊp, bÖnh viªm ruét, bÖnh viªm phæi,...
+ ë bÖnh truyÒn nhiÔm: hÇu hÕt c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm cã sù h×nh th nh miÔn dÞch
cña c¬ thÓ khi con vËt bÖnh khái bÖnh. Do vËy, trong qu¸ tr×nh sèng con vËt hiÕm khi
m¾c l¹i bÖnh ®ã n÷a. VÝ dô khi g m¾c bÖnh Newcastle v khái bÖnh th× con g ®ã hiÕm
khi m¾c l¹i bÖnh n y n÷a.
11

12. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
§¹i c−¬ng vÒ ®iÒu trÞ häc
I. Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc
Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc cã liªn quan rÊt mËt thiÕt víi sù hiÓu biÕt cña con ng−êi vÒ
nguyªn nh©n v c¬ chÕ sinh bÖnh. ChÝnh v× vËy, còng nh− c¸c kh¸i niÖm kh¸c, kh¸i niÖm
vÒ ®iÒu trÞ lu«n thay ®æi qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lÞch sö lo i ng−êi.
ë thêi kú m«ng muéi: víi kh¶ n¨ng t− duy v hiÓu biÕt cña con ng−êi víi thÕ giíi tù
nhiªn cßn hÕt søc h¹n chÕ, ng−êi ta cho r»ng v¹n vËt ®Òu do ®Êng thÇn linh, siªu nhiªn
t¹o ra. Do ®ã, bÖnh tËt l sù trõng ph¹t cña ®Êng thÇn linh, l sù quÊy ph¸, ¸m ¶nh cña
ma t , quû qu¸i. ChÝnh v× vËy, quan niÖm vÒ ®iÒu trÞ ë thêi kú n y l tÕ lÔ, cóng khÊn v
cÇu xin c¸c ®Êng thÇn linh hoÆc nhê c¸c ®Êng thÇn linh xua ®uæi t ma ®Ó ban cho ®−îc
khái bÖnh.
§©y l nh÷ng quan niÖm duy t©m hÕt søc sai lÇm vÒ c¸c vËt v c¸c hiÖn t−îng trong
tù nhiªn còng nh− vÒ bÖnh. Quan niÖm n y hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i ë mét sè c¸c th«n
b¶n cña c¸c vïng miÒn nói, hoÆc mét bé phËn d©n c− trong c¸c x héi v¨n minh.
§Õn thêi kú v¨n minh cæ ®¹i: con ng−êi ® biÕt s¶n xuÊt v sö dông c¸c c«ng cô lao
®éng b»ng kim lo¹i, tõ ®ã víi c¸c trùc quan cña m×nh ng−êi Trung Quèc cæ ®¹i ® cho
r»ng: V¹n vËt trong tù nhiªn ®Òu ®−îc cÊu th nh 5 nguyªn tè (kim, méc, thuû, ho¶ thæ).
C¸c mèi quan hÖ n y n»m trong mèi t−¬ng sinh hoÆc t−¬ng kh¾c r ng buéc lÉn nhau v
cïng nhau tån t¹i. BÖnh tËt l sù mÊt c©n b»ng gi÷a c¸c mèi quan hÖ n y. Tõ ®ã ng−êi ta
cho r»ng ®iÒu trÞ l lËp l¹i mèi c©n b»ng gi÷a c¸c yÕu tè n y b»ng c¸ch kÝch thÝch mÆt
yÕu (bæ) v ¸p chÕ mÆt m¹nh (t¶).
ë thêi kú hiÖn ®¹i: Khi tr×nh ®é khoa häc ® cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn v−ît bËc trªn
nhiÒu lÜnh vùc, con ng−êi ® cã nh÷ng hiÓu biÕt ng y c ng s©u s¾c h¬n vÒ bÖnh nguyªn
häc v sinh bÖnh häc th× quan niÖm vÒ ®iÒu trÞ còng chuÈn x¸c v khoa häc h¬n. V tõ
®ã ng−êi ta ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc cã tÝnh khoa häc.
§iÒu trÞ häc l m«n häc nh»m ¸p dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p ch÷a bÖnh tèt nhÊt, an
to n nhÊt t¸c ®éng ®èi víi c¬ thÓ bÖnh ®Ó l m cho c¬ thÓ ®ang m¾c bÖnh nhanh chãng
håi phôc trë l¹i b×nh th−êng v mang l¹i søc khoÎ v kh¶ n¨ng l m viÖc, nh−:
+ Dïng thuèc (nh− dïng kh¸ng sinh trong ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn, bæ sung canxi,
phospho v vitamin D trong bÖnh mÒm x−¬ng v cßi x−¬ng,...).
+ Dïng ho¸ chÊt (nh− dïng xanh methylen trong ®iÒu trÞ tróng ®éc HCN, dïng
Na2SO4 hoÆc MgSO4 trong tÈy röa ruét ë bÖnh viªm ruét hay trong ch−íng h¬i d¹ cá, t¾c
nghÏn d¹ l¸ s¸ch).
+ Dïng lý liÖu ph¸p (nh− dïng ¸nh s¸ng, dïng nhiÖt, dïng n−íc, dïng dßng
®iÖn,...).
+ §iÒu tiÕt sù ¨n uèng v hé lý tèt (nh− trong bÖnh xeton huyÕt ph¶i gi¶m thøc ¨n
chøa nhiÒu protein, lipit v t¨ng thøc ¨n th« xanh, trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y ph¶i
gi¶m thøc ¨n xanh chøa nhiÒu n−íc v thøc ¨n tanh,...).
12

13. II. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong ®iÒu trÞ häc
§iÒu trÞ häc hiÖn ®¹i l kÕ thõa sù nghiÖp cña c¸c nh y häc lçi l¹c (B«tkin,
Pavlop,...). Dùa trªn quan ®iÓm c¬ b¶n l “C¬ thÓ l mét khèi thèng nhÊt, ho n chØnh,
lu«n lu«n liªn hÖ chÆt chÏ víi ngo¹i c¶nh v chÞu sù chØ ®¹o cña thÇn kinh trung −¬ng”.
Víi sù tiÕn bé kh«ng ngõng cña sinh häc, y häc, d−îc häc, ®iÒu trÞ häc lu«n lu«n thay
®æi vÒ ph−¬ng ph¸p v kü thuËt. Tuy vËy, vÉn cã nh÷ng nguyªn t¾c kh«ng thay ®æi v
lu«n lu«n ®óng m ng−êi thÇy thuèc ph¶i n¾m v÷ng. Nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh gåm:
1. Nguyªn t¾c sinh lý
Chóng ta thÊy r»ng mäi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ ®Òu chÞu sù chØ ®¹o cña hÖ thÇn kinh
víi môc ®Ých l ®Ó thÝch nghi víi ngo¹i c¶nh lu«n lu«n thay ®æi, n©ng cao ®−îc søc
chèng ®ì víi bÖnh nguyªn m ta gäi chung l ph¶n x¹ b¶o hé cña c¬ thÓ (®ã l hiÖn
t−îng thùc b o, qu¸ tr×nh sinh tÕ b o, m« b o míi, h×nh th nh miÔn dÞch, gi¶i ®éc,...).
Do vËy, theo nguyªn t¾c n y tøc l chóng ta ph¶i t¹o cho c¬ thÓ bÖnh thÝch nghi trong
ho n c¶nh thuËn lîi ®Ó n©ng cao søc chèng ®ì bÖnh nguyªn, cô thÓ:
+ §iÒu chØnh khÈu phÇn thøc ¨n (vÝ dô: trong chøng xeton huyÕt ph¶i t¨ng l−îng
gluxit v gi¶m l−îng protein, lipit trong khÈu phÇn thøc ¨n; trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y
ph¶i gi¶m khÈu phÇn thøc ¨n xanh nhiÒu n−íc v thøc ¨n tanh,...).
+ T¹o ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu thÝch hîp (vÝ dô: trong bÖnh c¶m nãng, c¶m n¾ng ph¶i
®Ó gia sóc n¬i tho¸ng v m¸t).
+ Gi¶m bít kÝch thÝch ngo¹i c¶nh (vÝ dô: trong bÖnh uèn v¸n, chã d¹i th× ph¶i tr¸nh
¸nh s¸ng, n−íc, c¸c kÝch thÝch t¸c ®éng m¹nh)
+ T×m mäi biÖn ph¸p ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng c¬ thÓ, t¨ng c−êng sù b¶o vÖ cña da v
niªm m¹c (b»ng dïng vitamin A, vitamin C), t¨ng c−êng thùc b o cña b¹ch cÇu, t¨ng sù
h×nh th nh kh¸ng thÓ, t¨ng sù gi¶i ®éc cña gan v thËn,...
2. Nguyªn t¾c chñ ®éng tÝch cùc
Theo nguyªn t¾c n y ®ßi hái ng−êi thÇy thuèc ph¶i thÊm nhuÇn ph−¬ng ch©m “ch÷a
bÖnh nh− cøu ho¶”. Tøc l ph¶i:
+ Kh¸m bÖnh sím
+ ChÈn ®o¸n bÖnh nhanh
+ §iÒu trÞ kÞp thêi
+ §iÒu trÞ liªn tôc v ®ñ liÖu tr×nh
+ Chñ ®éng ng¨n ngõa nh÷ng diÔn biÕn cña bÖnh theo c¸c chiÒu h−íng kh¸c nhau
(VÝ dô: trong bÖnh ch−íng h¬i d¹ cá sÏ dÉn tíi t¨ng ¸p lùc xoang bông v chÌn Ðp phæi
l m cho gia sóc ng¹t thë m chÕt. Do vËy, trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ cÇn theo dâi sù tiÕn
triÓn cña qu¸ tr×nh lªn men sinh h¬i trong d¹ cá.
+ KÕt hîp c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ ®Ó thu ®−îc hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cao. VÝ dô: trong bÖnh
viªm phæi ë bª, nghÐ cã thÓ dïng mét trong c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ sau:
- Dïng kh¸ng sinh tiªm b¾p kÕt hîp víi thuèc trî søc, trî lùc v c¸c thuèc ®iÒu trÞ
triÖu chøng.
13

14. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
- Dïng kh¸ng sinh kÕt hîp víi Novocain ë nång ®é 0,25- 0,5% phong bÕ h¹ch sao.
Trong 2 ph−¬ng ph¸p n y th× ph−¬ng ph¸p phong bÕ cã hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ v hiÖu qu¶
kinh tÕ cao nhÊt. Do vËy ta nªn chän ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ thø hai.
3. Nguyªn t¾c tæng hîp (§iÒu trÞ ph¶i to n diÖn)
C¬ thÓ l mét khèi thèng nhÊt v chÞu sù chØ ®¹o cña hÖ thÇn kinh. Do vËy, khi mét
khÝ quan trong c¬ thÓ bÞ bÖnh ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn to n th©n. Cho nªn trong c«ng t¸c ®iÒu
trÞ muèn thu ®−îc hiÖu qu¶ cao chóng ta kh«ng chØ dïng mét lo¹i thuèc, mét biÖn ph¸p,
®iÒu trÞ côc bé ®èi víi c¬ thÓ bÖnh m ph¶i dïng nhiÒu lo¹i thuèc, nhiÒu biÖn ph¸p, ®iÒu
trÞ to n th©n. VÝ dô: trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y do nhiÔm khuÈn ë gia sóc. Ngo i viÖc
dïng thuèc diÖt vi khuÈn cßn ph¶i dïng thuèc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, trî søc, trî lùc, bæ
sung c¸c chÊt ®iÖn gi¶i cho c¬ thÓ kÕt hîp víi ch¨m sãc hé lý tèt.
Trong bÖnh béi thùc d¹ cá, ngo i biÖn ph¸p dïng thuèc l m t¨ng nhu ®éng d¹ cá
cßn ph¶i dïng thuèc l m nh o thøc ¨n trong d¹ cá, trî søc, trî lùc v t¨ng c−êng gi¶i
®éc cho c¬ thÓ cßn ph¶i l m tèt kh©u hé lý ch¨m sãc (cô thÓ: ®Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao
®u«i thÊp, xoa bãp vïng d¹ cá th−êng xuyªn).
4. Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ theo tõng c¬ thÓ (®iÒu trÞ ph¶i an to n v hîp lý)
Cïng mét lo¹i kÝch thÝch bÖnh nguyªn, nh−ng ®èi víi tõng c¬ thÓ th× sù biÓu hiÖn vÒ
bÖnh lý cã kh¸c nhau (sù kh¸c nhau ®ã l do sù ph¶n øng cña tõng c¬ thÓ v do c¬ n¨ng
b¶o vÖ, lo¹i h×nh thÇn kinh cña mçi con vËt cã kh¸c nhau). Do vËy trong ®iÒu trÞ cÇn
ph¶i chó ý tíi tr¹ng th¸i cña tõng con bÖnh ®Ó ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp, tr¸nh
tr−êng hîp dïng mét lo¹i thuèc cho mét lo¹i bÖnh, mét lo¹i thuèc cho tÊt c¶ c¸c lo¹i con
bÖnh kh¸c nhau m kh«ng qua kh¸m bÖnh, tr¸nh tr−êng hîp nghe bÖnh råi kª ®¬n.
Sö dông thuèc n o hoÆc mét ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ n o, tr−íc hÕt ph¶i chó ý ®Õn vÊn
®Ò an to n (tr−íc hÕt ph¶i kh«ng cã h¹i). Tõ l©u ®êi nay nã vÉn l mét ph−¬ng ch©m
h ng ®Çu mçi khi tiÕn h nh ®iÒu trÞ. TÊt nhiªn trong ®iÒu trÞ ®«i khi còng cã thÓ x¶y ra
nh÷ng biÕn chøng hoÆc nh÷ng t¸c dông phô kh«ng mong muèn, nh−ng ph¶i l−êng tr−íc
v ph¶i hÕt søc h¹n chÕ sù xuÊt hiÖn cña chóng ë møc tèi ®a cho phÐp v ph¶i cã sù
chuÈn bÞ ®èi phã khi chóng xuÊt hiÖn.
Mçi khi tiÕn h nh ®iÒu trÞ cho bÊt cø con bÖnh n o, ph¶i cã sù c©n nh¾c kü l−ìng.
Cho thuèc g× ph¶i dùa trªn c¬ së chÈn ®o¸n bÖnh chÝnh x¸c v to n diÖn, ph©n biÖt bÖnh
chÝnh v bÖnh phô, nguyªn nh©n v triÖu chøng, thÓ bÖnh v biÕn chøng, c¬ ®Þa v ho n
c¶nh cña con bÖnh. §iÒu n y l m ®−îc tèt hay kh«ng l tuú thuéc v o ®é chuyªn m«n
cña ng−êi thÇy thuèc, kiÕn thøc v bÖnh häc, kinh nghiÖm h nh nghÒ cña tõng ng−êi.
ChÊt l−îng ®iÒu trÞ phô thuéc phÇn lín v o ®é chÝnh x¸c cña chÈn ®o¸n, sù theo dâi s¸t
sao cña ng−êi thùc hiÖn y lÖnh v kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ tiªn l−îng bÖnh cña thÇy thuèc.
VÝ dô. Trong bÖnh béi thùc d¹ cá thuèc cã t¸c dông l m t¨ng nhu ®éng d¹ cá m¹nh
nhÊt l pilocarpin, nh−ng ë gia sóc cã chöa th× kh«ng dïng ®−îc (v× nã sÏ g©y sÈy thai).
Cho nªn, ®Ó kh«ng g©y sÈy thai v con vËt vÉn khái bÖnh th× ng−êi b¸c sÜ ph¶i trùc tiÕp
kh¸m bÖnh v ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp.
Tãm l¹i theo nguyªn t¾c n y, ng−êi ta ® ®−a ra nh÷ng chØ ®Þnh v chèng chØ ®Þnh
khi dïng thuèc, liÒu l−îng thuèc cho tõng lo¹i, tõng c¸ thÓ, tuæi cña gia sóc,... Nh»m
môc ®Ých l t¹o ®iÒu kiÖn cho con bÖnh nhanh chãng trë l¹i kháe m¹nh b×nh th−êng v
kh«ng g©y t¸c h¹i g× cho c¬ thÓ.
14

15. 5. §iÒu trÞ ph¶i cã kÕ ho¹ch
§¸nh trËn ph¶i cã kÕ ho¹ch t¸c chiÕn, chiÕn ®Êu víi bÖnh tËt còng ph¶i cã kÕ ho¹ch
cô thÓ, tuú theo t×nh tr¹ng bÖnh nÆng hay nhÑ, cÊp hay m¹n tÝnh.
Muèn l m kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ, ph¶i dùa trªn c¬ së biÕt bÖnh, biÕt con bÖnh, biÕt thuèc.
5.1. BiÕt bÖnh
L cã chÈn ®o¸n râ r ng, cã tr−êng hîp nguyªn nh©n biÕt ®−îc ngay, dÔ d ng do ®ã
cã thÓ ®iÒu trÞ ngay nguyªn nh©n, ®ã l tr−êng hîp lý t−ëng. Nh−ng còng cã tr−êng hîp
khã, ch−a biÕt ngay nguyªn nh©n, lóc n y ph¶i cã h−íng t×m bÖnh ngay tõ lóc ®Çu, vÒ
sau sÏ ®iÒu chØnh l¹i chÈn ®o¸n. BiÕt bÖnh vÒ ph−¬ng diÖn ®iÒu trÞ häc cßn l biÕt kh¶
n¨ng cña y häc hiÖn nay cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc bÖnh hay kh«ng. NÕu l tr−êng hîp bÖnh
thuéc lo¹i cã thÓ ®iÒu trÞ khái h¼n ®−îc th× lóc n y nªn khÈn tr−¬ng ®iÒu trÞ. NÕu l
tr−êng hîp bÖnh ch−a cã thÓ ch÷a ®−îc ch¾c ch¾n th× ph¶i cho lo¹i th¶i
5.2. BiÕt con bÖnh
BiÕt bÖnh còng ch−a ®ñ ®Ó ®iÒu trÞ m cßn cÇn ph¶i biÕt con bÖnh. Trong viÖc ®iÒu
trÞ bÖnh, ng−êi thÇy thuèc cã mét vai trß quan träng. Hä ph¶i cã kiÕn thøc y häc réng,
ph¶i n¾m ®−îc nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt tèi thiÓu vÒ c¸c chuyªn khoa kh¸c, cã nh− vËy míi
tr¸nh ®−îc thiÕu sãt trong c«ng t¸c h ng ng y, nhÊt l ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp cÊp
cøu.
5.3. BiÕt thuèc
ThÇy thuèc ph¶i n¾m v÷ng nh÷ng thuèc m×nh dù ®Þnh dïng trong ®iÒu trÞ. Do vËy,
biÕt bÖnh, biÕt con bÖnh còng ch−a ®ñ m cÇn biÕt râ thuèc v ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ®Ó
¸p dông cho ®óng chØ ®Þnh, ®¹t hiÖu qu¶ tèi −u. Cô thÓ l cÇn ph¶i biÕt d−îc tÝnh, liÒu
l−îng, kh¶ n¨ng t¸c dông cña thuèc, n¾m ch¾c c¸ch sö dông thuèc nh− uèng, tiªm,
truyÒn, thuèc d¸n, thuèc ®¹n, thuèc nhá. VÒ biÖt d−îc (hiÖn nay cã rÊt nhiÒu, tõ nhiÒu
nguån trong n−íc v n−íc ngo i) cÇn ph¶i biÕt ho¹t chÊt l g×, liÒu l−îng tèi ®a, tèi
thiÓu. VÒ thuèc ®éc, cÇn biÕt thuèc b¶ng n o cña quy chÕ thuèc ®éc, liÒu l−îng tèi ®a
cho mét lÇn v cho 24 giê.
6. §iÒu trÞ ph¶i ®−îc theo dâi chÆt chÏ
6.1. Theo dâi t¸c dông cña thuèc
Ph¶i theo dâi chÆt chÏ ®Ó xem thuèc cã t¸c dông hay kh«ng, ®Æc biÖt chó ý khi cho
thuèc ®óng quy c¸ch nh−ng bÖnh kh«ng thuyªn gi¶m, kh«ng khái. Trong tr−êng hîp
n y, nªn kiÓm tra xem chñ con bÖnh cã thùc hiÖn ®óng nh− trong ®¬n thuèc hay kh«ng,
thuèc cßn thêi h¹n hay ® qu¸ h¹n, ® bÞ h− háng, thuèc pha chÕ cã ®óng tiªu chuÈn
d−îc ®iÓn hay kh«ng. Còng nªn kiÓm tra l¹i chÕ ®é ¨n uèng, chÕ ®é nghØ ng¬i. Cã
tr−êng hîp cÇn xÐt l¹i chÈn ®o¸n xem cã biÕn chøng míi xuÊt hiÖn hay kh«ng.
6.2. Tr−êng hîp dïng nhiÒu thuèc cïng mét lóc
Khi dïng nhiÒu thuèc cïng mét lóc, ph¶i l−u ý ®Õn kh¶ n¨ng t−¬ng kÞ thuèc. T−¬ng
kÞ thuèc l ¶nh h−ëng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a hai hoÆc nhiÒu vÞ thuèc víi nhau, dÉn tíi sù
biÕn ®æi mét phÇn hoÆc to n bé c¸c tÝnh chÊt lý ho¸ cña thuèc trong ®¬n thuèc hoÆc t¸c
dông ch÷a bÖnh cña nh÷ng vÞ thuèc chÝnh trong ®¬n thuèc ®ã.
15

16. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
Tr−íc khi pha chÕ thuèc, cÇn nghiªn cøu kü xem cã t−¬ng kÞ gi÷a c¸c chÊt kh«ng.
Muèn vËy cÇn ph¶i vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ® n¾m ®−îc còng nh− kinh nghiÖm trong
thùc tÕ pha chÕ ®Ó cã thÓ kÕt luËn ®¬n thuèc cã t−¬ng kÞ hay kh«ng v tõ ®ã ®Ò ra c¸ch
kh¾c phôc nÕu cã thÓ ®−îc.
6.3. ViÖc theo dâi c¸c tai biÕn cã thÓ x¶y ra
C«ng t¸c ®iÒu trÞ ph¶i l mét viÖc tÝnh to¸n kü l−ìng, c©n nh¾c gi÷a nguy hiÓm do
bÖnh v nguy hiÓm do thuèc g©y ra. Cã nh÷ng nguy hiÓm bÊt ngê kh«ng l−êng tr−íc
®−îc. Còng cã nh÷ng nguy hiÓm cã thÓ biÕt tr−íc ®−îc nh−ng thÇy thuèc v con bÖnh cã
thÓ chÊp nhËn ®−îc v× kh«ng thÓ cã gi¶i ph¸p n o h¬n ®−îc. Cã nh÷ng tai biÕn do thuèc
qu¸ liÒu. §¸ng chó ý l nh÷ng tr−êng hîp kh«ng ph¶i l qu¸ liÒu tèi ®a quy ®Þnh trong
d−îc lý, d−îc ®iÓn m qu¸ liÒu so víi t×nh tr¹ng con bÖnh. V× nh÷ng lý do trªn, khi ®
tiÕn h nh ®iÒu trÞ ph¶i cã theo dâi s¸t sao.
III. C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh víi bÖnh tËt, con ng−êi cã mét sè kinh nghiÖm truyÒn l¹i
tõ ®êi n y qua ®êi kh¸c víi sù ph¸t triÓn cña y häc nãi riªng v khoa häc nãi chung,
nh÷ng kinh nghiÖm ®ã ®−îc s ng läc cho ®Õn ng y nay. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ
hiÖu qu¶ ®−îc c¶i tiÕn v n©ng cao kh«ng ngõng. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p Ýt hiÖu qu¶ hoÆc
cã h¹i ®−îc lo¹i bá dÇn dÇn, nh÷ng b i thuèc v kü thuËt phßng ch÷a bÖnh c ng ®a d¹ng
phong phó. §iÒu trÞ häc l m«n häc ®−îc thay ®æi, bæ sung nhiÒu nhÊt víi thêi gian.
Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ, nh×n chung c¸c nh ®iÒu trÞ häc chia l m hai lo¹i
dïng phæ biÕn nhÊt, ®ã l ®iÒu trÞ häc b»ng thuèc v ®iÒu trÞ häc b»ng vËt lý. Trong mçi
lo¹i ®ã cã nhiÒu kü thuËt kh¸c nhau.
1. §iÒu trÞ b»ng thuèc
1.1. Thuèc lÊy nguyªn liÖu tõ th¶o méc
Tõ rÊt l©u ®êi, nh©n d©n v thÇy thuèc ® biÕt sö dông nh÷ng th nh phÇn tõ c©y cá
®Ó ch÷a bÖnh. Ng−êi ta còng ® dïng l¸ c©y, rÔ c©y, th©n c©y, vá c©y, nô v hoa ®Ó l m
ra c¸c thuèc ch÷a bÖnh. HiÖn nay vÉn cßn sö dông nguån d−îc liÖu phong phó n y
nh−ng víi tr×nh ®é khoa häc cao h¬n, ng−êi ta ® chiÕt xuÊt ho¹t chÊt, phèi hîp c¸c lo¹i
th¶o méc víi nhau, t¹o ra nh÷ng d¹ng b o chÕ thÝch hîp. Ngay c¶ nh÷ng n−íc cã mét
nÒn c«ng nghiÖp d−îc phÈm ph¸t triÓn hiÖn nay còng cã xu h−íng trë l¹i sö dông thuèc
nguån gèc th¶o méc d−íi d¹ng gi¶n ®¬n mçi khi t×nh h×nh bÖnh tËt cho phÐp.
1.2. Thuèc s¶n xuÊt tõ ho¸ chÊt
Trong y häc hiÖn ®¹i, ho¸ trÞ liÖu tiÕn rÊt m¹nh v rÊt nhanh, nhê nh÷ng th nh tùu to
lín trong khoa häc. Xu h−íng n y ng y c ng ph¸t triÓn v× nã cho phÐp s¶n xuÊt tËp
trung cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp nªn s¶n l−îng th−êng rÊt lín, ho¹t chÊt l¹i h»ng ®Þnh v
dÔ l−îng ho¸. Kh«ng nh÷ng thÕ viÖc tæng hîp nhiÒu chÊt cho phÐp nh©n ra nhiÒu chñng
lo¹i thuèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i biÖt d−îc phï hîp víi tõng thÓ lo¹i
bÖnh. ViÖc b¶o qu¶n, vËn chuyÓn c¸c lo¹i thuèc n y dÔ d ng h¬n thuèc th¶o méc. §èi
víi phÇn lín thuèc do s¶n xuÊt ®−îc víi quy m« lín nªn gi¸ th nh còng rÎ, gãp phÇn
®¸ng kÓ v o viÖc ®iÒu trÞ bÖnh cho ®¹i ®a sè.
16

