1. Perdorimi dhe prodhimi i
sapuneve

2. Perdorimi I Sapuneve
•
Pasi tretesira e sapunit i largon papastertite (Njollat)
qe gjenden ne rroba dhe ne sende tjera, arrin ta ben
kete duke i shkeputur at njolla ne grimca te vogla te
cilat zhduken me shkumen e sapunit.
Sapunet e Natriumit dhe Kaliumit treten ne uje duke
formuar tretesira ujore koloideale te cilat shkumojne
kur perzihen.
E mete kryesore e spuneve eshte se ne uje te forte
krijojne kripera te patretshme me acidet yndyrore te
larta ,qe shkaktojne zvoglimin e tretshmerise se tyre.

3. Çfare janë sapunët?
Sapunet jane kripera te acideve yndyrore te larta.
Zakonisht sapunet jane kripera te metaleve alkalin
(Na,K) te acideve te larta yndyrore.
Lloji i sapunit qe prodhohet varet nga bazaqe
perdoret per sapunifikim.
• Llojet e sapuneve
Sapunet ndahen ne dy lloje :Sapuni i forte dhe
sapuni i bute.
Sapuni i forte eshte kripe e natriumit R-COONa
Sapuni i bute eshte kripe e kaliumit, R-COOK
Sapuni i forte ose i natriumit perdoret ne amviseri
per larjen e rrobave ,si sapune tualeti etj.

4. Historia e sapunit
• Rralle gjen produkte kaq të përhapura e të
dobishme sa sapuni. Që nga foshnjëria deri në
pleqëri, sapuni është pjesë e jetës sonë të
përditshme. Që nga kohët e lashta, kur u prodhua
për herë të parë, sapuni është transformuar
gradualisht nga një send luksi, në një send të
domosdoshëm që e përdorim çdo ditë.
• Një kimist i shekullit të 19-të, tha se, sasia e
sapunit që konsumohej nga një shtet, ishte një
tregues i saktë i pasurisë dhe i civilizimit të tij. Sot,
sapuni konsiderohet i domosdoshëm për një
higjienë dhe shëndet të mirë. Si u bë ky produkt i
rëndësishëm, një send i jetës së përditshme?

5. Kohët e lashta
• Nuk ka thuajse asnjë dëshmi që të tregojë se sapuni përdorej për
higjienë personale edhe përpara erës sonë. Është e vërtetë se
përkthimi King James te Jeremia 2:22 thotë: «Edhe sikur të laheshe me
sodë dhe të përdorje shumë sapun.» Por, ka arsye që të bëjnë të
dyshosh se këtu flitet për sapunin që njohim ne, qoftë në formë
kallëpesh, qoftë në formë pluhuri ose në ndonjë formë tjetër. Sipas një
përkthimi të ditëve tona, në fjalët e profetit thuhet: «Edhe sikur të laheshe
. . . me shumë finjë», një pastrues alkalin, krejt i ndryshëm nga sapuni që
përdoret sot.
• Zakonisht grekët, dhe më vonë romakët, përdornin vajra të parfumuara
për të pastruar trupin. Ka mundësi që mjeshtërinë e bërjes së sapunit, ta
kenë mësuar nga keltët. Në veprën e tij Historia e natyrës, shkrimtari
romak i shekullit të parë, Plini Plaku, përdor fjalën gale saipo, nga e cila
thuhet se rrodhi fjala «sapun».
• Në shekujt pasues, kishte pak dëshmi që tregonin për përdorimin e
sapunit, edhe pse gjatë periudhës së Mesjetës, Italia, Spanja dhe Franca
ishin bërë qendra të prodhimit të tij. Pavarësisht nga përpjekjet që sapuni
të prodhohej për konsumin e gjerë, me sa duket, ai përdorej fare pak në
Evropë. Kështu, në vitin 1672, kur një simpatizant gjerman i dërgoi një
aristokrateje si dhuratë një pako me sapunë nga Italia, e pa të udhës që
t’i përshkruante me hollësi si ta përdorte atë produkt misterioz.

