dddddddddddddddddddddddddddddddddddssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssss

1. «ШоқанШыңғысұлы Уәлиханов шығыстану ғылымында
аққанжұлдыздайжарк еттіде жоқ болды».
Академик И.Н. Веселовский.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Қазақтың тұңғыш зерттеуші ғалымы Шоқанның өмірі мен
еңбектері туралы кеңінен мағлұмат беру.
Дамытушылық:Оқушылардың дүниетанымынкеңейту, сөздік қорын
байыту, ауызекі дағдыларындамыту, шығармашылықпен жұмыстандыру.
Тәрбиелік: Ғалымныңөмір жолын үлгі етуге, еңбегін бағалай білуге, білімге,
өнерге, ізденімпаздыққа, еңбексүйгіштікке талаптандыру.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: әңгімелеу, түсіндіру, ойландыру, баяндау,
іздендіру, сұрақ-жауап.
Сабақтың көрнекілігі: Шоқанныңпортреті, географиялықкарта, слайдтар,
буклет, кітап-журналдар.
Сабақтың түрі: жаңа білімді игеру сабағы.
Пәнаралықбайланыс:география, тарих, орыс әдебиеті.
Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастырукезеңі:
1. Оқушылармен сәлемдесу, дайындықты тексеру, сабаққа бейімдеу.
2. Сабақтың тақырыбы мен мақсатын түсіндіру.
ІІ. Үй тапсырмасынтексеру.
Үй тапсырмасы өткен материалды пысықтау мақсатында тексеріледі.
Дайындықтары сабақ барысындабайқалады.
ІІІ. Жаңа сабақ:
1. Мұғалімнің кіріспесөзі:
Шоқан (Мұхаммедқанафия) Шыңғысұлы Уәлиханов – қазақ халқының ХІХ
ғысырдыңекінші бөлігіндегі талантты ғалым ұлдарының бірі. Ш.Уәлиханов
– Еуропа мәдениетін мол игеріп, неміс, француз, орыс тілдерін, әдебиетін
терең таныған жан. Өз халқы ғана емес, көрші қырғыздың, Қашқардың,

2. Кытайдың, Жоңғарияныңмәдениеті, әдебиеті, тарихы, философиясы,
жағрафиясы жайлы құнды еңбектер жазып қалдырған, алғаш қазақ әдебиеті
теориясы, аңыз әдебиеті жайында жазған зерттеулері – бүгінгі күнге дейін
бағасынжоймаған мұра.
Ш.Уәлиханов қазіргі ҚостанайоблысыныңҚұсмұрынбекетінде 1835 жылы
дүниеге келді. Шақан Шыңғысұлы уәлихановтың арғы заты асыл нәсіл
сұлтандардантарайды. Арғы атасы бүкіл қазақтың басынқосқан, Алаш
жұртынжоңғардыңжойқынмайданында жеңіс туымен желбіретіп алып
шаққан, аты аңызға айналған Абылай болатын.
Ауыл мектебінде мұсылманша хат таныған Шоқан кейін орыс мектебінде,
1847- 1853 жылдары Омбыдағы кадет корпусындаоқиды. бұндасаяси-әскери
сабақтармен бірге батыс, орыс әдебиеттері, философия, матаматика негіздері,
шетел тілдері оқытылатын. Орыс тілін білмейтін дала ұлы бірден оны
меңгеріп кетеді. Шоқан мектепте араб жазуының қыр- сырынүйреніп, сурет
салуға машықтанады. Шоқан араб тілін таза меңгереді. Ал араб тілі сол
кезде аса бай қазына иесі болатын. Сол кездегі бұрыннанкеле жатқан дәстүр
бойынша хан баласы « Жеті жұрттыңтілін білу керек».
Кадет корпусын18 жасында, 1853 жылы бітірген Шоқан Омбы қаласында
әскери қызметін бастайды. Бір жылдан соңБатыс-Сібір мен Қазақстанның
солтүстік –шығыс аудандарындагенерал-губернатор болыпжіберілген.
Шоқан – Қазақстаннан шыққан тұңғыш саяхатшы. Қазақстанды, Шығыс
Түркістанды, ОртаАзияны зерттеген ойшыл, кемеңгер ғалым. 1856 жылдың
мамыр айында Шрқан қырғыз еліне, Ыстықкөлаймағына саяхатқа шығады.
Омбыданбастаған бұл сапарындаол жол- жөнекей Семей, Аягөз, Ақсу,
Қапал арқылы Іле Алатауына дейін келеді Жоңғар қақпасына, алакөл,
Тарбағатайға саяхат жасайды. Осы сапарындақазақ әдебиетінің үлгілерін,
тарихының материалдарын жинап алады.
Шоқанның өзіқатысқан саяхаттарынан жазған еңбектері оныңесімін бүкіл
ғылыми және әдеби әлемге әйгілі етті. Шоқанның ғылыми ғұмырнамасында
әйгілі саяхатшы П.П. Семенов –Тянь-Шанскийдіңорны орасан зор.
шоқанның ғылыми мүмкіндіктерін жоғары бағалаған атақты ғалым П.П.
семенов- Тянь-Шанский оны Орыстыңимператорлықгеографиялық
қоғамына мүшелікке ұсынған.
Бұрынғы өкпеауруынан 1865 жылдың10 сәуірінде 30-ға жетпеген шағында
қайтыс болады. Оның сүйегіАлтынемел тауының бауырайындағы