17. 1.3. Thuèc lÊy nguyªn liÖu tõ ®éng vËt
Ngay tõ cæ x−a, ng−êi ta ® biÕt sö dông cao x−¬ng, sõng h−¬u nai, tª gi¸c, dïng
c¸c phñ t¹ng mét sè ®éng vËt ®Ó ch÷a bÖnh. Mét sè s¶n ph¶m ®éng vËt ®−îc sö dông
nh− s÷a ong chóa, näc ong, näc r¾n, mËt gÊu, t¾c kÌ,...
H−íng sö dông lo¹i nguyªn liÖu nguån gèc ®éng vËt rÊt thÞnh h nh trong y häc cæ
truyÒn - y häc hiÖn ®¹i còng dïng mét sè phñ t¹ng ®éng vËt, cã xö lý theo ph−¬ng ph¸p
ho¸ häc ®Ó ch÷a trÞ nh− tinh chÊt gi¸p tr¹ng, cao gan, huyÕt thanh ch÷a uèn v¸n, b¹ch
hÇu, tinh chÊt b o thai.
1.4. Thuèc cã nguån gèc hormon
Hormon l c¸c chÊt sinh häc cã t¸c dông rÊt ®Æc hiÖu, ®èi víi c¬ thÓ d−íi d¹ng rÊt
nhá víi liÒu l−îng rÊt thÊp. RÊt nhiÒu néi tiÕt ®−îc chiÕt xuÊt tõ c¸c tuyÕn néi tiÕt cña
®éng vËt (Oestrogen, Insulin,...) hoÆc tæng hîp (Corticoid) v ® ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶
tèt. Nhê tæng hîp ®−îc nªn thuèc rÎ, tai biÕn ng y c ng Ýt so víi nh÷ng lÇn ®Çu tiªn
dïng hormon lÊy tõ sinh vËt ®Ó ch÷a bÖnh.
1.5. Thuèc cã nguån gèc tõ nÊm
C¸c thuèc kh¸ng sinh l mét ph¸t minh vÜ ®¹i cña con ng−êi trong viÖc b¶o vÖ c¬ thÓ
chèng l¹i víi vi khuÈn. Nã ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n rÊt quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c
bÖnh nhiÔm khuÈn, sau khi Pasteur t×m ra c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh n y. ChÊt kh¸ng sinh
nÊm ®Çu tiªn Penicillin do Fleming ng−êi Anh t×m ra n¨m 1942. Tõ ®ã ®Õn nay rÊt nhiÒu
thuèc kh¸ng sinh ®−îc ra ®êi. ViÖc t×m kiÕm c¸c thuèc kh¸ng sinh cã nguån gèc vi sinh
vËt, hoÆc tæng hîp, hoÆc b¸n tæng hîp. Sù ra ®êi cña kh¸ng sinh bªn c¹nh t¸c dông tÝch
cùc còng ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi mÎ nhÊt l hiÖn t−îng kh¸ng kh¸ng sinh cña vi khuÈn,
hiÖn t−îng dÞ øng ng y c ng hay gÆp l m cho viÖc sö dông ph¶i rÊt thËn träng.
1.6. C¸c vitamin
Vitamin l nh÷ng chÊt h÷u c¬, cã ph©n tö l−îng thÊp, c¬ thÓ kh«ng tù tæng hîp
®−îc, phÇn lín ph¶i lÊy tõ ngo i v o, cã ho¹t tÝnh víi l−îng nhá, rÊt cÇn thiÕt cho sù tån
t¹i, chuyÓn ho¸ v ®iÒu ho , ph¸t triÓn, sinh s¶n. Sè l−îng vitamin cÇn thiÕt tuú theo ho¹t
®éng cña c¸c tæ chøc, ho¹t ®éng n y l¹i biÕn ®æi tuú theo tuæi, t×nh tr¹ng thÇn kinh trung
−¬ng, sinh ho¹t, chÕ ®é ¨n v tr¹ng th¸i ®Æc biÖt, tr¹ng th¸i bÖnh lý. C¸c vitamin ®−îc
s¾p xÕp th nh hai nhãm lín, tuú theo tÝnh chÊt ho tan cña chóng. Cã lo¹i vitamin ho
tan trong dÇu (nh− vitamin A, D, E, K,...). Cã lo¹i vitamin ho tan trong n−íc (nh−
vitamin B1, B2, B3, B6,...). Vitamin tham gia v o hÖ thèng enzim l m xóc t¸c cho ph¶n
øng oxy ho¸ khö, chuyÓn amin, chuyÓn axetyl. Vitamin cßn hç trî tuyÕn néi tiÕt nh−
vitamin C víi tuyÕn th−îng thËn, vitamin B víi hormon sinh dôc. Cã khi ®èi lËp víi néi
tiÕt tè, nh− vitamin A víi tyroxin. C¸c lo¹i vitamin b¶o vÖ thÇn kinh nh− vitamin A, B1,
PP, B12,...
2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng vËt lý
§iÒu trÞ vËt lý l mét chuyªn khoa trong y häc dïng c¸c yÕu tè vËt lý ®Ó phßng v
ch÷a bÖnh. C¸c ph−¬ng ph¸p n y xuÊt hiÖn ® l©u ®êi. VËn ®éng thÓ lùc d−íi d¹ng
Yoga, vâ thuËt, khÝ c«ng ® cã tõ rÊt sím, tõ 4000 ®Õn 5000 n¨m. Ch©m cøu cã tr−íc
c«ng nguyªn tíi trªn 2000 n¨m. Ng−êi Ai CËp cæ x−a ® dïng c¸ch "ph¬i n¾ng" v
"ng©m bïn" ë s«ng Nil ®Ó ch÷a bÖnh. Ng−êi Hy L¹p cæ x−a −a chuéng thÓ dôc thÓ thao,
17

18. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
phßng v ch÷a bÖnh. C¸c ph−¬ng ph¸p nhiÖt v n−íc rÊt thÞnh h nh ë nh÷ng thÕ kû ®Çu
c«ng nguyªn.
Trong nh©n d©n c¸c n−íc tõ ¢u sang ¸ ®Òu cßn l−u l¹i nhiÒu ph−¬ng ph¸p lý liÖu
d©n gian nh− xoa bãp, chÝch lÓ, ch−êm nãng, ®¾p l¹nh. Nh÷ng ®iÒu ®ã nãi lªn ph−¬ng
ph¸p vËt lý ® gãp phÇn v o viÖc gi÷ g×n v t¨ng c−êng søc khoÎ cho con ng−êi.
Trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ng−êi ta th−êng sö dông c¸c yÕu tè vËt lý sau: ¸nh s¸ng,
dßng ®iÖn, nhiÖt ®é, n−íc,..., nh÷ng yÕu tè n y th«ng qua ph¶n x¹ thÇn kinh l m t¨ng
c−êng trao ®æi chÊt côc bé, t¨ng c−êng tuÇn ho n côc bé, gi¶m ®au côc bé, l m tiªu
viªm, t¨ng qu¸ tr×nh h×nh th nh m« b o míi, do vËy l m vÕt th−¬ng mau l nh. C¸c
ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng vËt lý th−êng dïng l
2.1. §iÒu trÞ b»ng ¸nh s¸ng
¸nh s¸ng ë ®©y bao gåm tÊt c¶ c¸c bøc x¹ cã trong ¸nh s¸ng mÆt trêi, gåm nh÷ng
bøc x¹ "s¸ng" v nhiÒu bøc x¹ kh«ng tr«ng thÊy ®−îc (bøc x¹ tö ngo¹i v hång ngo¹i).
§iÒu trÞ b»ng ¸nh s¸ng l ch÷a bÖnh, phßng bÖnh, n©ng cao søc khoÎ b»ng c¸ch sö dông
¸nh s¸ng to n bé hoÆc tõng phÇn hoÆc v i ba phÇn cña c¸c bøc x¹ trong ¸nh s¸ng, d−íi
d¹ng thiªn nhiªn hoÆc nh©n t¹o.
a. Dïng ¸nh s¸ng tù nhiªn (¸nh s¸ng mÆt trêi)
- C¬ chÕ
Trong ¸nh s¸ng mÆt trêi cã tia tö ngo¹i cã t¸c dông chuyÓn 7 dehydrocholesterol ë
tæ chøc d−íi da th nh vitamin D3, tõ ®ã gióp cho qu¸ tr×nh hÊp thu canxi v phospho ë
ruét ®−îc tèt. Ngo i ra, nã cßn l m sung huyÕt m¹ch qu¶n ngo¹i biªn. Do vËy, l m
t¨ng c−êng tuÇn ho n m¸u, tõ ®ã l m t¨ng c−êng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. H¬n n÷a nã
cßn cã t¸c dông l m ®«ng vãn v ph©n hñy protein cña vi khuÈn. Do vËy, nã cßn cã t¸c
dông diÖt khuÈn.
- øng dông
¸nh s¸ng mÆt trêi ®−îc øng dông réng r i trong phßng bÖnh v ®iÒu trÞ bÖnh cho vËt
nu«i, nh−: phßng trÞ bÖnh cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng, bÖnh lîn con ph©n tr¾ng, s¸t trïng
chuång tr¹i,...
- Thêi gian sö dông ¸nh s¸ng
Tuú theo møc ®é ph©n bè ¸nh s¸ng mÆt trêi cña tõng vïng, tõng mïa m thêi gian
sö dông ¸nh s¸ng mÆt trêi kh¸c nhau. Cô thÓ ë n−íc ta, thêi gian sö dông ¸nh s¸ng tõ 30
phót ®Õn 5 giê.
Mïa hÌ: Buæi s¸ng thêi gian sö dông ¸nh s¸ng tõ 6 giê s¸ng ®Õn 9 giê s¸ng
Buæi chiÒu tõ 4 giê chiÒu ®Õn 6 giê chiÒu.
Mïa ®«ng: Buæi s¸ng tõ 8-11h.
Buæi chiÒu tõ 1-3h.
b. Dïng ¸nh s¸ng nh©n t¹o
Ng−êi ta th−êng dïng ¸nh s¸ng ®iÖn th−êng, ¸nh s¸ng hång ngo¹i v ¸nh s¸ng tö
ngo¹i.
- Dïng ¸nh s¸ng cña ®Ìn Soluse
18