6. Prodhimi i hershëm i sapunit
• Një nga recetat që tregonte me hollësi se si prodhohej sapuni, u prezantua
në koleksionin e sekreteve për artizanët, që doli në shekullin e 12-të. Edhe
pse kanë kaluar vite, procesi kimik për prodhimin e sapunit, në thelb ka
mbetur i njëjtë. Vajra dhe yndyrna nga burime të ndryshme valoheshin me
një tretësirë alkaline kaustike, në një proces që nxjerr sapun të parafinuar.
Ky reaksion quhet sapunëzim.
• Kuptohet që cilësia e sapunit varej nga materialet që përdoreshin. Në fillim,
për prodhimin e sapunit, përdoreshin dhjami i kafshëve dhe hiri që mbetej
nga djegia e drurit. Me po këta elementë, të shpërngulurit e parë në Shtetet
e Bashkuara, prodhonin sapun të butë ngjyrë kafe, në trajtë xhelatine që
përdorej përditë. Asokohe, dhjami i shkrirë që merrej nga gjedhët e dhentë,
ishte përbërësi kryesor për prodhimin e sapunit dhe të qirinjve. Kështu,
shpesh, tregtarët i prodhonin dhe i shitnin bashkë. Në fund të procesit të
zierjes së sapunit, shtohej kripë që të dilnin kallëpe të forta, të cilat
transportoheshin lehtë. Pastaj, që të vinin erë e mirë, u hidhej lavandë ose
karabot.
• Zakonisht, sapunët që prodhoheshin në Evropën Jugore bëheshin me vaj
ulliri. Ndërsa, në vendet me klimë të ftohtë, prodhuesit e sapunit vazhduan të
përdornin dhjamin. Disa, madje, përdornin vajin e peshkut. Ndonëse ishin të
përshtatshëm për të larë rrobat, sapunët nuk parapëlqeheshin për të larë
trupin. Megjithatë, dhjami dhe vaji janë vetëm një pjesë e përbërësve që
përdoren për të prodhuar sapunin.

7. Nga prodhimi me dorë, në industri
• Për shekuj me radhë, alkalet që nevojiten për prodhimin e
sapunit, nxirreshin nga hiri i disa bimëve të veçanta, duke
përfshirë edhe leshterikët. Në Spanjë, cimleja digjej, dhe
lëshonte një hi alkalin që quhej barilja. Duke e kombinuar me
vajin e ullirit të asaj zone, dilte një sapun i bardhë me cilësi të
lartë, që quhej sapuni i Kastiljes.
• Gjatë shekullit të 18-të, u shtuan kërkesat ndërkombëtare për
potasën që përdorej në prodhimin e sapunit, xhamit dhe
barutit.* Rreth vitit 1790, Nikola Lëblani, kirurg dhe kimist
francez, shpiku një proces për prodhimin e alkalit nga kripa e
zakonshme. Më vonë, kimistët ia dolën mbanë të prodhonin
sodë kaustike nga shëllira. Kjo hapi rrugën për industrializimin
e prodhimit të sapunit.

8. Sapuni i bën emër vetes
• Fundi i shekullit të 19-të ishte një periudhë me reforma të rëndësishme,
që u karakterizuan nga përpjekje për t’i mësuar njerëzit lidhur me
shëndetin dhe higjienën. Megjithatë, për shumicën, sapuni i asaj kohe
ishte një përzierje e kaftë e papëlqyeshme, që akoma bëhej me mbetje
të alkaleve të papërpunuara, të cilat acaronin lëkurën. Vazhdonte të
prodhohej me dorë, thjesht duke e zier nëpër kazanë. U shitej klientëve
në kallëpe pa emrin e prodhuesit. Shitësi e priste për së gjati dhe e
shiste me peshë.
• Disa sapunë bënin shumë shkumë, por lëshonin edhe pika vaji që t’i
bënte gishtat me yndyrë dhe, me kalimin e kohës, vinin erë të keqe.
Prodhuesit, duke i kuptuar gjithnjë e më mirë kërkesat e njerëzve, nisën
të përdornin lëndë shtesë, si bar limoni, që të mbytnin erën e rëndë me
aromën e mirë të limonit.
• Shpejt, u bënë përmirësime të tjera. Sapunët me vaj vegjetal që ishin më
të pëlqyeshëm, u bënë shumë të kërkuar. Ndryshimet e mëdha në
transport, ua lehtësuan punën prodhuesve të sapunit për të siguruar
burime të pasura me përbërës të cilësisë së lartë. Në Afrikën
Perëndimore rritej palma e vajit. Nga fryti i saj i tultë nxirrej një substancë
si gjalpë, me ngjyrë të ndezur, e cila u bë një nga përbërësit bazë në
prodhimin e sapunëve dhe artikujve kozmetikë. Në ishujt e
Paqësorit rritej arra e kokosit, nga tuli i tharë i së cilës nxirret vaj. Me
këta përbërës ekzotikë që vinin nga vendet e largëta, pak nga pak,
njerëzit ndryshuan mendim për sapunin.