3. Көшентоған деген жерге қойылады. Шоқан өлімі қазақ халқына және оның
орыс достарынатым ауыр тиді.
2. Интерактивті тақтамен жұмыс.
Тақтада Н.И.Веселовскийдің Шоқан туралы айтқан сөзі.
«Уәлиханов Шығыстану әлемінің аспанында құйрықты жұлдыздайжарқ
етіп, ағып кетті», деп орыстыңкөрнекті, шығыстанушы академик Н.И.
Веселовский айтқандай, ұлы ғалым аз өмірінде әр саладан, яғни әдебиет,
география, сурет, тарих, философия салаларына көп еңбектерін қалдырды.
Шоқан сияқты ұлы адам жарық жұлдыз болыпмәңгі естен шықпай, жарығын
жая бермек. Ұрпағы оның өсиетін, ғылыми еңбегін ешқашан ұмытпақ емес.
3. Сөздікпен жұмыс:
Ағартушы- просветитель шөбере- правнук
этнотанушы – этнограф шен алу – получить чин
фольклоршы-фольклорист таңдаулы – избранный
зерттеушілік қабілеті- исследовательскиеспособности
шығыстанушы ғалым – ученый- востоковед құрбылар -сверстники
ғылыми тұрғыданталдау жасады – анализировал с точки зрения науки
жаңа белес –новыйэтап дүниежүзілік – всемирный
бейнелеу өнері – изобразительноеискусство үлес – вклад
құнды мұра – ценное наследие үміт –надежда
ерекше құбылыс –особенноеявление мойындау – признать
түркі халықтарының тағдыры – судьбатюркских народов
мезгілсіз өлім – преждевременная смерть
4. Сұрақтарға жауап беру.
- Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов кім?
- Шоқан атақты Абылайханға кім болады?
- Шоқан қай жерде туылған?
- Ауыл мектебінде оқып қай тілдерін меңгереді?
- Әкесі Шоқанды неше жасындаОмбы қаласындағы кадет корпусына
оқуға береді?