19. Bãng ®Ìn cã c«ng suÊt tõ 300 -1000W, søc nãng cña tãc ®Ìn cã thÓ lªn tíi 2.500 -
2.8000C, trong bãng ®Ìn cã chøa h¬i azot, nit¬. Do vËy, ¸p lùc cña bãng ®Ìn b»ng 1/2
atmotphe. §Ìn solux th−êng ®−îc dïng trong c¸c phßng ®iÒu trÞ v cã thÓ mang l−u
®éng ®−îc.
+ Thêi gian v kho¶ng c¸ch chiÕu s¸ng
Mçi lÇn chiÕu tõ 25 - 40 phót, ng y chiÕu 1-2 lÇn, ®Ìn ®Ó c¸ch da vËt nu«i tõ
0,5 - 0,7 mÐt.
+ C«ng dông
Do cã sù tËp chung ¸nh s¸ng v o côc bé nªn l m cho da n¬i bÞ chiÕu cã hiÖn t−îng
sung huyÕt, t¨ng c−êng tuÇn ho n côc bé. Do ®ã nã cã t¸c dông tiªu viªm, gi¶m ®au ®èi
víi vËt nu«i.
+ øng dông
Th−êng dïng ®Ó ®iÒu trÞ trong c¸c bÖnh (viªm c¬, ¸p xe, viªm khíp, viªm phæi,...).
- Dïng ¸nh s¸ng ®Ìn hång ngo¹i
¸nh s¸ng hång ngo¹i ®−îc ph¸t ra do ®èt nãng d©y may xo cña c¸c lß s−ëi ®iÖn, khi
may xo nãng ®á th× nhiÖt ®é lªn tíi 300-7000C.
+ T¸c dông
Nh− ¸nh s¸ng ®iÖn th−êng nh−ng cã ®é chiÕu s©u h¬n. Do vËy, th−êng dïng ®Ó ®iÒu
trÞ c¸c vÕt th−¬ng s©u trong c¬ thÓ.
+ Kho¶ng c¸ch v thêi gian chiÕu s¸ng
§Ìn ®Ó c¸ch mÆt da kho¶ng 0,5- 0,7 mÐt, mçi lÇn chiÕu tõ 20 - 40 phót.
- Dïng ¸nh s¸ng ®Ìn tö ngo¹i
Tia tö ngo¹i ®−îc ph¸t ra tõ bãng ®Ìn l m b»ng th¹ch anh, trong bãng ®Ìn cã chøa
khÝ Ar (Acg«n) v thuû ng©n. N¬i thuû ng©n cã ¸p suÊt l 1/1000 atmotphe.
+ C¬ chÕ
Khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua th× khÝ Ar sinh ra hiÖn t−îng ®iÖn ly v phãng ®iÖn b¾n
v o c¸c ph©n tö cña h¬i thuû ng©n l m cho mét phÇn ph©n tö cña thuû ng©n ion ho¸ cßn
mét phÇn ph¸t ra ¸nh s¸ng v ¸nh s¸ng n y gäi l tia tö ngo¹i.
+ T¸c dông
- L m biÕn ®æi 7 dehydrocholesterol → vitamin D3 v ergosterol →vitamin D2.
- L m ®«ng vãn v ph©n huû protein cña vi sinh vËt. Do vËy, cã t¸c dông s¸t trïng,
tiªu ®éc.
- L m sung huyÕt v gi n m¹ch qu¶n. Do vËy, xóc tiÕn qu¸ tr×nh tuÇn ho n v trao
®æi chÊt c¬ thÓ, tõ ®ã l m t¨ng sè l−îng hång cÇu, b¹ch cÇu trong m¸u, l m t¨ng hiÖn
t−îng thùc b o v h m l−îng globulin trong c¬ thÓ.
+ C¸ch chiÕu
Víi ®¹i gia sóc, x¸c ®Þnh h m l−îng ¸nh s¸ng b»ng c¸ch dïng tÊm b×a d i 20 cm,
réng 7 cm cã ®ôc 5 lç, mçi lç cã diÖn tÝch 1cm2. Sau ®ã ®Æt tÊm b×a lªn th©n gia sóc, tiÕp
theo lÊy tÊm b×a kh¸c che lªn lÇn l−ît cho hë tõng lç mét råi chiÕu (mçi lç hë chiÕu víi
19

20. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
kho¶ng thêi gian 15 - 20 phót) ®Õn thêi gian m mÆt da ®á lªn th× th«i. Kho¶ng c¸ch ®Ìn
®èi víi th©n gia sóc tõ 0,7 - 1 mÐt.
Víi tiÓu gia sóc v gia cÇm, chiÕu to n ® n, kho¶ng c¸ch ®Ìn ®èi víi tiÓu gia sóc v
gia cÇm l 1 mÐt, thêi gian chiÕu tõ 10-15 phót, ng y chiÕu 3 lÇn.
Nh÷ng chó ý khi dïng ®Ìn tö ngo¹i:
- Sau khi chiÕu xong ph¶i ®Ó phßng ®iÒu trÞ th«ng tho¸ng (v× khi chiÕu ®Ìn th−êng
xuyªn sinh ra khÝ O3, m khÝ n y kÝch thÝch rÊt m¹nh niªm m¹c (chñ yÕu l niªm m¹c
®−êng h« hÊp). V× vËy, dÔ g©y viªm ®−êng h« hÊp.
- Tia tö ngo¹i kÝch thÝch rÊt m¹nh thÇn kinh thÞ gi¸c v tÕ b o gËy cña m¾t. Do vËy,
th−êng l m ¶nh h−ëng ®Õn thÞ gi¸c, cho nªn trong khi sö dông ®Ìn tö ngo¹i cÇn ph¶i ®eo
kÝnh b¶o vÖ m¾t.
2.2. §iÒu trÞ b»ng dßng ®iÖn
C¬ thÓ con ng−êi còng nh− gia sóc ®Òu l m«i tr−êng dÉn ®iÖn (do trong c¬ thÓ cã
n−íc v c¸c ph©n tö keo, c¸c tinh thÓ). Do vËy, trong ®iÒu trÞ ng−êi ta còng dïng dßng
®iÖn. Phæ biÕn l sö dông dßng ®iÖn mét chiÒu (dßng ganvanich), dßng ®iÖn xung thÕ
thÊp, tÇn sè thÊp (dßng Pharadic, dßng Ledue, dßng Bernard,...) c¸c dßng cao tÇn (dßng
d' Arsonval, dßng th©n nhiÖt, sãng ng¾n, vi sãng,...) tÜnh ®iÖn v ion khÝ.
a. Sö dông dßng ®iÖn mét chiÒu
Qua hÖ thèng n¾n dßng m dßng ®iÖn xoay chiÒu ®−îc chuyÓn th nh dßng ®iÖn mét
chiÒu víi hiÖu ®iÖn thÕ 60V v c−êng ®é dßng ®iÖn 6A.
- C¸ch tiÕn h nh
Dïng m¸y ®iÖn ch©m, m¾c mét cùc ë n¬i bÞ viªm v mét cùc ë ch©n gia sóc. Thêi
gian ®Ó cho dßng ®iÖn ch¹y qua l 15 - 20 phót. Sö dông tõ 2 - 3 lÇn trong 1 ng y.
- T¸c dông
+ C¶i thiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt c¬ thÓ, l m håi phôc chøc n¨ng tÕ b o, d©y thÇn
kinh. Do vËy, th−êng dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c tr−êng hîp b¹i liÖt do d©y thÇn kinh.
+ G©y sung huyÕt ë n¬i ®Æt ®iÖn cùc. Cho nªn, cã t¸c dông tiªu viªm, gi¶m ®au ë
n¬i côc bé.
Chó ý: Kh«ng sö dông cho c¸c tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh, viªm cã mñ.
b. §iÒu trÞ b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn ph©n
T¸c dông gièng dßng ®iÖn mét chiÒu, nh−ng ng−êi ta dïng dung m«i l c¸c ho¸
chÊt. Do ®ã, thêi gian t¸c dông ®èi víi c¬ thÓ kÐo d i.
B¶ng c¸c ho¸ chÊt th−êng dïng l m dung m«i
Tªn ion §iÖn cùc D¹ng thuèc Nång ®é (%)
--
Br - Bromua kali 1-20
I- - Iodua kali 3-5
Penicillin - Penicillin 5000-10.000 UI/ml
Salicylat - Natrisalicylat 3-5
Cl- - NaCL 3-5
20

21. Ca++ + CaCL2 3-5
Mg++ + MgSO4 3-5
Novocain + Novocain 2-5
Ichthiol + Ichthyol 3-5
Streptomycin + Streptomycin 5000-10.000 UI/ml
- ¦u ®iÓm: Thuèc v o chËm, th¶i trõ chËm, t¸c dông kÐo d i.
- Nh−îc ®iÓm: Kh«ng khèng chÕ ®−îc liÒu l−îng.
- øng dông: Tuú theo c¸c ion cña hîp chÊt thuèc trong dung m«i.
Ch÷a chøng suy nh−îc thÇn kinh, gi¶m ®au (khi trong dung m«i cã Novocain, Clorua)
§iÒu trÞ chøng tª liÖt, gi¶m ®au (khi trong dung m«i cã Novocain, Salyxilat).
§iÒu trÞ nhiÔm trïng (khi trong dung m«i cã kh¸ng sinh, Ichthyol).
c. §iÒu trÞ b»ng siªu ©m
Siªu ©m cã t¸c dông tæng hîp, gi n m¹ch, gi¶m co th¾t, gi¶m ®au l kÕt qu¶ cña sù
ma s¸t vi thÓ v sù dao ®éng cao tÇn ®−îc cñng cè b»ng t¸c dông t¨ng nhiÖt ®é do hÊp
thu n¨ng l−îng sãng siªu ©m. T¸c dông trªn dinh d−ìng chuyÓn ho¸ l hËu qu¶ cña sù
t¨ng c−êng tuÇn ho n t¹i chç, t¨ng ho¹t ®éng c¸c men, thay ®æi cÊu tróc c¸c ph©n tö lín
t¹o nªn c¸c chÊt míi, cã t¸c dông kÝch thÝch sù s¾p xÕp l¹i cÊu tróc ph©n tö tÕ b o.
2.4. §iÒu trÞ b»ng nhiÖt
C¸c ph−¬ng ph¸p sö dông nãng (ch−êm nãng, ng©m n−íc nãng) g©y ph¶n øng gi n
m¹ch. Tuú møc ®é kÝch thÝch m ph¶n x¹ n y sÏ chØ cã t¸c dông khu tró t¹i chç ®Æt, kÝch
thÝch nãng hay lan réng ra mét bé phËn cña c¬ thÓ theo kiÓu ph¶n x¹ ®øt ®o¹n hay lan
réng ra to n th©n. Ch−êm nãng cã tÝnh chÊt an thÇn v ®iÒu ho c¸c rèi lo¹n chøc n¨ng
hÖ thÇn kinh, gi¶m nhÑ ®au v co th¾t c¬.
T¸c dông cña ph−¬ng ph¸p l¹nh ng¾n (ch−êm l¹nh, ng©m n−íc l¹nh) l l m t¨ng
h−ng phÊn thÇn kinh, cßn c¸c ph−¬ng ph¸p l¹nh kÐo d i l m l¹nh tæ chøc ¶nh h−ëng trªn
thÇn kinh n»m ë s©u. L¹nh c¶n trë sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh viªm cÊp, l m gi¶m phï nÒ
v ng¨n nhiÔm khuÈn ph¸t triÓn.
2.5. §iÒu trÞ b»ng vËn ®éng v xoa bãp
VËn ®éng l mét biÖn ph¸p phßng bÖnh v ®iÒu trÞ, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu
trÞ, bao gåm: xoa bãp, vËn ®éng v ®iÒu trÞ c¬ häc. Xoa bãp l c¸ch dïng nh÷ng ®éng
t¸c cña tay t¸c ®éng trªn c¬ thÓ con bÖnh víi môc ®Ých ®iÒu trÞ (vÝ dô: xoa bãp vïng d¹
cá khi d¹ cá bÞ béi thùc; xoa bãp nh÷ng n¬i bÞ liÖt trªn c¬ thÓ). VËn ®éng cã ¶nh h−ëng
s©u s¾c ®Õn to n bé mäi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, kh«ng riªng g× ®èi víi c¬ b¾p m cßn cã
t¸c dông duy tr× v t¸i lËp l¹i h»ng ®Þnh néi m«i tèt nhÊt (vÝ dô. trong bÖnh liÖt d¹ cá,
bÖnh béi thùc d¹ cá cÇn ph¶i cho gia sóc vËn ®éng nhiÒu lÇn trong ng y)
IV. Ph©n lo¹i ®iÒu trÞ
Dùa trªn triÖu chøng, t¸c nh©n g©y bÖnh, c¬ chÕ sinh bÖnh m ng−êi ta chia ra l m 4
lo¹i ®iÒu trÞ.
21

22. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
1. §iÒu trÞ theo nguyªn nh©n bÖnh
Lo¹i ®iÒu trÞ n y thu ®−îc hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ v hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Bëi v× ®
x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh, tõ ®ã dïng thuèc ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu
®èi víi nguyªn nh©n bÖnh ®ã.
VÝ dô: Khi x¸c ®Þnh gia sóc bÞ tróng ®éc s¾n (HCN), dïng xanh methylen 0,1% tiªm
®Ó gi¶i ®éc.
VÝ dô: Khi x¸c ®Þnh mét vËt nu«i m¾c bÖnh tô huyÕt trïng, dïng Streptomycin hoÆc
kanamycin ®Ó ®iÒu trÞ
2. §iÒu trÞ theo c¬ chÕ sinh bÖnh
§©y l lo¹i ®iÒu trÞ nh»m c¾t ®øt mét hay nhiÒu giai ®o¹n g©y bÖnh cña bÖnh ®Ó ®èi
phã víi sù tiÕn triÓn cña bÖnh theo c¸c h−íng kh¸c nhau.
VÝ dô: Trong bÖnh viªm phÕ qu¶n phæi (qu¸ tr×nh viªm l m cho phæi bÞ sung huyÕt
v tiÕt nhiÒu dÞch viªm ®äng l¹i trong lßng phÕ qu¶n g©y trë ng¹i qu¸ tr×nh h« hÊp dÉn
®Õn gia sóc khã thë, n−íc mòi ch¶y nhiÒu, ho). Do vËy, khi ®iÒu trÞ ngo i viÖc dïng
kh¸ng sinh tiªu diÖt vi khuÈn cßn dïng thuèc gi¶m ho v gi¶m dÞch thÊm xuÊt ®Ó tr¸nh
hiÖn t−îng viªm lan réng.
+ Trong bÖnh ch−íng h¬i d¹ cá: Vi khuÈn l m thøc ¨n lªn men - sinh h¬i v h¬i
®−îc th¶i ra ngo i theo 3 con ®−êng (ThÊm v o m¸u, qu¸ tr×nh î h¬i, theo ph©n ra
ngo i). NÕu 1 trong 3 con ®−êng tho¸t h¬i bÞ c¶n trë, ®ång thêi vi khuÈn trong d¹ cá
ho¹t ®éng m¹nh l m qu¸ tr×nh sinh h¬i nhanh dÉn ®Õn d¹ cá ch−íng h¬i→ t¨ng ¸p lùc
xoang bông, hËu qu¶ l m cho con vËt thë khã hoÆc ng¹t thë. Do vËy, trong qu¸ tr×nh
®iÒu trÞ ph¶i h¹n chÕ sù ho¹t ®éng cña vi khuÈn trong d¹ cá, lo¹i trõ thøc ¨n ® lªn men
sinh h¬i trong d¹ cá, phôc håi l¹i con ®−êng tho¸t h¬i.
3. §iÒu trÞ theo triÖu chøng
Lo¹i ®iÒu trÞ n y hay ®−îc sö dông, nhÊt l trong thó y. V× ®èi t−îng bÖnh l gia sóc,
h¬n n÷a chñ cña bÖnh sóc kh«ng quan t©m v theo dâi s¸t gia sóc nªn viÖc chÈn ®o¸n
®óng bÖnh ngay tõ ®Çu l rÊt khã. Do vËy, ®Ó h¹n chÕ sù tiÕn triÓn cña bÖnh v n©ng cao
søc ®Ò kh¸ng cña con vËt trong thêi gian t×m nguyªn nh©n g©y bÖnh, ng−êi ta ph¶i ®iÒu
trÞ theo triÖu chøng l©m s ng thÓ hiÖn trªn con vËt.
VÝ dô: khi gia sóc cã triÖu chøng phï, m triÖu chøng n y do rÊt nhiÒu nguyªn
nh©n: do bÖnh viªm thËn, do bÖnh tim, do bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u, do bÖnh s¸n
l¸ gan, do suy dinh d−ìng. Do vËy, trong thêi gian x¸c ®Þnh nguyªn nh©n chÝnh, ng−êi
ta dïng thuèc lîi tiÓu, gi¶m phï v thuèc trî lùc, thuèc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c¬
thÓ. Khi ® x¸c ®Þnh ®−îc râ nguyªn nh©n th× dïng thuèc ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu ®èi víi
nguyªn nh©n ®ã.
4. §iÒu trÞ theo tÝnh chÊt bæ sung
Lo¹i ®iÒu trÞ n y dïng ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh m nguyªn nh©n l do c¬ thÓ thiÕu
hoÆc mÊt mét sè chÊt g©y nªn.
VÝ dô: bæ sung vitamin (trong c¸c bÖnh thiÕu vitamin); bæ sung m¸u, chÊt s¾t (trong
bÖnh thiÕu m¸u v mÊt m¸u); bæ sung c¸c nguyªn tè vi l−îng (trong c¸c bÖnh thiÕu c¸c
nguyªn tè vi l−îng); bæ sung canxi, phospho trong bÖnh cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng; bæ sung
n−íc v chÊt ®iÖn gi¶i trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y.
22

23. TruyÒn m¸u vµ truyÒn dung dÞch
§©y l mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bæ sung, nh»m bæ sung m¸u, n−íc v c¸c
chÊt ®iÖn gi¶i m c¬ thÓ ® bÞ mÊt trong c¸c tr−êng hîp bÖnh lý.
I. truyÒn m¸u (tiÕp m¸u)
1. S¬ l−îc lÞch sö
Ngay tõ thÕ kØ 18 ng−êi ta ® biÕt truyÒn m¸u, nh−ng ë thÕ kØ n y ng−êi ta dïng m¸u
cõu non truyÒn cho ng−êi. Do vËy, tai biÕn th−êng x¶y ra trong qu¸ tr×nh truyÒn m¸u.
+ N¨m 1677 ng−êi ta ® biÕt lÊy m¸u ng−êi truyÒn cho ng−êi, nh−ng vÉn ch−a t×m
ra ®−îc c¸c nhãm m¸u v sù t−¬ng kþ gi÷a c¸c nhãm m¸u. Do vËy, vÉn kh«ng tr¸nh
®−îc c¸c tai biÕn x¶y ra.
+ N¨m 1901 nh b¸c häc ng−êi ¸o Lanxtein¬ ® t×m ra c¸c nhãm m¸u v sù t−¬ng
kÞ gi÷a c¸c nhãm m¸u. Do vËy, viÖc truyÒn m¸u rÊt hiÕm cã tai biÕn x¶y ra.
+ M−êi l¨m n¨m sau ng−êi ta l¹i t×m ra ®−îc c¸c chÊt chèng ®«ng. Do vËy, rÊt tiÖn
cho viÖc truyÒn m¸u v cã thÓ tr÷ l¹i m¸u ®−îc mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
+ §Õn nay viÖc truyÒn m¸u rÊt th«ng dông v ng−êi ta cho r»ng viÖc truyÒn m¸u l
c¸ch duy nhÊt cøu sèng n¹n nh©n (vÝ dô tiÕp m¸u trong tr−êng hîp mÊt m¸u nhiÒu, huyÕt
cÇu bÞ ph¸ vì nhiÒu, nhiÔm trïng huyÕt,...).
2. Kh¸i niÖm vÒ truyÒn m¸u
TruyÒn m¸u l ®em m¸u cña ng−êi hay ®éng vËt cho m¸u v o hÖ tuÇn ho n cña
ng−êi hay ®éng vËt nhËn m¸u víi môc ®Ých l bï v o khèi l−îng m¸u ® mÊt hoÆc ®em
l¹i nh÷ng yÕu tè míi ®Ó ch÷a bÖnh (Hång cÇu, b¹ch cÇu, globulin,...).
3. ý nghÜa cña viÖc truyÒn m¸u
+ Bæ sung mét l−îng m¸u bÞ mÊt trong ch¶y m¸u cÊp, hay trong tr−êng hîp hång
cÇu bÞ ph¸ vì nhiÒu, trong tr−êng hîp nhiÔm trïng m¸u. Do ®ã, l m t¨ng ¸p suÊt thÈm
thÊu cña m¸u v l m t¨ng l−u l−îng m¸u ë mao qu¶n. V× vËy, duy tr× ®−îc huyÕt ¸p b×nh
th−êng cho c¬ thÓ.
+ CÇm m¸u: trong m¸u ® cã s½n nh÷ng yÕu tè l m ®«ng m¸u (Fibrinogen,
prothrombin, canxi, tiÓu cÇu,...). V× vËy, gióp cho qu¸ tr×nh ®«ng m¸u cña c¬ thÓ nhanh
chãng trë l¹i b×nh th−êng.
+ T¹o huyÕt cÇu: M¸u cã nhãm Hem. Do vËy, m¸u cã t¸c dông cung cÊp Hemoglobin
cho c¬ thÓ t¹o huyÕt cÇu míi.
+ Chèng nhiÔm trïng v gi¶i ®éc: Nã cung cÊp kh¸ng thÓ, l−îng huyÕt cÇu míi t¨ng
c−êng tuÇn ho n. Do vËy, qu¸ tr×nh gi¶i ®éc ®−îc t¨ng c−êng.
4. Kü thuËt truyÒn m¸u
4.1. C¸c b−íc tiÕn h nh tr−íc khi truyÒn m¸u: Tr−íc khi truyÒn m¸u ng−êi ta ph¶i
tiÕn c¸c b−íc sau:
23

24. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
a. KiÓm tra l©m s ng con vËt cho m¸u: tr−íc khi truyÒn m¸u, ph¶i kiÓm tra ®éng vËt
cho m¸u vÒ l©m s ng (®éng vËt cho m¸u ph¶i kh«ng cã bÖnh, ®Æc biÖt l c¸c bÖnh truyÒn
nhiÔm v bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u)
b. §Þnh nhãm m¸u: M¸u gia sóc còng nh− m¸u ng−êi cã 4 nhãm m¸u (nhãm m¸u A,
nhãm m¸u B, nhãm m¸u AB, nhãm m¸u O). Së dÜ ng−êi ta dïng nh÷ng ch÷ c¸i trªn ®Ó
gäi c¸c nhãm m¸u l v× trong m¸u ng−êi còng nh− ®éng vËt cã mét ®Æc ®iÓm c¨n b¶n l :
+ Trong c¸c lo¹i m¸u chØ cã 2 lo¹i ng−ng kÕt sinh A v B, hai ng−ng kÕt sinh n y
n»m trong huyÕt cÇu v mçi ng−ng kÕt sinh n y ®Òu cã 1 ng−ng kÕt tè t−¬ng kþ (α v β)
ë huyÕt thanh.
+ Trong m¸u ng−êi còng nh− ®éng vËt, ng−ng kÕt sinh v ng−ng kÕt tè t−¬ng kþ
kh«ng tån t¹i cïng víi nhau, nÕu cïng tån t¹i th× huyÕt cÇu bÞ ng−ng kÕt, do vËy sù sèng
kh«ng cßn. Do ®ã, ng−êi ta viÕt c«ng thøc cña 4 lo¹i m¸u mét c¸ch ®Çy ®ñ nh− s¹u:
* Nhãm AB (O, O): ë nhãm m¸u n y, trong hång cÇu cã c¶ 2 ng−ng kÕt sinh A v
B, nh−ng ë huyÕt thanh th× kh«ng cã ng−ng kÕt tè (α, β).
* Nhãm A (β): Trong hång cÇu cã ng−ng kÕt sinh B v trong huyÕt thanh cã ng−ng
kÕt tè β.
* Nhãm B (α): Trong hång cÇu cã ng−ng kÕt sinh B v trong huyÕt thanh cã ng−ng
kÕt tè α.
* Nhãm O (α, β): Trong hång cÇu kh«ng cã ng−ng kÕt sinh, trong huyÕt thanh cã 2
ng−ng kÕt tè α, β.
Qua c¸c c«ng thøc n y cho ta thÊy nhãm m¸u AB (O, O), nhËn ®−îc tÊt c¶ c¸c
nhãm m¸u cho, nhãm m¸u O (α, β) cho ®−îc to n thÓ c¸c nhãm m¸u kh¸c nhËn. Tõ ®ã
ta cã s¬ ®å cho v nhËn nh− sau:
A A
O O AB AB
B B
C¸ch ®Þnh lo¹i nhãm m¸u ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p Bet-vanh-x¨ng
c. KiÓm tra trùc tiÕp xem 2 nhãm m¸u cã t−¬ng kþ kh«ng?
§©y l ph−¬ng ph¸p rÊt cÇn thÕt tr−íc khi tiÕp m¸u, mÆc dï chóng ta ® ®Þnh lo¹i
nhãm m¸u v kiÓm tra con vËt vÒ l©m s ng. Cã 2 ph−¬ng ph¸p kiÓm tra:
* KiÓm tra trªn lam kÝnh:
LÊy 1 giät m¸u cña ®éng vËt cho m¸u v mét Ýt huyÕt thanh cña ®éng vËt nhËn m¸u
ho ®Òu víi nhau trªn lam kÝnh. §Ó 5 phót quan s¸t:
- NÕu cã hiÖn t−îng ng−ng kÕt th× hång cÇu tËp trung th nh tõng ®¸m (cã sù t−¬ng kþ
gi÷a c¸c nhãm m¸u. Nh− vËy, trong tr−êng hîp n y kh«ng truyÒn m¸u ®−îc cho nhau)
- NÕu kh«ng cã hiÖn t−îng ng−ng kÕt th× hång cÇu ph©n bè ®Òu (nh− vËy truyÒn
®−îc m¸u cho nhau)
- NÕu hång cÇu tËp trung tõng chuçi th× ®ã l ng−ng kÕt gi¶ v ë tr−êng hîp n y
còng cã thÓ truyÒn m¸u ®−îc cho nhau.
M¸u huyÕt thanh kh«ng ng−ng kÕt
24
Cãng−ng kÕt
Ng−ng kÕt gi¶