9. • Prodhuesit kuptuan dëshirën e natyrshme që ka
njeriu për pastërtinë. Konsumatorët duheshin
bindur se sapuni ishte i domosdoshëm. Shpejt, për
të reklamuar markat e sapunit, reklamuesit nisën
t’i krahasonin veçoritë e produkteve me vetitë e
mjaltit, me rrezen e diellit dhe bardhësinë e
dëborës. Të tjerë ripunuan vepra të famshme arti
dhe i dhanë reklamave të tyre—dhe sapunit—një
imazh klas dhe të kulturuar. Nga fundi i shekullit,
sapuni shitej në çdo vend të botës. Ai nxiti edhe
industrinë e reklamave. Në vitin 1894, slogane që
nxitnin shitjen e sapunit, u shfaqën madje edhe në
pjesën e pasme të pullave të postës në Zelandën
e Re. Tashmë sapuni i kishte bërë emër vetes.

10. Prodhimi modern
• Sot, procesi i prodhimit të sapunit kalon në tri faza kryesore.
Faza e parë është sapunëzimi, gjatë së cilës zhvillohet
reaksioni kimik i disa vajrave ose yndyrnave me kripëra
alkale. Nga ky kombinim prodhohet brumi i sapunit dhe
glicerina, që gjenden në një përzierje e cila përmban rreth 30
për qind ujë. Nganjëherë, kjo fazë ende bëhet me metodën e
zierjes në kazanë, por sot, shumica e prodhuesve të sapunit
përdorin sisteme të kompjuterizuara për sapunëzimin. Faza e
dytë është tharja. Kjo bëhet me anë të tharjes me të nxehtë,
tharjes në boshllëk dhe tharjes me sprucim. Si rezultat, brumi
i sapunit shndërrohet në toptha, që përmbajnë vetëm rreth
12 për qind ujë. Faza e tretë dhe e fundit quhet përpunimi
përfundimtar. Topthat përzihen me aromatizues, ngjyrues
dhe përbërës të tjerë që e bëjnë sapunin të veçantë dhe
aromatik. Me anë të një prese, kallëpet presohen dhe
stampohen në formën e tyre karakteristike. Sot,
konsumatorët i duan sapunët me më shumë aroma frutash
dhe ekstrakte bimore, në mënyrë që sapuni të jetë sa më
«natyral» dhe të të lërë një ndjesi më gjallëruese.

11. • Prodhimi i hershëm industrial përfshinte zierjen e
përbërësve në kazanë të stërmëdhenj e të hapur. Një
punëtor i zoti kontrollonte procesin duke trazuar me
mistri. Nga mënyra se si rrëshqiste sapuni nga mistria
e nxehtë, punëtori mund të vendoste nëse përbërësit
ose procesi duheshin përmirësuar. Edhe pse janë bërë
përparime të dukshme për të kuptuar ndërtimin kimik
të produkteve pastruese dhe prodhimi i tyre ka
ndryshuar shumë, sapuni tradicional vazhdon të ketë
popullaritet. Vështirë që ndonjëri të thotë se sapuni
nuk është i domosdoshëm për një higjienë dhe
shëndet të mirë. Gjithsesi, duket e çuditshme që sot,
në një periudhë ku mbizotëron papastërtia morale dhe
shpirtërore, pastërtia fizike arrihet më lehtë se kurrë.
Megjithatë, pastërtia e jashtme është më e vlefshme
atëherë kur pasqyron pastërtinë e njeriut të
brendshëm.

13. •Punoi :Olgert Nuhi