4. - Шоқан қай жылы кадет корпусынбітірді?
- Шоқан қай жылы Орыс география қоғамыныңтолық мүшелігіне
сайланады?
- Қай жылы Шоқан туған еліне оралады?
5. Ұқсастық пен даралық (Венн диаграммасы).
Әл-Фараби мен Шоқанның ұқсастығы:
1. Қазақтың ұлы ғалымы.
2. Білімді, өнерлі, еңбексүйгіш.
3. Әр түрлі тақырыпта ғылыми еңбектер жазды.
4. Екеуі де өнерді сүйді.
5. Әл-Фараби мен Шоқанның айырмашылықтары:
а) Әл –Фараби ІХ ғасырда, Шоқан ХІХ ғасырдаөмір сүрген.
ә) Әл-Фараби – күйші, Шоқан – суретші.
6. Топтық, деңгейлік тапсырмалар:
І топ – Ағартушы
Хронологиялық кестені толтыру (интерактивті тақтамен жұмыс).
Қашан? Қандай оқиға болды?
1835 Ш.Уәлиханов дүниеге келді.
1847- 1853 Омбыдағы кадет корпусындаоқыды.
1855 Орталық Қазақстанды аралайды.
1856 Қырғыздардан «Манас» жырынжазып алады.
1865 Алтынемелде қайтыс болады.
ІІ топ – Этнотанушы
Шоқанның саяхат жасаған жерлерін көрсетіңдер.
Семей, Аяғөз, Қапал, Алакөл, Тарбағатай, Іле Алатауы, Жоңғар қақпасы.
ІІІ топ- Фольклоршы
Шоқан Уәлиханов туралы білгендеріңді сызбабойыншаәңгімелеп беріңдер.
Шоқан
Уәлиханов
Мұхамедханафия
Кадет
корпусы
Ғалым,
зерттеуші
1855 жылы
150 дей сурет

5. ІҮ. Қорытынды бөлім
1. Топтастыру
А) Шоқан кім? Шоқан – ғалым, әдебиет зерттеуші, тарихшы, саяхатшы,
суретші, Абылай ханның шөбересі.
Ә) Шоқан не істеді? Шоқан Батыс әдебиетін, мәдениетін, тарихын меңгерді.
Шоқан – Орталық Қазақстанға, Қашқарияға, Ыстықкөлге, Қытайға саяхат
жасады. Шоқан – әдеби, ғылыми, географиялықзерттеулер жазды. Шоқан
жүріп өткен жерлерінің топографиялықкартасын жасады, суретін салды,
орыс географиялыққоғамынамүше болды, сотреформасындайындауға
қатысты.
Б) Шоқанға мінездеме беру: білімді, зерек, өнерлі, жан-жақты еңбекқор.
2. Шоқан Уәлихановқа арналғанкөркемфильмдер.
3. Рефлексия кезеңі.
Шоқан Уәлихановтың өмірі мен қызметі – егемен еліміздің жастары үшін
тамаша үлгі –өнеге. Қазақтың данышпан ұлы – Шоқан бабамыздың180 жыл
мерей тойына арнап өзім шығарған өлеңімді ұсынамын.
Қазақтың бір ғалымы бар Шоқан деген,
Туыпты Қостанайдың Құсмұрынбекетінде.
Арғы атасы аңызға айналған Абылай екен,
Сол Шоқан 180 жасқа толды биыл, міне.
Жастайынан зерек болып,
Зерттеушілік
қабілеті
Орыс достары
1857 жылы

6. Дос болып, барлық ұлтпен араласып,
Меңгерген тілдің бәрін,
Үйретті болашаққа соныңбәрін.
Аз ғана ғұмыр кешті өмірінде,
Атқарды көп істі солкездерде.
Оған айтар алғысымыз көпбіздің,
Деп еліңді биіктерге жеткіздің!
Ү. Бағалау. Топбасшылары бағалайды. оқушылардыңбілімі бағалау парағы
арқылы бағаланады.
ҮІ. Үй тапсырмасы:« Қазақтың ұлы ғалымы, тұңғыш зерттеушісі – Шоқан
Уәлиханов» атты тықырыбындаэссежазу.