25. * KiÓm tra b»ng ph−¬ng ph¸p sinh vËt häc: LÊy m¸u ë con vËt cho tiªm trùc tiÕp cho
con vËt nhËn. Víi sè l−îng:
- TiÓu gia sóc: LÊy 10-20ml m¸u cña con vËt cho tiªm cho con vËt nhËn.
- §¹i gia sóc: LÊy 100ml m¸u cña con vËt cho tiªm cho con vËt nhËn
sau ®ã theo dâi 15-20 phót, nÕu kh«ng cã biÓu hiÖn g× vÒ rèi lo¹n tuÇn ho n, h« hÊp
th× ta tiÕp tôc truyÒn hÕt l−îng m¸u cÇn bæ sung
4.2. Kü thuËt truyÒn m¸u: Cã 2 c¸ch.
* Kh«ng sö dông chÊt chèng ®«ng
LÊy m¸u con vËt cho ®em tiªm ngay v o tÜnh m¹ch cho con vËt nhËn (ph−¬ng ph¸p
n y cã −u ®iÓm l v« trïng nh−ng cã nh−îc ®iÓm l m¸u hay bÞ ®«ng vãn. Do vËy, hay
x¶y ra tai biÕn trong qu¸ tr×nh truyÒn m¸u, cho nªn ng−êi ta Ýt dïng ph−¬ng ph¸p n y).
* Sö dông chÊt chèng ®«ng
Cã thÓ dïng mét trong c¸c lo¹i dung dÞch chèng ®«ng m¸u sau:
+ Natri sulfat 4% tû lÖ pha lo ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp
+ Magie sulfat 8% tû lÖ pha lo ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp.
+ Canxi clorua 15% tû lÖ pha lo ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp.
+ Natri citrat 4% tû lÖ pha lo ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp.
+ Khi m¸u ch−a kÞp truyÒn ngay ta cã thÓ b¶o qu¶n trong tñ l¹nh 1-2 ng y nh−ng
ph¶i cho thªm kh¸ng sinh v Adrenalin v o m¸u theo tû lÖ sau:
Canxi clorua 15% 100ml
Penicilin 200.000 UI
Adrenalin 0,1% 2mg
M¸u 900ml
* L−îng m¸u truyÒn v sè lÇn truyÒn m¸u
- L−îng m¸u truyÒn: Tuú theo yªu cÇu (cã thÓ l 1,2,3,4 lÝt).
- Sè lÇn truyÒn m¸u: Qua thùc tÕ ng−êi ta thÊy r»ng sè lÇn truyÒn m¸u kh«ng h¹n
chÕ, nh−ng cÇn chó ý trong lÇn truyÒn sau cÇn ph¶i ®Ò phßng hiÖn t−îng dÞ øng x¶y ra
(do lÇn ®Çu truyÒn c¬ thÓ sinh ra kh¸ng thÓ chèng huyÕt cÇu. Do vËy, khi truyÒn m¸u lÇn
2 cã sù ph¶n øng gi÷a kh¸ng nguyªn víi kh¸ng thÓ).
4.3. Nh÷ng chó ý khi truyÒn m¸u
+ ChØ truyÒn m¸u trong tr−êng hîp mÊt m¸u cÊp tÝnh (khi phÉu thuËt, bÖnh ký sinh
trïng ®−êng m¸u, trong tr−êng hîp tróng ®éc).
+ Kh«ng truyÒn m¸u trong tr−êng hîp: thiÕu m¸u m n, suy dinh d−ìng, bÖnh tim,
bÖnh thËn, bÖnh gan.
25

26. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
+ KiÓm tra con vËt cho m¸u vÒ l©m s ng (con vËt kh«ng ®−îc m¾c c¸c bÖnh truyÒn
nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u).
+ M¸u ph¶i ®¶m b¶o v« trïng.
+ M¸u ph¶i ®−îc läc.
+ Kh«ng cã bät khÝ trong d©y truyÒn.
+ NhiÖt ®é m¸u truyÒn ph¶i b»ng nhiÖt ®é c¬ thÓ.
+ Tèc ®é truyÒn ph¶i phï hîp víi t×nh tr¹ng c¬ thÓ.
+ Theo dâi con vËt ®−îc truyÒn m¸u trong qu¸ tr×nh truyÒn m¸u v sau khi truyÒn
m¸u 30 phót.
+ ChuÈn bÞ thuèc cÊp cøu (Adrenalin 0,1%, canxi clorua 10%, cafein natribenzoat
20%, long n o n−íc 10%).
* C¸c tai biÕn cã thÓ x¶y ra trong truyÒn m¸u
+ Sèc do tan huyÕt: Con vËt cã hiÖn t−îng ®á da, thë khã, run c¬ b¾p, m¹ch yÕu,
huyÕt ¸p h¹.
Xö trÝ: Cã thÓ dïng trong mét c¸c lo¹i thuèc sau: Adrenalin 0,1% liÒu l−îng tõng
lo i gia sóc, hoÆc cafein natribenzoat 20%, long n o n−íc.
+ Ph¶n øng qu¸ mÉn: Con vËt cã hiÖn t−îng thë khã, ch¶y n−íc d i.
Xö trÝ: Dïng Adrenalin 0,1% tiªm b¾p hoÆc tiªm v o tÜnh m¹ch.
+ Phï phæi cÊp: Con vËt cã hiÖn t−îng thë khã, n−íc mòi cã lÉn m¸u v bät khÝ.
Xö trÝ: Dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc sau: morfin hoÆc Atropinsulfat 0,1%.
+ NÕu tèc ®é truyÒn qu¸ nhanh th× ph¶i gi¶m tèc ®é truyÒn.
+ NÕu l−îng m¸u truyÒn qu¸ nhiÒu th× ph¶i ngõng truyÒn m¸u.
II. TruyÒn dÞch
Trong ®iÒu trÞ bÖnh cho gia sóc èm, viÖc truyÒn m¸u th−êng rÊt hiÕm (chØ sö dông
víi c¸c gia sóc quý). Nh−ng viÖc dïng c¸c dung dÞch ®Ó truyÒn cho con vËt èm l rÊt cÇn
thiÕt v th−êng dïng, v× nã gãp phÇn quan träng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ.
1. C¸c dung dÞch th−êng dïng trong ®iÒu trÞ bÖnh cho gia sóc
- Dung dÞch muèi ®¼ng tr−¬ng (n−íc muèi sinh lý 0,9%): dïng trong c¸c tr−êng hîp
khi c¬ thÓ mÊt m¸u cÊp tÝnh, viªm ruét Øa ch¶y cÊp, n«n möa nhiÒu). Tiªm d−íi da hoÆc
truyÒn v o tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tuú thuéc v o môc ®Ých ®iÒu trÞ.
- Dung dÞch muèi −u tr−¬ng (NaCl 10%): cã t¸c dông l m t¨ng c−êng tuÇn ho n côc
bé v ph¸ vì tiÓu cÇu. Do vËy, dung dÞch n y th−êng ®−îc dïng trong c¸c tr−êng hîp
(liÖt d¹ cá, nghÏn d¹ l¸ s¸ch, ch¶y m¸u mòi, tÝch thøc ¨n trong d¹ cá). Tiªm truyÒn trùc
tiÕp v o tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng (§GS: 200-300 ml/con/ng y; bª, nghÐ: 100-200
ml/con/ng y; chã, lîn: 20-30 ml/con/ng y).
- Dung dÞch Glucoza −u tr−¬ng (10-40%): dïng trong tr−êng hîp khi gia sóc qu¸
yÕu, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ (khi c¬ thÓ bÞ tróng ®éc), t¨ng c−êng tiÕt niÖu v
gi¶m phï. Tiªm truyÒn trùc tiÕp v o tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tuú theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.
26

27. - Dung dÞch Glucoza ®¼ng tr−¬ng (5%): dïng trong tr−êng hîp khi c¬ thÓ bÞ suy
nh−îc v mÊt n−íc nhiÒu. Tiªm d−íi da hoÆc tiªm truyÒn trùc tiÕp v o tÜnh m¹ch. LiÒu
l−îng tuú theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.
- Dung dÞch Oresol: dïng trong tr−êng hîp bÖnh l m c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc v chÊt
®iÖn gi¶i. Cho uèng. LiÒu l−îng tuú theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.
- Dung dÞch Ringerlactat: dïng trong tr−êng hîp bÖnh l m c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc v
chÊt ®iÖn gi¶i. Tiªm d−íi da hoÆc tiªm truyÒn trùc tiÕp v o tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tïy
theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.
2. Ph−¬ng ph¸p truyÒn dÞch
- Dông cô dïng cho truyÒn dÞch: bé d©y truyÒn v chai dÞch truyÒn.
- Ph−¬ng ph¸p truyÒn dÞch: tr−íc tiªn c¾m bé d©y truyÒn v o chai dÞch truyÒn, sau
®ã lÊy m¸u ë tÜnh m¹ch råi ®−a dÞch truyÒn v o c¬ thÓ.
3. Mét sè chó ý trong khi truyÒn dÞch
+ Dung dÞch truyÒn ph¶i ®−îc läc kü v ph¶i ®−îc khö trïng tèt.
+ Tr¸nh bät khÝ ë d©y truyÒn dÞch.
+ NhiÖt ®é dung dÞch truyÒn ph¶i b»ng nhiÖt ®é c¬ thÓ.
+ Tèc ®é truyÒn dÞch tuú thuéc v o tr¹ng th¸i c¬ thÓ (NÕu tr¹ng th¸i c¬ thÓ yÕu th×
truyÒn dÞch víi tèc ®é chËm).
+ ChuÈn bÞ c¸c thuèc cÊp cøu: Cã thÓ dïng mét trong c¸c lo¹i thuèc sau:
(Cafeinnatribenzoat 20%, Long n o n−íc 10%, Adrenalin 0,1%, canxi clorua 10%).
+ Theo dâi con vËt trong khi truyÒn dÞch v sau khi truyÒn dÞch 30 phót.
+ Khi con vËt cã hiÖn t−îng sèc, cho¸ng th× ngõng truyÒn dÞch v tiªm thuèc cÊp cøu.
Ngùa ®ang ®−îc truyÒn dÞch
27

28. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
§iÒu trÞ b»ng kÝch thÝch phi ®Æc hiÖu
§iÒu trÞ b»ng kÝch thÝch phi ®Æc hiÖu tøc l ng−êi ta dïng protein l¹ ®−a v o c¬ thÓ
nh»m môc ®Ých n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, nã kh«ng cã t¸c dông tiªu diÖt ®èi víi
c¸c lo¹i bÖnh nguyªn n o v ng−êi ta th−êng dïng
1. Protein liÖu ph¸p
* Nguyªn lý
Khi protein v o c¬ thÓ, nã ph©n gi¶i th nh c¸c ®o¹n polypeptit, c¸c lo¹i amino
axit,... c¸c lo¹i n y kÝch thÝch chøc n¨ng phßng vÖ cña c¬ thÓ. Do vËy, l m t¨ng b¹ch cÇu
(®Æc biÖt l b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh), t¨ng thùc b o v t¨ng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt
trong c¬ thÓ.
* Ph¶n øng cña c¬ thÓ khi tiªm protein
+ Ph¶n øng côc bé: t¹i n¬i tiªm cã hiÖn t−îng s−ng, nãng, ®á, ®au
+ Ph¶n øng to n th©n: sau khi tiªm th©n nhiÖt cao h¬n b×nh th−êng, kiÓm tra m¸u
thÊy b¹ch cÇu t¨ng (nhÊt l b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh), tÇn sè h« hÊp, tÇn sè tim t¨ng,
t¨ng huyÕt ¸p, sè lÇn b i tiÕt t¨ng. HiÖn t−îng n y kÐo d i tõ 6-10 giê hoÆc qu¸ 24 giê,
c¬ thÓ dÇn trë l¹i b×nh th−êng.
* øng dông
Dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c æ viªm cã tÝnh chÊt l©u ng y (viªm khíp, viªm phÕ qu¶n Cata
m¹n tÝnh,...)
* Chèng chØ ®Þnh
Kh«ng dïng cho gia sóc m¾c c¸c bÖnh vÒ tim, gan, thËn (v× nÕu ®−a c¸c protein l¹
v o sÏ x¶y ra ph¶n øng dÞ øng l m cho bÖnh c ng nÆng thªm).
* Lo¹i protein dïng trong ®iÒu trÞ: lßng tr¾ng trøng, s÷a ® t¸ch b¬
VÝ dô: Trong thùc tÕ ng−êi ta dïng lßng tr¾ng trøng g cïng víi Penicillin ®iÒu trÞ
bÖnh ®ãng dÊu lîn cho kÕt qu¶ tèt.
- LiÒu l−îng: Lîn: 25-50 ml/con/lÇn; tr©u, bß: 70-90 ml/con/lÇn; chã: 10-20 ml/con/lÇn
- LiÖu tr×nh: c¸ch 2-3 ng y tiªm 1 lÇn, liÖu tr×nh 2-3 lÇn.
2. HuyÕt liÖu ph¸p
§iÒu trÞ gièng nh− protein liÖu ph¸p nh−ng t¸c dông tèt h¬n. V× ngo i protein nã cßn
cã th nh phÇn h÷u h×nh cña m¸u (tÕ b o m¸u). Do vËy, ngo i chøc n¨ng kÝch thÝch ®Æc
hiÖu ®èi víi c¬ thÓ nã cßn kÝch thÝch c¬ quan t¹o m¸u ®Ó sinh ra huyÕt cÇu.
* Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ: ng−êi ta cã thÓ dïng
+ Dïng m¸u cïng lo i (m¸u tr©u tiªm cho tr©u; m¸u lîn tiªm cho lîn).
+ Dïng m¸u kh¸c lo i (m¸u bß tiªm cho lîn; m¸u g tiªm cho chã).
28

