rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr

1. Әбигузина Әсем Балтабайқызы
Павлодар облысы Ертіс ауданы
«Ленин жалпы орта білім беру мектебі» ММ
Қазақ тілі және әдебиет пәнінің мұғалімі
Жұмыстың түрі: баяндама
Тақырыбы: «Әдебиет сабақтарында әдебиетті оқытудың тиімді жолдарын қолдану».
Соңғы кезде еліміздің білім беру ісінде түбірлі өзгерістер болып жатқаны мәлім. Соның ішінде ең бастысы, әлемдік кеңістігіне ену
мақсатындағы алғашқы қадамдар. Бүгінгі таңда мектептің, мұғалімнің ең қасиетті міндеті – рухани бай, жан-жақты дамыған жеке, дарынды
тұлға қалыптастыру. Рухани байлық ең алдымен әр халықтың ұлттық әдет-салты, әдебиеті, мәдениеті, өнері, шыққан түп тамырында
жататыны белгілі. Сол ұлттық байлықты бүкіл адамзаттың өз ұрпағын тәрбиелеудегі, білім берудегі озық ұстанымдарымен байланыстыра
отырып, әр баланың қабілетін, талантын ашу, өзіне-өзінің сенімін нығайтып, өзіне-өзінің жол ашуына түрткі жасау – міне, бүгінгі білім беру,
тәрбие ісінің басты міндеті. Әр мұғалімнің алдыңдағы сәулелі мұраты - өз пәнінен білім беріп қана қоймай, әр баланың «менін» ашу, сол
«менді» шығармашылық тұлғаға жетелеу.
Әдебиет сабағында ең басты жұмыстардың біріне оқушылардың көркем туындыны қабылдауы, одан әсер алуы, көркем туындыны бүкіл
бітім-болмысымен түсіне білулері жатады. Яғни мұғалім осы мақсатпен ізденуі керек, осы мақсатта оны жүзеге асырудың ең тиімді деген
әдіс-тәсілдерін сұрыптай отырып, пайдалануы керек. Көркем оқу әдісі әдебиетті оқытуда үлкен рөл атқарады. Ол оқушының көркем
шығарманы қабылдау белсенділігін, әсерлі сезімін дамытуда өте тиімді болып келеді. Әдебиетті өнер деп тануда, көркем туындыны өнер
туындысы деп қабылдауда, сөз касиеті мен құдіретіне, оның эстетикалық нәзік нәріне тұшындыруда бұл әдіс алғашқы баспалдақ, яғни
көркем шығарманы оқушы жүрегіне бастайтын алғашқы сезім көпірі ретінде ежелден-ақ тиімді әдіс болып, мұғалімдер тәжірибесінен кең
орын алуда. Бұл әдістің негізгі тәсілдері мұғалімнің мәнерлеп оқуы, көркем сөз шеберлерінің оқуы, күйтабақты, үнтаспаны тыңдауы т.с.с.
болып табылады. Мұғалімнің мәтінді әрі мәнерлеп, әрі түсінік бере оқуы, оқушышларды осы жұмысқа баулуы, мәтінге жуық әңгімелету,
жоспар жасату, негізгі оқиғаларға ат қойғызу, жинақтау т.б. шығармашылық жұмыстар да осы әдістің негізгі тәсілдері. Сондай-ақ көркем
мәтінді оқу барысында иллюстрация, суреттер пайдалану (қабілетіне қарай өнерін шығару), сценарий жасату, оқыған шығармаларға, көркем
суреттер бойынша пікір айтқыза білу (көркем киноны, пьесаларды т.б.) тиімді тәсіл ретінде оқушылардың оқу еңбегін ұйымдастыру
түрлеріне де жатады. Мұғалім осы жұмыстың басықасында, оны ойластырушы да, орындаушы, орындатушы да болып қызмет атқарады.
Мектептегі оқыту процесі оқыту әдістері арқылы жүзеге асады. Мысалы, әдеби айтыс тудыратын сұрақтар оқушы белсенділігін танытып,
арттыратын тәсілдердің бір түріне жатса, көркем мәтінді талдау оқушының тәжірибелік жұмысын бақылаудың бір тәсілі, жолы болып
келеді. Әдебиетті оқытуда сөздік әдіс, көрнекілік әдіс, тәжірибелік әдіс, түсіндірмелі – иллюстративтік әдіс немесе репродуктивті әдіс,
эвристикалық (ішінара іздендіруші) әдіс, зерттеу әдісі, өзіндік жұмыс әдісі, проблемалық баяндау әдісі, мәтінді көркемдеу, мәнерлеп оқудың
орны ерекше.