29. + Dïng m¸u b¶n th©n (Autosang) cã t¸c dông nh− tiªm m¸u cïng lo i v kh¸c lo i,
v× nã cã ®iÓm ®Æc biÖt l trong m¸u cña con vËt èm cã ®éc tè vi khuÈn. V× vËy, sau khi
tiªm c¬ thÓ sÏ sinh ra kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu ®Ó chèng l¹i vi khuÈn g©y bÖnh.
* øng dông
+ Dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh cã tÝnh chÊt côc bé nh− protein liÖu ph¸p.
+ Phßng v trÞ bÖnh (bª viªm phæi, bª Øa ch¶y, lîn con ph©n tr¾ng)
* LiÒu l−îng
+ NÕu dïng m¸u kh¸c lo i: Gia sóc lín 15-20ml; Gia sóc nhá 1-3ml.
+ NÕu dïng m¸u cïng lo i: Gia sóc lín 20-25ml; Gia sóc nhá 3-5ml.
+ NÕu dïng m¸u tù th©n: Gia sóc lín 50-70ml; Gia sóc nhá 5-10 ml
* LiÖu tr×nh: tiªm tõ 2-3 lÇn v c¸ch 2 ng y tiªm 1 lÇn.
Chó ý: Trong thùc tÕ ®Ó chñ ®éng sö dông v ®Ò phßng hiÖn t−îng vãn m¸u ng−êi
ta dïng chÊt chèng ®«ng (Citrat natri 5% pha tû lÖ 1/10 ®Ó trong tñ l¹nh 2-3 ng y)
3. Tæ chøc liÖu ph¸p (Filatop liÖu ph¸p)
Ph−¬ng ph¸p n y do Filatop ®Ò ra n¨m 1933.
* Nguyªn lý
Nh÷ng m« b o, tÕ b o ®éng vËt, hay thùc vËt khi t¸ch ra khái c¬ thÓ nã ch−a
ngõng trao ®æi chÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh, khi ®Æt nã v o ®iÒu kiÖn bÊt lîi (®iÒu kiÖn
l¹nh, tia tö ngo¹i, thiÕu ¸nh s¸ng,...). Nh÷ng m« b o, tÕ b o n y sÏ s¶n sinh ra mét chÊt
®Ó duy tr× sù sèng ë møc tèi thiÓu, nh÷ng chÊt ®ã gäi l kÝch sinh tè, b¶n chÊt cña nã l
axit h÷u c¬ (chñ yÕu l axit dicacbonic, oxydicacbonic hoÆc axit m¹ch vßng kh«ng b o
ho ) khi ®−a v o trong c¬ thÓ nã kÝch thÝch thÇn kinh trung −¬ng, thÇn kinh thùc vËt v
tõ ®ã ho¹t ho¸ c¸c men trong c¬ thÓ trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, kÝch thÝch sù sinh
s¶n hormon, sù h×nh th nh miÔn dÞch, xóc tiÕn tiªu ho¸, kÝch thÝch c¬ quan t¹o m¸u
s¶n sinh hång cÇu. Do vËy, khi kÕt hîp cïng víi thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n nã cã t¸c
dông n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ.
* §iÒu chÕ: cã thÓ chÕ th nh d¹ng bét, d¹ng uèng hoÆc d¹ng tiªm.
- Nguyªn liÖu ®Ó ®iÒu chÕ: cã thÓ l gan, l¸ l¸ch, dÞch ho n, buång trøng, nhau
thai,...
- Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ: ®Ó c¸c nguyªn liÖu trªn trong tñ l¹nh víi nhiÖt ®é tõ 2- 40C
tõ 6- 7 ng y. Sau ®ã lÊy ra nghiÒn víi n−íc sinh lý theo tû lÖ 1/10, läc lÊy n−íc trong råi
®em hÊp tiªu ®éc ë nhiÖt ®é 1200C trong 1 giê ta ®−îc chÕ phÈm d¹ng dung dÞch (cã thÓ
tiªm, hoÆc uèng).
NÕu chÕ ë d¹ng bét: sau khi ®Ó c¸c nguyªn liÖu trªn ë ®iÒu kiÖn bÊt lîi råi c¾t nhá
v sÊy kh«. Sau ®ã nghiÒn th nh bét v bæ sung mét sè vitamin, nguyªn tè vi l−îng ta
®−îc chÕ phÈm ë d¹ng bét v ®em trén v o thøc ¨n h ng ng y cho vËt nu«i.
* øng dông
+ Dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh m¹n tÝnh (loÐt d¹ d y, viªm phÕ qu¶n Cata m¹n tÝnh,
bÖnh lao, vÕt th−¬ng ®iÒu trÞ l©u ng y,...)
29

30. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
+ Chèng cßi cäc, ®iÒu trÞ chøng suy dinh d−ìng, chøng thiÕu m¸u)
4. Protein thuû ph©n
protein liÖu ph¸p dÔ g©y dÞ øng víi c¬ thÓ (v× cã c¸c th nh phÇn ph©n tö lín, c¸c
m¹ch polypeptit cßn mang tÝnh chÊt ®Æc hiÖu ®èi víi tõng c¬ thÓ v tõng lo i). Do vËy,
®Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò trªn ng−êi ta ®em thuû ph©n protein.
* Nguyªn lý
Khi protein ®−îc thuû ph©n th× c¸c th nh phÇn ph©n tö lín cña protein v c¸c m¹ch
polypeptit bÞ ph©n huû th nh c¸c axit amin. Do vËy, nã kh«ng cßn mang tÝnh chÊt ®Æc
hiÖu ®èi víi tõng c¬ thÓ v tõng lo i. Cho nªn, nã kh«ng g©y dÞ øng ®èi víi c¬ thÓ.
* Ph−¬ng ph¸p thuû ph©n: ng−êi ta th−êng thuû ph©n protein b»ng axit clohydric
(HCl), hoÆc men pepsin ë nhiÖt ®é cao. Dung dÞch th−êng dïng ®Ó thuû ph©n protein l :
HCl d = 1.19 5ml
Pepsin 10g
N−íc cÊt 1000ml
Tuú theo yªu cÇu ®iÒu trÞ ë tõng c¬ quan trong c¬ thÓ m ng−êi ta cã thÓ sö dông c¸c
m« b o t−¬ng øng ®Ó thuû ph©n.
* øng dông ®iÒu trÞ
Gièng nh− protein liÖu ph¸p, nh−ng cã kh¸c l tÝnh dÞ øng ®èi víi c¬ thÓ kh«ng cao.
B»ng ph−¬ng ph¸p thuû ph©n protein, hiÖn nay ng−êi ta ® s¶n xuÊt ra nh÷ng chÕ phÈm
(Hemolizat, Urozat, Dextran. Fe) ®Ó phßng v ®iÒu trÞ chøng thiÕu m¸u, chøng cßi cäc ë
gia sóc v bÖnh viªm ruét Øa ch¶y ë gia sóc non.
* Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ
- §iÒu chÕ Hemolizat
1000 ml m¸u + HCl 0,1N (100ml) → Hemolizat, sau khi thuû ph©n ®em läc, hÊp
khö trïng v cho gia sóc uèng.
- Trong m¸u thuû ph©n ng−êi ta cßn ®iÒu chÕ ra Urozat, Dextran. Fe (trong chÕ
phÈm cßn cã thªm c¸c nguyªn tè vi l−îng: Fe, Cu, Zn, Co).
* T¸c dông
Gièng protein liÖu ph¸p, nh−ng cã ®iÓm kh¸c l do trong c¸c chÕ phÈm n y cßn cã
th nh phÇn h÷u h×nh cña m¸u bÞ thuû ph©n. Do vËy, nã cßn cã t¸c dông kÝch thÝch c¬
quan t¹o m¸u s¶n sinh nhiÒu hång cÇu míi. Cho nªn, c¸c chÕ phÈm n y th−êng ®−îc
dïng ®Ó phßng chèng chøng suy dinh d−ìng, chøng thiÕu m¸u ë gia sóc v ®Ó phßng trÞ
bÖnh lîn con, bª nghÐ Øa ph©n tr¾ng.
30

31. §iÒu trÞ b»ng Novocain
I. S¬ l−îc vÒ tÝnh chÊt d−îc lý vµ ®−êng dïng thuèc Novocain
1. TÝnh chÊt d−îc lý
Novocain do Einhorn Ullfelder t×m ra, nã gåm 250 chÊt gÇn gièng nhau, chÊt
th−êng dïng trong ®iÒu trÞ l Procain (Novocain). Trong thùc tÕ dïng Novocain
hydroclorid l chÊt kÕt tinh kh«ng m u, vÞ ®¾ng l m tª l−ìi, rÊt dÔ tan trong n−íc, tan
trong cån.
D¹ng dung dÞch bÒn v÷ng ë nhiÖt ®é th−êng. Ngo i ¸nh s¸ng, trong m«i tr−êng kiÒm
mau háng, chuyÓn sang dung dÞch m u v ng.
2. T¸c dông d−îc lý
Novocain khi v o trong c¸c tæ chøc c¬ thÓ bÞ ph©n ly th nh 2 chÊt:
- Axit para- amino-benzoic (PABA): chÊt n y cã t¸c dông gióp c¬ thÓ cÊu t¹o nªn
axit folic l mét chÊt cÇn thiÕt cho viÖc t¹o hång cÇu, t¸i sinh tÕ b o míi. Do vËy, l m
t¨ng dinh d−ìng c¸c tæ chøc, t¸i sinh c¸c m¹ch m¸u bÞ tho¸i ho¸, x¬ cøng, kÝch thÝch
dinh d−ìng.
- Dietyl-amino-ethanol (th nh phÇn n y kh«ng cã t¸c dông g× v ®−îc ® o th¶i ra
ngo i).
+ T¸c dông g©y tª: c¬ chÕ l do ng¨n c¶n dÉn truyÒn xung ®éng c¶m gi¸c ®au vÒ hÖ
thÇn kinh trung −¬ng, chØ cã t¸c dông t¹m thêi víi chøc phËn thÇn kinh. Khi phèi hîp
víi Adrenalin (10-40 giät Adrenalin 0,1% trong 100ml dung dÞch Novocain) cã t¸c dông
kÐo d i thêi gian g©y tª.
+ Khi phèi hîp víi Rivalnol ngo i t¸c dông l m co m¹ch, cßn cã t¸c dông s¸t trïng.
+ Ngo i t¸c dông g©y tª cßn dïng ®iÒu trÞ bÖnh, do ng¨n c¶n kÝch thÝch thÇn kinh
g©y bÖnh (dïng ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh viªm d¹ d y, ®iÒu trÞ c¸c bÖnh ë hÖ tim m¹ch).
+ Thuèc cã t¸c dông víi thÇn kinh giao c¶m nªn kh«ng g©y co m¹ch, kh«ng g©y
gi n ®ång tö, kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tim, huyÕt ¸p, nhu ®éng ruét,...
+ ë nång ®é thÊp, Novocain cã t¸c dông øc chÕ, ®iÒu ho hÖ thÇn kinh thùc vËt,
phßng bÕ c¸c h¹ch thùc vËt, gi¶m kÝch thÝch thÇn kinh trung −¬ng, gi¶m co giËt.
* C¸c ®−êng dïng thuèc
C¸c ®−êng cho thuèc kh¸c nhau ®Òu cã t¸c dông kh¸c nhau. Trong thùc tÕ c¸c nh
l©m s ng ® dïng Novocain ®Ó ch÷a bÖnh b»ng c¸ch cho uèng, tiªm béi b×, d−íi da, b¾p
thÞt, tÜnh m¹ch, ®éng m¹ch, phong bÕ g©y tª, tiªm v o m ng bông, tiªm v o khÝ qu¶n,
tiªm v o x−¬ng.
* øng dông ®iÒu trÞ
- G©y tª thÊm: Tiªm thuèc v o vïng d−íi da n¬i mæ, theo tõng líp mét, thuèc khuÕch
t¸n v thÊm v o ®Çu mót thÇn kinh n¬i ®ã, th−êng dïng dung dÞch 0,25 - 0,5%.
- G©y tª thÇn kinh: Tiªm thuèc c¹nh d©y thÇn kinh hoÆc ®Èy thuèc th¼ng tíi d©y
thÇn kinh, phong bÕ sù dÉn truyÒn cña d©y thÇn kinh n y v g©y mÊt c¶m gi¸c cña vïng
ngän. Th−êng dïng dung dÞch 3 - 6%.
31

32. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
- Phong bÕ h¹ch thÇn kinh: l ng¨n chÆn nh÷ng xung ®éng truyÒn c¶m gi¸c ®au vÒ
hÖ thÇn kinh trung −¬ng. Th−êng dïng ph−¬ng ph¸p phong bÕ víi c¸c thuèc ®iÒu trÞ trùc
tiÕp. VÝ dô: khi ®iÒu trÞ bª, nghÐ, ngùa viªm phæi dïng Penicillin ®ång thêi phong bÕ
Novocain v o h¹ch sao ë cæ cho kÕt qu¶ ®iÒu trÞ cao h¬n chØ dïng Penicillin.
- G©y tª ngo i m ng cøng: Tiªm thuèc v o ngo i m ng cøng cña tuû sèng. Thuèc tª
sÏ lan v o ngo i m ng cøng, g©y øc chÕ thÇn kinh tõ ngo i v o tuû v tõ tuû ®i ra.
Th−êng dïng dung dÞch 2-3% (tiªm v o 2 ®iÓm: H«ng- khum v khum - ®u«i).
- G©y tª tuû sèng (g©y tª trong m ng cøng). VÞ trÝ tiªm v o kho¶ng gi÷a 2 ®èt sèng
l−ng 2,3,4 qua d©y ch»ng v ng råi v o kho¶ng d−íi nhÖn.
- Dïng dinh d−ìng thÇn kinh, dinh d−ìng th nh m¹ch: ®iÒu trÞ tæn th−¬ng thÇn kinh,
x¬ cøng ®éng m¹ch (nång ®é 0,25% - 0,5%).
II. Dïng Novocain trong ®iÒu trÞ bÖnh néi khoa (phong bÕ h¹ch
thÇn kinh)
C¬ së lý luËn
Phong bÕ tøc l ng¨n chÆn c¸c xung ®éng bÖnh lý truyÒn vÒ thÇn kinh trung −¬ng.
Do ®ã c¸c hÖ thÇn kinh trung −¬ng ®−îc nhanh chãng håi phôc trë l¹i, kh¶ n¨ng dinh
d−ìng, kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®−îc håi phôc v ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan trong
c¬ thÓ håi phôc trë l¹i b×nh th−êng.
1. Phong bÕ c¸c h¹ch thÇn kinh
1.1. Phong bÕ d©y thÇn kinh phã giao
c¶m (thÇn kinh mª tÈu)
+ VÞ trÝ: chia ®o¹n cæ ra l m 3 phÇn. §iÓm
phong bÕ thø nhÊt ë phÇn d−íi cña 1/3 ®o¹n cæ
trªn, c¸ch tÜnh m¹ch cæ vÒ phÝa trªn 2 cm.
§iÓm phong bÕ thø hai c¸ch ®iÓm phong bÕ
thø nhÊt tõ 6-7cm.
+ Cì kim: dïng cì kim 14 (d i tõ 2 - 4 cm)
+ H−íng kim: ®©m kim vu«ng gãc víi th©n
gia sóc v s©u 2- 4 cm.
VÞ trÝ phong bÕ thÇn kinh mª tÈu
+ Nång ®é Novocain: 0,25-0,5%.
+ LiÒu l−îng: 50ml/lÇn.
+ LiÖu tr×nh: c¸ch mét tuÇn phong bÕ 1 lÇn v sau ®ã phong bÕ ®iÓm thø hai. NÕu
bÖnh ch−a khái cã thÓ tiÕp tôc phong bÕ ë cæ bªn kia.
+ øng dông: §iÒu trÞ c¸c bÖnh ë ®−êng h« hÊp trªn v ®−êng tiªu ho¸ trªn (viªm
mòi, viªm häng, viªm thanh qu¶n, viªm thùc qu¶n).
1.2. Phong bÕ h¹ch sao ë tr©u bß
+ VÞ trÝ:
Phong bÕ h¹ch sao ®ång thêi còng l phong
bÕ h¹ch cæ d−íi (v× h¹ch cæ d−íi n»m s¸t h¹ch
32
VÞ trÝ phong bÕ h¹ch sao

33. sao). H¹ch sao v h¹ch cæ d−íi n»m tr−íc cöa lång ngùc v phÝa trªn x−¬ng s−ên 1.
+ X¸c ®Þnh vÞ trÝ: VÞ trÝ ®©m kim l giao ®iÓm cña hai ®−êng (tõ ®èt cæ 7 kÎ mét
®−êng vu«ng gãc víi mÆt ®Êt, tõ x−¬ng s−ên 1, 2 kÎ mét ®−êng song song víi mÆt ®Êt).
+ Cì kim: 18 (cã ®é d i tõ 8 - 12 cm)
+ H−íng ®©m kim: ®©m kim tr−íc x−¬ng b¶ vai d−íi ®èt cæ 7.
+ Ph−¬ng ph¸p: Cè ®Þnh gia sóc sau ®ã kÐo ch©n tr−íc cña gia sóc vÒ phÝa sau hÕt
cì, dïng kim d i 8-12 cm, h−íng ®©m kim tõ tr−íc ra sau v chÕch tõ d−íi lªn trªn, khi
2/3 kim v o vÞ trÝ ta xoay ngang mòi kim däc theo th©n gia sóc v Ên hÕt cì kim. Gia sóc
nhá ®Ó n»m, ®é s©u cña kim l 5-6 cm.
+ Nång ®é v liÒu l−îng: Nång ®é Novocain tõ 0,25 - 0,5%, víi liÒu l−îng tõ 150-
200ml/lÇn.
+ øng dông: dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh trong xoang ngùc (viªm ngo¹i t©m m¹c,
viªm néi t©m m¹c, viªm phæi, viªm m ng phæi,...).
1.3. Phong bÕ h¹ch sao ë ngùa
H¹ch sao v h¹ch cæ ë ngùa n»m xa
nhau. VÞ trÝ ®−îc x¸c ®Þnh bëi h×nh tam gi¸c
trong ®ã: ®Ønh l u vai cßn 2 ®¸y l khíp vai
v mám khuû. Trªn tam gi¸c ®ã ta kÎ mét
®−êng trung tuyÕn, chia ®−êng trung tuyÕn
ra l m 3 phÇn b»ng nhau. VÞ trÝ phong bÕ l
1/3 phÝa d−íi cña ®−êng trung tuyÕn.
+ H−íng kim tõ tr−íc ra sau v tõ d−íi
lªn (nh− ë tr©u, bß).
+ LiÒu l−îng: 150 - 200ml/lÇn.
+ Nång ®é: tõ 0,25 - 0,5%.
VÞ trÝ phong bÕ h¹ch sao ë ngùa
1.4. Phong bÕ h¹ch cæ d−íi ë ngùa
+ VÞ trÝ: Tõ mám ngang ®èt cæ 7 kÎ mét ®−êng
th¼ng vu«ng gãc víi mÆt ®Êt. Tõ x−¬ng s−ên 1 ta kÎ
mét ®−êng song song víi ®èt sèng cæ 7. VÞ trÝ ®©m
kim l c¸ch ®èt cæ 7 tõ 6-7cm v c¸ch x−¬ng s−ên 1
tõ 3,5 - 4,5 cm.
+ H−íng kim: vu«ng gãc víi th©n gia sóc
+ §é s©u cña kim: tõ 4- 6cm.
+ Nång ®é Novocain: tõ 0,25 - 0,5%.
+ LiÒu l−îng: 150 - 200 ml/lÇn
+ øng dông: ®iÒu trÞ c¸c bÖnh ë trong xoang VÞ trÝ phong bÕ h¹ch cæ d−íi
ngùc.
33

34. Giáo trình B nh n i khoa gia súc
1.5. Phong bÕ d©y giao c¶m trªn m ng phæi
§Ó ng¨n chÆn mét sè kÝch thÝch bÖnh lý tíi mét sè c¬ quan ®−êng h« hÊp v tiªu
ho¸ (d¹ d y, ruét, phæi), ®©y l ph−¬ng ph¸p chñ yÕu ®èi víi thÇn kinh giao c¶m, ®ång
thêi còng l sù phong bÕ ®¸m thÇn kinh tuþ t¹ng trong xoang bông.
Ngùa: Phong bÕ c¶ hai bªn ngùc, ®iÓm ®©m kim l giao ®iÓm cña hai ®−êng: Gian
s−ên cuèi cïng (17-18) v mÐp d−íi c¬ d i l−ng.
Tr©u bß: Phong bÕ mét bªn ngùc ph¶i, ®iÓm ®©m kim l gian s−ên (12-13) v mÐp
d−íi c¬ d i l−ng.
+ TiÕn h nh: dïng kim cã ®é d i tõ 10-12
cm, ®−êng kÝnh 1,5 mm, ®©m kim chÕch mét gãc
so víi mÆt ph¼ng n»m ngang 30-350 h−íng vÒ
d−íi cét sèng. Khi ch¹m kim tíi mÆt bªn cét sèng
ta rót kim ra 1cm ®−a kim lªn mét gãc 5-100 n÷a
víi h−íng ®ã ta ®©m s©u tiÕp 1-1,5cm.
+ Nång ®é Novocain: 0,5%.
+ Cì kim: ®é d i cña kim tõ 10 - 12, ®−êng VÞ trÝ phong bÕ d©y giao c¶m
kÝnh cña kim l 1,5 mm
+ LiÒu l−îng Novocain: 0,5 ml/kg thÓ träng.
+ øng dông: ®iÒu trÞ c¸c bÖnh trong xoang ngùc v bông (viªm phæi, ch−íng h¬i d¹
cá, viªm m ng bông, ®au bông ngùa,...).
1.6. Phong bÕ bao thËn: tøc l phong bÕ ®¸m rèi thËn, ®¸m rèi treo tr ng, ®¸m rèi
mÆt trêi (cã t¸c dông l m gi¶m kÝch thÝch bÖnh lý ®Õn c¸c khÝ quan trong xoang bông,
®−êng sinh dôc, ®−êng tiÕt niÖu).
Tr©u bß: Chñ yÕu phong bÕ thËn ph¶i. VÞ trÝ l giao ®iÓm cña 2 ®−êng: Mám ngang
®èt sèng h«ng 1 (sau x−¬ng s−ên cuèi cïng) v c¸ch cét sèng tõ 8 - 10cm.
+ H−íng kim: ®©m th¼ng gãc víi mÆt da, s©u tõ 8 -11cm.
+ Cì kim: ®é d i cña kim tõ 10 - 12, ®−êng kÝnh cña kim l 1,5 mm.
Ngùa: Phong bÕ c¶ 2 bªn thËn, nh−ng vÞ trÝ phong bÕ cã sù kh¸c nhau.
+ VÞ trÝ phong bÕ thËn ph¶i: l giao ®iÓm cña 2 ®−êng: Khe s−ên cuèi cïng v c¸ch
sèng l−ng 10-12cm.
+ Cì kim: ®é d i cña kim tõ 10 - 12, ®−êng kÝnh cña kim l 1,5 mm.
+ H−íng kim: ®©m h¬i chÕch vÒ phÝa tr−íc, víi ®é s©u 8-10cm.
+ VÞ trÝ phãng bÕ thËn tr¸i: l giao ®iÓm cña 2 ®−êng: Mám ngang ®èt sèng h«ng 1
(sau x−¬ng s−ên cuèi cïng) v c¸ch cét sèng l−ng tõ 8 - 10 cm.
+ H−íng kim: ®©m th¼ng gãc víi mÆt da, víi ®é s©u 6-8cm
+ Cì kim: ®é d i cña kim tõ 10 - 12, ®−êng kÝnh cña kim l 1,5 mm.
+ LiÒu l−îng Novocain: 0,5ml/kg träng l−îng.
+ Nång ®é Novocain: 0,5%
34