2. Оқытудың, білім берудің, жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың жаңа ізденістерін, нәтижелі ізденістерін талап етеді. Баланың білім алу
мақсатты түрде ұйымдастыра білу, оған басшылық ету, білімді өз белсенділіктермен алуларына түркі жасау басты белгі болып табылады.
Бұл тапсырмалар оқушылардың дербес ізденісін. Жаңа білімді өз белсенділіктерімен алу іс-әрекетін ұйымдастыруға көңіл бөлемін.
1. Алдын-ала тапсырмалар беру.
мақсаты: баланың өз бетімен өзіндік, яғни оқушы деңгейіндегі білімін қолдану, анализ, синтез, баға деңгейіне жетелеу іс-әрекеттерін
ұйымдастыру. Мақсат ұсыну. Оқушыларға өз мақсаттарын қойғызу.
2. Мақсатқа жету үшін көмек-бағдар, бағыт ұсыну. Эвристикалық жобалау технологиясына жүгіну.
3. Жаңа сабақта ең алдымен олардың өз жұмыстарын тыңдау, алдарындағы өзіндік мақсаттарын саралау, мұғалім қойған мақсаттардың
орындалуына назар аударту. Ұжым болып талдау, жеткен жетістіктерін талдау.
Бұл тапсырманың тиімділігі, жыраулар, ақын-жазушылар поэзиясы туралы білетін көлемді түсініктерді, ұғымдарды тұжырымды түрде,
көрнекті түрде ғана жып-жинақы етіп білуінде.
Әдебиет – сөз сабағы, көбінде сөздік әдістер арқылы білім беретін пән. Ақындар, жыраулар поэзиясы туралы берілетін көлемді
түсініктерді, ұғымдарды тұжырымды түрде, көрнекті түрде ғана жып-жинақы етіп беремін. Оқушылар өз беттерімен модель жасайды.
Берілген кестеге қарап, әр түрлі іздену, зерттеу жұмыстарын орындайды. Кестелермен жұмыс дұрыс ұйымдастырылса, онда ақын-
жазушылар, жыраулар поэзиясы туралы терең де толық білім қамтамасыз етіледі. Бұл жұмыс жаңа тақырыпты игертуге де өтеқолайлы. Бұл
тапсырмалар әрі тірек карточкасы, әрі көрнекілік, әрі көмек-нұсқау рөлін атқарады. Оқушы іс-әрекетін де белгілі бір мақсатта жүйелейді,
бағыттайды, тәртіпке салады. Оқулық, ғылыми кңбектермен жұмыс істеуге баулиды. өз беттерімен де модель жасауға ықпал етеді. Ең
бастысы, терең, тиянақты білім алуға (өз беттерімен) өнімді, нәтижелі көмек жасайды. Сызбаның әр тармағы бойынша жеке жұмыстар,
топтық жұмыстар, жұптық жұмыстар беріп, оқушының білім деңгейін шығармашылық деңгейге дейін алып келуге, түсініктен анализ,
синтез, бағаға дейін көтеруге болады.
1. Ақын-жазушылар, жыраулар тілінің сөздігін құрастыру.
Бұл тапсырманы топқа бөліне отырып орындап, соңынан қорытынды жасауға болады.

3. Ақын-жазушы, жырау Мысалдар
Сөйлеу тілі
Мақал-мәтелдер
Даналық сөздер
Шешендік сөздер
Басқа тілдерден енген сөздер
Тұрақты сөз тіркестері
Ақынның жиі пайдаланылатын сөздері

4. 2. Жыраулар туралы мәлімет жинау.
Хронологиялық кесте жасау.
Жыраулар Туған, дүниеден өткен
жылы
Толғауларының аты Тақырыбы Толғауларының шыққан
тарихы

5. 3. Ақын-жазушылар туралы мәлімет жинастыру
Ақын-
жазушы
Өмір сүрген
жылдары
Өмірі
туралы
мәлімет
Білім алған
орындары
Еңбек
жолы
Шығармашылығы Ұнаған 1 өлеңге талдау
жасау

6. 4. Жыраулар туралы мәлімет жинастыру
Жыраулар Қай ханның
тұсында өмір сүрген
Қандай қызмет
атқарған
Басты
шығармалары
Даналық, пәлсапалық ойлары

7. 5. Ақын-жазушылар, жыраулар шығармаларының басты тақырыбы
Ақын-жазушылар,
жыраулар
Тақырыбы Шығарманың, не
толғаудың аты
Маңызы, мәні

8. 6. Жыраулардың поэтикасына талдау жасау
Жыраулар Өмір жайлы
толғаулары
Теңеу Эпитет Метафора Шешендік Дыбыс Қорытынды

9. Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Г. Жұмашева «Қазақ әдебиетін оқытуда жаңа технологияларды қолдану» қазақ тілі мен әдебиеті жураналы №7/2010 ж.
2. Ж Сәменова «Әдеби білім сапасын арттыру» қазақ әдебиеті және мемлекеттік журналы №2/2010 ж.
3. Б.Н. Ысқақова «Абайдың поэзия туралы өлеңдерінің мәні» қазақ тілі мен әдебиеті журналы №5/2009 ж.
4. М. Әуезов «Қазақ әдебиетінің тарихы»
5. М. Мағауин «Қобыз сарыны»